Dagur - 28.11.1956, Qupperneq 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 28. nóv. 1956
-555555555555555555555555555555555555555555555555555
D AGUR
Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Þorkell Björnsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 90. — Sími 1166.
Árgangurinn kostar kr. 75.00.
Blaðið kemur út á miðvikudögum.
Galddagi er 1. júlí.
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
155555555555555555555555555555555555555555555555555
milljóna útgjöld fyrir ríkissjóð,
en aldrei er bent á það, hvar eigi
að afla tekna til þeirra fram-
kvæmda. Þvert á móti eru svo
borin fram önnur frumvörp, sem
eiga að svipta ríkissjóð tollum og
aðflutningsgjöldum af ýmsum
vörum. Slík framkoma er í fyllsta
máta óábyrg og til þess eins gerð
að sýnast. Tilgangurinn á að vera
sá að afla íhaldinu vinsælda, þó
að fáir muni þeir kjósendur, sem
ekki sjá í gegnum slíka fram-
komu. Flestum ætti til dæmis að
vera það Ijóst, að til þess að hægt
sé að standa undir auknum út-
gjöldum, þurfa tekjur að aukast
að sama skapi. En Sjálfstæðis-
mönnum virðist ekki ætla að
verða skotaskuld úr því að snúa
þessu grundvallarlögmáli hag-
fræðinnar við, þó að þeir gætu
það reyndar ekki meðan þeir
voru sjálfir í stjórn. Það er ofur-
auðvelt að reka óábyrga kröfu-
pólitík, og á það lagið ætlar
íhaldið óspart að ganga.
Enginn gerir svo öllum líki
Hlutverk stjórnarandstöðunnar
1 ÖLLUM lýðræðislöndum gegnir stórnarand-
staðan mikilvægu hlutverki. Sérhver stjórnmála-
flokkur, sem kemst í þá aðstöðu að fá menn
kjörna á löggjafarþing, er bundinn vissum skyld-
um gagnvart kjósendum sínum. Svo er að vísu
ekki í lögum, en siðferðislega eru flokkar bundnir
af ýmsum loforðum og yfirlýstri stefnu. Þeir hafa
vissar skyldur að rækja við kjósendur sína. Gildir
þar sama móli um alla flokka, hvort sem þeir
starfa í ríkisstjórn eða eru í stjórnaraandstöðu.
Ein af skyldum þeirra flokka eða þess flokks,
sem er í stjórnarandstöðu, er að vera stjórnar-
flokkunum aðhald í starfi og framkvæmd. Stjórn-
arandstaðan á að gagnrýna það sem miður fer, en
það á að gerast af drengskap og sanngirni, en ekki
fjandskap eða með hefndarhug. Það ætti að vera
óþarfi að taka það fram, að stjórnarandstöðunni
ber siðferðileg skylda til þess að stuðla að fram-
kvæmd allra mála, se mtil heilla horfa fyrir land
og þjóð. Og af því leiðir, að hún ó að sjálfsögðu
ekki að aðhafast neitt, sem er landinu til tjóns.
Jafnframt á stjórnarandstaðan að vera ríkis-
stjórninni hvatning til aukins framtaks og fram-
kvaemda. Hún á, engu síður en ríkisstjórnin, að
rannsaka það gaumgæfilega, áður en tillögur eru
bornar fram, hvað tillögur þeirra eða frumvörp
kosta í framkvæmd og hvort þau að öðru leyti
eru framkvæmanleg. Tillögur eða frumvörp, sem
ekki eru framkvæmanleg, annað hvoít af fárhags-
legum eða tæknilegum orsökum, hafa ekkert hag-
nýtt gildi, en geta þó þjónað því hlutverki að
blekkja.
ÞAÐ ER ÖLLUM LJÓST, sem með stjórnmál-
um fylgjast hér á landi, að núverandi stjórnar-
andstaða er langt frá því að uppfylla þær skyldur,
sem á henni hvíla. Framkoma stjórnarandstöð-
unnar er augljóslega þrungin af fjandskap og
hefndarhug til ríkisstjórnarinnar. Sjálfstæðis-
mönnum er gjarnt að tala af fjálgleik um lýðræði,
og að þeir séu brjóstvörn þess. En samt eiga þeir
enn eftir að læra þau grundvallaratriði lýðræðis-
ins, að meirihlutinn þarf ekki að beygja sig fyrir
minnihlutanum. Þeir eiga eftir að átta sig á því,
að til þess eru kosningar í lýðræðisríkjum, að vilji
kjósendanna komi í ljós og meirihlutinn fái að
ráða. Sjálfstæðismenn hafa átt bágt með að beygja
sig undir þann úrskurð kjósenda í síðustu kosn-
ingum, að íhaldinu skuli haldið utangarðs næstu
árin. í hamslausri reiði sinni yfir slíkri meðferð,
hefur lýðræðið stundum gleymzt og starfsaðferðir
hinna gömlu aðdáenda nazismans hafa skotið upp
kollinum.
ALLAR GERÐIR stjórnarandstöðunnar hafa
byggzt á því, að reyna að koma ríkisstjórninni á
kné. í þeim tilgangi hefur íhaldið ekki hikað við
að spilla fyrir vinsamlegri sambúð þjóðarinnar
við þær þjóðir, sem við höfum kosið okkur nán-
asta samstöðu með. Mætti einnig í því sambandi
minna á þau ummæli fyrrv. viðskiptamálaráð-
herra, þegar hann sagði, að það yrði að finna önn-
ur ráð til þess að koma ríkisstjórninni frá en þau
ein að hún fengi hvergi lán. Á yfirstandandi þingi
hefur framkoma íhaldsins mótazt af sama heift-
arhug í garð ríkisstjórnarinnar. Frumvörp þeirra
og tillögur eru yfirborðskennd og borin fram til
þess að sýnast og blekkja. Þau hafa í sér fólgin
Kæri Dagur. Af því að þú hef-
ur alltaf verið vinur minn og eg
var einn af þeim, sem studdu þig
fyrstu sporin, þótt í litlu væri,
þá langar mig til að biðja þig
fyrir greinarkorn.
Það er margt um útvarpið
rætt nú á þessum tímum og ekki
undarlegt, svo mjög sem það
snertir líf þjóðarinnar og getur
valdið straumhvörfum i andlegu
lífi hcnnar. Ekki er því að neita,
að greindir og menntaðir menn
hafa valizt til forystu við stofnun
þessa, þar sem er útsvarpsstjóri
og formaður útvarpsráðs, og því
ekki trúlegt að gamall uppgjafa-
bóndi hafi margt út á gjörðir
þeirra að setja. En hér sannast
það eins og oftar, að enginn gerir
svo öllum líki og ekki Guð í
himnaríki.
Enn er dagskrá útvarpsins
lengd, svo sem útvarpsstjóri og
formaður útvarpsráðs tilkynntu
við hljóðnemann fyrir skemmstu
og var þó ærið löng áður. Enn er
okkur heitið nýjum þáttum og
meiri hljómlist og ekki látið sitja
við orðin tóm.
Góðir og lélegir þættir.
V. Þ. G. flutti þátt um bækur
og var hann góður og fróðlegur.
Svo kom uppboðsþáttur og mun
hann hafa verið ætlaður sveita-
mönnum, því að Reykvíkingar
eru sjálfsagt ekkert óvanir upp-
boðum og í þeim þætti miðjum
var lesin mergjuð draugasaga og
hef eg ekki kynnzt því á uppboð-
um. Þetta var þó hvíld frá stagl-
inu: fyrsta, annað og þriðja sinn.
Má af þessu sjá, að ekki eru
þeir andlausir í henni Reykjavík
og margt má bjóða manni upp á.
Auglýst hefur verið eftir at-
hugasemdum við dagskrána. Það
er þá fyrst að segja, að hún er
alltof löng og mætti stytta hana,
án þess að menningunni stafaði
hætta af.
Miðdegisútvarpið er einni
klukkustund of langt. Þá mætti
klippa aftan af kvölddagskránni
eftir kl. 10,10, allt nema þjóð
sönginn. Það er hreinasti heiðin
dómur og mesti ósiður, að fara
með klám og morðsögur eftir
Guðsorð í vökulok og mér ógnar
að prestarnir skuli ekki hafa risið
upp og mótmælt þessum ósóma.
Þá má nú kvæði kvöldsins
missa sig og sumt af leikritunum.
Þessi athugasemd kemur af því,
að mér gengur illa að komast að
efni þeirra og innihaldi. Þá hef
eg ekki fundið ánægju í laglausa
spangólinu á undan og eftir
þessum kvæðum kvöldsins. Auð-
vitað er þetta glamur í samræmi
við þau atomljóð, sem flutt eru
stundum. Þetta fer allt saman
fyrir ofan garð og neðan hjá
fjöldanum, en verkar sem óvið-
felldinn hávaði og skemmir bæði
næmi fyrir hljómlist og brageyra.
Osköp eru verðlaunaþættirnir
hjákátlegir ,en misjafnir þó.
Brúðkaupsferðin gat orðið
skemmtilegur þáttur, en var stór
skemmdur með heimskulegum
spurningum. Og tæplega verða
svörin þess virði, að fyrir þau sé
borgandi stórfé, eins og þó er
gert og það af almannafé, þegar
allt kemur til alls. Hvað bezt sé
að borða, hvar fyrsta kynningin
hafi farið fram, hvar eigi að hafa
vekjaraklukkuna til að vekja kl.
9! Já, þetta eru mergjaðar spurn-
ingar og krefjast mikillar, and-
legrar orku að svara þeim. Erfið-
ar spurningar útheimta mikla
sálarorku. Þá er vert að minna
á það, hve mikils virði er fyrir
hlustendur að skýrt sé talað og
greinilega, það sem á annað borð
er hlustandi á. íslenzkuþátturinn
þarf að heyrast alveg, svo nauð-
synlegur sem hann er og of stutt-
ur þó. Tilkynningar allar og
fréttir eru vel lesnar og má ekki
gleymast að þakka það. Ættu
aðrir, sem koma fram í útvarp-
inu, að halda lítið eitt aftur af sér
flestir, svo að skiljist hvað þeim
liggur á hjarta. Skyldu annars
forráðamenn útvarpsins hlusta
sjálfir á allt skvaldrið í útvarp-
inu? Það má mikið vera, að þeir
hafi heilsu til þess eða þolin-
mæði. Læt eg svo þessu rabbi
lokið.
Norðlcnzkur útncsjakarl.
Leitað samskota
Eins og skcnimst cr að minn-
ast slasaðist ungur maður að
nafni Sigmar Maríusson frá
Ásseli á Langanesi í bifrciða-
slysi hjá Heiðarfjalli.
Missti hann báða fætur um
kné, en cr nú farið að Iíða þol-
anlega, eftir atvikum. — Hann
liggur áFjórðungssjúkrahúsinu
á Akureyri. Sigmar er af fá-
tæku fólki kominn og hjálpar-
þurfi. — Veikindi sín hefur
hann borið með karlmennsku
og æðruleysi, þótt örlögin hafi
búið honum æfilöng örkuml.
Sýnir hann jafnmikið þrek nú,
og áður prúðmennsku. Blaðið
vill hvetja til samskota til
styrktar hinum unga manni og
tekur á móti gjöfum.
Skammstafanir gerðar að orðum.
Sá mál-siður er nú óðum'að færast í aukana með
íslendingum: að tákna verzlanir, félög og aðrar veg-
legar stofnanir með skammstöfunum. Samband ís-
lenzkra samvinnufélaga er nefnt S. í. S. (framb. Sis),
Kaupfélag Eyfirðinga er nefnt K. E. A. (framb. Kea
eða jafnvel Kjea), kaupfélag í R.vík er nefnt Kron (þó
að ég viti ekki hvaða orð þeir staíir tákna), Kristilegt
félag ungra manna í R.vík er nefnt K. F. U. M., Knatt-
spyrnuráð Akureyrar er nefnt K. R. A., og svo mætti
lengi telja, og mundi geta orðið langur og óhugnan-
legur dálkur.
Þessi háttur niáls er ósiður og ber ljósan vott um
tilfinningarleysi eða skilningsleysi gagnvart íslenzkri
tungu, nema hvort tveggja sé. Látum það vera, þó að
verzlanir eða önnur fyrirtæki séu nefnd firma-nöfnum
sínum, þó að skammstafanir séu, í verzlunarbréfum eða
viðskipta-samskiptum. En að almenningur nefni fyrir-
tækin svo út um land, kalla ég óhæfu gagnvart okkar
víðfrægu tungu. Eru þá skammstafanir nafnanna gerð-
ar að orðmyndum (eða orðleysum) sem enginn skilur
upptök að eða merkingu, nema þeir, er vita rétta grein
á hinu rétta nafni. — Af slíku leiðir, að inn í tunguna
lilaðast tugir og hundruð a£ orðleysum, sem tákna ein-
hverja og einhverja stofnun. Er þá engin trygging fyrir
>ví, að menn muni orðleysuna rétt — og |>ví síður hið
upþrunalega nafn, er hún á að tákna. T. d. þekkir
ekki né skilur sá, er j>etta ritar, einu sinni helminginn
af J>essum skammstöfunarorðum, cr nú ganga fjöllun-
um liærra í íslenzkum blöðum og útvarpi.
En hvaðan ætli að sé uppruni slíkrar stefnu? Auð-
vitað frá sté>rj>jóðunum úti í lieimi. Eg veit vel, að
Bandaríki Norður-Ameríku tákna heimsveldi sitt með
béikstöfunum U. S. A., og vel má vera, að }>eirra }>egn-
ar og aðrir, t. d. íslendingar, geri úr þessu stafasam-
bandi orðmynd, sem vcrður þá Úsa, — og er það nafn
bæði í augum mínum og eyrum stórum óveglegra en
Bandariki. — En ég get ekki séð, að íslendingar séu
skuldbundnir til að taka slíka orðmyndun inn í sína
einstæðu og merkilegu tungu.
Þessunr skrípiyrðum fer sem sagt æ fjölgandi á
síðustu árum liér á Islandi. Og ef slíkri óvenju heldur
áfram, vcrður það ófögur dræsa a£ óhugsuðum og
meiningarlausum orðum, sem íslenzkunni er ætlað að
rogast með í framtíðinni. Orð þessi eru látin óbeygð,
og eru þau næsta líkleg til þess að veúja pjóðina af
íslcnzkum beygingarfeglum.
/> a ð mikið fyrir svo mikið.
Þ a ð heill fyrir svo heill.
Ég er að lesa skáldsöguna Kristínu Lafranzdóttur
eftir Sigrid Undset, en íslenzkað hafa Helgi Hjörvar
og Arnheiður Sigurðardóttir, — og er þýðing þeirra
að flestu leyti með ágætum. En mér varð ekki um sel,
cr ég á bls. 65 rak mig á eftirfarandi samstæðar máls-
greinar: „Eftir það varð Úlfhildur pað heil, að hún
gat gengið við hækjur. En ekki virtust neinar líkur
til þess, að hún yrði pað heil, að foreldrar hennar
gætu gift hana burtu —“ Þetta er ekki vel að orði
komizt á íslenzka tungu. En verst er }>ó þetta endur-
tekna pað, sem ég verð að álíta fornafn, en er hér
notað fyrir atviksorðið svo.
Ekki eru þau Helgi og Arnheiður ein um þennan
ntálgalla. Á þessari hvimleiðu málbreytingu ber nú
mjög víða, og hefur hún læðzt inn á síðari árum,
einkum í blöðum og útvarpi, sem hvor fyrir sig opna
auðveldar inngöngudyr fyrir þess liáttar ófögnuði.
Hvaðan sent þetta fyrirbrigði máls er komið í upp-
hufi, hlýtur það að vera nýlegt. A fyrri árum mínum
heyrði ég aldrei né sá, að orðið pað væri þannig notað
fyrir svo, — en ég var þá þegar nokkuð aðgætinn á
nýbreytni í máli.
Varið ykkur á þessu fyrirbrigði, góðir menn og
greindar konurl Munið, að Ari lögmaður Jónsson
kvað svo að orði við Martein biskup:
„Svo er mér gott og gleðisamt,
því veldur þú —“
Og — að séra Stefán skáld Ólafsson kveður svo:
„Ei sá
eg að heldur neina,
er svo þætti íríð —“
Hvernig haldið þið, að færi pað fyrir svo í þessurn
oíangreindu ljóðlínum?
K. V.
DRENGIR þrá ævintýri og eitthvað sögulegt og
helzt stórkostlegt. Þeirri þrá má ekki fullnægja
með vafasömum tiltækjum, sem nálgast afbrot eða
óknytti. — Þeirri löngun má eins vel fullnægja með
ævintýralegum skátaleikjum og leiðöngrum út um
víðavang. — Varist að bæla niður eðlilega athafna ■>
þrá drengjanna, því að oftast má veita henni í
heppilegan farveg.