Dagur - 06.06.1953, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Laugardaginn 6. júní 1953
Hvers vegna s!]
Ffamsókns
Þcirri spurningu hefur oft ver-
ið v-arpað fram, hvers vegna
verkafólk standi ekki saman í
einum stjórnmáiaflokki til vernd-
ar hagsmunum sínum, þ. e.
launamálum, svo og hvers konar
öðrum menningar- og framfara-
málum, er mætti íslenzkri al-
þýðu til gagns og góðs verða.
Venjulegast, þegar slíkt hefur
borið á góma meðal verkamanna
sjálfra, hefur svarið verið eitt-
hvað á þessa leið:
Leiðirnir að því marki, sem al-
þýða allra landa keppir að og vill
ná sem fyrst, eru svo ólíkar, að
naumast er nokkur von úrbóta,
svo að í lagi sé, nema verkalýð-
urinn komi auga á leið, sem allir
gætu unað við.
Með stofnun Alþýðufloksins er
fyrsta sporið stigið í þá átt að
reyna að sameina allt verkafólk
til sjós og lands undir eitt merki.
Margir munu þá þegar hafa trúað
því að þetta væri ekki einasta
hægt heldur og mjög auðvelt.
Þetta fór þó á annan veg, svo
sem kunnugt er. Verður hér ekki
rakin pólitísk raunasaga íslenzkr-
ar alþýðu, nema að því leyti sem
hún kemur meginefni þessarar
greinar við.
Á árunum 1920—27 virtist Al-
þýðuflokkurinn í nokkuð örum
vexti, enda þá óklofinn. Samt fær
hann ekki meira atkvæðamagn en
það, að" hann kemur aðeins 4
mönnum að við Alþingiskosning-
arnar 1927. Einn þessara þing-
manna (Erlingur Friðjónss.) var
•þó studdur til kjörs af Framsókn-
'armönum, svo sem réttmætt var,
þar sem þeir höfðu ekki mann í
kjöri á Akureyri í það sinn.
—o—
Eins og kunnugt er myndaði
Framsóknarflokkurinn stjórn eft-
ir kosningarnar 1927 með hlut-
leysi Alþýðufloksins, sem þá átti
5 fultrúa á Alþingi (einn lands-
kjörinn) og einum utanflokka
þingmanni (Gunnari á Selalæk).
Með kosningasigri Framsóknar-
floksins má segja að hefjist í raun
og veru nýtt menningar- og
framfaratímabil með þjóðinni
undir forustu floksins og með að-
stoð þeirra þingmanna.sem veittu
stjórninni hlutleysi. Á þessu
kjörtímabili voru mörg merk mál
borin fram til sigurs, þótt segja
megi að einna hæst hafi þar borið
á löggjöfinni um héraðsskólana.
Hin fátæka alþýða til sjávar og
sveita, sem ekki átti þess nokk-
urn kost að mennta sig, sökum
kostnaðar, tók þessari löggjöf að
sjálfsögðu með miklum fögnuði,
enda hygg eg að þessi löggjöf og
framkvæmd hennar hafi' átt
verulegan þátt í kosningasigri
Framsóknarflokksins vorið 1931,
þótt fleira komi þar til.
—o—
Eftir kosningarnar 1927, þegar
kunnugt varð um hinn glæsilega
sigur Framsóknarflokksins, vökn
uðu íhaldsmenn við vondan
draum. Þeir höfðu ekki búizt við
svo almennum stuðningi sveita-
fólks við Framsóknai'flokkinn og
því síður reiknað með að verka-
menn myndu veita honum lið.
Eins og vænta mátti úr þeirri
átt byrjuðu þeir því að kyrja
sin ófagra söng strax og kunnugt
varð um úrslitin og stjórn hafði
verið mynduð.
Er mörgum enn í minni grein
sem þáverandi ritstjóri „Varðai'“
skrifaði í blaðið með yfirskrift-
inni: „Með lygum skal land
vinna.“ Hér verður ekki rakið
efni þessarar greinar í einstökum
atriðum, en hún mátti heita ein
samfelld illyrðaklausa um Jónas
Jónsson, sem þá var orðinn dóms
og kennslumálaráðherra.
En bi'átt sáu þeir að svona að-
ferð ein saman mundi seint kné-
setja stjórnina og Framsóknar-
flokkinn. Það varð því að grípa
til fleiri vopna, og þá kom kjör-
dæmamálið í góðar þarfir. —
Ymsir af áhrifamönum íhaldsins
höfðu um skeið haft áhuga fyrir
því að minnka áhrif hinna dreifðu
byggða á löggjafarsamkomu
þjóðarinnar, og nú var um að
gera að reyna að koma kjósend-
um til að trúa því að verulega
breytt kjördæmaskipan væri ekki
einasta fullkomið „rétlætismál“
heldur og bráðriauðsynlegt til
þess að „skapa jafnvægi milli
flokka“.
Þetta féll heldur ekki í grýtta
jörð, hvað Alþýðufl. snerti og
íhaldið krafðist verulegra
breytinga á stjórnarskránni og
kosningalögunum.
Ymsir vonuðu þó að samkomu-
lag tækist í meginatriðum, a. m.
k. í bili, svo að hægt væri að af-
greiða fjárlögin og fl., sem að-
kallandi var.
Þeta fór þó á annan veg. Al-
þýðufl. sleit hlutleysissamningi
sínum við stjórnina og kvaðst nú
vera í andstöðu við hana.
Þetta hafði aftur þær afleiðing-
ar, að stjórnin neyddist til þess að
rjúfa þing og boða nýjar kosn-
ingarfc
Út af þessu urðu miklar óeirðir
í höfuðstaðnum, er stóðu um
viku tíma og voru þá, og lengi
síðan, nefnd skrílvika. Var líkara
því að þessu uppþoti væi'i stjórn-
að af óupplýstum stórborgarlýð,
en hámenntuðum mönum í virð-
ingarstöðum.
—o—
Snema Um vorið var háð flökks-
þing Framsóknarmanna í Rvik,
það sóttu meðal annars margir
virðulegir bændur hvaðanæfa af
landinu.
Þá flutti Morgunblaðið lesend-
um sínum hina frægu níðgrein
um „mennina með mosann í
skegginu og fiðrið á tötrunum“.
Er þetta ein sú ósmekklegasta
og rætnasta grein sem sést hefur
í því blaði, hefur þó margt ófag-
urt verið þar að sjá, bæði fyrr og
síðar.
Þessum svívirðingum svöruðu
„mennirnir með mosann í skegg-
inu“, svo og fjölmargir aðrir góð-
ir íslendingar, við kjörborðið þá
um vorið svo rækilega, minnstu
munaði 'að Framsóknarflokkur-
inn fengi hreinan meiri hluta í
báðum deildum þingsins.
Fjölmargir verkamenn og sjó-
menn höfðu stutt flokkinnviðþess
ar kosningar, meðal annars vegna
bess, að þeim hafði fundizt margt
í starfi stjórnarinnar á liðnu
kjörtímabili, spor í rétta átt fyrir
alþýðu landsins.
—o—
1 þessum kosningum tapaði
Alþýðuflokurinn einu þingsæti
(Akureyri), meðal annars vegna
þess, að í fyrsta lagi höfðu Fram-
sóknarmenn, sem stutt höfðu Al-
þýðuflokkin 1927, nú sjálfir
mann í kjöri, í öðru lagi höfðu
kommúnistar klofið sig út úr Al-
þýðuflokknum árið áður og stofn-
að sinn eigin flokk að rússneskri
fyrirmynd, og í þriðja lagi mun
mörgum hafa fundizt það óþarfa
fljótfærni af Alþýðufl. að slíta
hlutleysisamkomulaginu, þegar
aðeins voru eftir nokkrar vikur
af hinu löglega kjörtímabili.
í kosningunum 1934 bar Al-
þýðuflokui'inn sigur af hólmi.
Munu ástæðurnar til þess aðal-
lega hafa verið þrjár: 1. Stjórnar-
skrárbreytingin með uppbótai'-
sætafarganið í skottinu. 2. Mann-
réttindaákvæði þau, sem sett
voru í þessa nýju stjórnarskrá, og
sem Alþýðuflokkurin mun hafa
átt frurnkvæðið að, og loks var
svo hin glæsilega stefnuskrá eða
kosningabcmba, sem Alþýðufl.
bar á borð fyrir kjósendur, þar
sem meðal annars átti að útrýma
öllu atvinnuleysi, en eins og kunn
ugt er þá er það einn mesti böl-
valdur, sem alþýða allra landa á
við að stríða.
Eftir kosningarnar 1934 mynd-
uðu Framsóknarfl. og Alþýðufl.
ríkisstjórn undir forustu Fram-
sóknarflokksins.
Segja má að þetta samstarf
gæfist vel næstu árin, enda full
þörf á einingu um ýmis þau mál,
er þá biðu úrlausnar, og viljafesta
og góðhugur burfti að standa um.
Á þessum árum gerast allsögu-
legir viðburðir innan Alþýðu-
hreyfingarinnar á íslandi. All-
hörð átök verða í einu stærsta
verkamannafélagi utan Reykja-
víkur, og tveir af forustumönnum
Alþýðufl. deila svo harkalega, að
það veldur klofningi í flokknum.
Þá er það, sem Héðinn Valdi-
marsson , Sigfús Sigurhjartarson
og fleiri þjóðkunnir menn úr Al-
þýðuflokknum, koma til móts við
kommúnista og stofna Sósíalista-
flokkinn.
Þessir menn, svo og fjölmargir
aðrir úr verkalýðshreyfingunni,
munu hafa trúað því, að hér væri
tiltölulega greiður möguleiki að
sameina allan þorra íslenzkrar al-
þýðu í einn sósíalískan lýðræð-
isflokk.
Allmargir verkamenn, sem stutt
höfðu 'Frámsóknarflokkinn að
undanförnu, en ekki töldu sig
eiga þar heima í raun og veru,
hölluðust brátt að þessum nýju
sjónarmiðum hinna stjórnmála-
legu alþýðusamtaka.
En ekki leið á löngu, þar til and-
lit kommúnismans fór að sjást á
bak við grímu sameiningarinnar,
og brátt fór svo, að kommúnistar
réðu svo að segja öllum málefn-
um Sósíalistaflokksins. Og nú, á
því herrans ári 1953, vita allir,
sem vilja vita, að flokkurinn er
ekki fremur sameiningarflokkur
en hann var 1931, í fyrsta sinn er
komúnistar höfðu menn í kjöri.
Þegar hér var komið, áttuðu
margir sig, sem trúað höfðu á
sameininguna. Sumir gengu aft-
ur í Alþýðufl., því að þrátt fyrir
það, þótt flokksforustan skjóti
stundum fram hjá marki, að því
er stefnuskránni við kemur, þá
er hann þó samkvæmt eðli sínu
lýðræðissinnaður verkamannafl.,
skyldur Framsóknarfl. um margt
og því líklegt að þeir flokkar geti
unnið saman meira en þeir gera.
—-o—
Eins og drepið var á hér að
framan,' höfðu margir verka-
menn, er veitt höfðu Framsókn-
arfl. stuðning að undanförnu,
fengið jákvæða hugmynd um
þennan nýja flokk alþýðunnar,
sem einn lýðræðislegan verka-
mannaflokk. Og þó að þeim líkaði
margt sæmilega vel í starfi og
stefnu FramsóknarfL, þá fannst
þeim að eðlilegra væri að verka-
menn reyndu sameiningarleiðiria.
Þegar svo að sú von brást, og
kommúnistar sýndu sinn alkunna
yfirgang og ráðríki í þessum nýja
flokki, þá færðu flestir sig yfir á
hin fyrri svið. Og nú gerast þau
undur, sem vekja mikla athygli,
undrun og öfund hjá hinum flokk
unum. Verkamenn ganga í hópum
í Framsóknarflokinn á næstu
missirum.
Og þá kemur spurriingin:
(Framhald á 7. síðu).
Eítir kvæðalestur
i.
Jökulsigling mikil fór á mari,
mjallardrifinn svam að landi slcari,
borgaþyrping fjörð og flóa tók.
Jakafleyin, formuð ýmsa vegu,
föl og djúpsynd, kenndu grunns á legu,
— spöngin fremsta inn á flæðar ók.
Klakaflotinn lagðist milli landa.
Límd og klemmd á fjörur, sker og sanda,
hellan þjöppuð féll í frerans mók.
Norðanbál var nökkvahersins leiði.
Nöpur stukku tár af blindu heiði,
— ofanliríð með öskruin dægur þrenn.
Kyrrði loks, og skein í rofi skæru
skarður máni, stjarna í djúpi tæru.
Þorramorgun sá á lofti senn.
— Dagar lýstu Kjálkans myndir köldu,
kveiktu á brúnum, stundir fleiri töldu.
Bjart varð yfir. Bitran ríkti enn.
Heimsókn, gerða sunnan langt um löginn,
land vort eiimig fékk. í nánd við bauginn
koman reit í byggða gestabók.
Sjúkdómsfárið menn um þessar mundir
moldarbreða garðsins lagði imdir.
Vetur saman vá og liörku jók.
Hringing mælti orpnum yfir gröfum.
Urðir gaddsins þögðu í frostsins döfum.
Geislar fyrstu gylltu kumbl og strók.
Blessuð sól á himni hærra stefndi,
heit sín, vori gefin, fögur efndi:
Hörpustrengjum léði sigurljóð,
dróma leysti, sorg úr sefa brenndi,
sóttum eyddi, þrek og vonir kenndi,
ísinn hrakti út á f jarra slóð.
— Þá varð hark, er þelans festar brustu,
þegar storms og kólgu glófar lustu
hjarans bláu, hvítu, grænu jóð.
2.
Árum síðar les eg hafísljóðin.
Löngum hugstætt er mér hvernig þjóðin
svelt og kúguð, svalann af sér bar.
Kuldinn var þá lyf og læknisdómur,
líknin voru bæn og ldukknahljómur,
moldarhreysið manns og skepnu var.
Hjarnið um, og hrímgan bak við skjáinn,
hungrið margan freðinn átti náinn.
Dó í hlóðum, skalf á kolu skar.
Frjáls og mönnuð, önnur nú er öldin.
ísinn þó að hafi gömlu völdin
norður þar, um svelluð firnasvið,
vendi hingað sínar köldu komur,
kremmdi ei, sem fyrr, hinn bleíki vomur
sorfinn lýð, er bæði guð um grið.
Kalda landsins æðar yli veita.
Orna svalir fossar, kröftum beita,
þjónar menntrar þjóðar, — jötnalið.
Vélaöld er vor, með hraðans tækni,
víðust landnám, dýpri, hærri sækni,
drekar kafa hylji, — geim og Hlé.
Loftsins knörr sér fleytir hljóði fljótar,
flytur bjargarráð til hnepptrar sjótar,
jarðar öll um jökulheima vé.
— Meðan enn í túni þiðnar þeli,
þjóðin fagnar vori á norðurhveli,
litkist nálar, laufgist blóm og tré.
3.
Segulhcimur, lengst frá miðjörð lagður,
lítill ylur var þér fyrirsagður,
firn er ei, þó kynning þín sé köld.
Sigling mörg á frerans breiðu flotum,
fyrir straumi hafs og nepju lotum,
magnar, lengir íslenzk vetrarkvöld.
Lögmálsbundin, ströng í landsins stríði,
strandhögg íssins kenndu frónskum lýði
harðbýl rök, um kælin ár og kvöld.
Kristalsfloti, borinn hafs á brjósti,
bjarta skrautið, steypt í kalans þjósti,
sakiaus er þín sigling, vill ei mein.
Hyggja þeir, er heim þú gjarnan sækir,
heljarskyldur einar þú að rældr,
gnöldrir Urðarorð við dauðra bein?
Fær þeim dulizt andi þinn og inni,
álög þín, hin sólarvana kynni,
gestur er þú strýkur fjörustein?
Djúpur barmur íslands víðu ála
undir skarti þinna kristalsnála,
byrgir yl, er eyða myndi þér,
væri sá úr hafsins geymzlu hrifinn,
hvítum töfrum beyttur, þangað drifinn
sem við ströndu strókaborg þín er.
(Framhald á 5. síðu).