Dagur - 15.07.1961, Qupperneq 5

6
S
*.................... .......- A
Daguk
Stjórnarblöðin falsa
staðreyndir í
efnahagsmálum
STJÓRNARFLOKKARNIR stunda það
um þessar mundir, að falsa staðreyndir
á hinn blygðunarlausasta hátt. Má sjá
þess merki í blöðum stjórnarflokkanna
flesta daga. Þessi nauðvörn er bæði
háskaleg og ódrengileg, og til hennar er
gripið vegna þess hve hörmulega hafa
brugðizt flestar áætlanir og loforð þess-
ara flokka. Auðvitað þarf karlmennsku
til að viðurkenna mistök hjá sjálfum sér.
Hana skortir svo gersamlega, að enn er
því haldið fram, að flest er máli skipti
hafi gengið eftir kenningum hinnar
miklu bókar, sem gefin var út á kostnað
almennings, send á hvert heimili undir
nafninu „Viðreisn“ og mest allra bóka
orðið sér og höfundum sínmn til minnk-
unar.
íhaldið ætlaði að kveða dýrtíðarófreskj
una niður í eitt skipti fyrir öll, stöðva
skuldasöfnun erlendis, koma atvinnuveg
unum á traustan grundvöll efnalega,
auka alhliða framkvæmdir og uppbygg-
ingu, auka sparnað og örva sparifjár-
myndum, innleiða frelsi í athöfnum á
viðskiptasviðinu, afgreiða hófleg fjárlög
í anda sparnaðar og ráðdeildar og leiða
þjóðina á braut bættra lífskjara.
Hvernig hefur nú þetta gcngið? Svarið
lilýtur að verða neikvætt fyrir ríkis-
stjórnina, ef menn vilja halda sig við
staðreyndir í stað óskhyggju.
1. Dýrtíðin magnaðist svo mjög, að
finna varð nýyrðið óðaverðbólga (saman
ber óðatæring o. fl.)
2. Skuldir þjóðarinnar jukust á árinu
1960 um 4—500 milljónir króna. Verzlun
arjöfnuðurinn varð óhagstæður á því
herrans ári um 816 milljónir, greiðslu-
hallinn við útlönd 704 milljónir króna.
3. Sjávarútvegurinn komst í þrot eftir
fárra mánaða íhaldsstjórn. Leita varð
gjafaf jár frá Bandaríkjunum til að stofna
eins konar kreppusjóð honum til bjargar
í bráðina. Sem dæmi um rekstursgrund-
völlinn nýja, var tapið á Hafnarfjarðar-
togurunum hærri upphæð en öll útsvör
á staðnum. Akureyringar geta litið nær-
tækara dæmi.
Framkvæmdir í landinu hafa minnkað.
í heilum sýslufélögum eru nýbyggingar
úr sögunni, stöðvmi í ræktun og öðrum
framkvæmdum, atvinnuaukningarféð er
skorið við nögl, ábyrgðir ríkisins tak-
markaðar verulega. Hvergi er um stór-
framkvæmdir að ræða, eins og á dögum
vinstri stjórnarinnar.
4. Sparnaðartalið hefur einnig orðið
sér til háðungar. Fjölmörg ný embætti
hafa verið stofnuð fyrir stjórnarliðs-
menn, samanber bankalöggjöf, fjölgun í
mörgum öðrum ráðum og nefndum, stór
ar veizlur á kostnað ríkisins og útþenzlu
ríkisbáknsins. Aukning sparifjár fyrir
árið 1960 varð aðeins 12,9% (ef aukning-
in sem beint stafar af vaxtahækkuninni
er dregin frá) í stað 21,6% árið 1958.
5. Frelsi í viðskiptum lét á sér standa.
Meiri hömlur eru á bönkum og öðrum
lánastofnunum en áður þekktist og auk
þess farið ránshendi um sparifé lands-
manna í innlánsdeildum og sparisjóðum.
Útflutningshömlum er haldið og verð-
lagseftirliti einnig. Gjaldeyrissala til
annars en vörukaupa er Icyfum liáð.
Fjárlögin hækkuðu á tveim árum um
700 milljónir króna eða yfir 80%.
6. Lagður var söluskattur á innflutn-
ing, 8,8% af tollverði. Alls nemur sölu-
skattur á fjárlögum þessa árs 510 millj-
ónum króna, samanber fjárlög.
7. Og svo kannast menn við „leiðina
til bættra lífskjara“. Hún Iá til 15—20%
kjaraskerðingar á kaupmætti launa. Hin
mikla kjaraskerðing leiddi til verkfall-
anna miklu. □
V________________________________J
liimiiiiiiiiiiiini
■ SVERRIR PÁLSSON:
IIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
MINNI ÍSLANDS
Flutt á útihátíð Akureyringa 17. júní 1961
HÁTTVIRTIR hátíðargestir!
Þegar vér vorum börn, varð
huganum tíðreikað til „heitu
landanna“ langt suður í heimi,
þar sem aldrei kom hríð eða
frost, en alltaf var sólskin og
sunnanvindur. Þar gátu börnin
verið í stuttum sokkum allt ár-
ið, og þar þurfti enginn að hafa
trefil um hálsinn. Sumir höfðu
fyrir satt, að þar sprytti bæði
kaffi og rúsínur, sem tína mætti
af trjánum, — ef fólk nennti þá
fyrir því að hafa. Vér töldum
vist, að þar liði öllum vel, þar
veitti náttúran sjálf fólkinu
allsnægtir og enginn hefði á-
hyggjur af morgundeginum. Ef
menn yrðu svangir, þyrftu þeir
aðeins að teygja út arm sinn
eftir aldini af næsta tré; ef þá
syfjaði, væri ekki annar vandi
en róta saman laufdyngju eða
mosabing að leggjast í og hvíl-
ast á. Engan undraði, þótt bless
aðir farfuglarnir tækju þann
kost að flýja þangað héðan af
norðurhjara, þegar haustaði að
og harðnaði á dalnum.
Þegar vér vitkuðumst meir,
fór oss að skiljast, að lífið í
„heitu löndunum" var ekki ein-
tómur sæludraumur og rósa-
dans. Vér höfðum spurnir af
ýmsum plágum og jafnvel lífs-
hættum, sem biðu fólksins þar
við hvert fótmál að kalla. Engi-
sprettuský færu yfir jörðina og
ætu allan gróður; kyrkislöngur
og eiturkvikindi sætu um líf
manna, krókódíllinn hlykkjað-
ist lymskufullur í vatnsskorp-
unni. Vér fréttum um hræði-
lega fellibylji, sem eyddu heilar
sveitir á svipstundu og moluðu
hús manna mjölinu smærra. Út
yfir tók þó að heyra, að fólkið
hefði þann sið að heyja grimmi
legar styrjaldir að minnsta kosti
á kynslóðar-fresti með eftir-
fylgjandi sjúkdómum, hungurs-
neyð og eymd.
Loks leiddumst vér í þann
sannleika, að hér hefði fjarlægð
in gert fjöllin blá. Barnsskynj-
un okkar hafði einungis numið
hillingaljóma og formlínur fjalls
ins, en þegar nær var komið og
þekkingin jókst, kom í ljós, að
hið fjarlæga fjall var ekki ann-
að en grjót, skriður, klettar og
klungur, ef til vill með stöku
grastóm og rindum, en einkum
grjót, — miklu hvasseggjaðra
og harðara undir fæti en vér
eigum að venjast. Það er al-
mennur og mannlegur misskiln
ingur, að grasið sé jafnan
grænna á grannans túni. Menn
kunna einfaldlega ekki að meta
sína eigin gæfu réttilega eða til
fulls, fyrr en þeir hafa séð henni
á bak. Vér vanmetum gjarna
vort góða hlutskipti, en þráum
hitt, sem vér höfum ekki, þang
að til um seinan er að skipta
um skoðun og leiðast í sann-
leika. Margir eru alla ævi að
leita hamingjunnar, en því ákaf
ar sem þeir herða leitina, því
fjær eru þeir því marki að
höndla gæfuna, því að hana er
hvergi að finna nema hjá hverj
um einum sjálfum, — í eigin
barmi, eigin garði, eigin landi.
Listin er sú að koma auga á
lífsgæfuna, þar sem hún blasir
við.
Fáar þjóðir eða jafnvel engin
mun eiga jafn glöggar heimildir
um fyrstu byggð í landi sínu og
vér íslendingar. íslendingabók
Ara prests Þirgilssonar er með-
al traustustu sagnarita heims,
og Landnámabók mun tæpast
eiga sér líka í víðri veröld. Vér
vitum því með vissu, að feður
vorir og mæður komu hér að
ónumdu landi. Að vísu voru hér
fyrir fáeinir heimsflóttamenn,
sem leituðu samfélags við guð
sinn fjarri harki veraldarinnar,
en mjög er óvíst, að þeir hafi
haft hér fasta búsetu. Landnáms
menn íslends áttu aldrei í höggi
við neina frumbyggja, þurftu
ekki að berjast til landa með
báli og brandi. Hér var engin
kúguð þrælaþjóð, engin drembi
lát herraþjóð. Landnám íslands
kostaði hvorki blóð né hlekki.
Ættjörð vor sat í hvítu og
grænu skarti og beið í hreinleik
brúðguma síns, hins norræna
kynstofns. Engin þjóð önnur en
þjóð vor hefir okkru sinni getað
kennt sig við þetta land. Guð
hefir gefið oss þetta land í önd-
verðu, oss einum. Það er vort
land, vort elskaða land.
Oft hefur verið sagt, að ís-
land sé land andstæðnanna.
Satt er það, að ættjörð vor á
tvennt til, hörku og mildi.
„Jökulsvip ber hún harðan og
heiðan,
en hæðafaðm á hún víðan og
breiðan.“
Yfirbragðið er hreint, kalt og
tigið, en ísland á einnig meiri
hlýju og blíðu en mörg lönd
önnur. Það finnum við bezt, er
vorgolan strýkur oss um vanga
eins og mild móðurhönd.
En góð móðir og vitur agar
börn sín. ísland er oss stundum
ströng fóstra og leggur oss jafn
an erfiði á herðar. Veðurfar og
náttúruskilyrði eru með óblíð-
ara móti. Einmitt það krefst
dugs og dáða af landsins börn-
um; þau verða að hrinda af sér
allri ómennsku, ef þeim á að
verða lífvænlegt í landinu.
Þetta hefur varðveitt lífskraft
og þrótt þjóðarinnar meir en
nokkuð annað. Fólk, sem jafnan
verður að afla sér brauðs með
starfi handa og hugar, sýna
bæði vaskleik og hyggindi í lífs
baráttunni, er miklu hæfara til
að standast og sigrast á örðug-
leikum, sem á leið þess verða,
en hitt, sem þarf ekki að hugsa
fyrir morgundeginum, — hvað
þá að búa sig undir langan og
harðan vetur, — heldur lifir ein
göngu frá hendi til munns. Vetr
arhörkur og skammdegismyrk-
ur hafa um aldaraðir reynt í ís-
lendingum þolrifin, og oft hefur
lífsbjörgin verið harðsótt. Vér
skulum því gæta vor vel, kyn-
slóð rafmagnsljósanna og börn
benzínvélanna, að láta lífsþæg-
indin ekki smækka oss og
skerða hæfni vora til að mæta
og bera sigurorð af áföllum og
erfiðleikum, sem hugsanlegt
væri, að yfir dyndu, en ham-
ingjan forði oss þó frá. Það er
stundum meiri vandi að búa við
alsæld en erfiðleika.
Oft verður mönnum tíðrætt
um hin miklu áföll og hörmung
ar, sem dunið hafa yfir þjóð
vora, svo sem drepsóttir, ísahaf-
þök og eldgos. Vissulega hafa
íslendingar orðið harkalega fyr
ir barðinu á sóttum og höfuð-
skepnum, og vegna fátæktar
voru þeir einatt varbúnir við
þeirri reynslu. Má jafnvel telj-
ast til kraftaverka, að þjóðin
skyldi ekki vera aldauða, þegar
verst gegndi. En vér gleymum
því stundum, að mannskæðar
sóttir hafa ekki síður herjað í
öðrum löndum og víða hafa af-
leiðingar eldgosa og land-
skjálfta orðið enn skelfilegri en
hér. í ýmsum hlutum heims
hefur hungursneyð verri en
móðuharðindin íslenzku vofað
yfir fólkinu í hvert sinn, er
nokkuð bar út af um sólfar og
úrkomu. Jafnvel áþján og skort
ur liðinna alda voru ekki sér-
íslenzk fyrirbrigði. Einokunar-
verzlun Dana á íslandi var að-
eins skilgetið afkvæmi kaup-
auðgisstefnunnar, sem var ríkj-
andi hagstefna á Vesturlöndum
á 17. öld og lengur. Kjör
danskra bænda á einveldistím-
anum voru miklum mun krapp
ari en íslenzkra. Auk skattpín-
ingar, herskyldu, kalla og
kvaða, sem jafna má að nokkru
við þrælahald, en íslenzkir
bændur höfðu lítið af að segja
nema í grennd við Bessastaði,
var á þá lagður hinn illræmdi
átthagafjötur, sem — þrátt fyrir
allt — varð aldrei hlutskipti ís-
lenzka bóndans.
Hér er oft kvartað um kulda.
Stundum finnst oss sumra grát-
lega seint, sumurin svöl og
skammt til hausts. Það skal og
fúslega viðurkennt, að sunnar
á hnettinum, þar sem sumarhiti
og árshiti er meiri en hér, nær
SVERRIR PÁLSSON
Vegna þess hve fóir voru í hrak
viðrinu á útisamkomunni 17.
júní, þá bað blaðið um ræðu
Sverris Pálssonar, kennara, til
birtingar, og leyfði hann það
góðfúslega.
gróðurinn hærri vexti og meiri
vaxtarhraða, þar er gróskan
meiri. En vegna hins skamma
árlega vaxtarskeiðs verður ís-
lenzki gróðurinn stæltur, þol-
mikill og þróttmikill og litur
hans grænni en suðrænni
plantna. íslenzku grösin eru því
kjarnmikið fóður og ósvikin
undirstaða góðs heilsufars dýi'a
og manna. En hitanum, sem oft
er í vitund vorri undur notaleg
ur, fylgja ósjaldan ýmsir ann-
markar, sem vér værum þakk-
lát fyrir að þekkja ekki, ef vér
þekktum þá.
Vér íslendingar þráum og lof
syngjum löngum yl og birtu.
Með frostbitru og myrkur lang-
nættisins í baksýn stíga ljósálf-
ar sólar og sumars dans í draum
um vorum. Vér þráum vorið og
blessum sólina, sem leysir oss
úr ánauð skugganna og brýtur
af oss fjötur íss og snjóa. Allt
hið bezta og fegursta í lífi voru
og sál kennum vér ósjálfrátt við
birtuna, hlýjuna, sólina. Vér
unnum vorsólinni með ákefð og
bríma elskhugans, sem lengi
hefur þráð unnustu sína í fjar-
lægð.
En ef vér skyggnumst inn í
hug ýmissa þjóða, sem suðlæg
lönd byggja, kynnumst vér allt
annarri afstöðu manna til sól-
arinnar. í vitund þeirra er sól-
in ekki það fagrahvel, sem
„frjóvgar, gleður, fæðir allt,“
heldur kvalarinn, sem svíður og
steikir jörðina, sem þeir ganga
á. Jafnvel eilífðardraumar þessa
fólks eru bundnir svalandi upp
sprettum og skuggsælum pálma
lundum, sem veita skjól og af-
drep í glóða- og geislaregni sól-
arinnar. Hvort hlutskiptið er nú
æskilegra, að þrá geilsann eða
flýja hann? Vilt þú, landi minn,
láta vordraum þinn og sumar-
yndi fyrir mollu og drunga suð
rænna staðviðra?
Móðurfaðmui' íslenzkra heiða
og dala er sannarlega víðui' og
breiður. Hann hefur skýlt börn
um íslands, mönnum og málleys
ingjum, í næðingum illra veðra
og illra örlaga um aldaraðir.
Hann er starfssvið þeirra kyn-
slóða, sem á undan oss hafa erj-
að þetta land, varðveitt íslenzka
tungu, menningu og þjóðerni og
skilað í hendur niðja sinna. í
náðarfaðmi fjallanna hvíla lúin
bein genginna forfeðra vorra og
formæðra eftir erfiðan ævidag.
Þrautseigju þeirra og víllausri
trú á guð og landsins gæði á nú
tímakynslóðin ef til vill tilvist
sína að þakka. í hina sömu frið-
ararma látum vér fallast, þegar
vor tími er fullnaður og vér
hnígum þreytt til moldar, og ís-
land mun vefja oss örmum og
veita beinum vorum þráða
hvíld.
En byggðir lands vors eru
ekki aðallega heilög jörð minn-
inga og sögu. Þær eru framar
öllu svið átaka og afreka nútíð-
arinnar, vettvangur samtímans
í sókn til betra og fegurra
mannlífs. Enn glitrar silfurtær
döggin á iðgrænu grasi, drýpur
í frjóa mold og svalar þyrstri
jörð. Og jörðin ber ávöxt sinn,
fæðir og klæðir mannanna
börn, ef þau hafa vilja og vit til
að nytja landgæðin og frelsi til
að njóta arðs af starfi sínu án
ásælni annarra þjóða. Gleggsta
markið um hagsæld íslendinga,
eftir að vér fengum sjálfsfor-
ræði, er hin hraða fólksfjölgun.
Mönnum telst svo til, að eftir
móðuharðindin hafi mannfjöldi
á íslandi verið kominn niður
fyrir 40 þúsundir, eða röskur
helmingur þess mannfjölda, er
fróðir menn ætla, að verið hafi
á landinu í lok 11. aldar. Sú
hrikalega mannfækkun á áþján-
aröldunum segir sína rauna-
sögu. En með fengnu frjálsræði
tekur fólkinu aftur að fjölga,
þó einkum eftir að ábatinn af
vinnu þess hætti að streyma til
útlanda og fjármagn tók að
myndast í landinu sjálfu íbúun-
um til hagsbóta. Á þeim 17 ár-
um, sem liðin eru frá lýðveldis-
stofnuninni, hefur þjóðinni
fjölgað um 50 þúsundir. Fjölg-
unin ein á þessum fáu árum er
því meiri en allur fólksfjöldinn
var í lok 18. aldar. Af þessu er
ljóst, að árlega bætast við þús-
undir starfsfúsi'a handa, sem
þarf að sjá fyrir verkefnum, og
þúsundir munna, sem þarf að
seðja. Þetta er án efa mesta
verkefnið og brýnasta, sem bíð-
ur forystumanna íslendinga
næstu áratugi. Landið er nægi-
lega stórt, nægilega gott og
nægilega frjótt. Landsmenn eru
vonandi nægilega framsýnir til
að leysa þennan vanda niðja
sinna farsællega. Vér eigum
næg ónotuð auðæfi í óræktaðri
jörð, fiskisælum miðum og
óbeizluðum fallvötnum til að
veita margfaldri íbúatölu lands-
ins viðurværi, ef vér kunnum
með að fara. Vér trúum því, að
enn eigi byggðir íslands fyrir
sér að blómgast um langan ald-
ur og hagur fólksins og hani-
ingja að eflast og aukast.
Þungt ætla ég þeim yrði fyrir
fæti, er telja vildi upp alla kosti
íslands, alla prýði þess og öll
gæði þess. Þess skal heldur ekki
freistað hér. En áður en þessu
máli lýkur, langar mig að
minna á, hverja undraheima vér
eigum í landi voru, þar sem
eru óbyggðir þess og öræfi.
Þangað þyrftum vér að leita
oftar og almennar til heilsubót-
ar og sálubótatr. Öræfatöfrana
á ísland fram yfir þéttbýlu
löndin. Frægar heimsborgir
geta að vísu státað af glæstum
mannaverkum, gerðum af snilli
anda og handa, en öllum með
óáfrýjanlegum álagadómi mann
legrar takmörkunar og vanmátt
ar. En í íslenzkum fjallasal njót
um vér þeirrar náðar að vera
áhorfendur að sköpun guðs í
náttúrunni, komumst í beina
snertingu við frumkrafta skyn-
rænnar og hugrænnar tilveru,
lútum kynngimagni og mikilleik
hins ferska sköpunarverks.
Óvíða finnum vér betur og
átakanlegar, hversu umkomu-
laus og vanmegnug mannskepn-
an er, að „vér lifum sem blakt-
andi, blaktandi strá“ og ættum
sízt af öllu að hreykja oss hátt
eða ofmetnast af eigin verkum
og afrekum.
Stór flæmi í óbyggðum voru
ósnortin og ókönnuð um-alda-
raðir. Þessir dulúðgu ævintýra-
heimar urðu hugarflugi manna
kærkominn leikvangur. Sögur
um tröll og óvættir urðu fui'ðu-
lífseigar á vörum fólks. Ósk-
hyggja snauðrar þjóðar brauzt
fram í trú manna á útilegu-
menn, grösugar byggðir þein-a
og sældarlíf innan um jökla,
hraun og sanda, þar sem sauðir
legðu sig með þverhandarsíð-
um og menn væru tvígildir að
burðum. Svo sterk var útilegu-
mannatrúin, að árið 1830 fór
hópur Mývetninga með alvæpni
suður í Ódáðahraun til að jafna
um fjallabúa. Þó að vér brosum
í dag að slíkum herleiðöngrum,
erum vér snortin af álögum og
örlögum þeirra fáu olnboga-
barna þjóðfélagsins, sem sann-
anlega hafa neyðzt til að flýja
mannlegt samfélag og leita
fjörs og frelsis á öræfum, en
þolað þar einveru, skort og ör-
vilnan. Þar var vindurinn stund
um handfljótur að afmá sporin
í fönn eða sandi.
Á fjöllum er margs að njóta.
Hvergi er reisn og tign hinnar
íslenzku náttúru meiri, línur
og litir fósturjarðar Vorrar prúð
ari, . yfirbragðið— glæstara.
Hvergi getur veglegra musteri
en sólgyllt öræfahofið, þar sem
'þögnin ríkir, hin djúpa, heil-
næma, friðandi þögn, -sem á öld
vélaskrölts og skarkala er
þreyttum hlustum vorum græð
andi smyrsl. Stundum er kyrrð-
in rofin af kvaki sólskríkjunnar
eða þyt golunnar í klettasnös
eða hraunkambi til að minna á
nálægð lífs og hreyfingar, —
eða fjarlægur ymur af þungum
gljúfurstunum jökulfljóts vekur
oss grun um undirleik kaldra
örlaga við fagnaðarsöng lífsins.
Á öræfum uppi gefst mönnum
það, sem oss skortir ef til vill
mest, gott næði, — næði til þess
að hugsa, næði til þess að
skynja alveruna, næði til þess
að þekkja sjálfa oss. Þess vegna
eru öræfin andlegur heilsu-
bi'unnur hversdagsþreyttum
huga. í véum fjallanna finna
sumir bezt nálægð guðs síns,
sækja náðarmeðöl þagnarinnar
í helgidóm einverunnar.
Lítið til fjallanna! Um leið
og þau benda oss í hæðir, eru
þau oss ímynd hins fasta, stöð-
uga, óbifanlega. Vér sjáum í dag
sama fjallahringinn og heilsaði
Helga magra. Síðan hafa þessi
sömu fjöll skýlt þessari byggð,
blasað við augum þrjátíu kyn-
slóða. Vér skulum láta oss
verða fjallanna dæmi og standa
jafn-trúan vörð um frelsi vort
og fullveldi. Með því vinnum
vér þjóð vorri, oss sjálfum og
niðjum vorum, mest gagn, og
það eitt er samboðið minningu
Jóns Sigurðssonar.
„Landið var fagurt og frítt,“
og „landið er fagurt og frítt.“
Það bregzt oss aldrei. Vér skul-
um heldur aldrei bregðast því.
Blessað sé ísland, vort land,
vort ástkæi'a land.
ii i ■ 11 ■ 11 ■ 11 ■ ■ ii 1111 ■ 1111 ii
GUÐMUNDUR B. ÁRNASSON:
1111111111111111111111111.
Gamlar mimiingar
ÞANN 21. þ. m. birtist í „Degi“
fróðleg og laglega skrifuð grein
um vatnsmylnu eftir Rósu Ein-
arsdóttur að Stokkahlöðum, rit
uð samkvæmt beiðni ritstjóra
blaðsins. Minnist hún þar einnig
á gömlu handkvarnirnar.
Sá galli er þó á ritgerðinni, að
í henni er steinunum, sem möl-
uðu kornið ekki lýst. Og þar eð
meiri hluti þjóðarinnar mun
ekki hafa séð kvarnarsteina og
því eiga erfitt að gera sér hug-
mynd um hvernig þeir voru,
vil ég reyna að lýsa þeim eftir
því sem ég man bezt.
Handkvarnir voru á æskuár-
um mínum á áttunda og níunda
tugi sl. aldar eitt af því, sem
hvert heimili mátti helzt ekki
án vera. En efnið í kvarnar-
steinana var vandfengið, og
varð víða að sækja það um
langvegu. Það voru hellur, jafn
þykkar og hæfilega harðar. —
Hellan í efri kvarnarsteininn
mun hafa þurft að vera um 3—4
þuml. á þykkt. En neðri steinn-
inn mátti gjarnan vera þykkri.
Þvermál kvarnarsteinanna var
breytilegt. Oftast held ég að það
hafi verið 18—24 þuml.
Hellurnar voru kringdar og
fletirnir sléttaðir. Á miðja neðri
helluna var gert gi'óp og í það
felld ferhyrnd járnplata með
áföstum, sívölum uppistandara
úr járni eða stáli. Kringlótt gat
um 3—-4 þuml. í þvermál var
höggvið í miðju efri hellunnar
og járnslá með gati í miðju felld
í gi'óp báðum megin. Gekk uppi
standarinn úr neðri hellunni
upp í gegnum gatið á slánni, og
snerist efri kvarnarsteinninn
um þann möndul, þegar malað
var. Nálægt ytri brún efra
steinsins var gerð hola og í
henni festur járnstautur með
hólk. Var haldið um hann, þeg-
ar kvörninni var snúið. í þá
fleti steinanna, sem saman
komu, voru höggnar nokkrar
grunnar rásir með jöfnu milli-
bili, er gengu eins og geislar
út frá miðju kvarnasteinanna.
Eftir þeim rásum barst mjölið
úr kvörninni í kvarnarstokk-
inn. Og þurfti að „hrista úr
kvörninni" — hreinsa hana —
þegar kornið var horfið úr hol-
unni: komið milli kvarnarstein
anna. Var það gert með því að
snúa kvörninni um stund eins
hratt og orkan leyfði.
Vissulega er það rétt, sém
greinarhöf. segir, að það var
erfitt verk fyrir börn og kven-
fólk að „standa við kvörnina“
og mala kornið. En það var
margt, sem var erfitt á þeim
árum, þegar handkvarnir voru
í notkun. Vil ég nú fara að
dæmi greinarhöfundarins og
segja lítið eitt til gamans og
fróðleiks frá erfiðleikum sam-
sýslunga minna — Þingeyinga
— á sviði samgangnanna þá.
Ekki vegna þess að þeir hafi
verið einir um þá erfiðleika, því
víða mun hafa verið sömu sögu
að segja, heldur til hins, að
sýna þær geysilegu breytingar
til bóta, sem orðið hafa í sam-
göngum hér á landi síðan. Jafn-
framt vil ég geta afreka tveggja
manna er sýna, að Þingeyingar
hafa átt menn er ekki voru eft-
irbátar bóndans á Hranastöð-
um að þreki og þoli.
Flestar af elztu minningum
mínum eru frá „hitasumrinu
mikla“ 1880 og fyrstu hörðu ár-
unum, sem komu í kjölfar þess.
— Á þeim árum höfðu bændur
í Oxarfirði mikil viðskipti við
Orum og Wulfs verzlun á Húsa
vík — ég held aðalverzlun sína.
— Það var ekki fyrr en sigl-
ingar hófust til Kópaskers og
K.N.Þ. var stofnað, að þeim við
skiptum lauk að fullu.
Það var langt og erfitt fyrir
Oxfirðinga að ná til Húsavik-
ur. Ferjustaður á Jökulsá var
þá þar, sem brúin yfir ána er
núna. Þar var prammi eigi all-
stór. Á honum varð að ferja
fólk, fé og flutning yfir ána, og
var það mjög erfitt og seinlegt
verk, og „Jökla“ oft ófær tím-
um saman.
Frá ferjustaðnum lágu tvær
leiðir til Húsavíkur. Syðri leið-
in lá beint í vestur yfir Reykja
heiði og nefndist Bláskógarveg-
ur. Hún var talin þingmanna-
leið — 5 danskar mílur. Sú leið
er mishæðalítil, aðeins yfir
einn háls að fara. Þá leið fóru
Oxfirðingar með lestir sínar á
sumrum og sláturfjárrekstra á
haustin, ef veður og færð leyfði.
Tveir Öxfirðingar urðu úti á
þeirri leið í sláturferð, nokkru
fyrir mitt minni. — Nyrðri leið-
in var með bæjum vestur yfir
Kelduhverfi að Fjöllum, og
þaðan yfir Tunguheiði. Sú leið
er talsvert lengri og mikið erf-
iðari, því Tunguheiði er há með
bröttum brekkum að austan og
háum og snarbröttum gilkambi
í Spóagili. Þá leið fóru Öxfirð-
ingar þó ætíð á vetrum, er þá
skorti nauðsynjar til heimila
sinna. Varningurinn var þá
fluttur á mannabökum. Og þar
eð baggar voru oftast þungir,
var Reykjaheiði of langur á-
fangi, því að bæir á þeirri leið,
eru aðeins skammt frá Jökulsá.
Tvennt er mér minnisstætt
frá Húsavíkurferðum Öxfirð-
inga. Tveir af efnaðri bændum
sveitarinnar, bræðurnir Björn í
Skógum og Sigurður í Ærlækj-
arseli, komu eitt sinn að Lóni
með fjölda sláturfjár í versta
krapahríðarveðri. Voru þeir
veiðurtepptir í Lóni daginn eft-
ir, og urðu síðan að reka féð í
kring Tjömes, sem mun vera
um 50 km leið.
Hitt var að vetrarlagi eftir
áramótin. Þá komu margir Öx-
firðingar til gistingar að Lóni.
Mig minnir þeir væru 10. Þeir
fóru oft margir saman í þessar
erfiðu vetrarferðir, þegar nýir
reikningar voru opnaðir hjá
Örum og Wulf og lán veitt. Það
var hægviðri um morguninn,
dimmt í lofti og allmikill logn-
snjór á jörðu, er þeir lögðu af
stað upp á Tunguheiði. En
rúmum klukkutíma síðar brast
snögglega á grenjandi norðan
stórhríð. Máttu þeir snúa aftur
á heiðinni og komu fannbarðir
og hraktir til baka. í þeim hópi
var lágur og gildur maður, sem
mér er sérstaklega minnisstæð-
ur, vegna þess, hve ólíkur hann
var ferðafélögum sinum. Hann
var alskeggjaður, sambrýndur
og dökkur yfirlitum. Hann hét
Magnús, bláfátækur bóndi frá
Hróarsstöðum. Talið var, að
hann hefði borið fleiri og þyngri
þagga frá Húsavik en nokkur
annar samtíðarmanna hans á
þeim slóðum. Var sagt, að sjald
an leggði hann minna á bakið
frá Húsavík en hálftunnu.
Annar maður, sem mér var
kunnugt um að fór með hálf-
tunnu á baki yfir Tunguheiði,
var frændi minn og sveitungi,
Þórarinn bóndi Þórarinsson á
Grásíðu, faðir þeirra Þorgeirs á
Grásíðu og Þórarins í Vogum
og systra þeirra. Þeir voru
bræðrasynir Þórarinn og Jón
Sveinsson (Nonni).
Mig minnir að ég heyrði sagt,
að stundum hefðu þeir Magnús
og Þórarinn haft — auk hálf-
tunnunnar — pinkil í fyrir.
Þurfti mikið þrek og þol til að
bera þessar þungu byrðar yfir
Tunguheiði, í misjafnri færð, og
upp hinn bratta Spóagilskamb.
Og síðan frá Fjöllum og heim
til sín. En frá Fjöllum, og að
Hróarsstöðum er löng leið —
á að gizka 20—30 kílómetrar,
eftir því hvaða leið er farin.
Eg er ekki með þessu að gera
lítið úr þreki bóndans á Hrana
stöðum. En hér er þó ólíku sam-
an að jafna.
Engan af jafnöldrum mínum,
eða yngri mönnum, hef ég vitað
leika það eftir þeim Magnúsi og
Þórarni, að bera hálftunnu —
eða meira — yfir Tunguheiði.
Eg fór eitt sinn með 50 punda
olíubrúsa á baki frá Húsavík,
hreppti hríðarveður og varð að
fara í kring Tjörnes. Þótti mér
brúsinn illur við bakið og erf-
iður í slæmri færð, og varð
þeirri stund fegnastur, er ég
komst heim og losnaði við þann
kross.
Og svo spyr ég að lokum eins
og Rósa: „Vilja ungu mennirnir
gera þetta nú?“ Geta þeir það?
Og er ekki íslenzka þjóðin yfir-
leitt að úrkynjast líkamlega,
vegna of lítillar áreynslu og of
mikillar setu í bílum og á skrif
stofum? Ritað 26. júní.
Húsmæðraskólinn á Laugalandi
HÚSMÆÐRASKÓLANUM á
Laugalandi var slitið þann 15.
júní sl. Sóknarpresturinn séra
Benjamín Kristjánsson flutti
guðsþjónustu, en að henni lok-
inni ávarpaði forstöðukonan
frk. Lena Hallgrímsdóttir náms
meyjarnar óg afhenti þeim próf
vottorð sín.
Alls höfðu 40 nemendur stund
að nám við skólann þetta skóla
ár, en af þeim luku 36 burtfar-
arprófi. Heilsufar var hið bezta
í skólanum yfir veturinn. —
Hæstu einkunn á vorprófi hlaut
Sigurbjörg Jóhanna Ólafsdóttir
frá Neskaupstað, Norðfirði, á-
gætiseinkunn 9.32. Fæðiskostn-
aður var 21 króna á dag, en
meðalkostnaður, þar með talinn
allur dvalarkostnaður, efnis-
kaup og bækur var kr. 9.300.00
yfir 9 mánuði. Sýning á handa-
vinnu námsmeyja var laugar-
daginn 10. júní og var hún mjög
fjölsótt að vanda. Boð voru á
milli Húsmæðraskólans og
Menntaskólans á Akureyri eins
og að undanförnu.
Eldri námsmeyjar heimsóttu
skólann 12. maí og færðu hon-
um margar veglegar gjafir. —
Tuttugu ára námsmeyjar gáfu
fagra Ijósakrónu og allmikla
peningagjöf til minningar um
látnar skólasystur þær Möggu
Öldu Eiríksdóttur og Kristrúnu
Snæbjarnardóttur, og skyldi fé
þetta renna í sjóð til að styrkja
efnilegar námsmeyjar til fram-
haldsnáms. En tíu ára náms-
meyjar gáfu fallegan borðlampa
og mynd eftir frú Ásgerði Ester
Búadóttur, listmálara.
Ennfremur skýrði forstöðu-
konan frá því við skólaslitin, að
kvenfélögin í Eyjafirði hefðu
gefið Húsmæðraskólanum vand
aðan húsbúnað í gestaherbergi,
og þakkaði hún þessa fallegu
gjöf. □
Miklar selveiðar
ÞEGAR í apríllok voru flestir
selveiðimenn í Noregi komnir
heim aftur úr Vesturísnum
(nyrðri hluta Grænlandshafs)
með allmiklu meiri veiði en
undanfarin ár, með 1500, 2000
og allt að 2300 seli sum skipin.
Selveiðimenn frá Álasundi og
Sunnmæri veiddu alls um 50
þúsund seli, og er það 1500
fleira en í fyrra með sama
skipafjölda.
Neislar - kvæði og slökur
eftir Braga Jónsson frá Hoftúmim
FYRIR nokkrum dögum leit
hagyrðingurinn Bragi Jónsson
frá Hoftúnum inn á skrifstofu
blaðsins og hafði meðferðis úr-
val af kvæðum og stökum, er
út komu í dálítilli ljóðabók, er
ber nafnið Neistar. Áður hafa
komið út eftir Braga: Neistar
I—II og Hnútur og hendingar
I—III. Hin nýja bók, Neistar,
þriðja bindi undir þessu nafni,
er úrval eldri verka, stökur,
kvæði og þýðingar og ber nafn
með réttu, því víða Ijómar af
bragsnilli.
Bragi frá Hoftúnum er lands-
kunnur hagyrðingur undir nafn
inu Refur bóndi, og hefur oft
kveðið svo hratt og dýrt að
menn hafa undrazt.
Yfir 90 kvæði og stökur eru
í þessari síðustu bók Braga frá
Hoftúnum. í henni er margt,
sem Ijóðavinir hafa gaman af.