Dagur - 07.01.1960, Blaðsíða 8

8
Bagxjk
Fimnitudaginn 7. janúar 1960
Balnandi sambúS þjóða. - Viðburðaríkt á innlendum vellvangi
Við áramót er margs að minn-
ast og tími reikningsskila. Hollt
er öllum, vegna framtíðarinnar,
að horfa um öxl á þessum tíma-
mótum. Liðið ár var ár stórra
viðburða og mun verða talið
merkisár í sögunni. Tækniþró-
uninni hefur enn fleygt fram og
vísindum á sviði kjarnorkunnar
alveg sérstakl., geimrannsóknir
og gervitungl eru einkenni
mannlegrar hugkvæmni og tækni
á þessu ári, kjarnorkan gefur
fyrirheit um óþrjótandi orkulind
mannkynsins, en vekur um leið
ógnir um algera tortímingu ef
hatrið verður hið ráðandi afl í
samskiptum þjóða.
Vetnissprengjurnar þagnaðar.
Á liðnu ári hafa alþjóðleg við-
skipti færst í friðarhorf. Styrjöld
milli austurs og vesturs virðist
fjarlægari nú en um nokkur
undanfarandi áramót. Þjóðhöfð-
ingjar voldugustu þjóða veraldar
hafa skipzt á heimsóknum, ráð-
stefnur um afvopnun hafa borið
sýnilegan árangur, samninga-
borðið er í hávegum haft nú um
sinn og tortryggni hefur vissu-
lega verið eytt að mun með fjöl-
þættum samskiptum þjóðanna,
bæði efnahagslegum og menn-
ingarlegum. Allt eru þetta gleði-
leg tímanna tákn í viðsjálum og
öryggislitlum heimi. I samræmi
við þetta hefur verið nokkurt hlé
á vetnissprengjutilraunum stór-
veldanna, sem öllum heiminum
hefur staðið mikil ógn af á
síðustu tímum. Nokkrar þjóðir
hafa öðlast sjálfstæði, en tækni-
leg og efnahagsleg aðstoð veitt
öðrum þjóðum af alþjóðasamtök-
um til að vinna bug á hungri og
sjúkdómum og til að hagnýta
auðlindir lands og sjávar.
Um okkar land leikur gustur
heimsmálanna síðan það komst í
þjóðbraut. Sá gustur ber vissu-
lega með sér vísindi, listir og
verktækni fjarlægra þjóða, hann
sópar burtu einhverju of heim-
óttarhætti aldagamallar einangr-
unar. En hann skekur hart hið
græna tré sjálfrar þjóðmenning-
arinnar, svo að tunga okkar og
dýrmætar erfðavenjur og sjálfur
kynstofninn, sem byggt hefur
þetta land í meira en þúsund ár
og samhæfst því, er í hættu.
Deilan mikla og óleysta.
Tuttugu og fimm þjóðir hafa
fært út landhelgi sína í 12 og
jafnvel upp í 200 sjómílur til
verndar hagsmunum sínum með
einhliða ákvörðun æðsta valds í
hverju viðkomandi landi. Fyrir
16 mánuðum kom til fram-
kvæmda sú útfærsla á fiskveiði-
takmörkum hér við land, sem á
að vernda hluta landgrunnsins
g"gn rányrkju. Allar þjóðir hafa
í verki virt þessa breytingu hér
við land, að Bretum einum und-
anskildum. Bretar hreyfðu
hvorki hönd né fót þegar aðrar
og voldugri þjóðir færðu út sína
landhelgi. En þegar minnsta og
vopnlausasta þjóð veraldar, sem
auk þess er bandalagsþjóð þeirra
í þýðingarmiklum friðár- og
varnarsamtökum, friðar hin lífs-
nauðsynlegu fiskimið sín gegn
yfirvofandi eyðileggingu, draga
þeir sverðið úr slíðrum, beita
ofbeldi og fyrirskipa togaraflota
sínum að fremja landhelgisbrot á
íslandsmiðum vrndir „vernd“
margra bryndreka. Eftir 16 mán-
uði er þessi deila enn óleyst og
„verndari smælingjanna“ og
„öndvegisþjóð lýðræðisins11 hef-
ur neytt hnefaréttarins á hinn
fordæmanlegasta hátt fyrir opn-
um tjöldum, en við þverrandi
virðingu umheimsins.
En þrátt fyrir hina óleystu
deilu, sem vonandi verður til
lykta leidd á hafréttarráð-
stefnunni í vor, eykst fiskgegndin
að landinu, og það er vegna þess,
að í raun og veru nær friðunin
sjálf megintilgangi sínum, þrátt
fyrir veiðiþjófnaðinn. Og gleði-
efni er það einnig, að í þessu
máli eru allir íslendingar ein-
huga.
Hin hraða sókn.
Eftir margra alda myrkur
ófrelsis og verzlunarkúgunar tók
að rofa til á ofanverðri síðustu
öld. Ártöl eins og 1874, 1904,
1918 o. fl., lýsa eins og kyndlar í
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar
með stofnun lýðveldisins 1944
sem lokatakmark. Á hinu langa
tímabili andlegrar ag efnalegrar
niðurlægingar þjóðarinnar og allt
fram á okkar öld var tungan og
bókmenntimar eini arfurinn,sem
gekk frá kynslóð til kynslóðar.
En sá arfur, ásamt landnámi for-
feðra okkar og búseta gaf
okkur rétt til sjálfstæðis með-
al lýðræðisþjóða. Hinu er ekki að
leyna, að í veraldlegum efnum
höfðum við dregist aftur úr ná-
grannaþjóðunum á flestum svið-
um og hin megnasta vantrú á
gæði landsins og framtíð þjóðar-
innar rak jafnvel þúsundir Is-
lendinga úr eigin landi til land-
náms í öðrum heimsálfum.
En með hverjum nýjum áfanga
í sjálfstæðisbaráttunni leystust
öfl úr læðingi svo að segja í
hvers manns brjósti. Þróttur
kynstofnsins, sem var hertur í
raunum elds og ísa,- þurfti ekki
lengur viðfangsefni í fjarlægum
löndum. Þá hófst hin hraða sókn
á mörgum sviðum atvinnulífs og
uppbyggingar og lífskjörin urðu
betri en áður hafði þekkzt, og
eru betri en í flestum öðrum
löndum.
ílöfum við farið of hratt?
Á allra síðustu áratugum hafa
íslendingar byggt nokkuð varan-
leg hús yfir 170 þús. íbúa og bú-
fénað allan, ræktað um 3—4 þús.
hektara á ári, vélvætt landbún-
aðinn, eignast mikinn og fríðan
skipastól, hafnir, vegi, brýr,
síma, skóla, fiskiðjuver og verk-
smiðjur, flugflota, raforkuver og
fjölbreyttan iðnað.
Vegna hinnar öru uppbyggingar
á allra síðustu tímum hafa erlend
lán verið tekin í nokkuð stórum
stíl. Vexti og afborganir þarf að
sjálfsögðu að greiða af árlegum
gj aldeyristekjum, og þykir það
fréttnæmt um þessar mundir. ís-
lendingar hafa auðvitað aldrei
tekið lán, sem þeir hafa ekki
ætlað að borga að fullu og hafa
staðið fullkomlega í skilum. —
Þjóðartekjurnar eru mjög mikl-
ar, miðað við íbúafjölda og vax-
andi, og eru þó auðlindir og
orkugjafar lítt nýtt enn sem
komið er, og jafnvel aðalútflutn-
ingsvörur okkar fluttar út sem
hráefni að mjög miklu leyti.
Samt hlýtur sú spurning að
vakna í hvert sinn er ábyrgir
menn lýsa fyrir okkur hyldýpi
efnahagsmálanna með fjálglegum
orðum, hvort við höfum farið of
hratt í alhliða uppbyggingu á
síðustu árum. Ef við sláum því
föstu að svo hafi verið og allt sé
á leið niður fyrir bakkann, er
skylt að gera sér þess grein,
hvað það er þá, sem gjarnan
mætti ógert vera af því sem gert
hefur verið. Væri til dæmis
æskilegt, að landið væri ekki
rafvætt? Vildum við eiga eftir að
byggja yfir þjóðina? Hvar vær-
um við stödd nú, ef bændur
hefðu ekki, með gífurlegu átaki,
hafið stórfellda ræktun lands og
aukningu bústofnsins? Væri se-
mentsverksmiðjan og Áburðar-
verksmiðjan betur óbyggðar?
Stæðum við glaðir yfir rústum
fiskiðjuveranna á hafnlausum
ströndum? Eða fyndist mönnum
þá byggilegra á íslandi ef veru-
legur hluti fiski- og kaupskipa-
flotans væri enn óunnið hráefni
úti í löndum eða að það hefði
verið notað til skipasmíða fyrir
aðrar þjóðir? Auðvitað svarar
hver fyrir sig. En það þýðir ekk-
ert að yppta öxlum, bai-ma sér
yfir því að skulda viðskipta- og
vinaþjóðum nokkurt fjármagn og
vegsama þó framfarirnar í land-
inu með miklu yfirlæti. Mikið af
erlendu lánunum er til skamms
tíma og léttist því skuldabyrðin
eftir fá ár. Löng og að öðru leyti
hagkvæm, erlend lán til eflingar
framleiðslunnar eru nauðsyn enn
um stund.
Það er sannarlega ekki ástæða
til svartsýni, jafnvel þótt örlítið
yrði dregið úr hraða uppbygg-
ingarinnar og takmarkaður inn-
flutningur óhófsvara. Það er svo
annað mál, að innflutningur há-
tollaðra og ónauðsynlegra vara
er eins konar grunnur, sem at-
vinnulífið byggist á, með núver-
andi efnahags- og uppbótarkerfi.
Það samrýmist ekki gjaldeyris-
erfiðleikum, þótt það sé þægileg
skattheimtuaðferð.
Veðrasamt í hcrbúðum
stjórnmálanna.
Hið nýliðna ár var töluvert
veðrasamt í herbúðum hinna
pólitísku flokka í landinu,
tvennar alþingiskosningar og hat
ramar deilur og stjórnmálaleg
átök innanlands.
En ekki er hægt að átta sig á
hinum ýmsu viðbrögðum stjórn-
málaflokkanna í landinu, nema
minnast þess, sem gerðist sumar-
ið 1958. Þá höfðu lög öðlast gildi,
hin svonefndu „bjargráð“ vinstri
stjórnarinnar. Með þeim var
stigið stórt skref til réttlætingar
og öryggis í efnahagsmálunum,
sem allir flokkar viðurkenndu að
nokkru eða öllu. Þessi lög hefðu
enn þjónað hagsmunum almenn-
ings meira en nokkur önnur í
efnahagsmálum á síðari árum, ef
þau hefðu ekki af ráðnum hug
verið eyðilögð af stjórnarand-
stöðunni.
Þá var Sjálfstæðisflokkurinn í
stjórnarandstöðu. Hann, ásamt
hinum órólegu deildum í Al-
þýðubandalaginu og Alþýðu-
flokknum, gerðu hatramar kaup-
kröfur til þess að koma vinstri
stjórninni á kné. Meðal annars
lét Sjálfstæðisflokkurinn fylgis-
menn sína í hópi atvinnurekenda
hækka laun starfsmanna sinna
óbeðið, svona til að leggja enn
ríkari óherzlu á, að vissulega
þyldu íslenzkir atvinnuvegir
svolítið hærri kaupgreiðslur. Og
kaupið hækkaði almennt um
6—9%.
En ekki liðu nema fáar vikur
þar til vinstri stjórnin sagði af
sér og forseti landsins fól form.
Sjálfstæðisflokksins að mynda
ríkisstjórn. Flokkurinn var til
neyddur að láta uppi einhverja
stefnu í efnahagsmálum. Jú,
stefna flokksins var birt öllum
almenningi og fólst fyrst og
fremst í því, að lækka þyrfti allt
kaupgjald í landinu um jafnan
hundraðshluta og sá ágæti
stjórnmálaflokkur hafði barizt
fyrir til hækkunar nokkrum vik-
um áður.
Það þarf sterk bein og sterkan
flokk til að geta rekið slíka póli-
tík án nokkurra eftirkasta, nema
því aðeins að flokksböndin séu
orðin óhugnanlega og hættulega
sterk í okkar gamla lýðræðis-
landi. En svipmyndir af þessu
tagi eru því miður fleiri frá ár-
inu.
Stjórnin, sem fæddist í myrkri.
Liðið var að jólum á því herr-
ans ári 1958, þegar form. Sjálf-
stæðisflokksins gafst upp við
stjórnarmyndunina og svartast
myrkur á norðurhveli jarðar og
lengst nótt þegar ný Alþýðu-
flokksstjórn var mynduð og tók
við því leiða hlutverki í stjórn-
málunum að mæla fyrir munn
Sjálfstæðisfl. — En því atriði
stjórnskipunarinnar var fullnægt
að til væri ríkisstjórn. Smæð
sína bætti Alþýðuflokkurinn sér
upp með einstæðu gorti, svo sem
oft hendir þá er smávaxnir eru,
gorti, sem lýsti sér t. d. á þessa
leið: Flokkur okkar er sá eini
sem þorir. Hann stöðvar verð-
bólguna í andstöðu við alla hina
verðbólguflokkana. Stóru flokk-
unum er sannarlega skömm að
stærðinni, að hafa ekki ráðið við
verðbólgudrauginn o. s. frv. En
brátt varð þó meira að gera. —
Gömlu kjördæmin voru lögð
niður, með það fyrir augum, að
ganga af Framsóknarflokknum
dauðum eða dauðvona. Um kjör-
dæmin var kosið 28. júní. Fram-
sóknarflokkurinn einn kom sterk
ari úr þeirri orrahríð. Sumarþing
var haldið og kosið að nýju 25.
október, samkv. hinni nýju skip-
an og Alþingi kvatt til fundar 20.
nóv. Kaupið var lækkað með
lögum, nokkrar vísitöluvörur
einnig snemma á árinu, en tekna
ekki aflað til niðurgreiðslanna.
En hvernig tókst glíman við
dýrtíðardr auginn ?
Eftir sumarþingið og endanlega
afgreiðslu k j ördæmabrey tingar-
innar voru aðrar kosningar á
þessu ári undirbúnar, því að nú
skildi kjósa eftir hinni nýju
skipan og „Alþingi skipað sam-
kvæmt þjóðarviljanum“. Alþýðu
flokkurinn lét sig ekki muna um
það fyrir þessar kosningar, að
láta 3 ráðherra sína gefa þá yfir-
lýsingu, að ríkisstjórnin hefði
sigrast á verðbólguvandanum,
hagur Utflutningssjóðs og ríkis-
sjóðs stæði með hinum mesta
blóma og vandinn fyrir háttvirta
kjósendur væri ekki annar en sá,
að setja krossinn við nöfn þeirra
manna, sem bæði þyrðu og gætu
stýrt gegnum brim og boða
efnahagsmálanna.
Þegar kosningar hÖfðu farið
fram, Alþingi kvatt saman og
enn mynduð ríkisstjórn undir
forsæti Ólafs Thors, hinn 20.
nóv., kom annað hljóð í strokk-
■inn. Forsætisráðherrann lýsti því
þá strax yfir, utan Alþingis, og
síðan hvað eftir annað (sam-
kvæmt skyldum sínum við sann-
leikann!) að efnahagsmálum
okkar væri nú því miður svo
komið (eftir eins árs stjórn Al-
þýðuflokks og Sjálfstæðisflokks)
að framundan væri efnahagslegt
hrun út á við og upplausn og öng
þveiti inn á við, 250 millj. króna
halli væri fyrirsjáanlegur á Út-
flutningssjóði strax á næsta ári,
taka yrði upp nýtt efnahagskerfi,
því að verðbólgan væri að skella
á. — Ríkisstjórn Alþýðu- og
Sjálfstæðisflokksins, sem fæddist
í desemberdimmunni árið 1958,
og gaf sjálfri sér þessa óvenju-
legu eftirmæli að tæpu ári liðnu,
tók samtímis við stjórnartaum-
unum úr eigin hendi. Síðan hafa
flokksblöð Alþýðuflokksins lítið
talað um efnahagsmál, þegar frá
eru skilin þau orð Emils Jóns-
sonar í áramótagrein síðasta dag
ársins, að sérfræðingar ríkis-
stjórnai'innar séu nú að vinna að
því að „finna leið út úr ógöngum
þessum". Þetta segir fyrrverandi
forsætisráðherra landsins eftir að
hafa stjórnað í tæpt ár, svona
sem uppbót á vitnisburð núver-
andi forsætisráðherra.
Tæplega verður þess ki'afizt
með nokkrum rétti af þjóðinni,
að hún treysti ríkisstjórn sinni
eftir slíkar blekkingar annars
vegar og úrræðaleysi hins vegar.
Sá, sem nærist á lýðræðislegum
afglöpum.
Hér hafa verið nefnd tvö dæmi
um óæskileg vinnubrögð tveggja
stjói'nmálaflokka. Til þess að
fullnægja öllu réttlæti vegna
stærðarmunar þessara flokka er
rétt að nefna þriðja dæmið.
Fyrir haustkosningarnar bauð
Fratnhald á 2. siðu.