Dagur - 27.11.1954, Qupperneq 2

2
DAGUR
Laugardaginn 27. nóvember 19&S
Halldór Halldórsson: ÍS-
LENZK ORÐTÖK. Ðrög
að rannsóknum á niynd-
hverfum orStökum í ís-
lenzku. — fsafoldarprent-
smiðja h.f. Rvík 1954
Venjulegast þykja doktorsrit-
gerðir eigi skemmtilestur fyrir
alþýðu, en hér er undantekning.
Mér er óhætt að fullvrða, að mik-
ill þorri manna, jafnt leikra sem
lærðra, mun lesa þessa bók sér
til óblandinnar ánægju.
Á fáa þætti útvarpsins mun
vera meira hlustað, a. m. k. í
sveitum landsins, en þættina um
íslenzkt mál, enda hafa ýmsir
ágætir fræðimenn í þeirri grein
flutt þessa þætti undanfaiandi
ár og þar á meðal Halldór Halll-
dórsson. Má glöggt ráða af beim
spurningum, sem þættinum eru
sendar, að fjöldi manna fylgist
með honum af lifandi áhuga og
'hefur af því yndi mikið að velta
fyrir sér einstökum orðum, og
orðtökum og merkingu þeirra,
enda væri þá mjög aftur farið
þeirri þjóð, sem öldum saman
undi sér við Edduheiti og kenn-
ingar og alls konar örðagaman,’
ef sú tilhneiging væri nú alveg
rokin'út í veður og vind.
Við lestur þessarar bókar
verðui' oss það Ijóst, hversu
mörg orðtök vér höfum svo að
segja daglega á vörum í'fúll-
komnu hugsunarleysi. án þess að
gera oss, grein fyrir nákvæmri
'merkingu þeirra, og hversu margt
•enn .þarf skýringar og rannsóknar
við í þessu efni. Bíður þar geysi-
mikið verkefni óunnið úi'lausna
málvisindamanna vorra.
En þegar erlend áhrif flæða yf-
ir þjóðina úr öllum áttum, er bað
nauðsynlegt, að hún verði því
geymnari og athugulli á baina-
gullin sín. Ekki er það að vísu
nema gott, að hugmyndir berist
henni víða að. En bær á hún allar
að bræða í deiglu sinnar eigin
skynsemi og málvitundar, melta
en gleypa ekki. og þá verður
minni hætta á að vér afklæðumst
þjóðerni voru eins og sumir ótt-
ast og seljum frumburðarrétt
vorn fyrir baunarétt. í þessu efni
geta fræðimenn vorir orðið oss að
mestu iiði. Til þess að halda
áfram að vera íslendingar, er
ekki annað nauðsynlegra, en
kunna sitt móðurmál. Sá, sem
enga tungu kann, tilheyrir engri
menningu og engri þjóð nema að
nafninu til. Tungan er líftaug
hverrar þjóðmenningar, orðtök
hennar og líkinga-auður.
Þegar numið er staðar við upp-
sprettulindir og niðandi vötn
tungunnar, eins og Halldór Hall-
dórsson gerir, fara menn að
leggja hlustirnar við. Væri það
miklu frjórra viðfangsefni og
meira menntandi að leggja
áherzlu á þessa hlið móðurmáls-
kennslunnar í skólum landsins,
en sumt af þeirri málfræði. sem
þar er kennd. Er hverjum manni,
sem læra vill að hugsa skýrt, tala
og rita. það nauðsyn'.egt að r.ema
og hafa á valdi sínu sem allra
mest af auðlegð tungunnar og
læra að skilia orðtök hennar út í
æsar. bví að með oi'ðaforðanum
vex líka hugmyndafjöldinn og
um leið hafa vitsmunirnir fleiri:
ráð í hendi til að leysa viðfangs-
efni sín.
Það hefur bví margfalt meira
menningargildi en t. d. það að
pína börn, sem enn hafa tillölu-
lega lítinn málþroska. við að
sundurgreina og læra nöfn á
setningai'hlutum. sem einhverj-
um málfræðingi hefur dottið í
huff að eefa beim. Setningarhlut-
arnir gátu alveg eins heitið citt-
hvað annnð. og vfirleitt skiptir
bað nanðalitlu máli. hvað mönn-
um hefur bóknast að kalln bá.
Þetta er álíka gagnslnus lærdóm-
ur eins og bað væri að kenna:
mönnum að þekkja nótur eða
fara.að troða í þá hljómfræði áð-
ur en þeir kynnu nokkurí lag.
Jafnvel þó að menn læri slík
fræði upp á tíu fingur gætu þeir
verið hreinustu klaufar að orða
hugsanir sínar, en á hinn bóginn
er það fullvíst, að allur þoirinn
af frábærustu ritsnillingum ver-
aldarinnar hefur aldrei við slíkt
læidómsdútl fengizt. Það er því
ékki aðeins hlálegt, heldur bein-
h’nis skaðlegt, að minni hyggju, að
brælka börn og unglinga við jafn
ófrjóan. þýðingarlítinn og dauðan
lærdóm og drepa með því andleg-
an áhuga og skilningsgleði þeirra,
Fimmtugur:
Gunnar Guðnason á Bringu
Sunnudaginn 21. nóv. sl. átti
merkisbóndinn G'.mnar Guðna-
son á Bringu í Öngulsstaðahreppi
fimmtíu ára afmæli. Gunnar er
Bárðdælingur að ætt, en flutii að
Bringu vorið 1940. Hafði hann þá
nýkeypt jörðina og hefur búið
þár ágætu búi síðan.
Gunnar koni að jörðinni nálega
húsalausri. Síðan hafa á þessum
fáu ái'um risið af grunni, íyrst
lítið íbúðarhús, sem nú nýlega
hefur verið stækkað um helrning,
stórt fjós með tilheyrandi áburð-
argeymslum. hlaða með súg-
þurrkun, gevmsluhús og enn
fleiri byggingar, allt úr stein-
steypu. og enn í haust hefur ver-
ið ruddur grunnur að fjárhúsum
og hlöðu. — Jafnframt þessum
íramkvæmdum hefm túnið ban-
ist út á alla vegu, svo að nú geíur
það af sér margfallt töðumagn á
við það sem áður var. Af þossu
má sjá. að Gunnar hefur ekki
legið á liði sínu eða setið auðum
höndum síðan hann flutti í Eyja-
fjörð og oftast mun vinnudagur
hnns hafa verið langur. En Gunn-
ar hefur ekki verið einn að verki
Hann er kvæntur hinni ágætustu
konu, Sigríði Valdimarsdóttur,
einnig ættaðri úr Bárðardal. Hún
hefur staðið örugg við hlið manns
síns að öllum framkvæmdum og
mun hennar hlutur engu minni.
Þau eiga fjögur mannvænleg
börn.
í tilefni af afmælinu heimsóttu
Gunnai' margir Bárðdælingar og
fjöldi hreppsbúa og aðrir vinii til
að árna honum heilla og þakka
ágæt kynni á liðnum árum. Sátu
gestir ágæta veizlu og skemmtu
sér hið bezta við samræður, söng
og dans lengi nætur
Bringuhjónin hafa fórnað jörð-
ir.ni sinni öllu sem þau hafa get-‘
að, síðan þau hófu búskap þar.
Nú eru þau farin að sjá ríkulegan
ávöxt af erfiði sínu og alúð við að
fegra og bæta jörðina sína. Og svo
mun öllum farnast, sem með
I hyggindum trúa íslenzkri mold í
góðsveitum landsins fyrir kröft-
um sínum.
Eg gæti bezt trúað því, að ef
(Framhald á 7. síðu).
meðan það höfuðviðfangsefni er
látið sitja á hakanum að útskýra
orðtök og óðsnilld tungunnar.
Það er vonandi að mikil
straumhvörf megi brátt verða í
þessu efni, og gæti bók eins og
íslenzk orðtök orðið morgunroði
nýrra vinnubragða við móður-
málskennsluna, þar sem lögð
verðúr meiri rækt við hugmynda-
auð tungunnar og „mærðartimbur
máli laufgað" en dauða beina-
grindina. Vitanlega þurfa menn
að kunna eittvað í málfræði. En
það hefir þó álíka miklu meiri
þýðingu að skilja t d. kvæði eins
og: Eldgamla ísafold eða O, fög-
ur er vor fósturjörð, eins og það
hefir meira menningargildi að
kunna lögin við þessi Ijóð, heldur
en þó að maður þekki i sundur
fjórðapartsnótu og áttundaparts-
nótu.
Með þessum línum vildi eg að-
eins vekja athygli á þessu ágæta
og merkilega riti dr. Halldórs
Halldórssonar og þakka honum
fyrir þá ánægju, sem eg hefi haft
af því að lesa það. Til þess skortir;
mig alla þekkingu að gagnrýna
það, en virðist af mínu leik-
mannsviti að höfundurinn geri
víðasthvar viðfangsefni sínu full-
komin skil, og rök hans eða get-
gátur annars staðar mjög sann
færandi, «þar sem vafi gæti
legið á.
Upplagið að bókinni mun vera
fremur af skornum skammti, og
er því vissara fyrir þá, sem hug
kynnu að hafa á því að eignast
hana, að láta af því verða frernur
fyrr en seinna.
Benjamín Kristjánsson.
Fróðlegar umræður um áburðar-
notkun á 2. íundi Bændakiúbbsins
Sextugur:
Benedikt á Ðálksstöðum
Benedikt Baldvinsson bóndi a
Efri-Dálksstöðum á Svalbarðs-
strönd varð sextugur fyrra föstud.
Hann er í hópi kunnustu og beztu
bænda í þeirri blómlegu byggð.
Benedikt hefur átt heima hér
austan megin fjarðarins alla ævi,
er fæddur á Veigastöðum, en
fluttist ungur að Dálksstöðum
og tók þar við búi af foreldrum
sínum. Hefur hann framkvæmt
stórfelldar umbætur á jörð sinni.
reist hús öll að nýju með mikl-
um myndarskap og brotið mikið
land. Er jörð hans nú eitt þeirra
glæsilegu býla, sem athygli vekja
á Svalbarðsströnd, en sveitin er
víða rómuð fyrir ræktun og góð-
an húsakost. Benedikt Bald-
vinsson hefur auk umfangsmik-
illa starfa heima fyrir gerzt einn
af forustumönnum sveitar sinnar,
enda ágætlega hæfur til þess.
Hann hefur gegnt fjölda trúnað-
arstarfa og gerir enn, sctið í
hreppsnefnd og verið oddviti, í
skólanefnd og stjórn sjúkrasam-
lagsfns. Þá hefúr hann lengi gegrit
því ábyrgðarmikla trúnaðarstarfií
að vera sparisjóðshaldari og hef-
ur sjóðurinn mjög eflzt undir’
stjói-n hans. Benedikt varð.
snemma gagntekinn a£ ung-
mennafélagshugsjóninni og varð
ágætu.r félagsmaður ungmenna-
félags sveitar sinnar og forustu-
maður. Önnur menningarmál
hefur hann látið til sín taka, svo'
sem kirkjumál, bindindismál o. s.^
frv. .
Benedikt er giftur Friðriku
Kristjánsdóttur frá Helgastöðum.
Eiga þau hjónin þrjri böi'n. Dagur
sendir Benedikt á Dálksstöðum
kveðjur og árnaðaróskir á þessum
tímamótum ævi hans.
Þriðjudaginn 23. nóvember sl.
hélt Bændaklúbburinn fund að
Hótel KEA, eins og áður var boð-
að. Árni Jónsson tilraunastjóri
bauð gesti velkomna og flutti síð-
an framsöguræðu um áburðar-
notkun og óburðarkaup bænda.
Frummælandi gerði í upp-
hafi grein fyrir þeirri breytingu,.
að bændur verða nú að gera
áburðarpantanir sínar miklu fyrr
en áður tíðkaðist. Var því ekki
seinna vænna, að ræða nokkuð
um áburðarmálin. Gaf hann síðan
skýrslur um tilraunir, gerðar í
Gróðrarstöðinni og víðar á land-
inu síðastliðin ár. Hníga áburð-
artilraunimar, hin síðari ár,
mjög í þá ótt að nota stærri
skammta af tilbúnum áburði en
áður þekktist hér á landi. Bendir
margt til þess, eftir reynslu
tveggja síðustu ára, að hagkvæmt
sé að fara þá leiðina til fóðuröfl-
unar. Tveggja ára tilraunir skera
þó engan veginn úr um þetta
atriði, þótt þær geti gefið bend-
ingar.
Sprettan í sumar var yfirleitt
mun minni en í fyrra, svo sem
bezt sást á áburðarlausu reitun-
um í tilraununum. Öll spretta var
og minni og notaðist áburðurinn
mun lakar en í fyrra. Sérstaklega
mun þessa hafa gætt, þar sem
borið var á milli slátta, einkan-
lega ef seint var borið á. Sprettan
var lítil síðari hluta sumars vegna
kulda, og því kom sá áburður er
síðla var borinn á, ekki að mikl-
um notum.
Samkvæmt tilraunum í fyrra,
var áburðarkostnaður minnstur á
hestb., þar sem mest var borið á.
í sumar var útkoman ekki eins
hagstæð fyrir þessa miklu áburð-
arnotkun, en þó hagstæð.
Á öllum tilraunastöðvum lands-
ins voru í sumar gerðar tilraunir
með 300 kg. af hreinu köfnunar-
efni, miðað við ha. og tilsvarandi
af fosfórsýru og kalí.
Þessar tilraunir með stærri
áburðarskammta, en nokkurn
hafði órað fyrir að notaðir yrðu,
eiga að finna hámark um notkun
tilbúins áburðar. Reynslan.í sum-
ar virðist sýna að 300 kg.
skammtur af hreinu köfnunar-
efni, brennir ekki, sé hann borinn
sómasamlega á.
Árni Jónsson ráðlagði bændum
að bera á tún sín, yfirleitt, um 120
kg. hreint köfnunarefni og til-
svarandi af steinefnaáburði pr.
ha. eða 80 kg. af kalí og 70 kg af
fosfórsýru, einnig miðað við hrein
næringarefni. Þegar þessi áburð-
arskammtur er notaður á hvern
hektara, mun hann kosta um kr.
1000,00, samkvæmt áætluðu vcrði.
Þá ráðlagði frummælandi bænd-
um að tvískipta köfnunarefnis-
áburðinum og bera þá 80 kg á í
fyrra skiptið en 40 kg. milli slátta.
Óvíst taldi hann að blandaður
áburður, fyrir garðlönd, yrði
á markaðinum í ár. Kjarni hinn
íslenzki verður einráður á mark-
aðinum, sem köfnunarefnis-
áburður. Takli hann Kjarna bað
til gildis að hann væri sterkui og
drægi það úr flutningskostnaði.
Ókostir Kjarna væru hins vegar
nokkrir. Þar á meðal sá, að hann
dregur fljótt til sín raka og enn-
fremur það, að verra er að dreifa
honum en hinum ameríska
áburði. Ábui'ðardreifarana rfti
að stilla á annan hátt en áður og
jafnvel setja í þá nýja botna.
Þá gerði * hann að umtalsefni
meðferð dráttarvéla. Væru þær
víða svo slælega hirtar, að ekki
væri einu sinni séð fyrir þvi að
kaupa á þær kælivökva. Væri
sorgleg reynsla í þessum efnum of
algeng. Nefndi hann til dæmis
bónda einn er hefði þurft að kosta
á fimmta þús. kr. til vélar sinnar,
vegna þess að kælivatnið fraus á
henni og sprengdi vélina.
Stefán Stefánsson bóndi á Sval-
barði tók næstur til máls og gerði
þá fyrirspurn um framleiðslu á
Kjarna, hvort sama væri hvaðan
loftið væri, er hann er framleidd-
ur úr. T. d. hvort það væri frá
Rússlandi eða Ameríku! — Garð-
ar Sigurgeirsson, Staðcrhóli,
gerði fyrirspurn um það, hvort
rannsakað væri fóðurgildi heys
er framleitt væri af stórum
áburðarskömmtum.
Olafur Jónsson mælti með því
að bera Kjarna á aðeins einu
sinni, og gera það snemma, þó
notað væri á ha. allt að 120 kg.
hreint köfnunarefni. Þá benti
hann einnig á, að þar sem grasið
væri þétt, væri mjög hætt við að
sprytti úr sér þegar mikill áburð-
ur væri notaður. Hins vegar
þyldu t. d. sáðsléttur og annar sá
gróður er gisinn væri, meiri
áburð hvað þetta snerti. Lét
hann þess og getið að.e. t. v. kæmi
við rannsókn fram munur á efna-
samsetningu heysins er ræktað
er með þrisvar sinnum meira
áburðarmagni en hámark var tal-
ið að nota til grasræktar fram
undir síðustu ár.
Gunnar Kristjánsson á Dag-
verðareyri gerði fyrirspurn um
það, hvort jurtanærandi efni til-
búins áburðar geymdust í jarð-
veginum frá ári til árs.
Ingvi Gunnarsson á Kálfboigará
gerði að umtalsefni hinn stóra
draum íslenzkra bænda um fram-
leiðslu tilbúins áburðar í landinu.
Agnar Guðmundsson ráðunaut-
ur gaf stutt yfirlit yfir sýnisreit-
ina. Þá ræddi hann nokkuð um
þær athuganir er nú eru gerðar
í Gufunesi til þess að framleiða
„grófari“ áburð. Vænti hann þess
að áburður er kæmi á markaðinn
í vor, yrði betri meðferðar en sá
er framleiddur var í fyrra. Þá
sagði hann frá sérstöku verkfæri
er hentugt væri að setja í sumar
teg. áburðardreifara, með hliðsjón
af notkun Kjarna.
Þá flutti Jónas Kristjánsson,
samlagsstjóri fréttir af greinar-
gerð þeirri er landbúnaðari áð-
herra gaf Alþingi um Áburðar-
verksmiðjuna í Gufunesi, í tilefni
af fyrirspurn er þar kom fram.
Þessa greinargerð hafa blöðin
flutt og verður engu við hana
bætt í- þessari frásögn. Lýsti hann
að lokum ánægju sinni yfir þeim
stóra sigri er unnizt hefði með
byggingu Áburðarverksmiðjunn-
ar. Gaf hann bændum það loforð,
að sýna þeim þann áburð, ér nú
væri framleiddur í Gufunesi, á
næsta fundi.
Þá má ennfremur minnast á
samhljóða álit þeirra Agnars
Guðmundssonar og Árna Jöns—
sonar um það, að með vaxandi
(Framhald á 7. síðu).