Dagur - 09.09.1953, Síða 4

4
DAGUR
Miðvikudaginn 9. september 1953
i
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$«
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 50.00.
Gjalddagi er 1. júlf.
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$
Kommúnistar kvitta fyrir
togarann
í ÞESSARI VIKU verður hafizt handa um að út-
búa togarann „Sléttbak" á vciðar. Eftir nokkra daga
mun þessi fjórði togari Útgerðarfélagsins halda á
miðin. Með kaupum þessa skips liefur sjómannastétt
bæjarins fengið aukið athafnasvið og í landi bíða
margar hendur eftir að vinna við verkun aflans. Á
sama tíma og ýmis annar atvinnurekstur bæjarmanna
berst í bökkum ræðst þetta unga útgerðarfyrirtæki
f það stórvirki að festa milljónir króna í nýju skipi
og nær þar með því marki, að gera Akureyri að einni
stærstu togaraútgerðarstöð landsins. Hér er mikil
breyting á orðin. Ekki eru nema fá ár síðan ein-
kennisstafirnir EA fundust livergi á togaramiðum. í
dag bera fimm nýtízkuleg skip þetta einkenni og
bærinn er, ásamt með Hafnarfirði, orðin önnur
stærsta togaraútgerðarstöðin. Öllum er ljóst, að þess-
um áfanga hefði ekki verið náð ef ekki hefði notið
góðrar stjórnar á málefnum útgerðarinnar og far-
sældar í öllum athöfnum. Útgerðarfclagið hefur
markvisst stefnt að því að efla togaraútgerðina, ekki
aðeins með fjölgun skipa heldur og með því að skapa
þá aðstöðu í landi, sem líklegust var til þess að
tryggja afkomu skipanna. Bygging fiskverkunarstöðv-
ar félagsins var þýðingarmikil framkvæmd fyrir út-
gerðina sjálfa og fyrir afkomu fólksins í bænum.
Með kaupum fjórða togarans er þessari þróun haldið
áfram.
FLOKKUR MANNA i bænum liefur mjög hvatt
til þess að togaraútgerðin, ásantt bænum og e. t. v.
einhverjum fleiri aðilum, stofnaði liér til stórfellds
liraðfrystihússreksturs þar sem einvörðungu yrði
treyst á togaraafla. Flestir þeir, sem gagnkunnugir
eru útgerðarmálum, hafa talið slíkt fyrirtæki mjög
vafasamt og líklegt til að binda togaraútgerðinni
Íjötur um fót. Hvað sem um það er, verður það að
teljast augljóst, að ekki voru nú tök á hvort tveggja,
að kaupa nýtt skip og festa milljónir í hraðfrystihúss-
byggingu. Bæjarmenn almennt hafa mjög borið hag
útgerðarinnar fyrir brjósti og liafa yfirleitt staðið
saman um liana, livað sem flokkaskipan líður. Sama
sjónarmið hefur, sem betur fer, oftast ráðið í bæjar-
stjórn. í stjórn Útgerðarfélagsins hefur verið unnið
að togarakaupamálinu að undanförnu vegna þess, að
aukning flotans var talin mesta liagsmunamálið eins
og nú standa sakir. Þegar þeim málum er giftusam-
lega lokið, gerist svo sá atburður, að málgagn komm-
únista hér í bæ, ræðst með ferlegu orðbragði og sví-
virðingum að þeirn mönnum, sem drengilegast hafa
unnið að togarakaupamálinu og raunverulega liafa
borgið því í liöfn. í sama tbl. „Verkarn", sem gat
um þessa merku aukningu á skipastól bæjarmanna,
var ráðist með dólgslegu orðbragði að meirihluta
bæjarstjórnarinnar, og einkum að þeim manni, sem
stærstan skerf lagði fram til að gera togarakaupin
möguleg, Jakob Frímannssyni, kaupfélagsstj. Sýndar-
ástæða sú, er kommúnistar telja fram fyrir þessu at-
liæfi, er, að ekki hafi verið flanað út í fjárfest-
ingu í hraðfrystistöð, sem hefði gert togarakaupin
ógerleg að sinni. Fyrir þessa afstöðu eru samborgar-
arnir nefndir „vesalingar og amlóðar", „afturhalds-
seggir", „skemmdarverkamenn" og öðrum álíka
þokkalegum nöfnum, auk þess sem dylgjað er um
það, að Jakob Frímannsson hafi lilotið einhvern
geysilega þungan sektardóm fyrir
eitthvert athæfi, sem ekki er þó til-
nefnt, sem varla var von því að
fullyrðing þessi er haugalygi.
SVONA SKRIF eru fyrir neðan
allt velsæmi. í útgerðarmálunum
hafa forsvarsmenn Útgerðarfélags-
ins og Jseir bæjarfulltrúar, sem ráðið
hafa stefnunni, unnið drengilega að
eflingu togaraútgerðarinnar eftir
þeini leiðum, er ]>eir liafa talið
heppilegastar. Þeir liafa reynst rétt-
sýnir og ])ví er full ástæða til þess
að þakka þeirn vel unnið starf.
Ekki er ósennilegt, að það sé ein-
mitt heppileg stjórn á málefnum
útgerðárinnar sem fer í taugarnar
á korAmúilistum. Þcir eiga þar eng-
an lilut að máli. Og þá eru þeir
ekki meiri menn en svo, að þeir
unna ekki pólitískum andstæðing-
um sannmælis fyrir vel unnið starf,
grípa í þess stað til fúkyrða og sví-
virðinga. Það er þeirra kvittun fyrir
nýja togarann. Hún var þeim lík.
FOKDREIFAR
Blæöspin í Egilsstaðaskógi.
í SUMAR var hér í blaðinu
skýrt frá blæöspinni, sem fannst
villt í Egilsstaðaskógi, en áður
hafði blæösp fundist á tveim
stöðum á landinu. f síðasta tbl.
var birt mynd af trjánum. Hákon
Bjarnason skógræktarstjóri hefur
nýlega skoðað trén og varð hann
góðfúslega við tilmælum blaðsins
að segja lesendum þess nánar frá
þessu fyrirbæri. Fer hér á eftir
lýsing hans:
„HRÍSHÓLAR eru um 3—4
km. í suðaustur af bænum á Eg-
ilsstöðum á Völlum. Þeir eru
vaxnir þéttu kjarri, sem illgengt
hefur verið um langt skeið.
Kjarrið hefur verið að smáhækka
undanfarna áratugi, en seint mun
því hafa rriiðað.
Milli hólanna eru breið mýra-
sund og að ofan eru þeir blásnir.
svo að menn hafa ekki átt erindi
um kjarrið, nema það, sem smal-
ar kunna að hafa skotizt í fjár-
leit.
Því er ekki að undra, þótt ým-
iss konar gróður kunni að leynast
á slíkum stöðum. /
Snemma í sumar átti Ingimar
Sveinsson leið um Hríshóla í
kúaleit og heyrði hann þá þyt
einkennilegan. Er hann hugði að,
sá hann ljósgrænt tré standa upp
úr kjarrinu, sem er um 3 metra
hátt á þessum stað. Við nánari
skoðun renndi hann grun í að hér
mundi vera um blæösp að ræða,
og þegar Ingólfur Davíðsson
grasafræðingur var á ferð á Völl-
um i sumar, fékk Ingimar hann
til að skoða þetta með sér. Stað-
festi Ingólfur að hér væri um ösp
að ræða. Er þetta þriðji fundar-
staður blæaspar hér á landi, en
jafnframt eini staðurinn, þar sem
hún hefur náð að vaxa upp og
verða að smáum trjám.
HINN 16. AGÚST í sumar fór-
um við nokkrir saman ásamt
Ingimar Sveinssyni að skoða ásp-
irnar, en þeir Ingólfur og Ingimar
höfðu fundið tvö tré, annað 4,5
metra en hitt um 4 metra á hæð.
Ennfremur höfðu þeir séð rótar-
skot víðs vegar umhverfis trén.
Þegar við komum á staðinn
grisjuðum við umhverfis trén og
tókum að fylgja rótarskotunum
til þess að athuga stærð svæðisins
er öspin yxi á. Við að ganga um
kjarrið fundum við enn eitt tré
um.4 metra á hæð og auk þess tvo
minni teinunga, um 2 metra
hvern, sem voru að reyna að
komast upp úr laufþaki kjarrsins.
Þau þrjú tré, sem komin eru upp
úr kjarrinu, eru öll fremur lag-
lega vaxin, en þó var hið síðasta
er við fundum, lang bezt og bein-
vaxnast. Við höfðum því miður
ekki tæki með okkur til að telja
aldur þessara trjáa, en gizkuðum
á, að það væri ekki nema 20—30
ár síðan þau hafi farið að vaxa,
en hins vegar gætu þau verið all-
miklu eldri, því að þau kunna að
hafa þurft mörg ár til þess að
komast úr kútnum undan birk-
inu.
TRÉN VAXA norðan í hól ein-
um, öll í svipaðri hæð yfir mýr-
arsundinu. Nokkurt bil er á milli
þeirra allra, en rótaskót sjást um
allt svæðið. Lengd vaxtarstaðar-
ins er um 120 metrar, en breidd
er misjöfn, víða um 50 metrar.
Ótrúlegt er, að öspin hafi verið
sett þarna af mannavöldum, og af
því að ösp hefur nýlega fundizt í
Fáskrúðsfirði, verður að líta svo
á, að öspin tilheyri hinum náttúr-
lega gróðri landsins. Hvort hún
er nýkomin hingað til lands, eða
hefur verið hér um aldir, mun
seint ákveðið, en ekkert virðist
því til fyrirstöðu að hún hafi ekki
komið hingað fyrr en á síðustu
öldum, jafftvel eftir byggð lands-
ins.
Með nákvæmari gróðurathug-
unum í hinum einstöku héruðum
má búast við að ösp finnist víðar,
einkum þó á Austurlandi, þar
sem skemmst er til Noregs.
Minjasafn að Básum.
í SAMBANDI við flugvallar-
gerðina í Grímsey, sem nú stend-
ur yfir, hefur komið fram sú hug-
mynd að gera bæinn að Básum í
Grímsey að minjasafni. Básar eru
nyrzta byggt ból á íslandi. Jörðin
er fyrir nokkru komin í eyði, en
bærinn stendur enn og sá mögu-
leiki er fyrir hendi að geraviðhann
og koma þar upp byggðasafni,
sem einkum væri helgað Gríms-
ey og lifnaðarháttum eyjar-
skeggja á fyrri tíð. Þetta er góð
hugmynd. Grímsey er ekki aðeins
merkisstaður vegna þess að þar
nær ísland norður fyrir heim-
skautabaug. Þar er náttúrufegurð
mikil og saga fólksins, sem byggt
hefur eyna um aldir, er merkileg.
Vafalaust er enn hægt að bjarga
frá glötun ýmsum minjum um
lífsbaráttu fólksins og varðveita
þær í náttúrlegu umhverfi, þar
sem er bærinn í Básum. Með
flugvellinum gjörbreytast sam-
göngur við Grímsey og telja má
líklegt, að ferðamenn sæki þang-
að á hverju sumri. Byggðasafn í
eynni mundi því koma fyrir augu
margra og veita fróðleik um eyna
og lífið þar, sem naumast verður
fenginn með öðrum hætti. Það
eru nokkrir áhugamenn, sem
hafa komið þessari hugmynd á
framfæri og hafa þeir Kristján
Eggertsson í Grímsey og Árni
Bjarnarson bóksali hér í bæ haft
forgöngu í málinu. Gjafir eru
þegar teknar að berast frá fólki,
sem gjarnan vill leggja þessu máli
lið. T. d. sagði Árni Bjarnarson
blaðinu frá því í gær, að borizt
hefði 1000 kr. gjöf frá ónefndum
áhugamanni. Þeir, sem vilja ger-
ast meðlimir í félagsskap áhuga-
manna til þess að hrinda þessu
máli í framkvæmd, geta núið séf
til Árna eða Kristjáns og látið
skrá sig. Einnig má senda þeim
gjafir til hins fyrirhugaða safns.
Sömuleiðis til blaðanna, sem
munu fúslega veita peningum
móttöku.
<IIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIHmilllllMIHIII»
[Ritsafn Jóns Trausta 1-8]
1 Bókabúð EDDU h.f. \
l Akureyri jj
'"mmmmmmmmhhmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmí
Rafmagnsmál sveitanna
ANNARS STAÐAR í þessu blaði er birt ályktun
fulltrúafundar sveitarfélaganna í Eyjaljarðarsýslu um
rafmagnsmál. Samþykktir fundarins eru efnislega sam-
hljóða ályktunum Þingeyinga og Árnesinga. Það er
ljóst, að bændastétt landsins vill ekki una þeim áætl-
unum um héraðsrafveitur, sem gerðar hafa verið. Það
samrýmist ekki jressum tímum framkvæmda og fram-
fara, að bændur þurfi að horfa upp á áratuga bið eftir
rafmagninu. Og mönnum finnst einnig, að fjárveiting-
ar ríkisvaldsins til rafmagnsmála sveitanna séu ekki i
samræmi við fjárhagslega getu þess eða framlög til
annarra mála. Þessi sjónarmið komu greinilega l'ram
hér i Eyjafirði á s. 1. ári, löngu áður en ályktanir
Þingeyinga og Árnesinga voru gerðar heyrinkunnar.
Sýslunefnd Eyjafjarðarsýslu hefur haft starfandi raf-
orkumálanefnd, til þess að vinna að framgangi raf-
magnsmálsins, og á s. 1. hausti gerði hún ályktun, sem
segja má að marki þá stefnu, senr bændur almennt
hafa nú tekið upp. Eftirfarandi tillaga var send þing-
mönnum sýslu og bæjar snennna á s. 1. vetri:
Fundur raforkunefndar sýslunefndar Eyja-
fjarðarsýslu, haldinn á Akureyri 13. nóvember
1952, telur það brýna nauðsyn, að á nœslu fitnm
árum vetði fulbiægt raforkuþörf þeirra héraða,
er liggja i námunda við þau orkuver rikisins, er
hafa afgangsorku, og eru svo þéttbýl að ekki þurfi
til jafnaðar nema i hœsta lagi 1 km. hásþennu-
linu á býli. Skorar fundurinn á alþingismenn
Eyfirðinga og Akureyrarkauþstaðar að beita sér
fyrir þvi á Alþingi, að heekkuð verði fjárveiting
til héraðsrafveitna og að Alþingi veiti ríkisstjórn-
inni heimild til lántöku, eitis og með þarf til þess-
ara framkvcemda.
SAMKVÆMT GILDANDI raforkulögum er gert ráð
fyrir því, að þéttbýl héruð — með 1 km. mcðalleið í
í milli býla — geti fengið raforku frá orkuverum gegn
því að leggja fram, óafturkræft, J4 af stofnkostnaði
raflagna um héruðin, en fjárveitingar ríkisins hverju
sinni ráða hraða framkvæmdanna. Nú hafa þessar fjár-
veitingar verið 1 millj. kr. árin 1950 og 1951 og 1.8
millj. 1952 og 1953 og var liækkunin a. m. k. að nokkru
leyti með sérstöku tilliti til raflínu tií Dalvíkur, en
um hana eru sérstök lög. Samkvæmt útreikningum
raforkumálaskrifstofunnar mundi það taka 43 ár að
koma rafveitum um þau héruð, sem þurfa allt að 1
km. háspennulínu á býli með einnar millj. kr. [jár-
veitingu á ári, en til viðbótar 27 ár til þess að koma
rafmagni urn sveitir þar sem hálfur annar km. er til
jafnaðar í milli býla. Ná áætlanirnar um rafmagn til
þeirra sveitabýla, sem ekki eru strjálbýlli en svo, að
1—11/4 km. er í milli bæja, yfir 70 ár, eða fram á
næstu öld. Eru það engin undur, að bændur vilji
ekki una þessum seinagangi. Það kemur t. d. fram í
ályktun fulltrúafundarins hér í s. 1. viku, að fram til
þessa dags liafa aðeins 2 býli innan Eyjafjarðarsýslu
fengið rafmagn frá raforkuveitu ríkisins og er það
liarla athyglisverður mælikvarði á ástandið.
LJÓST ER, að ríkisvaldið þarf að taka áætlanirnar
um raforkuveitur til endurskoðunar. Þörf er á veru-
lega auknum framlögum til þessara mála beint úr
ríkissjóði. Og til framkvæmda sem þessara er eðlilegt
að fengin séu lán til þess að stytta framkvæmdatím-
ann. Það er verkefni næsta Alþingis að gera ráð fyrir
stefnubreytingu í þessa átt í tíma. Til þess duga engar
sýndartillögur, fluttar í þinglok, eftir að raunveru-
lega er búið að ganga frá fjárlögum og öðrum mikil-
vægum málum.
Haftapólitík Sjálfstæðismanna
ÞAÐ HEFUR farið í taugarnar á kaupmannablað-
inu hér, að bent hefur verið á ósamræmið i orðum
og gerðum Sjálfstæðisflokksins í haftamálunum. Er
birt löng grein um nauðsyn hafta á útflutningsverzlun,
en ágæti frjálsræðis í innflutningsverzlun. Blaðið telur
saltfiskeinokunina ágæta vegna þess að hún tryggi það,
að íslenzkir útflytjendur „undirbjóði" ekki hver ann-
an. Elitt kemur blaðið ekki auga á, að miklar líkur
eru fyrir bví að einokunarkerfið liafi komið í veg fyrir
að útflytjendur beri eins mikið úr býtum fyrir fram-
(Framhald á 7. síðu).