Dagur - 15.04.1959, Síða 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 15. apríl 1959
Landeyðingarstefna fylgir í kjöffar hinnar nýju kjerdæmaskipunar
Kjördæmin spilafé
Nú eru uppi þjóðfclagsvið-
horf, sem liljóta að vekja at-
liygli æskunnar á lands-
byggðinni, hvað þau boða
dreifbýlinu svonefnda, um
íramtíðina og stöðu dreifbýl-
isæskunnar í baráttunni fyrir
hérað sitt og lífsstöðu í fram-
tíðinni. Því er slcngt í andlitið
á landsbyggðinni, að hún hafi
setið á hlut þcttbýlisins áSuð-
vcsturlandi, enda þótt þjóð-
félagsþróunin sýni gagnstæða
mynd, þá, að Iandsbyggðin
hafi í aðaldráttum ekki getað
haldið í horfinu á móts við
þéttbýlið.
Nú er það þjóðráð til heil-
brigðra stjórnarhátta, ef
marka má ummæli Jóns
Pálmasonar, að leggja niður
öll kjördæmi utan höfuðstað-
arins. Slengja á saman sér-
stæðum héruðum, sem í alda
raðir hafa þróazt sem sérstak-
ar félagsheildir og einingar í
allsherjarríkinu, í landssvæð-
ar kjördæmi, eftir blýants-
strikum stjórnmálaspekúlanta,
sem skoða kjördæmin spilafé,
en virða ekki söguhelgan rétt
hérðanna, sem sjálfstæðar
einingar í ríkisheildinni, méð
beinni hlutdeild í æðstu stjórn
ríkisins, Alþingi.
Að veikja máttinn
Verðlaunahafi í meðferð
móðurmálsins, Bjarni Bene-
diktsson, nefndi að verið væri
að gifta héruðin og ber þetta
vott um smekkvísi hans í
notkun 'hugtaka. Nauðunga-
giftingar hérðanna er það, sem
stjórnarflokkarnir krefjast nú
af landsbyggðinni. En hér
liggur fiskur undir steini.
Reyndir menn, eins og Bjarni
Benediktsson, vita, að illa
stofnaður hjúskapur leiðir til
innbyrðis erja, sem oftast
leiðir til slita á samvistum.
Það á að siga saman héruð-
unum í innbyrðis deilur, sem
hljóta að verða afleiðing þess;
þegar aðilar eru knúnir til
samlags, sem ekki hafa fundið
hvöt til samstöðu. Þannig á að
veikja mátt dreifbýlisins í
baráttunni fyrir hagsmunum
þess.
Alþingi steypt af
sögulegum grunni
Landssvæðiskjördæmi, sem
ekki byggist á stjórnarfars-
legri og félagslegri heild,
heldur mörgum sérstökum og
sundurþykkum byggðaeining-
um, verður ætíð sjálfu sér
sundurþykkt og áhrifalítið
vopn í löggjafarstarfinu. Nú á
að veita Reykvíkingum þau
sérréttindi, fram yfir önnur
héruð, að fá að halda rétti sín-
um sem sjálfstæð eining í rík-
inu með hlutdeild í æðstu
stofnun ríkisins, Alþingi, sem
sjálfstæð heild. Af þessu sést
til hvers refirnir eru skornir
og hvað er réttlæti á einum
staðnum en ranglæti á öðrum.
Það er fordæmalaust í lög-
gjafarstarfi Alþingis, að hér-
uðin, sjálfar einingar ríkisins,
hyrningarsteinar allsherjar-
þingsins, Alþingis, séu svipt
sjálfstæðum áhrifum á lög-
gjafarstarfið. Sjálfu Alþingi er
kippt af sögulegum grunni,
sem það hefur byggt á frá 930,
ef lögníð landeyðingarmann-
anna nær fram að ganga.
Draga á allt vald í landinu til
einnar miðstöðvar í höfuð-
staðnum, með því að slíta öll
bein tengsl annarra ríkisein-
inga við löggjafarstarfið. Hví
er þessi breyting fyrirhugsuð,
að þeim alveg fornspurðum,
sem lögníðið eiga að þola?
Fulltrúar flokks-
atkvæða
Hagsmuni héraðanna á að
varpa í pott eins hins glæfra-
legasta pókerspils, sem kunn-
ugt er að pólitískir fjárhættu-
spilarar hafa þreytt. Nýju
kjördæmin og tala þingmanna
mótast að mestu eftir því
hvernig þingmenn dragast í
dilka, ef pókerinn heppnast.
Þannig blasa málin við
dreifbýlisæskunni, ef land-
eyðingin nær fram að ganga.
Það veltur á viðbrögðum
hennar, hvort vígstaða dreif-
býlisins verður að engu ger
eða ekki. Margt byggðarlagið,
sem nú á sérstakan fulltrúa á
Alþingi, er skoðar sig kjörinn
til þess sérstaklega, að fylgja
fram málum þess, á torsótta
leið, þegar enginn telur sig
hafa óbrigðular skyldur við
hagsmuni þess, heldur aðeins
fulltrúar flokksatkvæða.
Ný f járfestingar-
stefna
Þannig á að drepa áhrif
dreifbýlisins í dróma og etja
saman héruðunum til óvina-
fagnaðar í nauðungarhjóna-
böndum landeyðingarmann-
anna. Þetta er framtíðin sem
stjórnarflokkarnir bjóða dreif
býlisæskunni til að koma lífs—
bjargarmálum byggðannafram
til sigurs. En kjördæmabylt-
ingin segir ekki allt, sem
vakir fyrir landeyðingar-
mönnunum. Þeir veifa fleiri
skuggalegum gunnveifum. —
Helzti hagspekingur íhaldsins,
Ólafur Björnsson, skilgreindi
nýlega eðli fjárfestingar eftir
því hverjir stæðu að henni.
Hann hafði sýnilega vanþókn-
un á fjárfestingu þeirri í
dreifbýlinu, sem studd hefir
verið af opinberri til-
stuðlan og nefndi hana póli-
tíska. En hin óhefta, frjálsa
fjárfesting í þéttbýlinu, sem
að dómi beztu hagfræðinga
þjóðarinnar hafi sett efna-
hagskerfið úr skorðum, taldi
íhaldsspekingurinn velþókn-
anlega. Sú aðstoð, sem lána-
stofnanir, sem beint hafa fjár-
magni til atvinnuuppbygging-
ar í dreifbýlinu, hafa fengið af
opinberri tilstuðlan, svo og
stefna fyrrverandi stjórnar, að
efla uppbyggingu atvinnufyr-
irtækja í dreifbýlinu, er land-
eyðingarmönnum mörgum
hverjum þyrnir í augum.
Helzta „bjargráðið“
Eitt helzta „bjargráð“
stjórnarflokkanna nú er að
draga saman opinbera fjár
festingu í dreifbýlinu og nota
þann sparnað til að lægja
verðbólgueld, sem er afleiðing
ofþenslu, er stafar af fjár-
festingarkapphlaupinu í þétt-
býlinu. Uti á landinu hefur
fjárfesting ekki valdið of-
þenslu á meðan jaðrar við at-
vinnuleysi í mörgum byggðar-
lögum og verðlag fasteigna er
stöðugt. í stað þess að auka
fjárfestingu í dreifbýlinu til
mótvægis og draga úr fjárfest-
ingu í þéttbýlinu, á að skerða
hlut dreifbýlisins til þess, að
dýrtíðarvaldurinn í efnahags-
lífinu fái að dafna. Þetta er
ein skuggalegasta gunnveifa
landeyðingarmannanna.
Fleiri eru á lofti heldur
dökkleitar. Mörgum forsvars-
mönnum þéttbýlisins, með
Einar Olgeirsson og Þjóðvilj-
V i / , , , • ' i t . y
ann í broddi fylkingar, hefir
þótt ganga þjóðfélagsglæpi
næst að staðsetja iðnfyrirtæki,
eins og sementsverksmiðjuna,
utan Reykjavíkur, þótt sannað
sé að hún sé betur staðsett á
Akranesi en í Reykjavík.
Þetta er hláleg skoðun þegar
Þjóðviljinn ljær síður sínar
undir kenningar um að Reyk-
víkingar gætu orðið sjálfs-
morðssveit í stórveldaátökum,
ef vinum hans í austri mislík-
aði svo háttalagið á Miðnes-
heiði, að þeir hæfu leikinn
með atomsprengju. Á síðum
sama blaðs sáust hugleiðingar
um fánýti uppbyggingarinnar
í dreifbýlinu, t. d. efa um gildi
atvinnuaukningafjárins, þótt
með tilstyrks þess hafi verið
lyft Grettistökum til atvinnu-
aukningar úti um land, svo
sem aðstoð til sjávarþorpa að
eignast austur-þýzku tog-
skipin.
Ónotaðar auðlindir
Norðurlands o. fl.
Svo þéttriðin eru aftur-
haldssjónarmiðin orðin í höf-
uðstaðnum gagnvart réttlætis-
málum landsbyggðarinnar.
Fordómarnir í sementsverk-
smiðjumálinu eru sýnishorn
þess skilnings, sem dreifbýlið
ætti að mæta, þegar það
hyggst hagnýta sér iðnvæð-
inguna til mótvægis og at-
vinnuuppbyggingar. Nú er það
svo, að hagnýting fossorkunn-
ar og jarðhitans til iðnaðar, er
eina vopnið sem héruðin
norðanlands eiga nægilega
áhrifamikið til að skapa veru-
legt mótvægi í byggð landsins.
Margar líkur benda til þess,
að Jökulsá á Fjöllum hafi upp
á að bjóða þau virkjunarskil-
yrði, að orkan sé samkeppnis-
fær til stóriðju á alþjóðlegan
mælikvarða. Einnig er vitað
um margvíslega möguleika að
nýta jarðhitann á hverasvæð-
unum til efnaiðnaðar, t. d. kís-
ilvinnslu við Mývatn. Þetta er
á vitorði margra færustu
manna þjóðarinnar á þessu
sviði. En þrátt fyrir það, er
það pólitískt uppfræðsluefni
hjá æskulýðsfélögum sumra
stjórnmálaflokka í höfuð-
staðnum og trúaratriði, að
virkja Þjórsá vegna stóriðju,
þótt ekkert bendi enp til að
virkjun hennar veiti sam-
keppnisfæra möguleika. Þetta
er raunverulega barátta um
endaleikinn, sem getur þýtt líf
og dauða mótvægisstefnunnar
í byggð landsins. Stóriðjuver
til viðbótar á Suðurlandi, sem
þyrfti tugi hundraða verka-
manna, mundi í einni svipan
sporðreisa byggðina í landinu,
svo þungur yrði straumurinn.
Félli stóriðjuver í hlut lands-
byggðarinnar, hefði náðst það
mótvægi, sem hefir verið
kappsmál landsbyggðarinnar
í baráttunni fyrir því að
nytja landskosti alhliða. —
ÁSKELL EINAKSSON
bæjarstjóri í Húsavík sendir
þættinum þessa grein, og
kunnum við honum þakkir
fyrir. Áskell er ungur maður
og vaskur, hefir unnið marg-
vísleg störf fyrir Framsóknar-
ílokkinn og er ótrauður bar-
áttumaður fyrir málefni unga
fólksins.
Á svo tæpri nöf standa
framtíðarverkefni í dreifbýl-
inu. Svo mikið á framtíð hér-
aðanna undir því að æskan
dragi réttar ályktanir af við-
horfunum, sem við henni
blasa nú. Það er sýnilegt, að
stefna þeirra flokka, er hyggj-
ást höggva á rætur héraðanna
og slíta tengsl þeirra við lög-
gjafarstofnun þjóðarinnar, er
alhliða árás á dreifbýlið og
því réttnefnd landeyðing.
Skylda æskumannsins
Hver sá æskumaður, sem
hefir haslað sér starfsvöll úti
á landsbyggðinni, sér hver vá
er fyrir dyrum, ef ekki er
spyrnt við fæti. Æskan á að
erfa landið. Því krefst hún, að
landskostir og lífsafkomu-
möguleikar byggða þeirra, er
hún hefur kosið að helga
krafta sína, séu ekki forsmáð-
ir. Sjálfstæðisbarátta hérað-
anna er barátta æskunnar til
að helga sér heimabyggð sína,
efla hana og margfalda arf lið-
inna kynslóða. Skylda æsku-
mannsins er að standa vörð
um söguhelguð'réttindi hérað-
anna, — sem sjálfstæðra
heilda með áhrifaaðstöðu í
æðstu stjórn landsins, — og
réttinn til að vera félagsleg
heild og samstillt afl í fram-
farabaráttu fólksins til heilla
þeirri byggð> sem það hefir
helgað lífsstarf sitt og iðju.
Nú er engu minni vá fyrir
dyrum en þegar ungmenna-
félögin hleyptu af stokkunum
þeim stjórnmálasamtökum,
sem síðar hafa verið sverð og
skjöldur byggðanna. Geirum
er sérstaklega beint gegn
þeim nú. Það á að vængstýfa
Framsóknarflokkinn í nafni
réttlætisins með kjördæma-
breytingunni. Markmiðið er
að sundra dreifbýlinu og af-
vopna það pólitískt. Þessari
árás verður dreifbýlisæskan
að hrinda og efla pólitíska
samstöðu undir merkjum
þeirra samtaka, sem ein hafa
ekki tekið þátt í landeyðing-
um.