Dagur - 31.05.1957, Page 2

2
D A G U R
Laugardaginn 31. maí 1957
GljÐMUNDUR B. ÁRNASON:
Betur má ef dusa skal
FRÁ BÓKAMARKAÐINUM
Sfofublóm eftir Ingólf Davíðsson
Bókaforlag Odds Björnssonar á Ak. gefur út
Flestir, sem ferðast hafa kring-
um landið og komið í öll helztu
kauptún og bæi á strandlengj-
unni, munu á einu máli um það,
að Akureyri sé einhver fegursti
bær landsins. Til þess að gefa
þeim, sem ekki hafa komið þang-
að, ofurlitla hugmynd um bæinn,
legu hans og umhverfi, vil eg
með fáum orðum leitast við að
draga upp ófullkomna mynd af ]
honum. En víkja síðan að ýmsu
er bæinn varðar.
Akureyri stendur vestan við
innsta hluta Eyjafjarðar — Poll-
inn. Tæpur helmingur bæjarins
er á breiðum tanga — Oddeyr-
inni — sem Gleráin hefur mynd-
að og nær austur í miðjan fjörð.
Hinn hluti byggðarinnar er uppi
á hárri brekku, í brúnum hennar
og hlíðum og neðan við hana — í
Fjörunni. — Austan við syðri
hluta bæjarins er liinn stóri og
fagri Akureyrar Pollur, frá nátt-
úrunnar hendi svo góð höfn, að á
betra verður vart kosið. Þar
austan við rís Vaðlaheiðin, há,
brött hið efra og gróin upp á
efstu brúnir, með „bændabýlin
þekku“ — er blasa við sjónum
frá Akureyri, — dreifð um höllin
neðan við rætur hennar. í suður-
átt sér yfir hina stóru hólma, sem
Eyjafjarðará hefur myndað og
fram í hinn mikla og gróðursæla
Eyjafjarðardal, er þjóðskáldið
Matthías, sem víða hafði farið,
kvað um:
„Eyjafjörður finnst oss er
fegurst byggð á landi hér“
o. s. frv.
f suðvestri rísa „Súlur“, fag-
urt, hátt og strýtumyndað fjall.
Beint í vestri er Hlíðarfjallið —
hátt og stórt — óskaland skíða-
garpanna. í norðvestri blasir
einnig 'við hár fjallgarður, vest-
an við Hörgárdalinn og Arnar-
nesshreppin, reglulega sundur-
skorin af áhrifum vatns (og
jökla?), svo að margar burstir
myndast, til að sjá líkastar fram-
hlið á gömlum, íslenzkum bónda-
bæ. Til norðurs sér út eftir hin-
um langa, fríða og fiskisæla Eyja
firði, þar sem jötuninn Kaldbak-
ur gnæfir tignarlegur og fyrir-
ferðarmikill við yztu sjónrönd,
austan fjarðarins. Hann stendur
þar föstum fótum, spyrnir herð-
um mót" hamförum Noi’ðra og
di'egur úr illhrifum hættulegasta
vopns hans — fannkomunnar —
svo að hún nær oft ekki til Ak-
ureyrar, þó að fönn kyngi niður
^ meðfram firðinum noi'ðan fjalls-
j ins.
Akureyri við Eyjafjörð.
Fegúrð Akureyrar er mikil,'
hefur veitt mörgum óblandna
gleði, og laðað margan ferða-
mann til fcæjai'ins. Sérstaklega
er dásamlegt að líta árla morg-
urx, í-heiðskíru veði'i, af Brekk-
unni, yfir Pollinn og fjrðinn —
sþegilslétta — áður en hafgolan,
sem oft er nokkuð svöl á Akur-
eyri, fer að flæða yfir landið. En
— því miður — glatast þessar
fögru morgunstundir öllum þorra
fólksins, sökum þess að menn
taka daginn of seint. Hin lygnu
síðkvöld sólmánaðanna — og
miðnætui'dýrðarinnar — þegar
sólin sendir sína láréttu geisla
inn allan fjörð og uppljómar bæ-
inn, eru einnig ósegjanlega fög-
ur. Einkum — eins og stundum
ber við — þegar geislar hennar
brotna með öllum regnbogans
litum á smáskýjum, eða sveipa
fjöll og fjallahlíðar sínu fegui'sta
litskrúði.
Mannshöndin hefur Ieitast við
að lagfæra og prýða Akureyrar-
bæ, svo að. hann verði í nokkru
samræmi við umhverfið. Má þar
fyrst telja að síðastliðin 30 ár
hefur bæjarfélagið árlega lagt
fram mikið fé til að auka þrifnað
hans, með því að láta gera gang-
stéttir meðfi'am mörgum götum
og malbika sumar. Sömuleiðis til
sorphreinsunar og götusópunar.
En áður hafði lítið eða nær ekk-
ert verið að því unnið. Miklu fé
hefur líka vei'ið varið úr bæjar-
sjóði til að fegra bæinn, einkum
með því að láta gera fagran
grasvöll á Oddeyrinni — „Eiðs-
völlinn“ — og klæða og græða
neðri hluta Brekkunnar meðfram
einni af aðalgötum bæjarins —J
Hafnarstræti. — Er því verki nú
að heita má alveg lokið. En fyrir
20—30 árum var sá hluti Brekk-
unnar öi'foka, grýttur og gróður-
laus. Vegna þeii'i'a aðgerða er
bærinn nú miklu hlýlegri og fall-
egi'i en áður. Sums staðar hafa
vei'ið hlaðnir upp stallar í Brekk-
unni og ti'jáplöntur gróðui’settar
á þeim, sem geta orðið hin mesta
bæjai-px'ýði, ef þeirra er vel gætt
og lokið nauðsynlegri girðingu,
sem byrjað hefur verið á.
Konurnar á Akureyri hafa ekki
átt minnstan þátt í að prýða Ak-
ureyrarbæ og auka hróður hans
á fleii'i sviðum. Svo sem kunnugt
er hafa konur í flestum (eða öll-
um?) kauptúnum landsins skotið
karlmönnunum ref fyrir rass í
því að beita sér fyrir ýmsum
mannúðar- og menningai'málum
af mikilli fórnfýsi og dugnaði. —
Verða störf þeiri'a ekki x-akin hér
að öðru en því, er snertir fegrun
Akureyrar.
Það, sem mún vekja- mesta at-
hygli og aðdáun ferðamannsins,
sem kemur til Akureyrar, og bær
inn getur mest státað af, er
„Lystigarðurinn" svonefndi. —
Enginn kaupstaður á landinu —
höfuðborgin ekki undanskilin —
á slíkan garð. Eins og letrað er á
steintöflu í garðinum, voru það
„konur á Akureyri", sem „gerðu
garðinn“ árið 1912. Það er skylt
að geta þess, að þótt margar kon-
ur á Akureyri hafi unnið mikið
og gott starf við að „gera garð-
inn“ og annast um hann, endur-
gjaldslaust, bcr þó tveimur kon-
um mestur heiður fyrir það. Og
það er athyglisvert, að báðar
þessar konur komu frá hinum
sólhýru sundum Danmerkur,
settust hér að á strönd hins
yzta hafs — rétt sunnan við
heimskautsbauginn — og eyddu
hér kröftum sínum. Eldri konan,
sem fluttist hingað allmörgum
árum fyrir aldamótin, átti hug-
’ myndina, gekkst fyrir félags-
stofnun meðal kvenna á Akur-
eyri og „gerði garðinn" með
þeim. Hana má því telja móður
J Lystigarðsins. Yngri konan, sem
1 íluttist hingað rétt fyrir aldamót-
Út er komin ný, handhæg bók
fyrir íslenzkar húsmæður. Bókin
nefnist „STOFUBLÓM“ og er
eftir Ingólf Davíðsson grasafræð-
ing.
í bókinni er lýst fjölmörgum
tegundum inniblóma og gefnar
ræktunarleiðbeiningar, og eru í
bókinni hátt á annað hundrað
myndir af hinum ýmsu blóma-
tegundum. Flestar tegundirnar
hafa verið reyndar hér á landi,
en einnig er getið nokkurra teg-
unga og einkum afbrigða, sem
ekki hafa verið reynd hér, en eru
vænleg til ræktunar.
Ekki er kunnugt, hvenær fyrst
var farið að rækta innijurtir hér
á íslandi, en efalaust hafa menn
snemma tekið falleg viliiblóm,
látið þau í vatn og haft til híbýla-
prýði. Árið 1856 segir Dufferin
lávarður að pottablóm blasi við í
gluggum í Reykjavík.
Um aldamótin 1900 eru blóm
ræktuð í allmörgum heimilum,
bæði í kaupstöðum og til sveita.
Árið 1886 skrifar Schierbeck
landlæknir í ársrit hins íslenzka
garðyrkjufélags: „Þáð er mjög
ánægjulegt að líta ræktuð blóm,
hvort heldur í garðinum eða
glugganum hjá fólki, og gleðiefni
er annað og meira en ilmur
blómanna, því að ræktunin og
aðhlynning þeirra ber vott um
rækt við heimilið og einhverja
viðleitni til að gera það þægilegt
og skemmtilegt. Og það vantar
in, hefur haft umsjón með garð-
inum og unnið sjálf að fegrun
hans og viðhaldi — endurgjalds-
laust — um tugi ára, eða frá því
að hann var gerður og þar til
pfkan þraut á elliárum. Konur
þessar eru móðir Axels Schiöth
bakarameistara og eiginkona
hans, Margrét Schiöth. Hjónin
eru bæði á lífi, hann kominn hátt
á níræðisaldur, hún lítið eitt
yngri. Margrét Schiöth hefur því
verið hin góða fóstra Lystigarðs-
ins, sívökul og vinnandi að vexti
hans og viðgangi. Standa Akur-
eyringar — og reyndar öll ís-
lenzka þjóðin — í ómetanlegri
þakkarskuld við þessar konur.
því að vafalaust mun framtaks-
semi þeirra og árangur af starf-
inu hafa hvatt marga til að fara
að dæmi þeirra. Og fleiri munu á
eftir koma. Akureyringar hafa
líka séð sóma sinn og sýnt að
þeir kunna að meta hið óeigin-
gjarna starf sómakonunnar M.
Schiöth, því að þeir hafa gert
hana að heiðursfélaga bæjarins.
En mestu og beztu launin munu
þó henni og samstarfskonum
hennar vera sú vitund, að þær
hafa verið nýtir þjóðfélagsborg-
arar og unnið gott og mikið starf
fyrir bæjarfélag sitt og landið í
heild.
Áður en eg lýk máli mínu um
það, sem gert hefur verið til fegr-
unar og þrifnaðar á Akureyri,
ekki, að á íslandi er töluverður
áhugi á blómarækt. Eg veit ekki,
hvað oft eg hef verið spurður
ráða í þéirri grein á íslandi, og
það var þá vanalega kvenfólkið,
sem hafði hug á því, og langt upp
til sveita hef eg á ferðum mínum
séð blóm í gluggunum, reyndar
stundum mjög fátækleg. Það
göfgar manninn og gerir hann
betri að elska blómin og rækta
þau. Blóm á heimliinu er þar
góðs viti, boðar frið og far sæld.“
„Ræktun gróskumikilla, blað-
fagurra jurta fer mjög vaxandi,"
segir höfundur „Stofublóma“,
Ingólfur Davíðsson, í formála.
„Grænn gróður gegnir sums
staðar að nokkru hlutverki
gluggatjaldanna á sumrin. Klif-
urgróður og hengijurtir eru vin-
sælar. Blaðjurtirnar eru víða
umgerð skrautblómanna litfögru,
sem að fornu og nýju vekja
mestan unað, meðan þau standa
í fullum skrúða. Margar tegundir
eru sígrænar og lífga ætíð stof-
urnar og blómgast jafnvel í
skammdeginu. Sumar blómgast
snemma vors, áður en fer að
grænka úti, aðrar á haustin eftir
að útiblómin eru fölnuð. Með
réttu tegundavali er þannig hægt
að lengja sumarið og njóta
blómafegurðar í heimahúsum
mestan hluta ársins. Það kemur
jafnan einkum í hlut kvenfólks-
ins að annast inniblómin. Sýna
(Framhald af 7. síðu.)
verður ekki hjá því komist að
minnast hins góðkunna, aldna
heiðursmanns Jakobs Karlssonar,
sem — því miður — er nú horf-
inn af sviðinu, sökum vanheilsu.
Hann hefur eytt allri sinni starfs-
orku hér á Akureyri, lagt fram
drjúgan skerf til vaxtar og við-
gangs bæjarins, verið frumkvöð-
ull að ýmsu bænum til fegurðar
og yndisauka og lagt fram mikið
fé til þess úr eigin vasa. Meðal
annars mun hann hafa verið
hvatamaður þess, að allstór
spilda á Syðri-Brekkunni var af-
girt og trjáplöntur gróðursettar á
henni.
Mun sá blettur verða Akureyri
til mikillar prýði er stundir líða.
Jakob mun líka hafa verið
fremstur í flokki við að láta gera
hinn fagra Andapoll og kostaði
fóðrun fuglanna um skeið. Enn-
fremur var hann til fyrirmyndar
um ræktun. Lét brjóta mikíð
land og gera að fegursta túni og
reisti þar stórhýsi — býlið Lund.
Náttúrugripasafnið á Akureyri
auðgaði hann og prýddi með því
að gefa því mikið af fegurstu,
stoppuðum fuglshömum, er hann
hafði lagt mikla stund á að safna.
Mun Akureyri lengi bera menjar
dugnaðar hans og örlæti, og hans
verða minnst af Akureyringum,
sem eins af biztu og nýtustu son-
um bæjarins.
(Framhald.)