Dagur - 30.04.1960, Side 2

2
Ungmennafél. Æskan á Svalbarðsströnd 50 ára
Sigurður Lúther
Um síðustu alclamót fór rnikil
fíelsis- oft framfaraalda um ís-
lenzkt þjóðlíf. Skáldin ortu brenn-
andi ættjaróarljóó og hvcittu nng-
dóminn óspart tif dáða og drengi-
legra athafna fyrir land sitt og
j>jóð.
Þá voru starfandi ýmis félög í
sveitunum. Oll voru þau aðeins
ívrir fullorðna fólkið.
Brátt vildu unglingaruir hafa
sín eigin féliig. Temja sér fundar-
skcip og l'egra meðferð móðurmáls-
ins í neðu og riti.
Arið 1903 stofnuðu unglingar
á fjcirum fremstu bæjurn Sval-
barðsstrandar Ungmennafélagið
Æskuna. Það starfaði um sjö ára
skeið í sa-ma anda og ungmennafé-
lcigin síðar gerðu. A stolnfundi
þess * voru meðlimirnir 15 karl-
menn og 6 konur, eða 21. Það hélt
30 fundi til skiptis á bæjunum.
Rædd voru 46 mál. meðal þcirra
framfaramál, sem síðar hefur ver-
ið hrundið í framkvæmd.
I.jóst er af þessu, að ungmenna-
félagsskaptírinn er hér sem víðar
í raun og veru eldri en almennt
er talið.
V.uðveittar eru allar fundar-
gerðir og reikningar þessa félags,
sem er undanfari Umf. Æskan, er
nú verður minnzt.
Á aðalfundi Æskufélagsins 16.
jan. 1910 hreyfir Aðallceiður Bald-
vinsdóttir. Veigastöðum, þvt máli,
að félagið breyti sér í ungmenna-
félag fyrir alla sveitina. Var það
samþykkt.
Ungmennafélagið Æskan var
stofnað 7. marz 1910, sem fclag
allrar sveitarinnar. Meðlimir urðu
-10. Hala oftast verið um 50, flestir
66 1935. Stefnuskrá, líig og reglur
hafa verið svipuð' og annarra ung-
mennaféfaga.
Meðlimir liafa verið 153 karlm.
og 119 konur, alls 272. Búsettir
éru í sveitintii 60 karlmenn og 32
konur, alls 92. Utan sveitar 76
karlm. og 72 konur, alfs 148. Dán-
ir eru 17 karlm. og 15 konur, alls
32.
Fuíidir hafa verið haldnir 265,
eða 5.3 að meðaltali á ári. Rædd
hafa verið 448 mál auk málefua,
er koma fyrir árlega og jatnvef á
hverjum fundi og eru fasttengd ár-
legurii athöfnum. Fjöldi nefncla
hefur starfað og haldið marga
lcindi.
I fyrstu stjcirn Umf. Æskan voru
þessi: Formaður Ferdinand Krist-
jánsson, Mevjarhóli, nú bóncli í
Spcinsgerði, ritari Fryggvi Krist-
jánsson, Mevjarlióli, nú í Brekkug.
15, Ak., gjaldkeri Aðalsteinn Hall-
dórsson, Gelclingsá, dáinn.
Framan af árum hélt félagið
fundi sína og samkomur á bæjun-
um við þriingan luisakost en mikla
gcstrisni, velvild og tilhliðrunar-
semi húsráðenda.
Haustið 1913 stofnar félagið
liúsbyggingarsjóð og byggði, ásamt
öðrum félögum hreppsins sam-
komuhús 1922. Ba-tti það úr
brýnni þcirf og liefur verið griða-
staður félagsins síðan. Þótt lnisið
þætti veglegt þcgar það var reist,
hata kriifurnar eðlilega aukiz.t með
breyttiím tímum.'svo að mi er haf-
inn uncfirbiiningur að byggingu
félagsheimilis í sveitinni.
Umf. /l.skan stolnaði Sparisjcið
Svalbarðssirandar 1914. Hann var
í fyrstu sem aurasjóður barna, en
segja má að „mjiir sé mikils vísir",
því hann óx brátt og er nú orðinn
iiflug lánsstofnun. Félagið starf-
rækti ^jóðinn á sína ábyrgð um 20
ára skeið. Þá' taldi ]>að nauðsyn
bera til þess að auka tryggingu
hans, afla honum meira álits og
efla viixt hans og viðgang, Honum
var ]>ví brcytt árið 1935 í sjálf-
stæða stofnun með stjcirn og á-
byrgð tólf rnanna, og hefur sú
skipan haldizt síðan. Fítir skipu-
lagsbreytinguna hefur Sparisjóð-
iirinn vaxið iirt, og er það mikið
fagnaðaréfni, hvc stofnun haris og
starfsemi hefur verið giftudrjúg
fyrir þetta byggðarlag.
Árið 1911 gaf Helgi bcindi Lax-
dal í Tungu Unrf. Æskan og Kven
félagi Sva 1 barðsstrandar land til
trjáræktar. Unnu félögin sameig-
i n lega að ]>essu máli og komu u pp
ftigrum gróðrarreit, scnr er norðan
við samkomufnisið. Oll viuna við
reitinn. sem og cinnur verkefni,
liefur verið þegnskaparvirma.
Félagið byggði sundpoll og sá
um sundkennslu í mörg ár í költlu
vatni og oft við slæm skilvrði en
með góðum árangri. Það stóð og
að byggingu sundlangarinnar við
'Fungulaug. Kenusla hófst þar ár-
ið 1932, og hefur oft verið kennt
þar síðan. Liggur nú fyrir að end-
urbyggja laugarhúsið, en það lrús
skemmdist stórlega í stiirviðri í
ársbyrjun 1954.
Verið cr að gera íþróttavöll neð-
an við simdlaugiua á landi, sem
hjónin þiij Laxdal og Hulda Jóns
dóttir gáfu Umf. Æskan úr jörð-
iruii Mcðalheimi.
Nokkur íþrcittastarfsemi hefur
verið lijá féfaginu allt frá stofnun
þess. Framaii' af var glíma, sund,
hlaup og skíðaíþrótt aðallfega
stundað. I þessum greinum eign-
aðist féfagið verðlaunapeninga, er
oft var kcppt um.
Eftir að ungmcnnafélagið gekk
í U.M.S.E. 12. febr. 1938, lærist
nýtt líf í íþrcittastarfsemina. Félag-
ið fær sendikennara samhandsins.
Halclin eru námskeið með íþrótta-
sýningum í lok þeirra. Nemendur
hafa -verið 35—60. Kcnnsludagar
20—30. Um þetta hefur alltaf vér-
ið samvinna við harnaskólann.
Námsgreinar llafa verið alhliða
íþrcittir, leikfimi, þjóðdansar,
knattlcikir og sund. Félagið hefur
eignazt nokkuð af íþrcittaáhökl-
um.
Á síðustu árum hefur skák verið
nokkuð iðkuð.
Leikstarfsemi hefur vcrið all-
mikil og scrlega vinsæl. Ifala mörg
leikrit verið sett á svið og margir
félágsmenn og utanfélags farið
með hlutverk og gert fólki glatt í
sinni.
Haklin hafa vcrið scingnám-
skeið, farið í skcmmtifcrðir til
fjarlægra staða og halclið uppi
fjcilþættu skemmtanalífi ög tekið
þátt í heimilisiðnaðar.sýningum.
samnorrænni sundkeppni og skíða
landsgöngu.
Gefin liafa verið út sveitarblcið.
Fyrst Búkolla síðar Hrímfaxi og
Hvcit. Áttu ]>au að æfa menn í að
setja fram hugsanir sínar í ritiiðn
máli, eins og umræðufundirnir
tiimdu nicinnum ræðumennsku.
Spiluð hefur verið framsóknar-
vist, scm er mjög vinsæl.
Til fjáröflunar hafa stundum
verið ræktaðar kartöflur, ol'tar var
heyjað, og á árunum 1912—1916
hafði félagið heyforðabúr, sem álti
að vera til hjálpar í harðindum.
Fjármunir félagsins hafa gengið
til mannúðar- og mcnningarmála
jafnciðum og þeirra hefur verið
aflað.
Innan félagsins hefur verið
barnadcild lrá því 1937, sem nefn-
ist Æskulýðsdeild Umf. Æskan.
Hún hefur einkafjárhag, en starf-
ar undir stjórn og leiðscign aðalfé-
lagsins. Starfið hefur verið við
barna hæfi: Fundahcild, lcikir, fé-
lagsblað, skemmtiferðir og farið á
grasafjall. Þá sjá börnin um jóla-
póstinn vinsæla. Taka bréf og
böggla á b.verjum bá á Þorláksdag
og koma öllu til skila á aðfanga-
dag jiilá. — Haldin er jóiatrés-
skcmmtun með aðstoð fullorðna
fólksins.
Það er ljóst, að athafnir Umf.
Æskan hafa verið fléttaðar saman
af staríi, námi og leik. Þannig á
það líka að.vera. Fram undan eru
mcirg verkefni. Æskan á gcifuga
hugsjcin að vinna fyrir. Hana
dreymir dáðríka drauma, sem hún
leggur sig fram um að látá rætast.
Til þess binzt hún samtökum í
ungmennafélagsskapnum, að hún
vill að uppvaxandi æska verði
þjóðhollir, harðgerðir, víðsýnir
menn, hófsamir og drenglyndir.
Gciður ungmennafélagi er jafn-
framt góður þjóðfélagsþegn.
Margir hafa starfað í stjórn
Umf. Æskan allt frá stofnun þess,
en enginn eins lcngi og Guð-
mundur Benediktsson á Breiða-
bóli, scm gegut llefur stjórnar-
stiirfum í 25 ár.
Nú eru í stjórn félagsins: For-
maður Haukur Berg, Svalbarðs-
eyri, ritari Steingrímur Valdimars-
son, Heiðarholti, gjaldkeri Llreinn
Ketifsson, Sunnuhlfð.
A þessum tímamcitum í siigu fé-
lagsins eru efst í huga fjölmargra
velunnara þess (iskir um farsæla
framtið og hamingjuríkt starf.
Þykir svo hlýða að enda þessa
grein með hinum lögru ljóðllnum
Jóns Magnússonar skálds:
Ollum þeim, sem starfið studdu,
stciðu fremst og veginn ruddu,
þiikk sé þúsundföld.
Breiðabcili 7. marz 1960.
Guðmundur Bencdiktsson.
Nokkur minnmgarorS
Þegar Sigurður Lúther var
aUur, Var saga sérstæðs manns
á enda. Skaparinn sýndi honum
þá tillitssemi að kaila, þegar
bóndinn var að vinna þau
skyldustörfin, sem honum voru
hugleiknust í búskapnum, og
hann hné niður með fangið
fullt af ilmandi heyi.
Ungur fór Sigurður Lúther í
Búnaðarskólann á Hólum og
lauk þar námi eftir tvo vetur.
Síðan. varð haim fjármaður þar
og minntist oft síðar, veru sinn-
ar á Hólum. Góður liðsmaður
var hann í félagsskap Hóla-
manna.
Eftir heimkomuna hóf hann.
búskap á föðurleífð sinni að
Ulfsbæ í Bárðardal og var móð-
ir hans, Hólmfríður, ráðskona
hjá honum. Síðan reisti hann
nýbýlið Fosshól og þar varð
starfsvettvangur þeirra mæðg-
ina þrjá áratugi. Fosshóll varð
eins konar miðstöð nærliggj-
andi sveita, enda byggður á
krossgötum. Þar var símastöð,
póstafgreiðsla og greiðasala, og
þar var hvers konar fyrir-
greiðsla önnur, sem einstök var
og engu lík nema hinu hjálp-
fúsa hugarfari Sigurðar Lúth-
ers. Ferðalög á bifreiðum, hest-
um og fótgangandi voru merkir
þættir í ævi bóndans á Foss-
hóli og sýslunga hans. Sem
BLOTSYRÐI í RÍKISUTVARPINU
„Heill og sæll, Dagur minn!
Það er nú orðið langt síðan
að eg hef sent þér línu. í þetta
sinn hef eg einkum í huga að
gera að umtalsefni orðalag á
flutningi útvarpsefnis, það er
stóryrði sem þar eru notuð. Eg
hef lengi verið dálítið hneyksl-
aður þeim flutningi og finnst
ástæða til að einhver segði áht
sitt á því efni, en þar sem eg
hef ekki orðið þess var að neinn
hafi gert það, get eg ekki orða
bundist lengur. Vænti eg þess
að þú misskiljir það ekki, því
að auðvitað átt þú enga sök þar
á. Eg var í dag að hlusta á leik-
rit sem flutt var í útvarpið,
ekki vissi eg nafn á því, og
finnst það ekki skipta máli hvað
það hét. Biótsyrði voru þar
kröftuglega framreidd, og marg
endurtekin. Ekki svo að skilja,
að það sé nýtt að heyra slíkt í
útvarpinu, eg held að óhætt
megi telja að síðari árin hafi
slíkt heyrzt meira og minna, og
jafnvel farið vaxandi heldur en
minnkandi.
Mér hefur oft verið hugsað
sem svo: Hvaða orsakir liggja
að því að hlustendum er boðið
upp á svona lagað? Er um að
kenna smekkleysi þeirra sem
útvarpinu stjórna? Eða er þetta
í rauninni talin frambærileg
vara til hlustenda? Jæja, hvað
sem því líður, þá vil eg and-
mæla slíkri framleiðslu á um-
ræddum vettvangi. Eg álít að
vel megi bera fram útvarpsefni
svo að vel sæmilega fari á, án
þess að krydda það kröftugum
blótsyrðum, sem, að því er eg
álít, að öllum séu ekki fyllilega
geðþekk. ESa er það svo að
skilja að þetta sé talinnmenning
ai-auki? Eg hef heyrt talað um
að ríkisútvarpið sé talið menn-
ingartæki, og get eg tekið undir
það á vissan hátt, en þess ber
að gæta í því sambandi,' að
menningu má gera að ómenn-
ingu, og í þessu sambandi lætur
nærri að svo sé gert. Getur það
verið, að enginn sé sá til í hópi
hlustenda, sem hafi andúð á
slíku í útvarpi? Eg hefði álitið
að þeir væru nokkuð margir,
og það get eg látið fylgja hér
með, að eitt sinn var eg staddur
á heimili, þar sem börn voru.
Útvarpið var í gangi og blóts-
yrði barst að eyrum hlustenda í
gegnum það: Þá segir eitt barn-
ið: „Mamma, lokaðu útvarpinu,
það er ljótt í því.“ Bragð er að,
þá barnið finnur, segir máltæk-
ið, og má hér til sanns vegar
færa.
Undanfarin ár hefur verið hart
gengið eftir að innheimta af-
notagjald af útvarpi. Hvað er-
um við eiginlega að borga þeg-
ar við greiðum afnotagjaldið?
Jú, við erum að greiða fyrir það
efni, sem við höfum hlustað á
og ætlum okkur að hlusta á í
gegnum útvarpið. Þeir, sem út-
varpinu stjórna, verða að gera
sér ljóst, þegar hart er gengið
eftir greiðslu, að hlustendur
geti verið ánægðir með það,
sem þeir greiða fyrir. Það hefur
verið sagt, að auðvelt væri að
skrúfa fyrir útvarpið, ef við-
komandi ekki vildi hlusta á það
sem það flytti. Á þá að skilja
það svo í þessu sambandi, að
verið sé að neyða einhvern hóp
hlustenda til að loka sínu tæki,
þeir ekki hlusta á ósómann. Og
hvílíkur páskaboðskapur ér það,
að bjóða fólki upp á svona lag-
að sjálfa hátíðisdagana, og það
á eftir jafn ágætri dagskrá eins
og mér fannst margt af því vera
sem flutt var í útvarpinu sjálfa
hátíðisdagana, það fannst mér
sannkallað smekkleysi.
Jæja, Dagur sæll! Eg hef þá
víst gerzt nógu langorður og
læt eg því staðar numið að
sinni.
Á annan páskadag 1960.
S. K.“.
ferðamaður og gestgjafi var
Sigurður á Fosshóli lands-
þekktur maður og vini átti
hann og vinkonur um þvert og:
endilangt ísland.
Við Sigurður vorum eitt sinn.
staddir á Akureyri í vetrarferð.
Bílinn þurftum við að skilja eft-
ir austan Vaðlaheiðar, því að
ófært var yfir heiðina. Sigurður
var á þönum langt fram eftir
degi, fram og aftur um bæinn,.
til að kaupa óteljandi hluti fyr-
ir kunningjá og nágranna fyrir
austan. Þegar við loksins lögð-
um af stað, var bággi hans orð-
inn undraþungur, og minnst af
því átti hann sjálfur. Þannig:
var í raun og veru allt ævistarF
Sigurðar: Að gera mikið fyrir
aðra en minna fyrir sjálfan sig.
og hafa af því óblandna gleði og
lífshamingju.
Sigurður var alla ævi
ókvæntur og bjó með móður
sinni, sem enn lifir, háöldruð.
En hann eignaðist dóttur, Hólm-
fríði að nafni, sem var honunx
sólargeisli á lífsbraut hans síð-
ustu 20 æviárin.
Bráðum kemur vor í dal og
lífið heldur áfram. Menn ferð-
ast, skemmta sér á samkomum,
og það er jafnvel farið á dorg í
heiðavötnum. En það er minni
gleði á ferðum, þegar Sigurð
vantar. Það vantar hetjuna I
hópinn, manninn, sem skipu-
lagði hverja ferS og var hrókur
alis fagnaðar, þar sem menn
komu saman til að blanda geði
eða ferðast.
Saga Sigurðar á Fosshóli er
öll. En í minningu samtíðarinn-
ar, og svei,tunga hans ekki sízt,
er margt að þakka við leiðar-
lok. Og ekki mun þeim manni
gleymt, sem gerði fyrirgreiðslu-
störf að ævistarfi af einlægri
fórnarlund.
Sigurður Lúther. Eg þakka
þér fyrir góða samfylgd og
sendi þér mína beztu sumar-
kveðju yfir á landið, þar sem
birtan dvín aldrei.
Bragi Benédiktsson.