Dagur - 05.01.1962, Qupperneq 4

4
^..r'.1 :. 1........irr.n-"-r"
Daguk
VÖNDURINN 0G
LÍFSLEIÐINN
ÞRÁTT FYRIR ríka einstaklingshyggju,
er langt síðan þau sannindi urðu allílcst-
um Ijós, að flestar meiri háttar framfarir
byggjast á samvinnu margra einstakl-
inga, og að án félagshyggju- og félags-
málastarfsemi byggju íslendingar enn í
moldarhúsum, bændumir slægju karg-
aim með orfi og Ijá og sjómenn notuðu
árar í stað véla.
Hér á Akureyri veit enginn tölu félaga
og það gæti jafnvel staðið óþægilega í
mörgum einstaklingum að svara þeirri
spurningu, í hve mörgum og hvaða fé-
lögum þeir sjálfir væru. Vera má, að
skyldurnar við-hin mörgu félög, séu eitt-
hvað þokukcnndar og starfskraftarnir
dreifðir urn of á félagsmálasviðinu. Samt
sem áður sanna mörg undur og stór-
merki framfaranna mátt hinna mörgu
þegar þeir leggjast á eitt, og að hver
sæmilegur maður getur rétt hjálparhönd
mörgum þörfunt málum.
Nú eru uppi miklar umræður um þau
vandamál, sem þéttbýli, stuttur vinnu-
dagur, mikil peningaráð og bráður þroski
ungmenna skapar. Vandamál þessi lýsa
sér meðal annars í óhóflegri meðferð
fjármuna, drykkjuskap og siðleysi. En
ennþá hefur ckki verið fyllt í hið tóma
rúm, sem er í lífi flcstra unglinga á ein-
hverju árabili og einkennist af lífs-
leiða, ímynduðu tilgangsleysi og jafnvel
ábcrandi uppreisnarhug. — Þá eru
unglingarnir að slíta af sér fjöl-
skylduböndin, en eiga oftast eftir að
bindast öðrum böndum, sem gefa lífi
þeirra markmið. Unglingarnir eru orðnir
fleygir, en vita ekki ennþá hvert fljúga
skal. Þeir sitja enn að nægtarborði for-
eldranna, svo að hin eðlilega sjálfsbjarg-
arhvöt hinna ungu drengja og tclpna er
lítt þroskuð. Og verkefni, er svari til
vaxandi lífsorku og lífsþorsta, vantar.
Samkvæmt gamalli og nýrri reynslu
eru uppcldisvandamál naumast talin til
erfiðleika í sveitum, og gildir það jafnt
hér á landi, sem í öðrmn löndum. Þar
haldast í hendur lífræn ábyrgðarstörf
allra á heimilunum, sem ekki er hægt að
skjótast undan. Það er ekki hægt að
svíkja moldina eða búpeninginn í við-
skiptum. Eins og nú er ástatt hér, í höf-
uðstað Norðurlands, vantar unglingana
áhugamál og verkefni. — Þau verður
samfélagið að skapa, eins og annars stað-
ar í þéttbýli. Svo er að sjá, sem kvik-
myndahús, sjoppur og danshús séu hinir
föstu og vinsælustu staðir og víst
skortir þar ekki áðsókn. Stofnanir og
frjáls félagssamtök, svo sem kirkja og
stúkur, skátafélög og íþróttafélög, reyna
að laða unga fólkið til sín. Án þess að
gera lítið úr starfi þessara síðasttöldu að-
ila, — síður en svo, — liggur hitt ljóst
fyrir hver betur má í þessari samkeppni,
og við svo búið má ekki standa.
Vöndurinn talar skýrast mál og ein-
hverjar refsingar eru sjálfsagt réttlætan-
legar. En hvorki er vöndurinn hand-
Ieiðsla né fyrirmynd, en hvort tveggja
vantar nú. Eins og félagshyggjan lyfti at-
vinnuháttunum frá karganum og árinni á
sambærilegt stig nágrannaþjóðanna í
þessum atvinnugreinum, verður einnig
með samstilltum átökum að mæta vanda
þéttbýliserfiðleikanna með nýjum við-
fangsefnum fyrir æskuna. □
v--------------------------------
ÞAÐ HEFUR lengi verið venja
að staldra við um áramót, horfa
yfir farinn veg og líta einnig til
framtíðarinnar og þeirra dásemda
og jafnframt örðugleika, sem bíða
kunna. Áramótin eru líka tími
skuldaskila í bókstaflegri merk-
ingu, og sæiir eru þeir, sem þá
geta full skil gert.
Hið fyrsta, sem okkur ber að
hafa í huga við þessi áramót, er
þakklæti fyrir mikinn gróður
jarðar og fengsæl mið, og að eng-
in stórkostleg áföll af hendi nátt-
úruaflanna, sem oft hafa leikið
þjóðina grátt í formi elds, ísa og
drepsótta, hafa þjakað okkur á ár-
inu.
Hinar fornti dygðir og sú þrek-
menning, sem íslendingar hafa
ldotið í arf bæði í bókmenntum
og eldskírn hinna óblíðu lífsskil-
yrða, liafa bætt nýju ári við siigu
okkar sem íullvalda þjóðar. En
arfur feðranna er okkur þó sem
ætíð vandmeðfarinn. Því veldur
„Islands óhamingja“, harðæri og
drepsóttir, einkum á nítjándu öld,
að hér á landi búa nú nálægt 180
þúsundir aðeins, en ekki 150 þús-
undir manna, eins og vera ætti
samkvæmt cðlilegri fólksfjölgun.
En erlendis búa um 60 þúsundir
manna af fslenzku bergi brotnir.
Mesti auður íslendinga er Iand-
ið sjálft, sem er aðeins numið að
litlu leyti ennþá, eftir meira en
1000 ára búsetu. Miðað við land-
þrengsli margra annarra þjóða
og hina gífurlegu fólksfjölgun
víða úm heim og ört vaxandi þörf
fyrir aukna fæðu, mega ísle'nding-
ar blessa land sitt, en verða þá
einnig að hugleiða, að ekki verð-
ur til lengdar þolað að ræktanlegt
og byggilegt land, eins og hér er,
sé ónotað. En auk þessa fylgist
jafnan að ræktun lands og sam-
búð fólks við náttúruna, og hins
vegar menning og manndómur.
Þær þ jóðir, sem viðurkenna þetta
ekki í verki en láta sjónarmið
mcrgðar af malbiksfólki ráða, eru
glataðar, svo sem reynslan hefur
talað skýrustu máli um og sagan
staðfestir.
Með þetta í Iiuga og þá stað-
reynd, að ekki hefur í annan tíma
verið þrcngt svo að bændastétt
landsins en nú er, ber dökkan
skugga á framtíðina. Og sú stefna
í þjóðfélagsmálum að gera fólki
ókleift að hefja búskap og allar
aðrar atvinnugreinar auðfærari,
er bæði röng stefna og hættuleg.
Af innlendum stjórnmálavið-
burðum bera margir vott um hina
nýju stjórnmálastefnu, sem upp
liefur verið tekin. En þeir bera
þess líka vott, margir þeirra, að
sumum liinum fornu dygðum hef-
ur verið varpað fyrir borð, og er
þar átt við orð og yfirlýsingar
heilla stjórnmálaflokka, sem ckki
er reynt að efna. í stað þess að
ganga á undan með góðu eftir-
dæmi, hafa stjórnmálaflokkar
svikið gefin heit, brotið lýðræðis-
venjur og fært heiðarlega stjórn-
málabaráttu á tæpustu nöf, svo
að ekki sé meira sagt. Hin stjórn-
málalega spilling sýkir allt við-
skiptalíf þjóðarinnar, eyðileggur
virðingu þegnanna fyrir Alþingi
og ríkisstjórn og fyrir heiðarleg-
um samskiptum manna í milli.
Glöggt dæmi um siðleysi þeirrar
ríkisstjórnar, sem nú situr, er
þáttur hennar í lndhelgismálinu.
Allir flokksmenn hennar á Al-
þingi börðu sér á brjóst í síðustu
alþingiskosninum og lýstu því
yfir, að þeir stæðu, einn sem allir
og allir senr einn, fast á rétti ís-
lendinga og myndu aldrei liopa
frá gefnum yfirlýsingum og lof-
orðitm sínum og flokka sinna. Og
stjórnarflokkarnir fengu mörg
atkvæði út á þessi fallegu orð, líka
margra þeirra, sem enn voru ekki
búnir að gleyma andstöðu bæði
Sjálfstæðisllokksins og Alþýðu-
flokksins í þessu máli 1958, þegar
vinstri stjórnin tók rögg á sig og
færði út landhelgina í tólf niílur,
sem öllum er minnisstætt. Síðar
hlevpti ríkisstjórn þessara tveggja
flokka Bretum inn í landhelgina
til þriggja ára og batt hendur ís-
lendinga um alla framtíð til lrek-
ari einhliða útfærslu. Nú hafa
þeir einnig í hyggju að lileypa ís-
lenzkum togurum inn á bátamið-
in. —
Utfærsla íiskveiðitakmarkanna
var lífsnSuðsvn og sigur þegar
unninn, þegar íslenzka stjórnin
hljóp úr varðstöðu sinni með alla
þingmenn flokka sinna á hælun-
um, en Bretar færðu sig inn á
friðuðu svæðin.
í sambandi við íiskveiðar hafa
ísleiidingar ekki yfirburðaaðstöðu
til veiða nema á grunnmiðum. Á
hinum íjarlægari miðu.m hafa
þeir enga sérstöðu nema óhófleg-
an útgerðarkostnað. En á báta-
miðunum geta erlendir menn ekki
keppt. En skammsýn stjórnarvöld
geta eyðilegt hinn ágæta árangur
af útfærslunni með því að veita
VIÐ
útlendum og innlendum togurum
ránveiðirétt upp við strendur
landsins.
Varðstaða íhaldsins í þessu liöf-
uðmáli sjávarútvegsins brást hrap-
allega. Flótti þess var smán fyrir
íslendinga, bæði út á við og inn
á við.
Hin aukna fiskgengd norðan
við land og austan, er þökkuð er
landhelginni lrá 1958, er að gjör-
breyta atvinnuháttum sjávarþorpa
vegna vetrarútgerðar þar og mik-
illar sumarveiði. Þessi þróun cr
nú í hættu vegna óviturlegra að-
gerða ráðandi manna hér á landi.
Því er ekki að leyna, að Sjálf-
stæðisflokkurinn, sem betur á við
að nefna sínu rétta íhaldsnafni
nú, hefur unnið stjórnmálasigra.
Þannig tókst honutn að kokgleypa
heílan stjórnmálaflokk, Alþýðu-
flokkinn, og liefur ekki orðið fyrjr
teljandi meltingartruflunum. —
Stefnuýtrár þessara flokka voru
svo líkar fyrir síðustu kosningar,
að ekki mátti á rnilli sjá. En til
þess að setja ekki þánn stjórn-
málaflokkinn hjá, sem gleyptur
var, má minna á, að formaður
hans lýsti því hátíðlega ylir, svo
og öll hjörðin á eftir, að dýrtíðin
skyldi stöðvuð Jtegar í stað. Ef það
mistækist, væri stjórnarsamstarfið
þegar rofið og þetta skilyrði væri
ófrávíkjanlegt. En Alþýðuflokkur-
inn og Emil Jónsson slitu ekki
stjórnarsamstarfinu, Jtótt dýrtíðin
hafi síðan aukizt meira en dæmi
eru til á síðari árum, en ráfa enn
í rökkvuðum kviði íhaldsins og
hefur hvorki sézt á þeim haus né
sporður, nema ef telja mætti einn
ræðumann Alþýðuflokksins í út-
varpsumræðum, sem harmaði, hve
kröfum aljrýðufólks á íslandi á
liðnu sumri hefði verið mætt af
mikilli linkind. Alþýðuflokkurinn
hefur ckki einasta afvopnað sjálf-
an sig í baráttunni fyrir bættum
kjörum hinna láglaunuðu manna
og kvenna á íslandi, hcldur er
hann líka að hjálpa íhaldinu til
að koma á íhaldsþjóðfélagi, sem
Jregar liefur sýnt á sér bæði horn
og klaufir ójafnaðar í skiptingu
Jrjóðarleknanna, Jrannig að Jteir
ríku verða ríkari á kostnað hinna
fátækari.
Ekki er hægt að skilja svo við
afglöp stjórnarflokkanna, að ekki
sé minnzt á loforð Jreirra um bætt
lífskjör öllum lil handa. Það var
ekki lítið loforð heldur- beint
stefnuskráratriði í síðustu kosn-
ingum og jafnvel gefin út bók
um það o. fl., prentuð á kostnað
ríkisins og send á livert heimili í
landinu (bók Jressi, „Viðreisn"
kostaði urn 300.000 kr., og var
kostnaður greiddur úr ríkissjóði).
Þetta loforð var efnt á Jiann veg,
að lífskjörin versnuðu stórkost-
lega, svo stórkostlega, að enginn á-
byrgur maður ltefur fengizt til að
reikna út, hvernig fjölskylda get-
ur lifað af verkamannslaunum.
íhaldið gerði að vísu tilraun til
þess, og við athugun kom J)á í
ljós, að til Jtess Jruríti verkamað-
urinn að vinna mun lengur á
degi hverjum en refsifangar Rússa
í Síberíu. Ekki minntist forsætis-
ráðherra í útvarpsræðu og ára-
mótagrein á slíka sníámuni sem
lífskjaraskerðingu vinnandi fólks,
Skuldir ríkissjóðs hafa stórauk-
izt, Jrótt lofað væri að hætta lán-
tökum erlendis. Fjárlög ríkisins
liafa liækkað um helming síðan
vinstri stjórnin lét af völdum, og
gjaldeyrisstaðan er vcrri en hún
var ])á. Vaxtaokrið hefur leikið
atvinnuvegina og einstaklingana
grátt, þótt stjórnin liafi heykzt á
því að nokkru. Verklegar fram-
kvæmdir á vegum hins opinbera
eru minni en áður í hlutfalli við
heildarútgjöld rikissjóðs. Hinar
frægu 59 sparnaðartillögur fjár-
málaráðherra og manna hans
runnu út í sandinn, og er lítt á
þær minnzt, enda voru þær lýð-
skrum eitt og Jjó í blygðunarlaus-
ara lagi. í kaupgjalds- og kjara-
málum vitna stjórnarsinnar af-
dráttarlaust til Jjcss, að allir at-
vinnuvegir séu að komast í J>rot
og'Jjoli ekki kauphækbanir. Þann
ig dæma J)eir áhrif „viðreisnarinn-
ar“. Hins vegar rembast J)eir enn-
J)á við að lýsa hinum góðu og
battiandi horfum, Jtegar samdrátt-
arstefna Jreirra hafi komizt á
hærra stig. Sannleikurinn er sá,
að íslendingum hentar ekkertvcrr
en samdráttar- og kreppustefna,
svo ntargt er hér ógert og svo
miklir eru möguleikarnir, ef þeir
eru notaðir.
í ræðu og áramótagrein forsæt-
isráðhcrra er ekki vikið að því
ÁRAMÓT
en síðar munu nokkur atriði úr
grein þessari verða tekin til með-
ierðar.
Þegar verkalýðsfélögin undu
ekki lengur kjaraskerðingunni og
kröfðust liækkáðra launa, J)ar cð
kaup hækkaði ekki í samræmi við
verðlag eins og áðurog fengu 12%
kauphækkun á síðasta sumri, ])á
framdi stjórnin enn eitt glappa-
skot og lækkaði gengið um rúm
13%, og var það önnur gengisfell-
ingin á 16 mánuðum. 1 sambandi
við þennan verknað gaf stjórnin
út bráðabirgðalög í stað J)ess að
kalla AlJ)ingi saman. Með því
móti kom hún í veg fyrir það
erfiða verk sumra verkalýðsleið-
toga innan stjórnarflokkanna, er
búnir voru að berjast fyrir kaup-
hækkunum innan verkalýðshreýf-
ingarinnar, en hefðu átt örðugt
með að greiða atkvæði með geng-
isbreytingunni, senr var bcint
kauprán og hefndarráðstöfun
gegn fólkinu. Ríkisstjórnin getur
með engu móti varið J)ær aðgerð-
ir með rökum og gerir tæplega
nokkra tilraun til þcss lengur.
Oll Jressi atriði, sem nú liafa
verið nefnd, eru ekki til þess fall-
in að auka virðingu á heiðarleika
stjórnmálamanna. Flver sú ríkis-
stjórn, sem ekki getur eða vill
framkvæma yfirlýsta stefnu sína
1 Jrýðingarmestu málefnum, á nú
J)egar í stað að segja af sér og fela
öðrum stjórnartaumana.
En hvernig hal'a atvinnuvegirn-
ir gengið undir hinni einlitu og
einráðu íhaldsstjórn? — Það er
skemmst að segja, að útvegurinn
Jrurfti kreppulánaaðstoðar við
eftir stuttan tíma. Fyrir hann var
])ó „viðreisnin" fyrst og frentst
gerð. Sama er að segja um land-
búnaðinn, að hann kemst ekki af
hjálparlaust, og er J)að J)ó viður-
kennt af öllum stjórnmálaleiðtog-
um, J)ótt aðgerðir liafi dregizt.
höfuðverkéfni, sem stjórnarflokk-
arnir löfuðu skilyrðislaust fyrir
valdatöku sína, að bæta lífskjör
almennings. í ræðu sinni, sem var
hin ísmeygilegasta, boðaði hanti
breytingu á dómsmálum landsins.
Koma ætti upp almenningsdóm-
stólum. En ahnenningsdómstólar
eru stundum scttir á laggirnar um
eða eftir uppreisnir, og mun setja
ltroll að ntörgum við orðið eitt.
Það réttarfarskerfi, sem hér er og
cr svipað og í nágrannalöndun-
um, virðist vanta mikið að áliti
Bjarna, og hann virðist ekki bera
mikið traust til dómstólanna í
landi okkar. Vel getur það verið,
að treysta Jturl'i íslenzka dómstóla
og íslenzkt réttarfar, en einna ó-
líklegasti maður til Jreirra hluta
er nefndur ræðumaður.
Eftirtektarvert var ])að, að
Bjarni vildi ekki útvarpsumræður
um landsmál, ef til vill minnugur
liinna sfðustu. Scgir ])ær sýndar-
mennsku. Hér er J)ví til að svara,
að almenningur á heimtingu á
að stjórnendur standi opinberlega
fyrir máli sínu í áheyrn alþjóðar.
Hins vegar ættu stjórnendur að
temja sér rökræður í stað skamma
á þeim vettvangi.
Forsætisráðherra sagði, að gjald
cvrisstaðan væri betri en í fyrra.
En liann gleymdi að geta þess um
leið, að m. a. J)ess vegna var síð-
ari gengisíellingin óþörf. Forsætis
ráðherra ságði, í sanibandi við
laúnamál, að kakan stækkaði ekki,
])ótt hún væri skorin í sundur,
}). e. þjóðartekjurnar yrðu ekki
meiri, J)ótt heimtað væri hærra
kaup. Þetta voru nú engin vís-
indi, en ckki cr trúlegt, að Jrorri
einstaklinganna sætti sig við
minnkandi hlut, á meðan útvaldir
fá sinn skammt stækkaðan.
Þá hótaði forsætisráðherra J)ví
alveg berlega, að kauphækkunum
yrði svarað nteð einhverjum þeim
5
Þórunn Stefánsdótfir
íhaldsbrögðum, sem Jjjóðin hefur
nii fengið smjörþefinn af um
skeið. Þessi liótun var að vísu í
sæmilegum umbúðum, en tvímæla
laus engu að síður. En ])essi nýárs
gjöf var gefandanum lík, J)að
mátti hún þö eiga, og að því leyti
við hæfi, hversu sem þiggjéndur
bregðast við.
Árið 1958 var kaupmáttur laun-
anna mestur hér á landi. Þá var
Bjarni Benediktsson í stjórnar-
andstöðu. Þá þótti honum og
flokki hans of illa borguð vinnan
í landinu og studdi kaupkröfur.
Þá var Jrví haldið fram að atvinnu
vegirnir þyldu ekki hærra kaup.
Nú stjórnar Sjálfstæðisflokkurinn
og sjálfur forsætisráðherra tilkynn
ir, að kauphækkunum verði sant-
stundis mætt með viðeigandi ráð-
stiilunum. Ekkcrt er trúlegra en
að hugur fylgi máli, sbr. hefndar-
ráðstafanir ríkisstjórnarinnar í
sumar.
Atvinna hefur yfirleitt verið
góð á liðnu ári. Sums staðar norð-
anlands hefur verið uppgripaafli
á minni þilfarsbátum og trillum.
Síldaraflinn í suntar var helmingi
meiri en áður, miðað við mörg
undanfarin ár. Verðmæti ])ess afla
er um 600 millj. kr. Síldarvertíðin
í vetur er óvenjuleg og færir hún
mikla fjármuni í þjóðarbúið.
Margar greinar iðnaðarins hafa
gengið mjög sæntilega, og erlend
eftirspurn gefur vonir um að út-
flutningur geti ltafizt mjög fljót-
lega í allstórum stíl.
Þau tíðindi gerðust, að varnar-
liðið í Keflavík fékk leyfi ís-
lenzkra stjórnarvalda til að stækka
sjónvarpsstöð sína. Mun hún
eftir þá stækkun geta náð til
helmings þjóðarinnr. Hermanna-
sjónvarpið á að verða hinn mikli
uppalandi framtíðarinnar. Og
í 10 þús. króna sjónvarpstækjum
Jheimilanna á að festa sparifé
landsmanna, m. a. það fé, sent
með valdböði cr sogið út úr inn-
lánsdeildum og sparisjóðum úti
á landi.
Með þessu ráðherraleyfi hefur
íslenzka ríkisstjórnin boðið heim
öflugustu áróðurstækni, sem enn
liefur vcrið fundin upp og sættir
sig við að erlendir menn fjalli
um. Slíkt er fullkomið hneyksli
og siðleysi.
Um leið og okkur bcr að fagna
því, að atvinnuvegirnir liafa skil-
að góðum hlut á liðnu ári, er rétt
að minnast Jress, hve J)eir voru
efldir og auknir á nteðan vinstri
stjórnin sat að völdum. Dæmi
um J)að er bátaflotinn, sent aflan-
um skilaði á land, og síldarverk-
smiðjurnar á Austurlandi, sem í-
haldið kallaði pólitíska fjárfest-
inu og mótmælti.
Því miður hefur víða orðið
samdráttur í verklegunt fram-
kvæmdum síðustu 2—3 árin. í
lieilum sýslum hefur ekkert íbúð-
arhús verið bvggt. Jarðræktarfram
kvæmdir eru minni en áður. í-
búðarbyggingar á Norðurlandi
hafa einnig dregizt saman í kaup
stöðum, svo að til vandræða mun
leiða, ef að svo heldur fram, sem
horfir.
Þrátt fyrir allt ])etta er engin á-
stæða til svartsýni eða vonlevsis.
Fólkið á ennj)á kosningarréttinn
og mun nota hann. Ríkisstjórnir
koma og fara, og eitthvað gott
verður um jxer sagt, hverra flokka
sent þær eru. En mcð {)ví að í-
haldsstefna er stefna samdráttar
á hún ekki við hér á landi og hæf-
ir ekki dugmiklu og framfara-
sinnuðu fólki í lítt numdu landi.
Samanburður f járlaga
í SÍfOASTA tölublaði Dags var gerð-
ur nokkur samanburður á fjárlögum
rikisins síðustu ár. I’ar var ín. a.
vitnað í ræðu Sigurvins Einarssonar
alþingisinanns. En þar sheddist inn
villa. Rétt er greinin svona:
Við þriðju umraðu fjárlaganna
sl. mánudag, skýrði Sigurvin Einars-
son alþingismaður frá fjárvcitingum
til nýbygginga vega, lnúa og hafna
1958— 62, og eru þá vega- og brúar-
framlög af benzínskatti meðtalin öll
árin. Sigurvin F.inarssyni telst til, að
fjárvcitingar Jressar hafi, sainkvæmt
fjárlögum 1958 nuinið 5.27r/,c a£
heildarupphæð fjárlaganna. Eölur
þa-r, sem hér fara á eftir og teknar
eru úr ra'ðu Sigurvins, sýna [)ar upp-
hæðir (taldar í hundruðum þús.),
sem veittar voru til framkvæmda
1959— 62 og tii samanburðar þa'r
upphæðir, sem þurft hefði að veita
til Jress að halda hlutfalli ársins
1958, svo og [)á upphað, sent á
vantar hvert ár til ]> l*ss að 5 .21'/„ af
niðurstöðuuppha’ð 1 járlaga sé til
þessara framkvæmda veitt.
. Fjárveiting 5.27% Vantar
millj. lllillj. millj.
1959 . 51.7 60.4 8.7
1960 . 61.5 79.2 17.7'
1961 . 62.0 83.7 21.8
1962 . 62.4 92.3 29.4
VETUR í BÆ
Eg veit hvað svöngum vetur er.
Þú veizt það máskc líka.
J. H.
Fyrir nokkrum dögum her-
nam Vetur konungur landið á
all hrikalegan hátt, að minnsta
kosti ef miðað er við flest und-
anfarin ár um áratuga skeið.
Við herhlaupið beitti hann eink
um að þessu sinni tveim af
skæðustu liðsoddum sínum:
Stormi og Fönn. Frosta hafði
hann í bakhönd og skyldi hon-
um, ef til vill, seinna beitt, svo
sem algengt er.
f þessu áhlaupi urðu margir
fyrir miklu eignatjóni og erfið-
leikum. Og flestir landsmenn og
óteljandi málleysingar — eink-
um á Norður- og Austurlandi
— hafa sætt meiri og minni
óþægindum í þessari hrotu, sem
enn er ekki til lykta leidd.
Harðast hafa þó orðið úti
blessaðir litlu vinirnir okkar,
hinir fögru og skemmtilegu
smáfuglar, sem á góðviðrisdög-
um vorsins og sumarsins hafa
þrásinnis hrifið hug okkar og
lyft honum til hæða • langtum
meira en mikið af þeirri tónlist,
sem hellt er yfir okkur í tíma og
ótíma mikinn hluta sólar-
hringsins og þjóðin er látin
greiða ærna peninga fyrir. Þess
ir smælingjar eiga þess ekki
kost í óveðrum vetrarins —
eins og við mennirnir — að
leita skjóls í húsum inni og eyða
þar meiri hluta sólanhringsins,
mettaðir og á mjúkum beði.
Heldur verða þeir að þola ógnir
óveðursins undir beru lofti all-
an sólarhringinn, oft dag eftir
dag. Geta þeir, sem legið hafa
úti á köldum nóttum og þjáðst
af kulda, bezt skilið hve löng
skammdegisnóttin verður þess-
um smælingjum, þótt ekki bæt-
ist við hungurkvalir, sem fæstir
munu enn — sem betur fer —
þekkja svo, að þeir geti gert sér
hugmynd urn ógnir þeirra.
Nú hefur Vetur konungur
steypt klakabrynju yfir landið
og bannað smáfuglunum allar
bjargir. Og nú leita þeir í neyð
sinni á náðir okkar mannanna
þúsundum saman. Undanfarna
daga hafa að minnsta kosti 200
snjótittlingar heimsótt okkur
Fædd 18. niarz 1879.
Dáin 22. desenibcr 1961.
FÖSTUDAGINN 22. desember síð-
astliðinn andaðist Þórunn Stefáns-
dóttir á Fjórðungssjúkrahúsinu á
Akureyri. Jarðarför hennar fór fram
frá Akureyrarkirkju 3. janúar.
Þórunn Stefánsdóttir var fædd
á Desjarmýri í Borgarlirði eystra
18. niarz 1879. Foreldrar hennar
voru sr. Stefán Pétursson, prestur
að Desjarntýri og síðar að Hjalta-
stað og Ragnhildur Björg Metii-
salemsdóttir Jónssonar írá Möðru
dal. Séra Stefán og Ragnhildur
eignuðust fjórtán börn, tvö dóu
í æsku, en tólf náðu lullorðins-
aldri og góðum Jtroska. l'Test, ef
ekki öll, eru J)jóðkunn fyrir gáfur,
gjörvuleik og starfshæfni.
Þórunn missti föður sinn í
bernsku, fluttist })á þegar eða árið
1888 til Halldórs Benediktssonar
og Arnbjargar Sigfúsdóttur á
Skriðuklaustri og ólst J)ar upp.
Var lieimili J)eirra hóna örðlagt
fyrir rausn og myndarskap. Ung
fór Þórunn í kvennaskóla á Akur-
eyri og útskrifaðist J)aðan 1898,
og frá hússtjórnarskóla í Reykja-
vík útskrifaðist hún árið 1900. Ár-
ið 1907—08 dvaldist lnin í Kaup-
mannahöfn við hannyrða- og vefn
um hádegisbil dag hvern. Og nú
reynir á gestrisni okkar Akur-
eyringa og annarra, er þessa
örbjarga gesti ber að garði.
Eg þykist þess fullviss, að
Akureyringar séu engir eftir-
bátar annarra að gestrisni, og
að flestir muni vilja víkja ein-
hverja af vesalings litlu fugl-
unum. Að þeir ekki gera það,
nema ef til vill fáir, mun stafa
af athugaleysi þeirra.
Til þess að víst sé að vel sé
tekið á móti þessum litlu gest-
um, finnst mér að réttast væri
að skipuleggja móttökurnar
hér í bænum. Treysti eg konun-
um bezt til að annast það, og vil
skora á þær að beita sér fyrir
því. Er hugmynd mín sú, að þær
fái börn sín, fleiri eða færri, til
að mynda samtök, helzt í
hverri götu bæjarins. Safni síð-
an saman brauðleifum og ýms-
um matarúrgangi — sem þrest-
irnir eta — en kaupi fuglafóður
handa tittlingunum. Verði síðan
valinn staður, sem næst miðju
samtakavæðisins, og börnin
færi síðan fuglunum fæðuna
eftir settum reglum, sinn dag-
inn hvert.
Bezt er að gefa þröstunum
sér, .þeir eta ekki fuglafóðrið.
En brauðskorpurnar þarf að
mylja svo smátt, að þeir geti
hæglega gleypt molana. Snjó-
tittlingunum má líka gefa brauð
rúylsnu.
Ef konurnar vildu nú sinna
þessu og jafnframt útlista og
skýra fyrir börnum sínum
þrautir og erfiðleika litlu,
vængjuðu vinanna okkar —
leitast við að vekja hjá þeim
samúð og góðvild til þeirra, er
erfiðast eiga í lífsbaráttunni,
mundu þær vinna hið þarfasta
verk. Yrðu slíkar kenndir vakt-
ar í brjóstum barnanna núna
fyrir jólin, mundu þær verða
þeim margfalt dýrmætari jóla-
gjöf og betra veganesti á lífs-
leiðinni en hinir dýru munir
sem fólk keppist við að kaupa
og gefa börnum sínum, senni-
lega J)ó flest — því miður — án
þess að skýra nógu vel fyrir
þeim mikilvægi jólahátíðarinn-
ar, sem gjafirnar eru bundnar
við.
Minnist að lokum orða meist-
aðarnám. Þar hlaut hún viður-
kenningu og verðlaun fyrir prýði-
lega frammistöðu. Hún var vefn-
aðarkennari við kvennaskóla í
Reykjavík 1908—09, urhferðakenn
ari í matreiðslu 1909—11 og ráðs-
kona við Eiðaskóla 1911—14. Fór
til Vesturheims 1914 og stundaði
saumaatvinnu, kom lieim 1922.
Eftir ])Ctta var heimili hennar
lengst af í Reykjavík, fáein ár á
Austurlandi, en tvö og hállt síðast
liðin ár hér á Akureyri hjá bróð-
urdóttur hennar. Hún kaus að
dveljast síðustu stundirnar hér á
Akureyri. Atti ljúfar minnihgar
frá skóladvöl sinni í æsku og ósk-
aði að hvíla í sama kirkjugarði pg
hennar elskulega móðir.
Þórunn Stelánsdóttir var mikil
atgerviskona, en Iét að sama skapi
lítið yl'ir sér. Ekki festi hún 'ráðá-
hag sinn. Hún yar prýðilega
greind og ágætlega verki 'farin.
Hún var stórbrotin í lund, en
liófsöm og hógvær og svo dul í
skapi, að hún sagði fáum eða eng-
um hug sinn allan. Fastlynd var
hún og trygglynd, sannur vinur
vina sinna, en óvin átti hún eng-
an. Minnug var hún og margfróð.
— Gott var að dveljast í návist
hennar.
arans, sem sagði: „Það, sem þér
gerið einum af mínum minnstu,
bræðrum, það hafið þér einnig
mér gert. — Gamall útilegukarl.
Eins og grein þessi ber með
sér, er hún skrifuð fyrir nokkru
síðan. En hún er þó í fullu gildi
og verð fyllstu eftirtektar, þótt
birting hennar hafi dregizt. □
Skautafélag Ak. 25 ára
(Framhald af bls. 1)
Gunnar Thorarensen, Eggert
Steinsen, Seindór Steindórsson,
járfnsmiður, Geir Jónsson, Jón
D. Ármannsson, Þorvaldur Snæ
björnsson, Björn Baldursson,
Hjalti Þorsteinsson og Ingólfur
Ármannsson. Núverandi stjórn
skipa: Jón D. Ármannsson,
Skjöldur Jónsson, Björn Bald-
ursson, Ágúst Karlsson og Örn
Indriðason.
Félaginu bádust heillaskeyti
og góðr gjafir. Kristján Geir-
muridsson og frú gáfu tvo fagi’a
verðlaunabikara til keppni í
listhlaupi karla og kvenna og
fylgdi reglugerð, staðfest af
ÍSÍ. Knattspyrnufélag Akur-
eyrar og íþróttabandalag Ak.
gáfu einnig verðlaunagripi til
keppni.
Á þessum timamótum Skauta
félags Akureyrar kom J)að
glöggt fram, að mikill áhugi er
fyrir byggingu vélfrysts
skautavallar.
Hófið að Bjargi fór vel fram
og var hið ánægjulegasta. Því
stjórnaði Jón D. Ármannsson.
Dagui’ árnar Skautafélagi
Akureyrar allra heilla. □
- Bátakjarásanmingar
(Framhald af bls. 1)
fram á að skiptiprósentan
hækki úr 31,5% í 36% og á
dragnótaveiðum úr 37% í 40%.
Ekkert hefur heyrzt af hinum
fyrsta fundi. □
Ég, seni skrifa Jæssar fáu línur,
sat stundum inni hjá henni í
rökkrinu á kvöldin og rabbaði
við hana unt liðna daga. Beiiuli
cg þá til hennar spurningum við
og við, lnin hatði aðallega orðið.
Sagði hún mér þá ýmislegt frá
skólaveru sinni í Kaupmannahöfn
og dvöl sinni í Ameríku, einnig
nokkuð frá fyrstu árunum í Rvík,
eftir að hún kom að vestan. ÖIl
var frásögn hennar litrík en hóf-
söm, því hún var glöggskyggn og
mildur dómari, sem mannvinum
er títt.. Hún haíði ákveðnar skoð-
anir á mönnum og málefnum og
lét engan blekkja sig. Duldist mér
J)á ekki, hve eðlisfar hennar var
ágætt, hve góður nemandi hún
var, hve lífið hafði reynzt henni
farsæll skóli, gert hana milda og
vitra.
Um tvo samtiðarmenn sína
talaði Þórunn at nteiri virðingu
og aðdáun en aðra. Það voru þeir
próíessor Haraldur Níelsson og
Jón Stefártsson, bróðir hennar.
Þórunn var trúkona í orðsins eig-
inlegustu merkingu. Trúin var
henni ekki aðeins huglægur, af-
stæður hæfileiki, heldur miklu
fremur raunsær óbrigðult sann-
leiki. Þess vegna var' sérá Harald-
ur ekki aðeins venjulegur baráttu
nraður frá sjónarmiði hennar,
heldur liugsjónahetja, postuli
fagnaðarerindisins, kærleikans og
sannleikans. ITún fylgdist vel mcð
þeim andlegu straumunr, sem
gustuðu um höfuðstað landsins á
öðrum og Jrriðja áratug aldarinn-
ar. Skilningur hennar var vökull
með baráttu leiðtogans og samúð-
in með honum rík.
Jón, bróðir Þórunnar, var at-
kvæða gáfumaður, glæsimenni liið
mesta, hugprúður og lrjartahlýr.
ITann dó í Ameríku 1932, Doktor
Stefán Einarsson minntist lians
eftirminnilega í Oðni. Þar segir
prófessorinn meðal annars: „En
þótt lröfuð Jóns væri gott, þá er
mér grunur á, að hjartað hafi vcr-
ið ennþá betra.“ Svo heitt unni
Þórunn þessmn ágæta bróður, að
minningin um hann lýsti henni á
allri vegferð hennar.
Eins og áður er sagt, andaðist
Þórunn ’á Fjórðurigssjúkrahúsinu
á Akureyri. Hjúkrunarkona deild-
arinnar, sent annaðist hana, lét
svo um rnælt við frænku hennar,
að Þórunn væri góður sjúklingur.
Þannig var eðli hennar. Hún
vildi aldrei láta hafa mikið fyrir
sér, var hetja í hverri raun, var
ljúfara að gefa en þiggja. Hins
vegar var hvert blítt orð og hlýtt
handtak blóm á götu hennar, eins
og flestra, sem einir fara langan
veg. Það eru mikil sannindi falin
í Jressum vísuorðum Einars Bene-
diktssonar: „Maðurinn einn cr
ei nema hálfur, með öðrum er
liann meiri en hann sjálíur. i
Þórunn sagði mér, að starfslið
sjúkrahúSsins væri blítt og gott
fólk Og gott að vera þar. Það er
því miður ekki allra lán að geta
kvátt J>á veröld, sem var, og heils-
að hinni, sem við tekur, með ljós
í auga og bros og Jxikk á vör.
Hér með flyt ég læknum sjúkra-
hússins, hjúkrunarkonum og öðru
starfsíiði þcss svo og Pétri Jóns-
syni. heimilislækni okkar, hinztu
kveðju hennar og hjartans J)ökk.
En Þórunn var meira en góður
sjúklingur. Hún var góð kona og
höfðinglynd, góður borgari og
góður vinur, nieðal Jreirra beztu,
sem ég.lief eignazt og átt. Hún var
dugmikil kona, og rétti mörgum
hjálparhönd, sem })ess Jrurftu
með.
Þórunn Stefánsdóttir átti góða
heimvon. Sú heimvon er okkur,
vinum hennar, sem Jrekktunt hana
bezt, hvort tveggja í senn, ljós-
gjafi líðandi stundar og veruleiki
hins eilífa lífs.
Við kveðjum hana með virð-
ingu í hljóðri ])ökk og blessum
minningu liennar.
Ólafur Tryggvason. ,