Dagur - 23.11.1957, Blaðsíða 4

Dagur - 23.11.1957, Blaðsíða 4
4 D A G U R Laugardaginn 23. nóvember 195? ft$$$$$$$$S$$$$$$$$$$$S$$$$S$$$í$í$$$$$$$S$$í$S5$$$«i DAGUR Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON Afgreiðsla, auglýsingar og innhéimta: _ Þorkell Björnsson Skrifstofa í Hafnarstræti 90 — Sími 1166 Árgangurinn kostar kr. 75.00 Blaðið kemur út á miðvikudðgúm og laugardögunt, þegar efni standa til Gjalddagi er 1. júlí Prentverk Odds Björnssonar h.f. iS$$$$$$$$SS$$$$$$S$$$$$$$S$$S$SS$$$SS$$$$S$$$$$$$S" r Olíkar verzlunarstefnur ÍSLENDINGAR standa í tveim aðalfylkingum í verzlunarmálum. Annars vegar eru þeir, sem enn halda dauðahaldi í samkeppnisformið og telja það leysa allan vanda verzlunarinnar af sjálfu sér, sam- keppnin hafi jafnan verið hinn mikli aflgjafi til mikilla hluta og svo eigi enn að vera. Þessir menn teygja fram álkuna á þann höggstokk, sem sagan undanfarnar aldir hefur sýnt þjóðinni átakanlegar en allt annað, að jafnan hefur haldizt heitur af blóði fátæka mannsins. Hins vegar eru mennirn- ir, sem aðhyllast samvinnustefnuna og vinna að því að almenningur fái sannvirði vinnu sinnar og fram- leiðslu og greiði raunverulegt kostnaðarverð fyrir keyptar vörur. Samvinnumenn vinna að því að fjöldinn njóti þeirra gæða, sem áður var fárra út- valdra, að fólkið eigi verzlunar- og framleiðslu- fyrirtækin sjálft, stjórni þeim og njóti hagnaðarins í stað þess að vera leiksoppur og féþúfa þeirra manna, sem hlutu vinninga í fjárgróðataflinu. Síðarnefnda fylkingin hefur orðið sigursæl í bar- áttunni og helmingur verzlunarinnar í landinu er samvinnuverzlun. Sjálfstæðismenn hræðast þessa þróun og hata samvinnuformið. Þeir vilja sjálfir berjast innbyrðis, troða þann veikari í svaðið og gína svo yfir hverri gróðavon, innan lögverndaðs ramma þjóðfélagsins. Samkeppnismenn í verzlun- inni eru ötullega studdir af Sjálfstæðisflokknum og blöðum hans. Þessi blöð hamra á því öllu öðru fremur að munur kaupfélaga og kaupmanna sé harla lítill og svívirða jafnvel Samband íslenzkra samvinnufélaga með því, að það sé stærsti heild- sali landsins. Minni spámennirnir í þeirra hópi krefjast þess enn fremur að samvinnulöggjöfinni verði breytt á þann veg að kaupfélög og hluta- félög séu skattlögð á sama hátt. SKAL NÚ BENT Á hver fjarstæða það er og hver reginmunur er á kaupfélagi annars vegar og hlutafélagi hins vegar. Er þá fyrst að líta á þessi tvö félagsform frá bæjardyrum venjulegs manns, sem sjálfur velur og hafnar. Hann rekur sig strax á það, að það fá ekki allir sem vilja að ganga í hlutafélag, en kaupfélagið er öllum opið. Til að ganga í hlutafélagið þarf að leggja fjármagn á borð með sér. í hlutafélagi ráða paningarnir, en ekki maðurinn sjálfur. Ríkur maður hefur rétt til að greiða mörg atkvæði. Hann hefur margar hendur þegar atkvæði eru greidd. Af þessu sést glöggt, að það eru peningarnir sem ráða. Segja má að þessu hafi samvinnufélögin umbylt. Þar hefur hver félagsmaður aðeins eitt atkvæði, hvort sem hann er ríkur eða fátækur og án tillits til þess hvort hann verzlar mikið eða lítið. Þetta er hið raunverulega lýðræði og alveg and- stætt einræðishneigð hinna ríku. í samvinnufélög- unum er maðurinn settur ofar fjármagninu. Þegar svo er litið til verzlunarhagnaðarins kemur enn í ljós hve þessi tvö félagsform eru gjörólík. I hluta- félagi, sem oftast er raunar klíka fárra fésterkra manna, og enn fremur hjá kaupmönnum, rennur hagnaðurinn beint í vasa kaupmannsins eða hluta- félagsins, en hjá samvinnufélögum er hann endur- greiddur um hver áramót. Þessu til sönnunar hafa samvinnufélögin endurgreitt viðskiptamönnum sín- um 45 miíljónir króna á hálfum öðrum áratug og auk þess hafa svo Samvinnutryggingar og Oliufé-. lagið, auk Sambandsins sjálfs, greitt milljónatugi til viðbótar. Sambærilegan gróða einstaklinga sér þjóðin aldrei. Andstæðingar kaupfélaganna benda aldrei á þennan mun og vilja heldur ekki að á hann sé minnzt, því hann slær öll vopn úr hendi þeirra og gerir marklaust hjal þeirra um skattfríðindi kaupfélaga. Brúin milli heims og beljar Smá-þættir úr harmsögu Ungverja XVI. BARDAGINN UM KAST- ALAHÆÐINA. HUGRAKKAR STÚLKUR. Fyrir norðan Gellerthæð er Kast- alahæðin. Þar er þéttbýlt fátækra- liverfi með snotrum ln'isum og göt- um í Miðaldarstíl. Flestar liggja götur þessar um brattar brekkur, með kröppum og liáskalégum beygjum. Hér hafði safnast saman hópur sjálfkjörinna ungmenna til lokavarnar Búða. Eflir eyðilegging- una umhverfis Zsigmonds-torg höfðu bætzt við í hópinn fáeinir reyndir bardagamenn, sem höfðu kynnst brögðum Rússa og öllu því, sem þeir höfðu upp á að bjóða. En Kastalahæðar-bardaginn var ólíkur átökunum á torginu að einu leyti: hér tók fjöldi ungra stúlkna þátt í bardaganum. Þær reyndust fram- úrskarandi liugrakkar. Rússar nálguðust óvissuna á Kast- alahæð rnjög gætilega, eins og hér væri um að ræða varnir öflugs her- liðs, en ekki lítils hóps ungra pilta og stúlkna. Fyrstu klukkustund- irnar lokuðu stórsprengjuvörpurn- ar á Gellerthæð öllum leiðum. Virtist ósennilegt, að nokkur mann- eskja hcfði lifað af alla þá tortím- ingu. Til þess að forðast alla áhættu, sendi þó yfirhershöfðinginn siðan skriðdreka til að brjóta algerlega niður hverja þá mótspyrnu, scm eftir kynni að leynast, og á eftir skriðdrekunum áttu síðan að komá fótgönguliðssveitir nteð vélbyssur. Þær áttu svo að „þurrka út“ þá, sem eftir kynnu að lifa. En hermönnunum varð ekki auð- lilaupið jiangað í svipinn. Oðar er sprengjuliríðinni létti, birtist hópúr af piltum og stúlkum, sem komu fratn úr fylgsnum sínum, og undir stjórn sjálfboðaliða voru hér unnin jiau afrek, sem gera munu vörn Kastalahæðar að minnisstæð- um jiætti „heimaspunninna" liern- aðar-aðgerða. Meðal sjálfboðaliðanna á Kast- alahæð, scm komið höfðu frá Zsigmond-torgi, var liinn snoð- klippti Imré Geiger, cnn mcð sama riffilinn og jafn vigfús bardaga- maður og eldheitur. „Þarna höfð- um við einfalt hlutverk með hönd- ur,“ sagði hann. „Það var að tor- tíma skriðdrekum." „Við beittum aðallega þremur aðferðum. Ilin fyrsta var að láta þá skrika í rásinni, renna út á hlið og springa sundur. Stundum tókst okkur þetta, þegar skriðdrekarnir komu upp brekkurnar. Stúlkurnar dreifðu uppleystri blautsápu á göt- una, og þá annaðhvort spóluðu skriðdrekarnir eða runnu stjórn- laust í öfugar áttir. Stundum lam- aðist skriðdreki við að rekast á vegg, og j)á réðumst við á hann. Maður, sem vann að bílaviðgerð, kcnndi okkur að smyrja feiti og olíu á gatnamótin, og j>á runnu skriðdrekarnir til í beygjunni, og rákust jtá annaðhvort, á hús eða tré, og j)á komum við óðara til sög- unnar. Annað bragð okkar var að fá j)á til að stöðvast allra snöggvast — á einhvern hátt. Ein smellin stúlka hvolfdi brúnum leirdiskum á göt- una, og þá líktust Jjcir nákvæmlega jarðsprengjum. Þegar Rússarnir komu Jiar að, hikuðu jieir og hörf- uðu síðan undan, og J)á tókum við þá.“ Það var auðvitað minnstur vand- inn að stöðva skriðdrekana, og J)rátt fyrir J)að gátu þeir sent kúlna- liríð í allar áttir úr jiremur stórum vélbyssum sínum, sem snúa mátti nærri alveg í liring til að elta uppi árásarmennina. Auk Jtess voru Sovétistar viðbúnir að beita stærstu fallbyssu sinni, jafnvel á einstakan Ungverja, sem Jieir óttuðust að væri á leiðinni með „Molotovliristing". Ungu mennirnir á Kastalaliæð samsvöruðu fyllilega þörfinni. Þeim hugkvæmdust margskonar ráð til að tortíma löskuðum skriðdrekum. Duglegur verkamaður fyllti stærðar gloppu í steinlögðu stræti á brekku- brún einni með bensíni og faldi sig síðan rétt hjá, unz skriðdreki var kominn mitt í bensínpollinn. Þá kostaði hann eldsprcngju, og í einu vetfangi var skriðdrckinn allur í einu eldhafi. Annar verkamaður varpaði há- spennuleiðslu á cinn skriðdrek- ann, svo að iillu áhöfnin fórst af raflosti. Fyrir neðan Iiæðina setti liugaður strætisvagnstjóri bíl sinn á fulla fcrð og liljóp síðan úr hon- um, rétt áður cn hann renndi hon- um á skriðdreka, sem við J)að kvikn- aði í og sprakk svo sundur. í höndum ótrúlega hugaðra pilta og stúlkna var J)að Molotov-hrist- ingurinn, sem tortímdi flestum skriðdrekunum. „Ekki liélt ég, að stúlkur gætu gcrt annað eins, og ég sá J)ær gera,“ sagði Imré Geiger. „Þær földu sig í forstofum og kjall- aragöngum með sína sprengjuna Iiver. Færi skriðdreki fram hjá, án Jiess að nema staðar, hreyfðu J>ær sig ekki. Margar Jteirra voru auðvit- að drcpnar, Jtegar skotið var af vél- byssum inn um dyr og glugga. En rynni skreðdreki til eða rækist á vegg cða stöðvaðist allra snöggvast, voru stúlkurnar óðar komnar og sprengdu J)á í loft upp. Fríkirkjuprestur einn, er séð hafði bardagana á Kastalahæð, sagði lireinskilnislega: „Eg hefi aldrei J)ckkt annan eins lietjuskap og })ann, sem Búdapest-stúlkurnar sýndu.“ Það féll í hluta 12 ára drengs, sem ég vcit ekki nafn á, að valda úrslitum á einni árásinni. Hann festi lieilmargar sprengjur í belti sitt, tók l'ullt fangið af sprengjum og hljóp síðan beint á forustu-skrið- drekann í heilli runu skriðdreka og sprengdi hann á lolt upp. Dreng- urinn varð auðvitað tættur sundur, en hann stöðvaði skriðdreka-run- una, svo að eldri bardagamenn komust J)ar að.“ Sami prestur scgir um barn Jictta: „Þetta hefði ekki átt að koma fyrir. Einhver hefði átt að stöðva (Framhald á 7. síðu). Ávarp Péturs Hannessoiiar bæjarstj. á Skákþingi Norðlendinga Fyrir hönd Skákfélags Sauðárkróks, sem sér um framkvæmd þessa skákþings, býð ég alla keppend- ur velkomna til þessa kappmóts. Eg vil enn fremur fyrir hönd Sauðárkróksbúa og bæjarstjórnar Sauðárkróks bjóða aðkomumennina innilega velkomna hingað. Það er okkur bæði ánægja og ávinningur, að Skákmót Norðurlands er haldið hér að þessu sinni. Við væntum þess, að það verði skákmönnum okkar nokkur hvatning og efli áhuga þeirra á þessari gömlu og góðu íþrótt. Skákþing það, sem nú er að hef jast hér, er helgað minningu Sveins Þorvaldssonar, skákmeistara Norð- urlands. Eg flyt skáksambandinu þakkir fyrir, að það heiðrar nú á þennan hátt minningu Sveins. Hún er og verður kær öllum þeim, er honum kynntust. Sveinn var fæddur hér á Sauðárkróki 12. septem- ber 1910 og ólst upp hér hjá foreldrum sínum, Þor- valdi Sveinssyni og Rósönnu Guðmundsdóttur. Það er óhætt að segja, að Sveinn var mjög vel gerður maður, bæði að gáfum og skapgerð og mikill skák- unnandi. Sveinn var gæddur sjaldgæfum skákhæfi- leikum, sem honum tókst, þrátt fyrir fátækt og fá- sinni í skáklífi hér, að þroska svo vel, að aðeins 17 ára gamall vakti hann á sér sérstaka athygli fyrir frábæra frammistöðu á Skákþingi íslands á Akur- eyri 1927, en þar keppti hann við suma af beztu skákmönnum landsins. Það væri nú freistandi að ræða hér nokkuð um skákferil Sveins, en það gæti orðið langt mál og verð ég í því efni að láta mér nægja það eitt, að vitna hér í ummæli Skákblaðsins, er það viðhafði í minningargrein um hann. Þar segir meðal annars: „Þótt Sveinn Þorvaldsson væri aðeins hálf þrítugur þegar hann lézt, hafði hann þó um átta ára bil komið við skáksögu Islendinga, sem einn hinna fremstu skákmanna landsins." Eg minnist þess, að við hér á Sauðárkróki glödd- umst við hvern sigur, er Sveinn vann á skákmótum. Har.n var sjálfkjörinn foringi skákmanna hér, jafnan fús að hvetja og leiðbeina, enda varð raunin sú, að þegar hans missti við, féllust öðrum hendur og skák- líf lagðist niður hér, að mestu leyti, um langan tima. Sveinn fórst í fiskiróðri hér á firðinum í mannskaða- veð'rinu mikla 14. desember 1935. Sveinn varð öll- um harmdauði þeim er hann þekktu. Sveinn var ekki aðeins góður skákmaður, hann var góður mað- ur, virtur og vinsæll. Eg leyfi mér að biðja ykkur að rísa úr sætum til virðingar við minningu Sveins Þorvaldssonar. Á því skákþingi sem nú er að hefjast hér, keppa S menn í meistaraflokki. Er þar í 10. sinn keppt um farandbikar, en handhafi hans nú er herra Ingi- mar Jónsson, Akureyri. Hér eru nú mættir keppendur úr fjórum sýslum, eru þeir frá Húsavík, Akureyri, Siglufirði, Hofsósi, Sauðárkróki og Blönduósi. Skákin er forn og góð íþrótt og með afrekum við skákborðið, eins og reyndar á mörgum öðrum svið- um, hafa íslendingar gerzt hlutgengir í hópi margfalt fjölmennari þjóða. Við eigum nú menn, sem hafa unnið sér frama í þessari alþjóðlegu iþrótt. Við get- um glaðst af J)ví, að skáklíf okkar er nú þróttmeira en oftast áður, hygg eg að þetta þing muni bera þess vott. Góðir keppendur. Innan stundar sitjið þið hljóðir og hugsandi við skákborðin. Mér kemur í hug þessi allrunna vísa úr Friðþjófsljóðaþýðingu Matthíasar: „Sat með fræknum fósturbróður Friðþjófur að tafli hljóður, renndir silfri og rauðagulli reitir skiptust borði á.“ Þau taflborð, er við sjáum nú biða eftir ykkur hér í salnum, eru að vísu ekki slegin dýrum málm- um, en það skiptir engu máli fyrir góð afrek. á þessu skákþingi. Öllu máli skiptir, að þið keppendurnir séuð af góðmálmum gerðir. Til að standast raun keppninnar þurfið þið að eiga í ríkum mæli skarp- skyggni, rökvísi, þol og drenglund. Það er höfuðkost- ur við skákíþróttina, að hún er vel til þess fallin að þroska með einstaklingunum þessa dýrmætu mann- kosti. Að svo mæltu, leyfi eg mér að lýsa yfir því, að þetta Skákþing Norðurlands er sett. — P. H.

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.