Dagur - 18.04.1959, Blaðsíða 5

Laugardagitm 18. apríl 1959
D A G U R
5
Afmælisrabb við frk. Jóninnu Sigurðardóttur
Sal yfir ám í Víkurskarði - Fór „eins og asni” ú! í heim
fi! að læra - Kenndi síöan mafreiðslu í ölium sveifum
Suður-Þingeyjarsýslu - Hafði hófelreksfur á Akureyri
um 30 ára skeið og sfóð fyrir veizlum þjóðhöfðingja
Boris Pasteruak
Fröken Jóninna. Sigurðardóttir.
sem ;ii!ir þckkja þegar minnzt er á
Hótel Goðaíoss, varð áttræð 11.
apríl sl.
Þegar afmælisumstangi var lokið,
skrapp ég heim til hennar að
Oddagötu 1S liér í bæ, þar sem hún
liefur byggt sér rúmgott og mynd-
arlcgt heimili. Blómin vitnuðu um
margar lilýjar kveðjur, og rósailmur
fyllti stofuna.
Hin áttræða kona var hin hress-
asta að vanda, skýr í hugsun, hæg-
lát en ákveðin. Yfir góðu kaffi var
margt spjallað, og fer lítið ekt aí
því hér á eftir. Fyrst skal þó hin
aldurhnigna heiðurskona kynnt
lesendum með nokkrum orðum.
Jóninna Sigurðardóttir er fædd
að Þúfu í Fnjóskadal en uppalin
á Draflastöðum í sörnu sveit. For-
eldrar hennar voru Sigurður Jóns-
son og kona hans, Helga Sigurðar-
dóttir frá Veisu. Systkini Jóninnu
voru átta, og þeirra á meðal Sigurð-
ur búnaðarmálastjóri.
Frk. Jóninna stundaði nám við
Kvennaskólann á Akureyri og var
síðan í tvö og hálft ár í Danmörku
í þekktum skólum. Eltir heimkom-
una kcnndi ln'rn matreiðslu víðs
vegar um Norðurland. Síðan setti
hún á stofn á Akureyri matsölu og
hótel, sem hún nefndi Hótel Goða-
foss, og hafði þann rekstur um 30
ára bil, og ennþá annast hún fæðis-
sölu að Oddagötu Ííí hér í bæ.
Jóninna stofnaði Kvenfélagasam-
band Suður-Þinge.yjarsýslu, og var
það fyrsta kvenfélagasambandið á
landinu.
Hér er aðeins stiklað á stóru, og
er þá komið að spurningum og
svörum.
Hvað er þér helzi minnisstœit frá
teskuáruhum i I'njóskadal?
Æskuár mín voru ósköp venju-
leg og áþekk annarra krakka á þeim
tíma. Til dæmis sat ég ær í Víkur-
skarði. Ær frá tveimur bæjum voru
hafðar saman. Ég sat jiær á daginn,
en jafnaldra min á nóttunni. En
sá var gallinn á þessu, að hún
þekkti ekki ærnar og gat því ckki
gengið Jrær í sundur á morgnana.
Ég varð Jtví að fara klukkan 5 á
hverjum morgni og skilja ærnar að,
og var mér J)á stundum hrollkalt,
Jtegar misjafnlega viðraði. Annars
Jjótti mér hjásetan skemmtileg. Eg
fór stundum með ærnar alla lcið
upp á fjallið. Þar var grösugt og
gott fyrir þær, og Jjar naut ég út-
sýnisins vestur yfir l jörðinn og Ak-
ureyri, og voru Jjað fyrstu kynni
mín af Eyjafirði. Síðar urðu þau
meiri.
Flvenœr hófstu svo námið?
Fyrst fór ég til Akureyrar og var
í Kvennaskólanum Jjar. En urn tví-
tugsaldur fór ég til Noregs og var
Jjar hálft ár, ejr síðan til Danmerk-
ur og var þar í tvö og hálft ár við
nám, fyrst í Husholdningsskole
Vellegaard í Sorp og síðan í Statens
Lærerhpjskole í Höfn.
Hvað íim fararefnin?
Þau voru nú heldur lítil. Maður
fór eins og asni út í heiminn, bæði
peningalaus og klæðlaus. Ég átti
319 krónur í peningum, sem var
föðurarfur minn, Jjví pabbi var dá-
inn. Þá var yfirleitt lítið um pen-
inga. Heimili okkar var ekkert efna-
heimili, Jjó að enginn sylti. Það
hjálpaði, live við ræktuðum mikið
af kartöflum og rófum í volgum
garði, og skiptum svo á Jjeim og
fiski.
Lentir ]>ú ehlú i frásagnarverð-
um (cvint’ýrum i Danmörku?
Nei, segir Jóninna brosandi. Um
Jjað sá þröngur efnahagur minn að
mestu leyti, að niaður færi ekki að
leita sér ævintýra. Náttúrlega kom
ýmislegt skemmtilegt fyrir á skól-
unum, en flest var það í sambandi
við námið og kynni mín af skóla-
fólki.
Svo hófstu kennslu eftir heim-
komuna?
Já, þá kenndi ég á matreiðslu-
námskeiðum í öllum sveitum Suður
Þingeyjarsýslu og víða á Norður-
landi. Byrjað var á Halldórsstiiðum
í Kinn, en Jjar bjó þá systir mín.
Fáir höfðu trú á fyrirtækinu og
töldu Jjað hinn mesta éjþarfa að
læra að búa til mat, og höfðu jafn-
vcl liáðsyrði um Jjað. Ég man vel
eftir Jjví, Jjegar ég lagði af stað að
heiman frá Draflastöðum. Fylgdar-
maðurinn rcið á undan með kof-
fortahestinn, en Jjau höfðu inni að
halda hina veraldlégu fjársjóði
mína og kennslutæki, þar á meðal
olíuvél. Ég reið svo á eftir, og Jjaetti
hægt farið nú. En ég vandist svona
ferðalögum, Jjví að þannig ferðaðist
cg á milli kennslustaðanna í jjrjá
vetur, 1903—1905. Bílar og vfegir
voru Jjá ekki eins og nú.
Hvernig var fjárhagsmálið leyst i
sambandi við námsheiðin?
1 Jjví sambandi rifjast upp atvik,
sem varpar ljósi yfir viðhorf jaln-
vel gáfuðustu manna til matreiðslu-
kennslunnar. — Ég hitti Þórhall
Bjarnarson biskup strax og ég kom
að utan. FTann var þá formaður
Búnaðarfélagsins. Bað ég hann um
styrk til kennslunnar. Þótt biskup-
inn væri ljúímennskan sjálf, Jjú var
hann fremur vantrúaður á fyrir-
tækið. Að síðustu sagði ltann: „Við
gætum nú kannske látið yður hafa
100 krónur, ef Jjér endilega viljið
reyna þetta.“ Svo bætti hann við:
„En konurnar vilja Jjetta ekki.“ A
fyrsta námskeiðinu, á Halldc>rsstöð-
um, voru 10—14 konttr, og það var
venjuleg tala nemenda á námskeið-
unum yfirleitt. A jjetta námskeið
kom Kristbjörg frá Yztafelli, kona
Sigurðar, síðar ráðherra. Kveið ég
komu hennár, en ótti minn reyndist
ástæðulaus, Jjví Jtað mun vera henni
að Jjakka, að mál Jjetta komst í
blöðin, og þá komu beiðnir um
námskeið úr öllum áttum. Ahugi
kvenna fyrir kennslu í matreiðslu
og fleiri heimilisstörfum jókst allt-
af, og Jjað var skemmtilegt að geta
leiðbeint konunum.
Hér er rétt að geta þess, að Jjessi
námskeið urðu til þess, öðru frem-
ur, að Jjingeyskar konur bundust
samtökum. Og Jjað var einmitt frk.
Jóninna Sigurðardóttir, sem stofn-
aði Kvenfélagasamband S.-Þing„
en jjað var frumkvöðull að stofnun
Húsmæðraskólans að Laugum.
Frk. Jéminna segir mér nú mörg
skemmtileg atvik frá ferðum sínum
og námskeiðum. Eitt sinn lenti hún
í stórhríð og ófærð á Vaðlaheiði.
Gisti hún Jjá næstu nótt á góðum
sveitabæ vestan heiðar. En Jjar var
hún talin „fín“ fröken og var látin
sofa í „gestaherberginu", sem var
kalt dvraloft, en ekki í baðstofu hjá
hinu fólkinu. Upp úr Jjessu fékk
hún brjósthimnubólgu.
Eftir Jjessa svaðilför hafði hún
námskeið að Hrafnagili. Þar voru
Jjá að lesa undir skóla Jjeir Friðrik
heitinn Rafnar vfgslubiskup og Jó-
hannes Jónasson, Eyrarlandsvegi 20
hér í bæ. Þeir þurftu að bragða á
hverjum rétti og höfðu ekki minni
áhuga fyrir matargerðinni en kon-
urnar, Jjótt með öðrum hætti væri.
Svo hófst þú sjálfstreðan hótel-
rekstur?
já, um 1917. og hafði hann frarn
undir 1950, eða um 30 ára skeið.
Þegar ég byrjaði, kostaði máltíðin
eina krónu. — Síðan hefur margl
breytzt. En fólkið er Jjó svipað, svo
er guði fyrir Jjakka. Frá þessu tíma-
bili er margs góðs aö minnast. Mig
langar til að biðja fyrir kærar og
þakklátar kveðjur til þeirra fjöl-
mörgu ágætu viðskiptavina, sem
voru gestir mínir um lengri eða
skemmri tíma og flestir sýndu hátt-
prýði og framéirskarandi framkomu
í alla staði. Nöfn vil ég ekki nefna,
því að þau yrðu svo mörg, en minit-
ingin um hið marga og góða féjlk,
sem ég hef mætt á lífsleiðinni og
orðið samferða styttri eða lengri
leið, yljar mér um hjartaræturnar.
Frk. Jóninna Sigurðardóttir er
sérstæð kona á ýmsan hátt. í hjá-
setunni vantaði hana aldrei kind.
Við námið gat hún sér hið bezta
orð. Kennslustörf liennar báru ríku-
legan og auðsæjan árangur. Hótel
Goðafoss var myndarlegt gistihús
með fastmótuðum heimilisbrag,
strcingum en hiýjum í senn. Þar bar
fæðið hinni lærðu matreiðslukonu
bezta vitttið, og þar voru drykkju-
vísur aldrei sungnar.
Frk. Jóninnu var það jafn vel
lagið að búa Jjjóðhöfðingjum veizlu
og að sinna þörfum hins þreytta og
svanga ferðamanns. — Aldrei varð
Framhald á 7. siðu.
1 víðkunnu brezku tímariti, —
elzta tímariti Breta, — birtist fyrir
skömmu í smáþáttum ritstjórans
stutt grein um Boris Pasternak og
Nóbelsverðlaunin. Virðist ritstjóri
jessi hlutlaus og sjálfstæður athug-
andi á heimsmálum, og m. a. ritar
hann í livert hefti smá pistla um
stjórnmálahorfur heims, merka
menn og bækur, og er títt ómyrkur
í máli. Hér ræðir hann um Paster-
nak frá almennu sjónarmiði, en Jjó
á sinn hátt:
Aumingja Pasternak! Það er auð-
sjáanlega jafn hættulegt að skrifa
skáldsögur í Sovétveldi eins og að
vasast í stjórnmálum. Hann var
höfundur skáldsögunnar Zívagó
læknir, en sú saga brattt í bág við
Flokkslínuna í frásögu sinni um
gamla stjórnarfarið og um Október-
byltinguna. Bókin kom annars aldr-
ei út í Rússlandi, heldur lenti hi'tn
í höndurn erlends burgeiss, bóka-
útgefanda, sem hafði opin augu
fyrir verðmæti sögunnar, lét Jjýða
hana og gaf hana éit.
Þetta var bæði móðgun og
hneyksli og hlýtur að hafa verið
nægilega alvarlegt málefni til að
brennimerkja Pasternak. Sennilega
hafa yfirvöldin talið nægilegt að
brennimerkja höfundinn án þess að
hafast frekar að. Bókin var komin
út, og alkunnugt er að bezta aug-
lýsingin er að hallmæla og gagn-
rýna ritverk rækilega, því að Jjað
eykur aðeins söluna.
Þegar nefnd sú, sem úthlutar
bókmenntaverðlaunum Nóbels,
ákvað að Boris Pasternak skyldi
hljóta Jjau að Jjessu sinni, tók liann
þakksamiega Jjessum heiðri fyrir
bókmenntasnilli sína. En Jjá varð
honum á önnur og enn alvarlegri
yfirsjón heldur en séi fyrri að leyfa
Jjýðingu bókar sinnar. Sovétstjórn-
in hefur með liöndum heljarmikla
éitgálii fjölda skáldsagna, sem flest-
ar eru einskis virði. í stað Jjess að
veita bókmenntaverðlaun Nóbels
höfundi einhverrar Jjessara galla-
lausu skáldsagna frá hugtaksfræði-
legu sjónarmiði, en annars því nær
ólæsar, létu Svíar augljóslega til-
leiðast af allra auðvirðulegustu
hvötum að velja áróðursjjrumandi
Dánardægur
Stefán Randversson, verkamað-
ur, Munkaþverárstræti 26, Akur-
eyri, andaðist sl. miðvikudag, 64
ára að aldri, eftir langa sjúk-
dómslegu. Hann var maður ráð-
vandur og duglegur og hinn bezti
drengur.
Sigurbjörn Árnason, húsgagna-
srniður, Eyrarvegi 5 hér í bæ,
varð bráðkvaddur sl. miðviku-
dag, aðeins 47 ára að aldri. Hans
verður síðar getið hér í blaðinu.
Frú Elísabet Geirmundsdóítir,
Aðalstræti 70, Akureyri, andaðist
í Fjórðungssjúkrahúsinu á Ak-
ureyri 9. Jj. m., og var jarðsungin
í gær. Frú Elísabet var fjölhæf
listakona.
- Útvarp og hlutleysi
Framhald af 4. siðu.
Það er ekki allt í sómanum
um hlutleysi Ríkisútvarpsins, en
heilög vandlæting fer þeim illa,
sem meta verkin eftir Jjví hver
fremur þau, telja Jjað til fyrir-
myndar austantjalds, sem Jjeir
dæma hörðum dómi hér fyrir
vestan.
Jón Sigurgeirsson frá Hellu-
vaði varð fimmtugur síðastliðinn
þriðjudag.
andbyltingarbók, sem jafnvel fer
lofsamlegum orðum um þrælkun-
ina á skuggaöld keisaraveldisins, og
miður lofsamlegum orðum urn
Sovét-þúsundáraríkið, sem leysti
Jjað af hólmi!
Að öllu athuguðu má Pasternak
telja sig stórheppinn að hafa slopp-
ið með ávítanir einar og hafa verið
gerður rækur tir Bókmenntabanda-
lagi Rtissa. Satt er að vísu, að refs-
ing þessi gæti verið jafngild Jjví,
að vera dæmdur til að deyja úr
sveltu, Jjar eð enginn sovézkur éit-
gefandi myndi reynast svo óvarkár,
að gefa éit nokkuð af Jjví, sem hann
framvegis kynni að skrifa, og sam-
kvæmt hinni góðu og gömlu reglu,
að sá sem ekki vill vinna (en á
betur við Pasternak: getur ekki), á
heldur ekki mat að fá, Jjá er erfitt
að skilja, hvernig hann kærnist hjá
að deyja tír hungri, nema Jjá ef til
vill með Jjví að snéia baki við béjk-
menntum og taka upp almenna
vinnu.
Samtímis Jjessari opinberu van-
Jjóknun var látið fylgja ofulítið
mildandi, en fremur kaldhæðnis-
legt skril', Jjar sem herra Pasternak
var tilkynnt, að kysi hann heldur
að flytja til einhvers burgeisalands,
Jjar sem Jjessar skaðlegu skoðanir
hans og hugmyndir myndu vera
vel metnar og uppörvandi, Jjá mætti
hann fara sinn veg, ög. Rússland
væri Jjá laust við hann. Pasternak
ann ættjörð sinni. Og hann kýs
alls ekki að fara í éitlegð Jjaðan.
Hann hafnaði Jjví Nóbelsverðlaun-
unum í liátíðlegu orðalagi, og skrif-
aði einnig Krúsév bréf og skýrði
honum frá Jjessu áfornii sínu og
bað um leyl’i til að mega dvelja
framvegis í föðurlandi sínu.
Eitt er Jjað sem virðist fremur
furðulegt í öllu Jjessu vafstri, og
Jjað er liin hlutfallslega mikla lin-
kind og vægð í meðferðinni á Past-
ernak,- Honum er leyft — a. m. k. í
orði kveðnu — að lialda áfrarn að
lifa. Honum er einnig leyft að yfir-
gefa Rússland. Undanfarið var
beitt meiri -liörku við Jjá mennta-
menn, sem gerðust brotlegir við
reglurnar og dæmdust sekir. Þeim
var svei mér ekki leyft að sleppa
og fá tækifæri til að dreifa erlendis
skæðri gagnrýni og óhróðri um
Sovét-Rússland. Ef til vill hefur
herra Krúsév skilizt, hvílíka geysi-
athygli Jjað myndi vekja meðal
menntamanna erlendis, ef merkur
rithöfundur væri útmáður eða send-
ur í Jjrælkunarvinnu fyrir þann
glæp einan, að hafa skrifað ógeð-
fellda skáldsögu. Slík meðferð
myndi heldur en ekki koma illa
heim við háværa kröfu Sovét um
persónulegt skoðana- og málfrelsi
og afsanna gersamlega Jjau glamur-
yrði.
Ovíst er nú, hvcr verða örlög
Pasternaks, en á hinu leikur enginn
vafi, að Krúsév hefur gert bók hans
svo víðkunna og íræga, að flestir
rithöfundar hafa fyllstu ástæðu til
að öfunda hann. — Þegar Pasternak
tilkynnti, að liann hafnaði Nóbels
verðlaununum, lét hann fylgja með
vfirlýsingunni, að þetta væri skrifað
af fúsum vilja og frjálsum og ótil-
neyddur, en þrátt fyrir fullyrðingu
hans, bera ummæli lians greinilega
með sér öll merki þvingunar. —
Krúsév getur tæplega orðið neitt
hissa á tortrvggni hins frjálsa heims
við lestur slíkra játninga. Það hafa
svo margar slíkar játningar sprottið
upp éir hótunum og Jjvingunum.
Alltof margar. Flestir munu trúa
Jjví, að „Dr. Zlu’vagó“ birti skoðanir
Pasternaks sjálfs, og eins hinu, að
orðalag afturkallana hans liafi verið
lesið honum fvrir, eða hann hafi
alls ekki skrifað þetta sjálfur. Lista-
maður — og Pasternak er vafalaust
listamaður — gerbrevtir ekki skoð-
unum sínum og öllu éitsýni svo
skyndilega.
Helgi Valtýsson.
Jóninna Sigurðardóttir umvafin afmælisblómum. Ljósm.: (E. Sig.)