Dagur - 26.10.1955, Page 6

6
D A G U R
Miðvikudaginn 26. október 1955
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 90. — Sími 1166.
Árgangurinn kostar kr. 75.00.
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi
og á laugardögum þegar ástæða þykir til.
Gjalddagi er 1. júlL
PRENTVERK ODDS BJÖRNSSONAR H.F.
Fræðsla um efnahagsmál
í HINNI gagnmerku l'jarlagaræðu, sem fjármála-
ráðherra flutti við 1. umræðu fjárlagafrumvarpsins
nú fyrir skömmu, kom hann að málefni, sem þörf er
að ræða frekar. Ráðherrann sagði:
— Umræður um efnahagsmál á íslandi og
margar ákvarðanir bera þess glöggan vott, að
mikil þörf er stóraukinnar almennrar fræðslu í
þessum málum. Við þurfum ekkert að fyrirverða
okkur fyrir þetta, því að það er skemmra síðan
við fórum að fást við þau á nútíma vtsu en
margir aðrir, og fleira kemur hér til. En það vil
ég láta verða mitt síðasta orð að sinni, að úr
þessu verður að bæta á næstunni nteð stórauk-
inni almennri fræðslu um efnahagsmálin---“
Hér er vissulega drepið á örlagaríka hluti. Eitt
sinn var því haldið fram, að dýrtíðin væri afbragðs-
tæki til að jafna efnahagsmetin í þjóðfélaginu. Menn
lásu þetta á stjórnmálablöðum og hlýddu á stjórn-
málaforingja halda þessu fram. Víst munu margir
hafa trúað þessu. Niðurrifsstarfið varð því auðveldara
en ella. í áratugi hafa ýmsir stjórnmálamenn haldið
því fram af njiklu kappi, að kaupgjald við fram-
leiðslustörf hefði aðeins smávægileg áhrif á fram-
leiðslukostnað og dýrtíð í landinu. Óhætt væri að
hækka kaupið þess vegna. Margir hafa, trúað þessu,
og einhliða barátta fyrir krónutölu kaupgjalds hefur.
sett mark á efnahagsþróunina undanfarin ár. Nú síð-
ast er okkur sagt það í stórum ræðum bg blaðagrein'-
um, að áhrif milliliðanna á dýrtíðarmálin séu nánast
hégómi cinn, enda standi aðrir undir þyí, sem lakast
hefur gerzt á síðustu tímum en þeir. Er vísast, að
þetta þyki mikil speki í ýmsum herbúðum.
ÞESSI ÓSAMSTÆÐI áróður — og áhrif hans —
minnir sannarlega á þá staðreynd, að almennri þekk-
ing á efnahagskerfinu og verkunum ráðstafana og
lögmála er áfátt. í þessum málum helzt mönnum
uppi — nteð árangri — að kalla svart livítt. HVer
skynsamleg kenning um úrbætur, sem almennt gildi
hefur, á það á hættu að vera hártoguð og afflutt af
þeim, sem telja hana ekki þjóna pólitískum stundar-
hagsmunum. Fjármálaráðherra benti sannarlega á
stórt vandamál I ræðukafla þeim, sem hér er vitnað
! til að framan. Raunhæf þekking mundi eyða mögu-
1 leikum til að láta fjölda manns starfa að því að rífa
niður það, sem kynslóðir hafa byggt upp. Aukinn
1 skilningur mundi forða því, að menn sæktust eftir
breytingum, sem innan skamms tíma sýna sig að
vera öllum til tjóns. Pólitískir spekúlantar mundu
' tæplega geta fleytt sér til langframa á haldlausum
liagkenningum. Raunhæf þekking mundi treysta
undirstöður efnahagslífsins og verða allri þjóðinni
til farsældar.
| En hvernig á að útbreiða þessa þekkingu? Á hvaða
grunni má hún hvíla?
p RÉTT ER að benda á það, að hagfræðilegar upp-
lýsingar eru almennt af skornum skammti á íslandi.
Lítið er gert að því í blöðum að skýra og túlka op-
' inberar skýrslur á fræðilegan hátt. Það vekur athygli
þeirra, sem fylgjast með í erlendum blöðum, að þegar
1 birtar eru skýrslur um þróun efnahags- og fram-
leiðslumála á vegum samvinnustofnana lýðræðis-
þjóðanna, skortir æði oft að ísland sé þar með, enda
þótt við séum þátttakendur. Lýðræðisflokkarnir í
Jandinu þurfa að sinna þessum málum frekar en
þeir hafa gert. Efla þarf almenna fræðslustarfsemi
um þessi mál á Hðandi stund. Nú
rétt upp á síðkastið hefur það þó
gerzt til úrbóta, að Landsbankinn
hcfur byrjað útgáfu rits um fjármál
og efnahagsmál, og liefur það þeg-
ar unnið verulegt gagn.
Loks er að geta þess, að í skólum
landsins mun sáralítið gert að því
að kenna nemendum stafróf efna-
hagsskipulagsins. — Hagfræðilegar
undirstöður má kenna ungu fólki
til gagns, þótt ekki verði það vís-
indi.
ÁBENDING fjármálaráðherrans
um aukna almenna fræðslu um
efnahagsmál þjóðarinnar var sann-
arlega ekki ómerkasti hluti merkrar
fjárlagaræðu. Vel má svo fara, að
aðvörunarörða hans um þetta efni
verði minnzt, þegar deiluefni líð-
andi stundar eru leyst og fjárhags-
eríiðleikar líðandi tíma er liðin
saga. Orðin eru til alls fyrst. í kjöl-
far þeirra koma athuganir — og
framkvæmdir.

38) §j igEl 7j
Norðlendingar horfa vongóðir
til komandi vetrar.
„Heimamaður" skrifar blaðinu:
áSAMKVÆMT okkar tímatali
eV vetur genginn í garð. Hinn eig-
inlegi vetur hefur þó enn haldið
sig fjarri, en í þess stað verið
blíðuveður það sem af er. Islend-
ingar hafa löngum litið með
nokkrum ugg til vetrarins og ekki
að ástæðulausu. Lega landsins
okkar og veðrátta skapar okkur
allerfið lífsskilyrði og allt önnur
en þeirra þjóða, sem við mildari
veðráttu búa. Sagan hefur þó sýnt
og sannað, að andlegt og líkamlegt
atgerfi er á hærra stigi hjá þeim
þjóðum, er einmitt búa við all-
ströng lífsskilyrði, eins og við. —
Okkur hefur aldrei tekizt að lifa
fyrir líðandi stund án þess að
hugsa fyrir morgundeginum. ís-
lendingar þurftu löngum að lifa að
mestu af því, er aflað var á stuttu
sumri. Atvinnuhættir hafa tekið
margs konar breytingum og eru
orðnir ■ ólikt f jölþættari en áður
var. En þrátt fyri rþað er sumar-
ið enn okkar bjargræðistími. —
Norðlendingar geta fagnað vetrar-
komu öðrum fremur, því að sjald-
an dró ský fyrir sólu í sumar. —
Hreysti og heilbrigði ætti því að
vera ríkuleg,í fólki og fénaði og
bændurnir geta öruggir horft fram
á vetrinn, yitandi um fullar hey-
hlöður af næringarríku fóðri. Og
kaupstaðarfólkið nýtur þess einn-
ig í betri landbúnaðarafurðum.
ENGIN ÞJÓÐ fagnar sumar-
komunni eins hjartanlega og við
Islendingar. Vetrarkoman er ekki
hátiðleg haldin. En hver maður
veit að vetur fylgir sumri og verð-
ur ekki umflúinn. Harður og við-
sjáll vetur hefur þó án efa aukið
manndóm og þor þjóðarinnar, þótt
stundum hafi fast að sorfið. —
Og hann hefur kennt okkur að lifa
öðrum þræði fyrir framtíðina —
með hennar hag fyrir augum. —
Hvers konar verktækni og fjöl-
breytni í atvinnuháttum þjóðarinn-
ar, gerir okkur óháðari duttlungum
náttúrunnar og dregur úr óttanum
við „Vetur konung", Sunnlenzkir
bændur munu nú horfa með
nokkrum ugg til vetrarkomunnar.
Þeirra hlutur hefur orðið lítill á
síðasta sumri. Fyrir fáeinum ára-
tugum hefði harður vetur eftir
slíkt sumar orðið fellivetur. Er
þess skemmst að minnast þegar
líkt stóð á fyrir bændum á Norð-
austurlandi. Þá bjargaði samfélag-
ið. Verið er að gera hliðstæðar
ráðstafanir nú, vegna sunnlenzkra
bænda. Má í því sambandi segja,
að félagsþroski er meiri og betri
nú en áður var og samgöngurnar
svo stórbættar, að tæpast er hægt
að gera samanburð. — Um
árabil hefur verið góð veðrátta á
landinu yflrleitt og hagstæð til
ræktunar og búskapar yfirleitt.
Þeir erfiðleikar, sem Sunnlending-
ar eiga við að búa, þrátt fyrir að-
stoð, verða enn til þess að stæla
íslenzka bændastétt og beina at-
hygli hennar á nýjar leiðir í bún-
aðarháttum.
YFIRLEITT má segja að þjóð-
in geti vongóð horft fram á við,
þótt vetur gangi í garð, og þrátt
fyrir heimatilbúna erfiðleika. Og
enn esm fyrr býður landið okkur
öllum, þeim sem vilja sjá, þá
kynngimagnaða undrafegurð, sem
mun eiga fáa sína líka. Hún verður
um langa framtíð eins konar and-
leg uppspretta skálda og lista-
manna, og vonandi snertir töfra-
sproti hennar einnig konur og
karla í sveit og við sjó, svo að
notið fái hlutdeildar í fegurð og
fjölbreytni landsins, sem þegar
tjaldar hvítu hið efra. Og enn sem
fyrr getur þjóðin bergt af brunni
fornra fræða, er skrásett voru af
forfeðrunum á löngum og dimm-
um vetrum. Þau geymdu tunguna
og varðveittu menningu þjóðarinn-
ar og eru enn í dag dýrustu perlur
bókmennta okkar. Vonandi gefst
sem flestum kostúr á að njóta
þeirra á komandi vetri. Væri það
hollur lestur og góður og aldrei
þarfari en nú, á tíma hraðans og
vaxandi samskipta við aðrar þjóð-
ir.“
Slægjufundir enn
haldnir í Mývatnssveit
Mývatn fór allt undir ís í frost-
unum um dáginn. Undangengin
góðviður hafa ekki unnið á ísnum
að neinu ráði og mun hann, strax
og frýs, fær yfirferðar. Veiði er
engin.
A sunnudaginn héldu Mývetn-
ingar .samkomu í nýja félagsheim-
ilinu að Skjólbrekku. Var það
slægjufundur. Sá siður hefur hald-
ist í Mývatnssveit siðan fyrir alda-
mót, að halda slægjufundi á haust-
in. Er það eitt af verkum hrepps-
nefndarinnar að sjá um undirbún-
ing þeirra.
Slægjuræðuna hélt Sigurður
Þórisson bóndi á Grænavatni. Sið-
an var almennur söngur og margar
ræður fluttar, meðal ræðumanna
voru 3 konur úr sveitinni. Þá var
á samkomu þessari sú nýbreytni
að hafa keppni í mælskulist. Þátt-
takendur voru 8 og höfðu 2 mín
útur til umráða. Dregið var um
ræðuefni. Keppendur voru karl-
menn, en konur sátu í dómnefnd.
Sigurvegari var Ketill Þórisson
bóndi á Grænavatni. Hlaut hann
að verðlaunum bókina um
Tryggva Gunnarsson, sem er að
koma út um þessar mundir. — Að
síðustu var dansað af miklu fjöri
og þótti samkoman takast hið
bezta. Stjórnandi var Pétur Jóns-
son bóndi og gestgjafi, Reynihlíð.
Fyrir tveimur árum var fyrsti
áburðarkjallarinn byggður í Mý-
vatnssveit. Nú eru margir bændur
að byggja slíka áburðarkjallara.
Þykir ólíkt hentugra að hafa féð
á grindum, síðan farið var að nota
töðu og kjarnfóður í ríkara mæli
en áður var.
Nokkrir menn hafa gengið til
rjúpna á Reykjahlíðar- og Gríms-
staðaheiði. Hafa þeir skotið 130
rjúpur flest á dag hver. Skytturnar
nota riffla eingöngu.
ERLEND TÍÐINDI
Fundurinn í Genf
og afstaða Rússa
Á MORGUN hefst fundur utanríkisráðherra stór-
veldanna í Genf. Hann er framhald Genfar-fundarins
í sumar. Líklegt er, að næstu vikurnar skýrisl hin raun-
verulega afstaða stórveldanna. Vinsamlegt andrúms-
loft nægir ekki lengur, nú þarf haldgóða samninga til
að trvggja friðsamlegar samvistir og tilslökuii í kalda
stríðjnu. En margir, sem um alþjóðamál rita um þessar
mundir, eru fremur vantrúaðir á verulígan árangur af
utanríkisráðherrafundinum.
í Moskvu situr ein kunnasta blaðakona heims, Mar-
guerita Higgins, og stjórnar þar fréttaskrjfstofu New
Vork Herald Tribune. Hún ritar margt um alþjóðamál
og stór nöfn, og m. a. á þessa leið nú fyrir fáeinum
dögum:
VESTURLÖND geta koniið fram sameiningu Þýzka-
lands á Genfarfundinum, ef þeir vilja kaupa lausn
málsins frá Rússum eftirtöldu verði:
1. Með því að leysa upp Atlantshafsbandalagið og
stofna til nýrra allsherjar öryggissamtaka ásamt Rúss-
um og Austur-Evrópuleppríkjum.
2. Gefa út trýggingar íyrirfram, urn að Þýzkaland
tengist aldrei neinum liernaðarhöndum vestur á bóg-
inn.
3. Samþykkja, að núverandi efnahagsskipulag Vest-
ur-Þ.ýzkalands, sem Rússar segja að Iúti stjórn erlendra
auðliringa, banka og stórbænda, verði breytt, og „frið-.,
aröflin" fái undirtökin í stjórninni., En þetta jafn-
gifdir að koma á svipuðu skipulagi í Vestur-Þýzkalandi
og‘mt er í Austur-Þýzkalandi.
4. Viðurkenni, að stofnsetning. liips.. aus.tur-þýzka
ríkis sé söguleg staðreynd, og að sósíalisminn í Austur-
Þýzkalandi sé ekki stundarfyrirbæri, Eða. ineð, öðrum
orðum, að Vesturlönd horfist í augu við staðreyndirn-
ar, sbr. orð Krútsjoffs, framkvæmdastjóra rússneska
kommúnistaflokksins, að Rússar „fallijt, aldrei á neina
samninga, sem komi fyrir kattarnpj.þgjui mik,la efua-
hagslega ávinningi, sem orðimi er ai). yeruleika undir
komnninistiskri stjórn í Austur-Þýzkalandi'‘.
EKKI ÞARF að gera því skóna„.,a.ð ajlt. pr þetta
utan og ofan við það, sem Vesturveldin geta samþykkt.
Má auk heldur kalla furðulegt, að Rússar skuli ætla
sér að bjóða upp á samuinga á svona grundvelli. Rúss-
ar vita fullvel — því að þcir eru miklir raunsæismenn
— að Vesturlönd munu aldrei komast neitt nálægt því
að samþykkja þessar tillögur á Genfarfundinum. En
þeir eru ekki að liugsa um það sem stendur. Þeim kem-
ur nefnilega vel status quo í Evrópu, þar sem vald
Sovétríkjanna takmarkast af Saxelfi að vestan.
Krutsjoff liefur sagt livað eftir annað, að liann og
íélagar hans telji tímann vinna með Rússum. Ef komm-
únistar bíða nógu lengi, mun sagan og rás viðburð-
anna færa þeim allt það, sem Vesturlönd vilja nú ekki
láta af hendi. Þessi skoðun veður uppi á strætum og
torgum í Moskvu.
Rússar álykta sem svo, að þótt Genfarfundurinn fari
út um þúfur og ekkert samkomulag náist þar um fram-
tíðarskipun mála, megi vel halda uppi liinu vinsam-
lega andrúmslofti í alþjóðamálum, megi halda áfram
að brosa blítt í vestur, og í skjóli slíkrar ásýndar lialda
áfram að ná að vestan ýmsu því, sem Rússa vanhagar
sérstaklega um.
Meðal annars þarfnast Rússar mjög verksmiðjuvéla
og tækja til iðnaðaruppbyggingarinnar lieima fyrir og í
Kína. Og skoðun Rússa uiii aukin viðskipti, livað sem
líður diplómatískum samningum, virðist alltraust. Vest-
urlönd flest hafa aukinn áhuga fyrir þessum viðskipt-
um. Rússar reyna að fá sífellt fleiri vörutegundir leyst-
ar úr útfluttningsbanni Vestumnda til Rússlands.
Voru þau mál meðal annars rædd við frönsku þing-
mannanefndina, sem nýlega var í Moskvu.
EN RÉTT EINS og Rússar búast ekki við að Vest-
urlönd fórni neinu á Genfarfundinum, þurfa Vestur-
landamenn að vita, að Rússar ætla sér aldeilis ekki að
slaka til á neinum vígstöðvum.
(Framhald á bls. 11).