Dagur - 27.11.1954, Blaðsíða 5

Lauigardaginn 27. nóvember 1954
D A G U R
5
Haukur Snorrason segir frá ferð á slóðir gull-
leitarmanna í norðvesturkonii Kanada
- FYRRI GREIN -
Árið 1918 hóí alþýðutímaritið
Nýjar Kvöldvökur að birta æv-
intýrasögu JacksLondon um hetj-
una í Klondike, og nokkru seinna
kom sagan Gullæðið, eftir sama
höfund, út á íslenzku.
Kvöldvökurnar voru mjög víð-
lesnar á þeim tíma og eru enn, en
Gullæðið þótti hin bezta skemmti
saga og var eftirsótt bók í lestr-
arfélögum fyrir svo sem 20—30
árum. Lestrarfúsir unglingai lásu
hugfangnir þessar frásagnir af
hamingjuleit hraustra manna í
fjarlægu landi, og nöfn þeirra
Elams Harnish og Kits Storm
voru eins kunn meðal unglinga á
þeirri tíð og kvikmyndahetjur eru
meðal kaupstaðaæskunnar í dag.
Svaðilfarir gullleitarmanna.
Margir íslendingar munu enn
minnast frásagnanna af svaðil-
förum gullleitarmannanna frá
höfninni í Skagway í Alaska, um
Chilcoot-skarð og Hvítaskarð að
Yukonfljóti og síðan um hvít-
íyssandi strengi niður eftir fljót-
inu allt til Dawson og fyrirheitna
landsins við Klondike. Þegar
þessar frásagnir birtust hér voru
liðin meira en 20 ár frá gullfund-
inum mikla. Það var.í ágúst árið
1896 sem fyrst varð kunnugt um
hinar miklu gullnámur í
Bonanzargili við Klondike-ána,
sem er ein af hinum stærri þver-
ám Yukonfljóts. GuII hafði áður
fundizt. á nokkrum stöðum í
Yukon-landi og nokkur hópur
ævintýramanna hafði um nokk-
urt árabil stundað þar jöfnum
höndum loðdýraveiðar og gull-
gröft. En þeir höfðu fram til þessa
tíma ekki sótt auð né frægð til
þess lítt kannaða og nær ónumda
lands. En þegar fregnir af gull-
fundinum mikla við Klondike
bárust suður á meginlandið og til
Evrópu, hófust fólksflutningar
þeir norður til Yukon, sem
kenndir hafa verið við gullæði. Á
árabilinu 1897—1900 ferðuðust
þúsundir manna til Yukon, flestir
yfir Suður-Alaska og um Hvíta-
skarð að Yukonfljóti, og síðan
vatnavegi til Klondike.
Á þessum fáu ár-um sþratt upp
bærinn Dawson skammt frá
mynni Klondike-árinnar og mun
hafa talið meira en 20 þúsund
íbúa þegar mest var, og á nokkr-
um öðrum stöðum þutu upp smá-
bæir, þar sem áður var aðeins að
finna einstaka bjálkakofa veiði-
manna. En lán gullsins er valt. Á
þessu ári — 50 árum ef ir að gull-
æðið tók að renna af fólki — telur
Dawson aðeins um 800 íbúa og
á öllu landinu eru ekki nema
rösklega 9000 sálir.
Fiskisagan flaug.
Sagan um gullið í Klondike
mun vafalaust hafa borizt hingað
til íslands fljótlega eftir að tíð-
indin urðu kunn í Evrópu og
vissulega mun hún hafa kveikt í
hugum manna hér í fásinninu. Og
þótt héðan sé leið um hálfan
hnöttinn til Yukon, er ekki
ósennilegt, að meðal gullleitar-
manna, sem héldu frá Kyrrahafs-
höfnum Bandaríkjanna og Kan-
ada norður til Alaska og þaðan
um torsótt fjöll að Yukónfijóti,
hafi verið einhverjir íslendingar,
annað tveggja héðan að heiman
eða frá byggðum íslendinga í
Bandaríkjunum og Kanada. ís-
lendingar hafa jafnan verið, og
eru enn, furðulega miklir ferða-
langar og ævintýramenn, er á
framandi slóðir er komið. En af
þeim íslenzku gullleitarmönnum,
ef einhverjir hafa verið, kann eg
því miður ekki sögti að segja.
. *■. f .. . »j ;•
Hugarflug Stephans G.
En þótt ekkert séi skráð af is-
lenzkum ævintýramönnum á
gulllandinu, er þó víst, að ffáegur
íslendingur hefur dvalið þar í
huganum um sinn. í ljóðaflokki
þeim, er Stephan G. Stephansson
nefnir Á ferð og flugi, eru vís-
urnar um námabæinn og lífið þar
líkastar því að Stephan hafi haft
í huga Dawsonsbæ og lífið íKlon-
dike. Þar kveður Stephan m. a. á
þessa leið:
Og menn höfðu fullyrt að fyndist
þar gull
land veraldar
gþekka sögu
og fastlega trúað því var,
að Niflungar bergs hefðu fé sínu
fleygt
og falið í gilinu þar.
Menn flykktust svo þangað í
fenginn að ná
á fám vikum bærinn svo spratt
og gullsins var leitað og lifað á
von
því lífi, er var skrykkjótt og glatt.
Þetta orti Stephan einmitt ár-
ið 1898, er frásagnir frá Klondike
voru fyrirferðarmestar og ævin-
týralegastar og gullæðið stóð sem
hæst. Þá var hann fátækur land-
nemi í Red Deer byggð í Alberta-
fylki og bundinn í báða skó. Og
til Yukon fór hann aldrei nema á
hugarflugi og enginn veit nú,
hvort nokkurt annað ferðalag á
þær slóðir hefur nokkru sinni
hvarflað að honum.
Norrænir menn í Yukon.
Samkvæmt síðustu manntals-
skýrslum í Kanada, búa nú rösk-
lega 500 manns af norrænum
uppruna í öllu Yukon-landi og er
sérstaklega tekið fram, að í hópn-
um séu íslendingar, en ekki er
skýrt frá, hversu margir þeir eru.
Norrænir menn eru þar allir
taldir í einum hóp. En samkvæmt
því má þó vera, að þar í landi séu
einhverjir afkomendur gullleit-
armanna frá aldamótaárunum,
eða jafnvel einhver, sem staðið
hefur sjálfur með skolpönnu í
hönd við ár- og lækjarbotna þar
norður frá, því að þótt gullæðið
virðizt nú fjarlæg saga, eru þó
ekki nema rösk 50 ár síðan þessir
atburðir gerðuzt. Margiv þeirra,
sem í dag byggja Yukon, eru éin-
mitt afkomendur gullleitar-
manna. Þeir sneru ekki allir heim
á leið með fullar hendur fjár. Þótt
gull, meira en 100 milljón dollara
virði, væri giafið úr jörðu á ár-
unum 1897—1904, fór svo, að fá-
tækt og umkomuleysi varnaði
mörgum, sem norður fór með
miklar vonir, að komast burt.
Þeir urðu því að gerazt landnem-
ar í harðbýlu landi og afskekktu.
Hvergi hef eg séð neitt skráð um
þátt íslendinga í landnámi Yukon
fyrr né síðar og er mér því
ókunnugt um, hver bann hefur
verið. Og tveir íslendingar, er eg
hitti að máli þar í landi nú á ný-
liðnu sumri, gátu ekki frætt mig,
enda báðir aðfluttir, annar frá
íslendingabyggðum í Manitoba,
hinn úr Árnesþingi, með viðkomu
á ýmsum stöðum í Kanada. Og lít
ið vissu þeir um íslendinga í Yu-
kon, annað en að einhverjir væru
þar fleiri en þeir tveir.
Klondike fslands.
Ef einhver íslendingasaga hef-
ur gerzt í Yukon urn aldamótin
síðustu mun hún ekki vera al-
mennt kunn hér á landi. Kynni
íslendinga af þessu landi og líf-
inu þar mun, að langmestu leyti
mega rekja til ævintýrasagna
Jacks London, er eg gat um í
upphafi. En myndir þær er hann
brá upp, eru af miklum víðáttum,
straumþungum vötnum, ís- og
hjarnbreiðum, einmana öku-
manni með hundasleða undir
norðurljósahimni. Þær eru af
harðgerðu fólki, bjálkakofum j
gullleitarmaVina, dægradvöl. gull- |
grafara við spil og drykkju á
löngum vetrarkvöldum á bjór-
stofum og danssölum, sem hrófað
var upp á gulllandinu. — Og ein-
mitt á þeim tíma, sem þessar sög-
ur voru að verða kunnar hér,
fannst sumum vel til fundið að
nota örnefni úr þeim til þess að
lýsa hrjúfum lífsháttum og skjót-
teknurh gróða. Á blómatíma síld-
veiðanna fyrír Norðurlandi var
Siglufjörður stúndum nefndur
Klondike íslands. Þannig var á
nokkurn hátt tengt band í milli
tveggja merkisstaða á norður-
hjara heims, um úthaf og þvera
heimsálfu, mörg þúsund kfl.0-
metra veg.
En hvernig er þá þetta land í
dag, og' hvers konar fólk byggir
það? Er þar allt með sama hætti
og fyrr eða hefur einhver saga
gerzt þar, önnur en sú, er Jack
London lýsti?
Stutt landlýsing.
Ef litið er á landabréf af Norð-
ur-Ameríku, sést að Kanada-
menn skipta landi sínu í 10 fylki,
og takmarkast fjögur vestustu
fylkin að norðan af 60. breiddar-
baug,' en baugur þessi sker landið
frá Logan-fjalli á Kyrrahafs-
strönd til bæjarins Nonala er
stendur við Hudson-flóa norðan-
verðan. En norðan 60. breiddar-
baugsins eru geysivíðlend land-
flæmi, sem eru hluti af Kanada,
og er meginhluti þessa flæmis oft
nefndur kanadísku heimskauta-
löndin, þótt ekki séu þau öll
norðan heimskautabaugsins. En
Kanada, sem er næst stærsta land
jarðarinnar að flatarmáli, nær
norður á 83. breiddarbaug og er
Ellesmereyja í íshafinu nyrztu
takmörk landsins. Hin miklu
landflæmi norðan 60. breiddar-
baugsins, skiptast í tvö mjög mis-
stór stjórnarsvæði. Meginhluti
landsins, frá Mackenzie-fjöllum
að Hudson-flóa og norður um
Baffinsland og íshafseyjar heitir
einu nafni Norðvesturlandssvæð-
in, en vesturhlutinn, er liggur
norðan brezku Kolumbíu og
austan Alaska, er Yukon-land.
Norðvestursvæðin öll eru röskl.
2 millj. ferkílómetra að flatar-
máli, en Yukon-land er um 340
þúsund ferkílómetrar eða þrisvar
og hálfu sinni stærra en ísland.
Þessi landflæmi öll hafa til
skamms tíma verið nefnd óbyggð-
ir Kanada í daglegu tali, og bera
það nafn enn með nokkrum sann-
indum, þótt mikil breytir.g hafi á
orðið hin síðari ár og þar hafi nú
risið upp allblómleg byggða-
hverfi á ýmsum stöðum.
Hið mikla fljót.
Yukon liggur að norðuríshaf-
inu við 70. breiddarbaug, tak-
markast að austan af Mackenzie-
fjöllum, en að vestan af Alaska og
strandfjöllum þeim hinum miklu,
sem St. Elíasarfjallgarður heitir,
og er framhald Klettafjalla. Yu-
kon-land er í rauninni mikill há-
slétta í milli strandfjallanna við
Kyrrahaf og Mackenziefjallanna
í austri. Þessi háslétta er sundur-
skorin af dölum og kollóttum
fjöllum og um hana renna marg-
ar stórár, er flestar sameinast
hinu mikla Yukonfljóti á leið þess
sunnan frá landamerkjum
brezku-Kolumbíu, gegnum Yu-
kon-land, norður og vestur um
Alaska, unz það fellur í Berings-
haf og er þá orðið 2300 mílur á
lengd ,eða jafnlangt fljótunum
Volgu og LaPlata og því í flokki
stórfljóta heims. Yukon-fljót er
rar að auki skipgengt nær alla
ressa leið. í sögum Jacks London
er greint frá ferð gullgrafaranna
niður eftir fljótinu á bátum og
flekum. Þeir urðu að vísu að
hleypa fleytum sínum yfir
hættulega strengi skammt frá
bænum Whitehorse, en þaðan var
að kalla greiðfær leið til Dawson.
En siglingaleiðin er þó miklu
lengri, því að sigla má allstórum
skipum alla leið út á Beringshaf.
Auk þess eru ýmsar þverár Yu-
konfljóts skipgengar, svo að
skiptir hundruðum mílna. Vatna-
vegir er því helzta samgönguleið
landsins og hefur svo verið frá
upphafi.
Rómantísk saga.
Er maður rýnir í sögu þessara
landa, er það fyrsta undrunarefn-
ið, hve ung hún er. Og það verp-
ur sérstökum ævintýrabjarma
yfir þessar slóðir, að könnun
þeirra er svo nálæg nútímanum.
Landkönnun og landafundir til-
heyra yfirleitt fjarlægri sögu og
hverfa að miklu leyti í rökkur-
móðu fortíðar. Hin miklu
óbyggðalönd Kanada voru hins
vegar allt fram undir síðustu
aldamót meðal þeirra svæða
jarðarinnar, sem minnst voru
könnuð og þekkt. Á tímum,,
Klondikegullsins voru mörgi
(Framhald á 7. síðu).
Fcrja á siglingu í þrengslum í Yukonfljóti, skammt frá Whitchorse.