Dagur - 05.01.1961, Síða 4

4
Bagur
VIÐ ÁRAMÓT
ENN hefur nýtt ár göngu sína og jafn-
framt nýr áratugur. Margs er að
minnast frá liðnu ári en þó verður
mönnum framtíðin ofar í huga. í
landsmálabaráttunni eru veður oft
válynd og átök hörð og er það eðli
lýðræðisins að deilur fari fram á
opnum vettvangi, því að allir hafa
málfrelsi og allir ritfrelsi, og enginn
er gerður höfðinu styttri fyrir skoð-
anir sínar. En stjórnmálabaráttan þarf
alla tíma að vera heiðarleg til þess að
þjóna lýðræðinu á sómasamlegan hátt.
Þrennt er áberandi frá síðasta ári:
Ovenjulega gott veðurfar, meiri lífs-
kjaraskerðing en dæmi eru til á síð-
ustu áratugum og að stjórnmálalegur
heiðarleiki cr fótum troðinn. Hið síð-
astnefnda er sennilega hið alvarlegasta
í okkar þjóðfélagi. Skal nú farið um
það nokkrum orðum og svo nærtæk
dæmi dregin fram, að enginn þarf að
vera í vafa um sannindi þeirra.
Fyrir síðustu kosningar lofuðu
stjómarflokkarnir þjóðinni bættum
Iífskjörum. „Leiðin til bættra lífskjara
er að kjósa Sjálfstæðisflokkinn,“ var
kjörorð þess flokks í kosningabarátt-
unni. Hver einasti frambjóðandi
flokksins lofaði almenningi, ef flokkur
þeirra færi með stjórn efíir kosningar,
stórbættum lífskjörum. Hver einasti
þingmaður flokksins er bundinn þess-
um loforðum að viðlögðum drengskap.
Og garmurinn Ketill, Alþýðuflokkur-
inn, steig á stokk og strengdi þess heit
að „stöðva dýrtíðina án nýrra álaga“,
ef hann fengi nokkru að ráða. Nú hafa
þessir ílokkar fengið þá ósk sína upp-
fyllta að hafa meirihluta í báðum
deildum Alþingis og hafa stjórnað
landinu síðasta ár. Stjórnin hefur haft
fullkominn vinnufrið og verkföll ekki
truflað efnahagsaðgerðir hennar. Hún
var því algerlega einráð um að efna
loíorð sín. En hún hefur svikið þau
á liinn ruddalegasta hátt. í staðinn
fyrir bættu Iífskjörin, hefur orðið svo
mikil lífskjaraskerðing á einu ári, að
hún jafngildir „harðindum“.
Um stöðvun verðbólgunnar varð sá
eftirtektarverði atburður, að cftir
fárra daga stjórnarstörf íhalds og
krata var verðbólgan orðin slík, að
ekkert venjulegt orð hæfði henni
lengur. Sjálfir skírðu stjórnarflokk-
arnir hana „óðavcrðbólgu“. Flestar
vörur hækkuðu um fullan þriðjung án
hækkunar kaupgjalds. Þánnig efndu
stjórnarflokkarnir Ioforð sín í þessu
efni. Og nú tala þcssir menn um fórnir
og grátbiðja landsmenn um meiri
fórnir, og hafa jafnvel í liótunum, ef
fórnirnar eru ekki nógu stórar.
Stjórnin lofaði sparnaði á fjölmörg-
um sviðum ríkisrekstursins, en hækk-
aði svo fjárlögin um 700 milljónir kr.
Stjórnarflokkarnir sögðu áður en rík-
isstjórnin tók við völdum, að erlendar
skuldir væru að sliga þjóðfélagið. En
eitt af fyrstu verkum hennar eftir
valdatökuna, var að heimila sjálfri
sér nær 800 milljón króna lántöku
erlendis. Þetta eru aðeins fá dæmi
um það, hversu heiðarleiki í opinber-
um málflutningi er lítils virtur og liá-
tíðleg loforð vanefnd.
Megi nýja árið endurheimta hinar
fornu dyggðir.
Gleðilegt ár!
^____________________________________y
Kristján Pálsson Skjóidal
- ÆSKUMINNING -
ÞEGAR kvaddur er hinztu kveðju
gamall vinur og samstarlsmaður,
eru jiað gjarnast minningarnar frá
æskuárunum og samverunni ])á,
sem hæst ber í liuganum. Það
er jafnan bjartast yfir þeim, og þá
er himinn minninganna bjartast-
ur og heiðið tærast. Svo er jj.að
fvrir mér nú, j)egar Kristján á
Gili er horfinn liéðan venjulegri
sýn.
Hann fæddist í fárviðri vorsins
og sumarsins 1882, sumarsins sem
nefnt var „mislingasumarið" og
„sumarið sem aldrei kom“.
Þriggja vikna lifði hann eitt
hið feiknlegasta hríðarveður á
Norðurlandi ,um Jretta leyti árs,
seint í maímánuði, svo menn fóru
villir vegar bæja á milli, herma
annálar. En öll él birtir upp um
síðir, og svo fór hér. Ilafís og harð
viðrum tókst ekki að granda í hel-
greip sinni sveininum unga í
Möðrufelli. Honum var hugað
lengra líf og lengri saga at-
hafna og erfiðis. Hann átti eftir
að lifa mörg sólrík sumur í faðmi
eyfirzkra fjalla í traustum tengsl-
um 'við ástríka foreldra og æsku-
glaðar systur, er liann unni mjög.
Hann komst heldur ekki hjá því
að lifa nokkur él, sem einnig birti
upp.
Kristján Pálsson Skjóldal er
fæddur 4. maí 1882. Foreldrar
hans voru Páll bóndi í Möðrufelli
Hallgrímsson hreppstj. á Grund
og kona lians Guðný Kristjáns-
dóttir bónda á Espihóli Kristjáns-
sonar og Sesselju Jónsdóttur.
Hallgrímur á Grund var Tómas-
son bónda á Steinsstöðum í Oxna-
dal. Kona Tómasar og móðir Hall-
gríms á Grund var Rannveig
Hallgrímsdóttir prests á Hrauni
Þorsteinssonar. Hún var alsystir
Jónasar skálds Hallgrímssonar.
Fyrri k'ona Hallgríms á Grund og
móðir Páls í Möðrufelli var Dýr-
leif Pálsdóttir bónda á Jórunnar-
stöðum Halldórssonar og konu
lians Þórunnar Bjarnadóttur.
Páll Flallgrímsson var maður
fríður sýnum, fjörmaður mikill á
yngri árum og söngmaður ágætur,
eins og jieir ættmenn fleiri, svo
sem séra Tómas á Völlum bróðir
lians og fleiri. Páll var vinsæll af
sveitungum sínum og til ýmissa
mála kvaddur í liéraðínu.
Guðný Kristjánsdóttir var af-
burða glæsileg kona. Duldist cng-
um, að Jiar scm hún var, færi eng-
in meðalkona. Framkoman var í
senn tiguleg og háttvís. Hún var
hin ástríkasta eiginkona.
Páll og Guðný bjuggu í Möðru-
felli frá 1877—1907. Þar fæddust
börn þeirra og J)ar misstu ])au
nokkur Jreirra þegar í bernsku.
Finnn þeirra komust af barnsaldri,
einn sonur og fjórar dætur. Eina
})eirra misstu jrau á 17. ári, en
jrrjár systurnar lifa bróður sinn.
Kristján ólst upp í Möðrufelli
og náði góðum þroska. Hann var
meira en meðalmaður á hæð. lið-
lega vaxinn, léttur og kvikur í
hreyfingum. Hann var dökkhærð-
ur með fagurblá augu og svipur-
inn allur hreinn og drengilegur.
Yfir honum var alltaf bjart og
heiðskírt, og entist honum sú eig-
ind alla ævi. Hann var einarður í
máli og undirhyggja var honurn
fjarlæg. Heima í Möðrufelli vann
hann að búi foreldra sinna og
gerðist brátt afkastamikill verk-
maður. I hópi ungmenna í Grund-
arsókn var hann eftirsóttur félagi
sakir glaðværðar og gamansemi,
og ekki spillti það um, að hann
liafði mikla og blæfagra söngrödd
sem hann notaði óspart. Hann var
félagslyndur og fundvís á það, er
til gagns og gleði mátti verða.
Upphafsmaður var hann að stofn-
un bindindisfélags i sókninni, sem
starfaði í allmörg ár. í })eim fé-
lagsskap var hann mikils metinn.
Eitt sinn, er hann var erlendis,
hélt bindindsfélagið skemmtisam-
komu. Þar voru meðal annars flutt
ýmis minni. og var eitt þcirra
lielgað Kristjáni Pálssyni, þar sem
lionum var þakkað brautryðjanda-
starf hans. Minninu lauk með
kvæðiskorni til hans.
lvristján liafði hið mesta yndi af
góðum hestum og kunni vel með
J)á að fara, svo sem faðir lians.
Um tvítugsaldur átti liann
afburðagóðan reiðhest, traustan
og fagurskapaðan og svo fjörliáan,
að hann var ekki allra meðfæri.
Hafði Kristján hið mesta dálæti á
þessum góðhesti sínum. Oft sást
til rfðandi manns á veginum sunn-
an og ofan við Grund og fór sá
mikinn. Kenndu menn að j);fr var
á ferð Stjáni í Möðruíelli á Rauð
sínum.
Möðrufcllsheimili var um j)ess-
ar mundir mjög rómað. Þar var
margt manna í lieimili og oft glatt
á hjalla. Húsbændurnir voru veit-
ulir og vel kynntir. Þar var ])ví olt
gestkvæmt. Sérkennileiki „Möðru-
fellshrauns" laðaði ýmsa að sér að
skoða. Stundum héldu J)ar fundi
sína ungmennin í bindindisfélag-
inu. Var [)á skrafað og sungið og
gammurinn látinn geysa.
Einu sinni man ég eftir að elzta
heimasætan í Möðrufelli, Dýrleif
Pálsdóttir, bar fundarfólkinu veit-
ingar út í hraun, og var þar setzt
að kaffidrykkju. Voru föng ekki
skorin við nögl í samræmi við gerð
húsbænda og systkina í Möðru-
felli.
Þegar Kristján Pálsson var um
J)að bil að verða fulltíða maður,
té)k nýja öldin liann í fang sér
með öllum sínum glæstu fyrirlieit-
um, óskum og eggjunarorðum á-
gætustu skálda og hugsjónamanna
J)jóðarinnar. Það bjarmaði fyrir
bjartari degi og betri tímum fram-
tindan. Þá fæddist nýtt vor í hug-
um Islendinga, sem spáði gróðúr-
sælu sumri með svásum Jiey. Krist-
ján Pálsson gekk jiessu vaknandi
vori heilshugar á liönd og gerðist
þess maður.
Ekki veit ég, hvort Kristján hef-
ur á fyrstu árum nýju aldarinnar
ætlað sér að gerast sveitabóndi, en
víst er, að hann hcfur þá farið að
óska sér víðari sjónhrings cn sást
af heimahlaðinu. Og til að full-
nægja þeirri ósk tekur Iiann sig
upp frá æskuheimilinu og ættar-
garðinum og fer til Danmerkur
liaustið 1901. Má vera að Jxir hafi
og fleira komið til. í Danmörku
stundaði liann nám við húsamáln-
ingu. Einnig var liann á þessum
árum nemandi í lýðskólanum í
Valekilde í Danmörku.
Hann kom heim aftur 1908. Þá
lágu leiðir okkar cnn saman, því
um vorið og fram á sumar 1908
vann ég hjá lionum við liúsamáln^
ingu á Akureyri. Hann var afkasta
mikill málari og el'tirsóttur. Við
vinnuna söng hann oft hástöfum,
meðan pensillinn gekk hratt um
veggi eða loft.
Og svo komu fullorðins- og
manndómsárin. Fyrirheit alda-
mótanna rættust á lionum. Heima-
sveitin kallaði á liann og liann
gerðist ])ar athafnasamur bóndi.
Hann eignaðist ástrjka eiginkonu,
Kristínu Gunnarsdóttur frá ísa-
firöi, og góð og umhyggjusöm
börn, sem ásamt eiginkonunni
önnuðust hann af alúð, er lieils-
una þraut og náttmálin nálguð-
ust.
Vormaðurinn Kristján Pálsson
Skjóldal, sem fæddist í maí undir
fönnugum glugga harðærisins
1882, lauk hérvist sinni 15. desem-
ber í blíðviðri vetrarins 1960.
Um leið og ég votta konu lians
og börnum innilega samúð mína,
Kristján P. Skjóldal á gæðingi sínuni.
J)akka ég ])ér, Kristján, allar liug-
ljúfu æskuminningarnar, er tengd-
ar eru ])ér og ])ínum í Möðrulelli.
Og af J)vi að þær ber hæst í huga
mínum og yfir J)eim hciðastur
himinn, finnst mér í samræmi við
þær sjálfságðast og eðli þínu næst
að lnigsa sér þig ganga syngjandi
kringum ljósum skreytt jólatré í
hópi æskuglaðra ungmenna, eins
og fyrrum.
Vertu sæll, vinur, og gleðileg
jól.
26. desember 1960.
Húhngeir Þorsleinsson.
•IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIiai,*
( Um Lisflaunasjóð íslands )
KARL KRISTJÁNSSON flutti
frumvarp til laga um Listlauna-
sjóð íslands. Er þar gerð tilraun
til að koma nýrri og heillavæn-
legri skipun á úthlutun lista-
mannafjár, sem veitt er úr ríkis-
sjóði. i frumyarpinu er gert ráð
fyrir að fjárveitingin sé í fernu
lagi: 1. Til skálda og rithöfunda.
2. Til myndlistarmanna. 3. Til tón
listarmanna. 4. Til leiklistar-
manna. — X samræmi við ])essa
skiptingu er ætlazt til að fjórir
aðilar úthluti fénu til listamann-
anna. Listlaunaupphæðir skulu
vera ferns konar. Skulu ritlaun í
fýrsta úthlutúnarflökki nema liálf-
unj Jiámarkslaunum í 7. launa-
flokki starfsmanna ríkisins, en í
öðrum úthlutunarflokki þriðjungi
launa í sama launaflokki. I þriðja
úthlutunarflokknum eru upphæð-
ir ekki ákveðnar í frumvarpinu.
Lagt er til að listamannafé verði
minnst 2 millj. kr. á ári, en það
er nti 1 millj. og 250 þús. kr. □
Athyglisverð orðaskipti á Alþingi
ATHYGLISVERÐ orðaskipti
urðu milli Ólafs Thors og Einars
Olgeirssonar á Alþingi 15. desem-
ber. Einar var að flytja ræðu og
lct orð falla á þá leið, að liagfróð-
ur ráðunautur hefði orðið vinstri
stjórninni að bana!
Ólafur greip þá fram í og lct á
sér skilja, að almannarómur segði,
að E. O. sjálfur hefði átt mestan
lilut að því að fella vinstri stjórn-
ina. Þetta þótti Einari grálega’
mælt og tók að þylja yfir Ólafi
endurminningar frá sumrinu
1958, þegar efnahagskerfi vinstri
stjórnarinnar var sprengt með ó-
raunhæfum kaupkröfum. „Ég
hafði ])á töluvert saman við Sjálf-
stæðisflokkinn að sælda,“ sagði
Einar. Hann kvað Sjálfstæðis-
flokkinn þá hafa stutt ákveðnar
launakröfur og sagði, að ýmsir
Al])ýðuflokksmenn hcfðu verið
þessu sammála. Þá hcfði kaupið
orðið hærra en hann sjálfur (E.O.)
legði til nú í tillögum sínum um
efnahagslögin.
Samsærið til umræðu.
Samsærið gegn vinstri stjórn-
inni 1958 var raunar aldrei neitt
leyndarmál. En það er nýlunda,
að slik játning frá lilutaðeigend-
um komi fram á Alþingi.
Þetta samsæri bar lokaávöxt á
Aljiýðusambandsþinginu í nóvem-
bcrmánuði 1958, Jiegar þáverandi
forsætisráðherra, Hérmanni Jónas-
syni var neitað um eins mánaðar
frest til að reyna að ná samkonni-
lagi um stöðvun verðbólgunnar.
Með hinni slysalegu afstöðu sinni,
sem lcngi verður í minnum höfð,
felldi Alþýðusambandsþingið
vinstri stjórnina og kom Sjálf-
stæðisflokknum til valda með
þeim afleiðingum, sem nú eru
kunnar og almenningur hefur
mátt þola um sinn.
Alþýðubandalagið hjálpaði
Sjálfstæðisflokknuni dyggilega.
En sjaldan er ein báran stök,
því að síðar á sama vetri varð Al-
Jiýðubandalagið fyrir því slysi að
hjálpa Sjálfstæðismönnum til að
breyta kjördæmaskipuninni og
tryggja núverandi ríkisstjórn á
J)ann liátt Jiann meirihluta, sem
liún hefur nú í báðum deildum
Alþingis.
Einari Oígeirssyni mun að von-
um vera J)að nokkuð viðkvæmt
mál nú, að á ])etta sé minnt. En
Ólafi Thors er J)að raunabót í
stjórnarbasli sínu, að hrella forn-
vin sinn, eins og sagt liefur verið
liér að framan. □
5
***■■lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllfltllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllldllllIIIII
lllllllllllllll
llllllllllllllIIIIIIIII1111IIIIIIIIIIII lllllll111111111111111111111llllllllll
iimiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiMiiititiiiiiiiiiiimiiiiiiii'i*
Mánntalsþættir úr
í DESEMBER 1702 og á sex
fyrstu mánuðum ársins 1703
létu þeir Árni Magnússon og
Páll Vídalín taka fyrsta mann-
tal á íslandi. Mun jafnframt
mega kalla það fyrsta manntal
í heimi, sinnar tegundar, ef frá
er talin frönsk nýlenda í Kan-
ada, sem var mun fámennari en
ísland, en þar var tekið svipað
manntal 1666. I manntalinu
1703 voru skráð nöfn allra íbúa
landsins, aldur, staða og heimil-
isfang, ef um það var að ræða.
Hreppar voru þá 163 í landinu
(nú 214 auk kaupstaðanna 14)
og venjulega 5 hreppstjórar í
hverjum hreppi. Onnuðust þeir
fram kvæmd manntalsins, hverj
ir í sínum hreppi. Manntalsgögn
in virðast síðan hafa legið ó-
hreyfð suður í Kaupmannahöfn,
þangað til 75 árum síðar, að
Skúli Magnússon, landfógeti,
vann úr þeim yfirlitsskýrslur,
sem hér verður ekki nánar
greint frá.
Á árunum 1924—47 lét Hag-
stofa íslands prenta manntalið
í heild í 17 heftum. Þar á að
vera hægt að lesa nöfn allra ís-
lendinga (og 24 útlendinga),
sem á lífi voru í landinu í þann
tið, en þetta fyrsta manntal var
tekið í byrjun 18. aldar. Nú al-
veg nýlega komu svo út endan-
legar niðurstöður af rannsókn
Hagstofunnar á þessu merkilega
manntali. Samkvæmt þeirri
rannsókn var íbúatala landsins
50.358 árið 1703 eða um 2/7 af
núverandi íbúatölu. Konur
voru ca. 20% fleiri en karlar.
Börn 4 ára og yngri voru þá að-
eins 74 af þúsund, en við aðal-
manntalið 1950 voru börn á
þessum aldri 127 af þúsund.
Fólk 55 ára og eldra var þá
líka hlutfallslega færra en 1950.
Órækt vitni um mun lífskjar-
anna. Þá áttu allir landsmenn
heima í sveitum. Enginn kaup-
staður og ekkert þorp, sem svo
myndi nefnt nú. Fjölmennast
var á biskupssetrunum tveim, á
Hólum og í Skálholti. 70—80
manns á hvoru, og hjá lögmann
inum á Þingeyrum um 40
manns. — Talið er, að þurfa-
menn hafi verið 7800 eða 15%
af þjóðinni. Þar af var förufólk
nál. 400 talsins. Það var „á
flakki“ sem kallað var, sveit úr
sveit og sýslu úr sýslu, og átti
sér naumast samastað. Og um
flesta aðra þurfamenn er raun-
ar talið, að þeir hafi vart getað
kallazt heimilisfastir. Niður-
setningum var að vísu fenginn
dvalarstaður hverju sinni, en
aðrir þurfamenn „fóru um“
hreppinn og þáðu þannig fram-
færi sitt. Er þetta ein hinna
minnisstæðustu heimilda um
aldarbrag og þjóðarhag í þann
tíð.
Það, sem hér fer á eftir, um
mannfjölda o. fl. á Norðurlandi
austanverðu árið 1703, er byggt
á lauslega gerðum athugunum
á hinum nýju yfirlitsskýrslum
Hagstofunnar og hinu prentaða
manntali, sem fyrr var nefnt,
svo og á nýlegum heimildum
um mannfjölda, býlatölu o. fl.
Árið 1703 og lengi síðan tald-
ist Sigluneshreppur, þar sem nú
er Siglufjarðarkaupstaður, til
Eyjafjarðarsýslu. Þá taldist og
hluti af núverandi Sauðaneshr.
í Norður-Þingeyjarsýslu til
Norður-Múlasýslu. En í þeim
hluta Norðurlands, sem nú kall-
ast í stjórnarskránni Norður-
landskjördæmi eystra, voru
hreppar 21 að tölu árið 1703, 9
í Eyjafjarðarsýslu og 12 í Þing-
eyjarsýslu. íbúatalan var sem
hér segir, samkv. manntalinu:
Heimilisfast fólk.......5188
Þurfam. hreppanna*) . 699
Förumenn ............ 66
Samtals 5953
Á þessu sama svæði eru nú
(þ. e. a. s. í árslok 1959) þrjú
sýslufélög og þrjú bæjarfélög,
en sveitarfélög 34, að kaupstöð-
unum meðtöldum. íbúatalan
var 19.403 í árslok 1959.
Hér fara á eftir nokkrar upp-
lýsingar um íbúa hinna fornu
hreppa samkv. manntalinu 1703
ásamt samanburði við núver-
andi fólksfjölda, miðað við árs-
Iok 1959. Þar sem talin eru
„bændabýli nú“, er átt við sér-
metnar byggðar jarðir samkv.
fasteignabók 1956—57, en tölur
hafa breytzt síðan.
Grímsey.
Þar voru 87 menn heimilis-
fastir árið 1703. í eynni voru
þá 16 bændabýli og 2 hús-
mannaheimili. Fjölmennast var
á prestsetrinu, Miðgörðum og
Básum (tvíbýli), 12 manns á
hvorum stað. Þurfamaður eng-
inn og förumaður enginn. —
íbúatala nú 60 (í árslok 1959).
Bændabýli nú 10.
Ólafsfjarðarhreppur.
Þar voru 141 á manntali 1703,
þar af 127 heimilisfastir, 12
þurfamenn og 2 förumenn.
Bændabýli 23, húsmannaheim-
ili 2. Fjöllmennast var á Kvía-
bekk, 17 manns. — íbúatala nú
888, og mikill meiri hluti þeirra
í kaupstaðnum. Bændabýli nú
20.
Svarfaðardalshreppur.
Þar voru 669 á manntali 1703,
þar af 555 heimilisfastir, 102
þurfamenn og 12 förumenn.
Bændabýli 98 og 2 húsmanna-
heimili. I Hrísey voru þá 17
manns. Fjölmennast var á
Tjörn, 15 manns. Svarfaðardals
hreppur var þá fjölmennasti
hreppur á Norðurlandi og hinn
áttundi í röðinni á öllu landinu.
Fjölmennari voru: Eyjafjalla-
sveit (1069), Neshreppur á
Snæfellsnesi (1027), Breiðavík-
urhreppur á Snæfellsnesi (797),
Ölfus (719), „Lón, Nes og
Mýrar“ í Austur-Skaftafells-
sýslu (717), Dyrhólahreppur í
Vestur-Skaftafellssýslu (686)
og Rosmhvalaneshreppur í
Gullbringusýslu (675). Á þessu
svæði, eða því sem næst, eru
nú 4 hreppar, núverandi Svarf-
aðardalshreppur, Dalvíkurhr.,
Hríseyjarhi-eppur og Árskógs-
hreppur og íbúatalan 1845 i
árslok 1959, þar af í Dalvíkur-
hreppi 862, í Hrísey 275 og á
Hauganesi og Litla-Árskógs-
sandi samtals 186. Bændabýli
nú 99.
Hvanimshreppur.
Þar voru 213 á manntali 1703,
199 heimilisfastir, 12 þurfamenn
og 2 förumenn. Bændabýli 33.
Fjölmennast var á Möðruvöll-
um, 29 manns. Hér er um að
ræða núverandi Arnarneshrepp
eða því sem næst. — íbúatala
nú 319 í Arnarneshreppi, þar af
101 á Hjalteyri. Bændabýli nú
35.
Skriðuhreppur.
Þar voru 416 á manntali 1703,
þar af 346 heimilisfastir, 69
þurfamenn og 1 förumaður.
Bændabýli 57 og 4 húsmanna-
*) Hér eru ekki taldar heim-
ilisfastar fjölskyldur, sem, skv.
manntalinu, hefur verið „lagt
af sveit“. í þeim fjölskyldum
voru rúml. 600 manns á öllu
landinu.
heimili. Fjölmennast var á
Myrká, 14 manns. Öxnadalur
taldist þá til Skriðuhrepps. —
íbúatala nú 273. Bændabýli nú
40.
Glæsibæjarhreppur.
Þar voru 309 á manntali 1703,
þar af 281 heimilisfastur, 27
þurfamenn og 1 förumaður.
Bændabýli 50 og 2 húsmanna-
heimili. Fjölmennast var á
(Ytra)Krossanesi, tvíbýli, 15
manns. Hluti þessa hrepps hefir
nú verið lagður til Akureyrar.
Þegar sá hluti er frá talinn, er
íbúatalan nú 277. Bændabýli
nú 45.
Hrafnagilshreppur.
Þar voru 326 á manntali 1703,
þar af 277 heimilisfastir, 45
þurfamenn og 4 förumenn.
Bændabýli 45 og 2 húsmanna-
heimili. Mikið var af fjölmenn-
um jörðum í hreppnum. Fjöl-
mennast var á Stói'a-Hóli, 17
manns, á Grund (tvíbýli), 16
manns og í Möðrufelli, sem var
spítalajörð, 15 manns. Hluti af
þeim hreppi hefur nú verið
lagður til Akureyrar. Þegar sá
hluti er frá talinn, er íbúatala
nú 251 og bændabýli nú 32.
Saurbæjarhreppur.
Þar voru 511 á manntali 1703,
þar af 433 heimilisfastir, 60
þurfamenn og 8 förumenn.
Bændabýli 74 og 6 húsmanna-
heimili. Þar var líka víða fjöl-
mennt. Fjölmennast var á Hól-
um, 19 manns og í Miklagarði
(tvíbýli), 15 manns. — íbúatala
nú 363. Bændabýli nú 61.
Öngulstaðahreppur.
Þar voru 292 á manntali 1703,
þar af 257 heimilisfastir, 31
þurfamaður og 8 förumenn.
Bændabýli 45 og 4 húsmanna-
heimili. Fjölmennast var á
Munkaþverá, 25 manns. — íbúa
tala nú 383. Bændabýli nú 57.
Svalbarðsströnd.
Það voru 111 á manntali 1703,
þar af 100 heimilisfastir og 11
þurfamenn. Bændabýli 18. Fjöl
mennast var á Svalbarði, 12
manns. — íbúatala nú 235, þar
af 65 á Svalbarðseyri. Bænda-
býli nú 29.
Grýtubakkahrcppur.
Þar voru 330 á manntali 1703,
þar af 269 heimilisfastir, 48
þurfamenn og 4 förumenn.
Bændabýli 48 og 8 húsmanna-
heimili. Fjölmennast var í
Höfða, 15 manns. — íbúatala
nú 383, þar af 149 á Grenivík.
Bændabýli nú 43.
Hálshreppur.
Þar voru 407 á manntali 1703,
þar af 358 heimilisfastir, 46
þurfamenn og 3 förumenn.
Bændabýli 67 og 2 húsmanna-
heimili. Þá var 31 maður í Flat
ey. í Hálshreppi var fjölmenn-
ast í Fjósatungu, 16 manns, og
á Hallgilsstöðum, 15 manns.
Var tvíbýlt á báðum jörðunum.
Nú er hér um tvo hreppa að
ræða, Hálshrepp og Flateyjar-
hrepp. — íbúatala nú 324, þar
af 88 í Flatey. Bændabýli nú
51.
Ljósavatnshreppur.
Þar voru 357 á manntali 1703,
þar af 315 heimilisfastir, 37
þurfamenn og 5 förumenn.
Bændabýli 52 og að auki 5 hjá-
leigur. Fjölmennast var á Eyja-
dalsá, 13 manns. Nú er hér um
tvo hreppa að ræða, Ljósavatns
hrepp og Bárðdælalirepp. —
íbúatala nú 476. Bændabýli nú
78.
Mývatnssveit.
Þar voru 242 á manntali 1703,
209 heimilisfastir, 30 þurfa-
menn og 3 förumenn. Bænda-
býli 31, 1 hjáleiga og 2 hús-
mannsheimili. Fjölmennast var
í Reykjahlíð, 16 manns, en þar
var tvíbýli.— Íbúatala nú 371.
Bændabýli nú 52;
Helgastaðahreppur.
Þar voru 476 á manntali 1703,
þar af 407 heimilisfastir, 65
þurfamenn og 4 förumenn.
Bændabýli 67, 11 hjáleigur og
2 húsmannaheimili. Fjölmenn-
ast var á Grenjaðarstöðum, 15
manns. Nú er hér um tvo
hreppa að ræða, Reykdæla-
hrepp og Aðaldælahrepp. —
Íbúatala nú 777. Bændabýli nú
124.
Húsavíkurhreppur.
Þar voru 237 á manntali 1703,
þar af 209 heimilisfastir og 28
þurfamenn. Bændabýli 39, 3
tómthúsmannaheimili og 3 hús-
mannaheimili. Fjölmennast var
á Héðinshöfða, 14 manns. Nú
er hér um 2 hreppa að ræða,
Reykjahrepp og Tjörneshrepp,
auk Húsavíkurkaupstaðar. —
íbúatala nú 1635, þar af 1431 í
Húsavíkurkaupstað. Bændabýli
nú 40.
Kelduneshreppur.
Þar voru 251 á manntali 1703,
þar af 225 heimilisfastir, 22
þurfamenn og 4 förumenn.
Bændabýli 32, hjáleiga 1 og 4
húsmannaheimili. Fjölmennast
var á Víkingavatni (tvíbýli), 18
manns og í Garði, 16 manns. —
íbúatala nú 242. Bændabýli nú
41.
Öxarfjarðarhreppur.
Þar voru 141 á manntali 1703,
þar af 118 heimilisfastir og 23
þurfamenn. Bændabýli 17, hjá-
leigur 3 og 2 húsmannaheimili.
Fjölmennast var í Skógum, 14
manns. Nú er hér um tvo
hreppa að ræða, Öxafjarðar-
hrepp og Fjallahrepp. — íbúa-
tala nú 198. Bændabýli nú 34.
Presthólahreppur.
Þar voru 178 á manntali 1703,
þar af 158 heimilisfastir, 18
þurfamenn og 2 förumenn.
Bændabýli 21, hjáleigur 7 og 3
húsmannaheimili. Fjölmennast
.var á Presthólum, 12 manns.
Nú er hér um tvo hreppa að
ræða, Presthólahrepp og Rauf-
arhafnarhrepp. — íbúatala nú
760, þar af 459 á Raufarhöfn.
Bændabýli nú 43.
Svalbarðshreppur.
Þar voru 106 á manntali 1703,
þar af 99 heimilisfastir, 4 Jiurfa
menn og 3 förumenn. Bænda-
býli 13, ein hjáleiga og 2 hús-
mannaheimili. Fjölmennast var
á Svalbarði og á Álandi (tví-
býli), 13 manns á hvorum stað.
— íbúatala nú 229. Bændabýli
nú 31.
Sauðaneshreppur.
Þar voru 153 á manntali 1703,
ef með er talinn sá hluti núver-
andi Sauðaneshrepps, sem þá
taldist til Norður-Múlasýslu,
þar af 133 heimilisfastir, 16
þurfamenn og 3 förumenn.
Bændabýli 25 og 5 húsmanna-
heimili. Fjölmennast á Sauða-
nesi, 12 manns. Nú er hér um
tvo hreppa að ræða, Saúðanes-
hrepp og Þórshafnarhrepp. —
íbúatala nú 525, þar af 418 á
Þórshöfn. Bændabýli nú 23.
—o—
Auk þeirra 28 fjölmennu
jarða, sem áður hafa verið tald
ar, voru 12 manns og fleiri á
eftirtöldum jörðum:
Upsum í Svarðaðai'dalshreppi.
Yxnahóli í Skriðuhreppi.
Vindheimum, tvíb., í Glæsib.hr.
Skriðu i Skriðuhreppi.
Glæsibæ í Glæsibæjarhreppi.
Stokkahlöðum í Hrafnagilshr.
Hrafnagili í Hrafnagilshreppi.
Hvammi, tvíb., í Hrafnagilshr.
Kjarna, þríb., í Hrafnagilshr.
Naustum, tvíb., í Hrafnagilshr.
Möðruvöllum, þríb., í Saurb.hr.
Æsustöðum, tvíb., í Saurb.hr.
Arnastöðum, tvíb., í Saurb.hr.
Saurbæ í Saurbæjarhreppi.
Garðsá,. tvíb., í Öngulstaðahr.
Þverá, tvíbýli, í Öngulstaðahr.
Miðvík, tvíb., í Grýtubakkahr.
Grenivík í Grýtubakkahreppi.
Sigríðarstöðum í Hálshreppi.
Draflastöðum, þríb., í Hálshr.
Lundarbrekku í Ljósavatnshr.
Stóruvöllum, tvíb., í Ljósav.hr.
Ytra-Felli í Ljósavatnshreppi.
Geirastöðum í Mývatnssveit.
Skörðum, tvíb., í Húsavíkurhr.
Laxamýri, tvíb., í Húsavíkurhr.
Núpi í Öxarfjarðarhreppi.
Kollavík í Svalbarðshreppi.
Höfuðstaðar Norðurlands, Ak-
ureyrar, er að engu getið í
manntalinu 1703. Þá var ekkert
bj^ggt ból með því nafni. En af
bændabýlum, sem nefnd eru í
manntalinu, eru nú, að því er
virðist, a. m. k. sextán í lögsagn-
arumdæmi Akureyrar, sjö úr
Hrafnagilshreppi og níu úr
Glæsibæjarhreppi. Sjálfur bær-
inn, eða a.m.k. meginhluti hans„
stendur á landi bændabýlanna
sjö í hinum forna Hrafnagils-
hreppi, að undanskildu Glerár-
hverfinu, sem byggðist á landi
Syðra-Krossaness í Glæsibæj-
arhreppi. Auk þess eru nú í lög-
sagnarumdæminu nokkrar jarð-
ir úr hinum forna Glæsibæjar-
hreppi, eins og fyrr var sagt. Á
fyrrnefndum sextán býlum
voru 130 á manntali 1703, en ár-
ið 1959 var íbúatala Akureyrar
8589. í lögsagnarumdæmi bæj-
arins eru í fasteignabók talin 45
byggð býli.
Mannfall varð mikið á 18. öld.
í stórubólu 1707 féllu 18 þús-
undir en í móðuharðindum 10—
11 þúsudir. Eftir 120 ár stóð
mannfjöldinn á íslandi í stað.
Var aðeins júmlega 50 þúsundir
eins og 1703.
Heimili með grasnyt eru
víða (1703) aðgreind í „bænda-
býli“ og hjáleigur. í Eyjafjarð-
arsýslu hefir þessari aðgrein-
ingu þó ekki verið haldið í
manntalinu. Á „húsmannaheim
ilum“ er víða aðeins einn „heim
ilismaður“. Embættisjarðir eru
liér taldar með bændabýlum,
enda stunduðu embættismenn
búskap. Þess ber að gæta, að
„niðursettir“ þurfamenn eru
hér að framan ekki taldir til
,,heimilisfastra“ manna. í mann
talsskránum eru þeir ekki tald-
ir á heimilunum, heldur í einu
lagi aftan við skrána í hverjum
hreppi. Víða er það svo orðað,
að eftirtaldir þurfamenn hrepps
ins séu „í niðursetu og á flutn-
ingi“. Förumenn eru þeir hér
nefndir, sem ekki töldust þurfa
menn tiltekins hrepps. í mann-
talinu sjálfu eru þeir kallaðir
„utansveitar húsgangsfólk“, og
átti að telja hvern þeirra, þar
sem hann gisti á páskadagsnótt
árið 1703.
Hér fer á eftir eitt sýnishorn
úr húsgangsmamiaskrá Þingeyj
arsýslu:
„Að Dal (í Þistilfirði) kom á
páskadagsmorgun, Jón Jónsson,
Framhald á 7. siöu.
4.