Dagur - 28.03.1962, Page 5

4
.....■.."""""-----------......—-.ii.,
Daguk
„BÆTT
GJALDEYRISSTAÐA“
VIÐ HÖFUM löngum búið við nokkra
gjaldeyrisörðugleika, aðeins mismunandi
mikla, allt írá þeim tíma að síðari heims-
styrjöldin skolaði digrum gjaldeyrissjóð-
um á fjörur landsmanna og þeim hafði
verið eytt. En það gerðist svo áð segja
samtímis.
Vegna einhæfrar framleiðslu í landinu
þarf fleira að kaupa frá öðruin löndum
en annars staðar þekkist, og vegna þess
hve langt við vorum á eftir í hvcrs kon-
ar uppbyggingu, þurfti mikil átök að
gera á skömmum tíma. Hvort tveggja
heimtaði allan gjaldeyri og meira til.
Gjaldcyrissjóðum var ekki safnað'. Hvort
uppbyggingin var of ör, er erfitt að full-
yrða nákvæmlega. Þó er tvennt alveg
víst: Lífskjör manna urðu bæði jöfn og
góð, og fyllilega sambærileg við flestar
nágrannaþjóðirnar, og það var auðveld-
ara að standa í skilum gagnvart erlend-
um lánardrottnum þótt skuldir hefðu
vaxið, en það var fyrir 10 árum síðan,
svo ekki sé farið lengra aftur í tímann.
Og liver vildi í raun og vcru ciga eftir
að skapa þá uppbyggingu atvinnuveg-
anna og þær alhliða framfarir, sem orðið
höfðu á hinu öra þróunarskeiði fram til
ársins 1958—1959, er þáttaskil urðu?
Á hinu misheppnaða „viðreisnartíma-
bili“ núverandi íhaldsstjórnar er mjög
gumað síðustu vikurnar af yfirliti Seðla-
bankans, sem birt var í blöðum og út-
varpi og sýndi tölulega bætta gjaldeyr-
isstöðu bankanna og var sctt fram ein-
hliða og á skrumkenndan liátt eins og
væri verið að auglýsa nýja tegund af
sápu.
Hagfræðideild Seðlabankans segir í
Fjármálatíðindum, 3. hefti 1961, að í
árslok 1958 (í lok vinstristjómartíma-
bilsins) hafi hrein gjaldeyriseign bank
amia verið 228 milljónir króna, miðáð
við núverandi gengi. En um siðustu
áramót var hrein gjaldeyriseign bank-
anna 526 milljónir króna, eða nær 300
milljónum króna mcira. En Iausaskuld
ir erlendis, sem einstökum mönnum
var veitt að taka, en þekktust alls ekki
áður, námu við síðustu áramót tæpurn
300 milljónmn króna. Lausaskuldirnar
vega því upp á móti gjaldeyrisaukning
unni og útkoman er sú, að í þessu efni
hefur ekki orðið nein framför. Og
jafnframt þessu hafa svo erlend lán til
Iengri tíma verið tekin, svo mörg hundr
uðum milljóna skiptir.
„Gjaldeyrisstaðan var í rústum í Iok
vinstristjórnartímabilsins“, segja stjórn-
arblöðin, alveg blygðunarlaust, og hafa
sagt undanfarin ár við hvert tækifæri.
Gjaldeyrisstaðan nú er þó mjög lík og
ekki betri, eins og að framan er sýnt, og
þegar litið er á gjaldeyrisstöðu landsins
í heild. Og auðvitað er það sú heildarnið
urstaða, sem máli skiptir þegar talað er
um gjaldeyrismálin.
Skrumið í auglýsingu Seðlabankans,
sem nú er mest á lofti haldið, fellur því
um sjálft sig.
Hið ískyggilegasta við fjármálastefn-
una er að sjálfsögðu það, að þrátt fyrir
hinn ahncnna samdrátt verklcgra fram-
kvæmda, skuli gjaldeyrisstaðan ekki hafa
batnað. Á næstu árum mun þessi sam-
dráttur segja alvarlega til sín x minni
framleiðsluaukningu, húsnæðisvandræð-
um og fleiri einkennum ,viðreisnarinnar‘.
v---------------------------------J
FERÐ UM LANGANES
Eins og áður getur hefur bónd
inn hér á hendi vitavarðarstarf
og veðurþjónustu. Er vitavarzl
an erfið, því 12—15 km eru út
að vitanum, og vegleysu að
fara. Ekki er þó starf þetta hátt
launað og mætti betur vera.
Auk þessa hefur Björn svolít-
inn búskap, 50 kindur og eina
kú. Einnig hefur hann nokkrar
tekjur af rekanum, en ekki er
erfiðislaust að nytja hann, því
alls staðar er sæbraLt og víðast
björg, og því ekki hægt um vik
um björgun trjáviðarins.
Hér var mér mjög vel tekið,
enda gestkomur hér fátíðar.
Leggja fáir leið sína hér út nes
ið, nema pósturinn, en hann
kemur hingað vikulega.
Daginn eftir var þægilegt veð
ur, norðvestan gola og loft skýj
að.
Þennan dag ætlaði ég út á
yzta odda nessins, sem kallast
Fontur, þar út frá er vitinn.
Þangað eru, eins og áður segir,
12—15 km eftir því hvort farið
er beint eða með sjónum.
Upp úr hádeginu lagði ég af
stað. Þegar kemur út fyrir vík-
ina, taka við björg með sjónum
og eru þau óslitið kring nesið,
allt suður að Skálum að aust-
an. Mjög er hér grýtt yfir að
líta, virðist það nánar eingöngu
grátt grjót, en alls staðar leyn-
ist ýmislegur smágróður innan
um grjótið, fær hann þar skjól
og hlýju. Þeir sem líta yfir þetta
land í fljótheitum, mundu flest
ir kalla það svo til gróðurlaust.
Það mun því koma mörgum á
óvart hvílík fjölbreytni í gróðri
er þarna í raun og veru. Fyrir
nokkrum árum var Helgi Jón-
asson grasafræðingur frá Gvend
arstöðum hér á ferð. Taldi hann
sig hafa fundið milli 50 og 60
jurtategundir á nesinu utan við
Skoruvík. Enda sagði Björn í
Skoruvík og fleiri Langnesing-
ar mér að fé, sem kæmist upp á
að vera þarna, vildi ekki annars
staðar vera. Nú hefur Björn
girt yfir nesið austur að Skál-"
um, og hefur fé sitt allt árið ut
an við girðinguna, hefur hann
haft 16—17 kg meðalvigt á dilk
um og talar það áínu máli.
Er ég var á leiðinni út að vit
anum, fór að hvessa af norð-
vestri og rífa upp þokubakka,
og skellti þokunni yfir um það
bil sem ég var að koma út að
vitanum.
Viti þessi var byggður sum-
arið 1950, er hann úv stein-
steypu, og var efnið flutt frá
Skálum. Er hann þriðji vitinn
í röðinni, sem þarna er byggð-
ur. Fyrst var sett hér upp Ijós-
ker 1907, en nokkrym árum
seinna var byggður hér viti úr
timbri, á járngrind, stóð hann
þar til 1950, að þessi viti var
byggður.
Vitinn stendur nyrzt á nes-
oddanum, er nesið þar mjög
mjótt, varla yfir 200 m, og eru
rúmlega 50 m há björg á þrjá
vegu. Er þar fullt af bjargfugli.
Eins og áður segir, var nú
komin þoka, og gafst mér því
ekki að njóta hins víða og fagra
útsýnis, sem hér er í björtu
veðri, ekki var þokan þó
dimmri en það, að vel sá niður
á sjóinn. Langanesröst lét nú
ekkert á sér bæra, og gat ég
alls ekki séð fyrir henni. Mun
hafa staðið þannig á straumum
og vindi í þetta sinn, annars er
hún oft allúfin, eins og kunnugt
er.
Tveir bátar voru þarna
skammt undan nesinu, virtust
þeir vera á handfæraveiðum.
Eftir að hafa stoppað hjá vit-
anum ca. hálfa klukkustund og
neytt nestis, sem ég hafði frá
Skoruvík, lagði ég af stað aftur
til baka inneftir, fór ég nú inn
með nesinu að austanverðu, og
var helzt ætlan mín að fara alla
leið inn að Skálum, og svo það-
an yfir að Skoruvík, því ég ætl
aði að gista þar aftur næstu
nótt. Þokuna hafði nú dimmt
allmikið, en aftur á móti hafði
kyrrt töluvert, og var veðrið
því öllu betra. Sólskríkjan söng
fullum hálsi, svo ég var bjart-
sýnn á að þokunni mundi létta
aftur er á daginn liði.
Er ég hafði gengið um lVz
ANNAR HLUTI
kl.st., fóru bjargabrúnirnar að
verða algrónar, og skömmu síð
ar fóru að koma brekkuhöll og
smá móar, allt gróið, var það ó-
líkt land eða norðan á nesinu,
þar sem allt var grýtt. Átti ég
þó eftir að kynnast því betur,
hver munur er á gróðurfari
norðan.og austan á nesinu.
Um þessar mundir fór að
glaðna til aftur, og litlu síðar sá
til sólar, rættist þannig spá sól-
skríkjunnar, jafnvel fyrr en ég
bjóst við.
Eins og ég gat um áður, var
ég að hugsa um að fara alla leið
inn að Skálum. Nú þóttist ég
sjá, að það mundi vera allmikill
krókur, og með því að það var
í leiðinni fyrir mig næsta dag,
að koma þar við, þá hætti ég nú
við það, og beygði af leið norð-
HINN 26. febrúar síðastliðinn
var til moldar borin Sigríður
Guðbjörg Jóhannsdóttir, kona
Jóhanns Steinssonar smiðs.
Undiritaðan langar með
nokkrum orðum að votta eftir-
lifandi eiginmanni hennar, dætr
um og ættingjum dýpstu sam-
úð. Einnig vil ég fyrir hönd
drengjaheimilisins við Ástjörn
þakka henni þann mikla og
góða skerf, sem hún lagði fram.
Þótt þrek hennar og heilsa væri
ekki mikil síðustu árin, þá var
hún samt ávallt reiðubúin til að
hjálpa. Hið mikla og kærleiks-
ríka starf, er hún vann á meðal
drengjanna mun ekki gleymast,
og vil ég fyrir hönd þeirra
mörgu drengja, sem nutu þjón
ustu hennar, færa hjartans
þakkir.
ur yfir nesið, heim að Skoruvík.
Á þeirri leið sá ég töluvert gró
ið land, brekkuhöll og smá móa.
Heim að Skoruvík kom ég kl. 7.
Um kvöldið var veður fagurt
og útsýnið til hafsins bjart og
vítt.
Morguninn eftir var skafheið
ríkt veður og hélzt svo allan dag
inn, var lítilsháttar gola öðru
hvoru, en logn á milli, varð
mjög heitt þegar kom fram á
daginn.
Kl. tæplega 12 kvaddi ég
þetta góða fólk, sem hafði sýnt
mér svo mikla gestrisni. Það
býr hér mjög einangrað, á ein-
um afskekktasta skika landsins
og gegnir, við erfið skilyrði,
þýðingarmiklu hlutverki í þágu
menningar og öryggis. Hér eru
hinar gömlu dyggðir, vinnu-
semi, þrautseigja og nægjusemi
enn í heiðri hafðar, og öllum
kröfum stillt í hóf, nema þá
helzt til sjálfs sín. Oft hlýtur
hér að vera næsta einmanalegt
á veturna, þegar norðan bylur-
inn geisar og brimið svarrar við
ströndina. Þá er hér fátt lifandi
á ferð. Með vorinu kemur aftur
líf og fjör, þá kemur krían og
fjöldi annarra fugla, nóttin verð
ur björt og dásamleg og töfrar
hins víða útsýnis og ósnortnu
náttúru ólýsanlegir.
Lagði ég nú leið mína þvert
yfir nesið austur að Skálum,
því ætlunin var að fara til baka
aftur inn nesið að austan. Veg-
ur hefur verið ruddur milli bæj
anna og fór ég eftir honum.
Vestan vegarins liggur dalur,
nokkuð breiður, þvert yfir nes
Árið 1956 var hafizt handa
um byggingu nýs húss að Ás-
tjörn, og var Sigríður heitin þar
mjög framarlega, t. d. vann hún
mikið starf í sambandi við
muna- og kaffisölu safnaðarins.
Þótt það hefðu verið hennar eig
in drengir, sem í hlut áttu,
hefði hún ekki getað hugsað bet
ur um þá. Skömmu áður en hún
kvaddi þennan heim kom ég til
hennar. Fann ég þá hversu
margir þessara drengja voru
henni kærir og eitt af því síð-
asta sem hún sagði um þá var:
„Blessaðir litlu vinirnir mínir.“
Það er því skarð í þann hóp,
sem unni þessu heimili.
Þá var ein ósk hennar sú, að
ef einhverjir vildu minnast sín,
þá minntust þeir Ástjarnar.
Sjálf hafði Sigríður heitin stofn
að sjóð, sem gegna skyldi sér-
stöku hlutverki í sambandi við
Ástjörn. Verða minningargjaf-
ir, sem eftirleiðis kunna að ber
ast, færðar í þennan sjóð. Og
þannig mun ósk hennar verða
að veruleika, og verður eflaust
mörgum til blessunar.
Sigríður heitin var mjög gest
risin og ávallt tók hún gestum
sínum vel. Eg vil persónulega
þakka henni allt samstarf bæði
í söfnuðinum og þó sérstaklega
í sambandi við Ástjörn.
Bogi Pélursson.
<1111111111111111111111111111111111 tii m 1111111111111 iiiiiiuiiiik
í Greinarhöfundur, Stefán Kr. \
| Vigfússon, er frá Lcirhöfn, |
I en ekki Raufarhöfn, eins og i
1 sagt var í síðasta blaði.
ið, heitir hann Vatnadalur. Er
þar mýrlendi með tjörnum og
smá vötnum og grösugt að sjá.
Um það bil miðleiðis milli
bæjanna, þar sem vegurinn ligg
ur hæst, er dálítill grasi gróinn
hóll með lágum tréki'ossi. Hér
undir hvíla bein 11 Englend-
inga, sem urðu úti hér á heið-
inni, er af því þessi saga:
Fyrir mörgum árum siðan,
veit ekki nákvæmlega um tím-
ann, strandaði að vetrarlagi
ensk skúta norðarlega á nesinu,
ca. V2 km sunnan við, þar sem
vitinn stendur nú. Þarna er, svo
sem fyrr segir, 50 m hátt bjarg.
Tókst þó mönnunum að kom-
ast upp eftir gjá eða rauf, sem
þarna er í bjargið, og síðan heit
ir Engelska gjá. Þótti það furðu
gegna, því gjáin var talin ill
kleif. Lögðu þeir nú leið sí.'a
austur yfir nesið og inn með því
að austan, en er þeim tók að
lengja eftir því að finna manna
byggð, lögðu þeir vestur á nes-
ið, en þraut þá krafta og uvðu
úti á þeim stað, þar sem nú
hvíla þeir. Þannig er harmsaga
þessara manna, sem hvíla hér,
langt frá ættlandi sínu og aítt-
fólki.
Eftir um það bil 45 mínútna
gang kom ég að Skálum. Á þess
ari öld var hér á tímabili margt
um manninn, er talið að þegar
flest var, hafi verið hér 150—
200 manns búsettir, og mun
fleira á sumrin. Byggð þessi
myndaðist í sambandi við út-
gerð sem hér reis upp, en þá var
um árabil uppgripaafli við
Langanes, einkum austanvert,
og var því skammt að sækja á
miðin frá Skálum, en veiðin
stunduð á smábátum. En þegar
bátar stækkuðu og urðu vél-
knúnir, var hægt að sækja á
miðin lengra til, en aðstaða ekki
á Skálum fyrir stærri báta,
nema þá með allmiklum aðgerð
um. Lagðist þá verstöðin hér
smátt og smátt niður, þangað til
svo var komið nú fyrir nokkr-
um árum, að staðurinn lagðist
algerlega í auðn. Enn standa
hér uppi tvö íbúðarhús, en hálf
fallin hús og húsatættur eru um
allt, auk margskonar annarra
mannvirkja, sem tönn tímans er
nú óðum að vinna á.
| í LEIÐARA |
SÍÐASTA tölublaðs, þar sem
rætt er um einmenningskjör-
dæmin í Noregi og vitnað í
ræðu Bernharðs Stefánssonar á
fundi ungra Framsóknarmanna,
er ekki rétt eftir haft. Bernharð
vitnaði til engilsaxnesku þjóð—
anna í sambandi við einmenn-
ingskjördæmin. Hins vegar
benti hann á, að þótt hlutfalls-
kosningar væru í Noregi, þá
væri þar heimilt að hafa órað-
aða framboðslista og kjósendum
sjálfum ætlað að raða mönnun-
um á kjördegi, og taldi Bern-
harð þetta eftirbreytnisvert í
hlutfallskosningum. Leiðréttist
þetta hér með um leið og ræðu
maðurinn er beðinn velvirðing
ar á rangherminu. □
________________________________f____
Sigríður Guðbjörg Jóhannsdóttir
Fædd 19. nóv. 1894 - Dáin 19. febr. 1962
5
.......JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU: ..
GLEYMDAR SÖGUHETJUR
MORGUNBLAÐSMENN urðu
nokkuð miður sín hér á dögun-
um, er þeir sáu þess merki, að
ungir efnismenn í tveimur
helztu menntaskólum landsins
voru svo lítt færir í sögu þjóð-
arinnar, að þeir báru engin
kennsl á tvo þjóðfræga forustu
menn hins forna íhaldsflokks,
Jón Þorláksson ráðherra og
Guðmund Björnsson landlækni.
Þótti sennilegt, að tilvonandi
borgarar væru hættir að stunda
þjóðarsöguna með þeim áhuga,
sem einkenndi þjóðlífið, þegar
skrifuð voru hér á landi hin
frægu fornrit, sem svo rnjög er
rætt um nú á dögum.
Ekki fór í þessu efni öllu bet
ur á bæ Framsóknarmanna þeg
ar liðsoddar kaupfélaganna
vildu halda hátíðlegt afmæli
Kaupfélags Þingeyinga og Sam
bandsins. Voru þá að vísu birt
ar nokkrar myndskreyttar rit-
gerðir um leiðtoga kaupfélags-
ins á Húsavík, K. E. A. á Akur
eyri og S. í. S. í Reykjavík.
Söguhetjuvalið var no"kkuð ein
hliða, snerist nær eingöngu að
minningum um þá menn, sem
fara nú með völd í þessum fyrir
tækjum, en lítið getið um fyrir
rennara þeirra, sem stofnsett
hafa þessi öldruðu og virðulegu
samvinnufélög. Niður féll með
öllu við þetta tækifæri að birta
myndir af forstöðumönnum
Kaupfélags Þingeyinga þegar
það var stofnað, Jóni Sigurðs-
syni á Gautlöndum, Pétri, syni
hans, og Jakobi Hálfdánarsyni
frá Grímsstöðum. Þá féll niður
í aðalmálgagni samvinnumanna
í Reykjavík að birta mynd af
Hallgrími Kristinssyni, sem á
þó alltaf nokkurt erindi í minn
ingargreinar þegar getið er um
K .E. A. á Akureyri og S. í. S.
í Reykjavík, að vísu bætti Dag-
ur á Akureyri nokkuð úr þess-
ari vöntun og minntist Hall-
gríms Kristinssonar, en að því
er virtist án þess að um þetta
hefði verið beðið af forstöðu-
mönnum samvinnuhreyfingar-
innar. Afmælisgreinar vel skrif
aðar um afmæli þessara merku
samvinnufyrirtækja hefði átt að
geta verið hressandi söguþáttur
í lífsbaráttu þjóðarinnar. Sögu-
menningin hefur menntað þjóð
ina og verið orkugjafi á erfið-
um stundum í baráttu við ofur-
efli á löngum og myrkum öld-
um.
Ef ástæða var til að minnast
opinberlega og hátíðlega á sögu
Kaupfélags Þingeyinga, Kaup-
félags Eyfirðinga og Sambands-
ins, þá varð að minnast með
jafnmikilli gleði starfsafreka nú
verandi forustumanna og braut
ryðjenda fyrri áratuga. Þar
standa margir menn saman að
góðu verki, en á síðari árum er
svo að sjá, að söguleg iðkun sé
lítið látin ná nema til yfirstand
andi tíma. Málgögn samvinnu-
manna í Reykjavík eru oft
myndskreytt og er þá ósjaldan
haldið á lofti ágæti og hróðri
þeirra húsdýra, sem talið er að
hafi mesta þýðingu fyrir af-
komu fólks í sveitum landsins.
En stundum verður forgöngu-
mönnum atvinnumálanna það á,
að geta fullmikið og einhliða um
framþróun gróðamálanna, en
gleyma andanum.
Fá ár eru liðin síðan myndar-
legt samvinnufélag í góðri sveit
á íslandi skipli eftir áramót
fjörutíu og fjórum milljónum
króna tekjum milli félags-
manna. Var þessi fjárhæð öll
talin andvirði seldrar búvöru.
Vel hafði verið unnið að fram-
leiðslustörfum í þessari byggð
svo sem annars staðar á land-
inu, en vissulega gat það skyggt
nokkuð á gleði bænda, er þeir
athuguðu, að nálega helmingur
teknanna var fenginn sem bú-
vöruuppbót í ofanálag á raun-
verulegt söluvex'ð vörunnar.
Ekki gátu sjómenn, verkamenn
í bæjunum eða fastlaunaðir
starfsmenn ríkis og bæja hafa
lagt frarn þær tuttugu milljónir
króna, sem mynduðu þessa upp
bót á framleiðsluvörum bænd-
anna í þessu héraði. Uppbótin
öll kom frá útlöndum, ýmist
sem lán eða gjafafé frá velvilj-
aðri og athafnamikilli þjóð í fjar
lægu landi. Þetta dæmi sýndi
ljóslega að íslenzku þjóðinni
dugir ekki að líta á skjótfengna
sigra sína í peningabaráttu yf-
irstandandi tíma eins og grund
völl varanlegrar og traustrar
fjárhagsafkomu i landinu. Ef ís
lendingar litu til baka á spjöld
sögunnar, er reynsla Snorra
Sturlusonar bónda í Reykholti
eftirminnileg, þegar meta skal
varanlegt gildi fjárhagslegra og
andlegra sigra í landinu. Snorri
Sturluson var um langa stund
auðugasti maður á íslandi og
hinn valdamesti, því að hann
var lengi forseti hins foma þjóð
veldis og hafði margþætt
héraðsvöld. Á þessum tíma
átti Snorri mörg bú og stór.
Nautahjarðir. hans á sumum bú
unum voru stærri heldur en
hjarðir nútíma bænda á íslenzk
um stórbýlum. Um Snorra má
segja, að hann var auðsæll í
bezta lagi, enda mun hann hafa
litið með nokkru yfirlæti á þau
miklu veraldlegu gæði, sem
bárust honum í hendur, en ekki
var sú frægð og hamingja var-
anleg. Ofundsjúkir samferða-
menn, frændur, venslamenn og
keppinautar unnu saman að því
að svipta Snorra lífi og koma
eignum hans úr höndum réttra
erfingja. Nú mundi Snorra
Sturlusonar lítið getið í þjóðar-
sögunni fram yfir lítt merka of
stopamenn sem voru honum
samferða, ef ekki kæmi til
greina andleg tómstundavinna
hans. Var það starf mikið, þó
að því væri lítt á lofti haldið,
bæði meðan Snorri lifði og
langa stund á eftir fráfall hans.
En þegar þau mál voru öll sann
gjarnlega athugað, kom í ljós,
að Snorri var einna fremstur
sinna samlanda um andlega af-
burði, og hefur auk þess með
einu af ritum sínum, Heims-
kringlu, svo að segja stofnsett
eitt af myndarlegustu menning
arríkjum samtíðarinnar, konung
dæmi Norðmanna.
Vel veit ég að hinir snjöllu
brautryðjendur samvinnumála
í Þingeyjarsýslu og Eyjafirði
munu hvíla í'ótt í gröfum sín-
um, þó að verk þeirra séu van-
metin og frægð þeirra lítt á loft
haldið, af athafnamiklum fjár-
málamönnum, sem halda áfram
starfi þeirra. En ef hin andlega
hlið þróunarmálanna verður lítt
stunduð, getur svo farið, að
möi'gum gildum nútíðarmönn-
um sortni fyrir augum horfurn-
ar í efnahags- og þjóðmálum
yfirleitt, ef niður skyldi fella fyr
irgreiðslur þær frá öðrum lönd
um, sem átt hafa þátt í að skapa
óvenjulegt fjáreyðslutímabil á
íslandi á þeim aldarfimmtung
sem liðinn er síðan ameríski her
inn steig hér fæti á land vorið
1941. Vel mega nútíma leiðtog-
ar samvinnumanna minnast
þess, að afrek þeirra sem stofn-
uðu Kaupfélag Þingeyinga,
grózka Kaupfélags Eyfirðinga
og Sam'bandsins undir stjórn
Hallgríms Kristinssonar var
jafnan tvíþætt. Annars vegar
fjárhagsleg framsóknarbarátta 1
og drengilegt og bjartsýnt hug-
sjónalíf um öll mannleg mál,
hvar sem á var litið.
Vel fer á, þegar íslenzkir sam
vinnumenn minnast í sambandi
við nýsköpun samvinnumála í
Þingeyjarsýslu, Eyjafirði og
Reykjavík þess atburðar, þegar
auðmaðurinn Björn Kristjáns-
son, kaupmaður í Reykjavík,
réð}st með blygðunarlausri
höi'ku á íslenzku samvinnufélög
in 1922. Tilgangur Björns Krist
jánssonar var að eyðileggja
kaupfélögin fjárhagslega með
því að reyna að svipta þau til—
trú og trausti félagsmanna. Hall
grímur Kristinsson hafði þá for
ustu um félagsmál kaupfélag-
anna og Sambandsins. Að hans
tilhlutun voru lagðar fram töl-
ur, sem sönnuðu fjárhagslegan
styrk kaupfélaganna þó að hart
væri í ári, en ekki þótti Hall-
grími nóg að gert að beita tölu-
valdinu, heldur kvaddi hann til
starfa fimm óvenjulega vel rit-
færa samvinnumenn til að
skýra málstað kaupfélaganna
líka með sögulegum og mann-
legum rökum. Snerust vopnin í
hendi hins auðuga kaupmanns,
þannig að samvinnufélögin urðu
styrkari og vinsælli eftir að þess
ari orrahríð lauk, heldur en þeg
ar sókn andstæðinganna byrj-
aði með óvenjulegu yfirlæti.
Mun svo jafnan fara þegar á
reynir fyrir íslenzkum sam-
vinnufélögum, að þau eiga í liði
sínu marga þá höfunda, sem
standa framarlega í röðum rit-
færra manna, og geta 'breytt
vörn í góðu máli í sókn gegn
óhlífnum andstæðingum. Á-
nægjulegt er að geta bent á, að
um sama leyti og niður féll hin
sjálfsagða skylduvinna núver-
andi samvinnuleiðtoga í sam-
bandi við afmæli Kaupfélags
Þingeyinga og Sambanlsins, þá
voru á sömu febrúardögunum
birtar fjórar vakningargreinar
um samvinnumál, sem báru
mjög af því efni, sem hversdags
lega er borið á borð í almenn-
um umræðum um verzlun og
viðskiptamál landsmanna. Jónas
Þorbergsson fyrrum útvarps-
stjóri ritaði þá á vegum sam-
vinnutrygginga frábærlega
snjalla ádrepu um hugsjónir og
fjármál á framkvæmdum sam-
vinnumanna. Sverrir Kristjáns-
son sagnfræðingur ritaði á sjálf
an afmælisdaginn í Þjóðviljann
mjög snjallt yfirlit um fram-
göngu Jakobs Hálfdánarsonar
við stofnun Kaupfélags Þingey-
inga. Væri raunar ástæða til að.
leiðtogar samvinnumanna
sæktu eftir leyfi höfundarins til
I DAG — 22. marz 1962 — er
Sveinn á Skeiði í Svarfaðardal
áttræður að aldri. Eg man ekki
til þess að hans hafi nokkurs
staðar verið getið opinberlega,
til eins eða neins, hingað til. Og
þó hefur Sveinn á Skeiði verið
á löngum starfsaldri einn af
þörfustu mönnum sveitarinnar.
Sveini á Skeiði hefur aldrei
verið stefnt fyrir rétt, sakaður
um hættulega glæfi'a eða önnur
refsiverð afbrot. Hann hefur
aldrei átt í brösum vegna hjú-
skapar eða barnsfaðernismála.
Hann hefur sem sé aldrei
kvænzt og ekki verið við konu
kenndur. Hann hefur ætið látið
sér hægt um miklar lántökur
og skuldasöfnun og hvorki hjá
opinberum peningastofnunum
eða einstökum mönnum. Ilann
hefur aldrei sett búfénað sinn á
„guð og gaddinn“. Vissl sem
var að báðir geta brugðizt í sam
bandi við hirðingu búfjár og
forðagæzlu. Sveinn á Skeiði
vissi að náttúru- og eðlislög
ráða veðrum og fara sínu fram
hvað sem tautar og raular og
sigur mannsins í baráttunni við
þau ópersónulegu ægivöld hlaut
að vera fólginn í stöðugri gát og
hviklausri forsjá, atorku og öðr
um vitrænum manndyggðum.
Sveinn á Skeiði hefur í engu
verið ofnautnamaður, eða vana
bundinn þræll viðsjálla hvata.
Ekki á glæ kastað eða af hönd-
um látið persónufrelsi sitt gegn
auvirðisgjaldi. Hann er óskóla-
genginn maður bæði til munns
að birta þessa grein í tímariti
eða blöðum þeirra. Enn bar það
til, að Guðmundur Hagalín,
skáld, birti í „Heima er bezt“,
tímariti Prentverks Odds
Björnssonar á Akux-eyri, glæsi-
lega lýsingu á landnámi Alberts
Finnbogasonar á eyðijöi'ð í
Gi'ímsnesi. Er þar ágætlega sagt
fi'á fjölhæfni og starfsoi'ku fjöl-
skyldu, sem er að skapa glæsi-
legt fyi'irmyndabú með andleg-
um mætti og vélavinnu á gróð-
ui'litlum móum í lítið byggði'i
sveit. Mun svo flestum fara,
bæði ungum og gömlum lesend
um, að þeim hitnar um hjarta-
rætur við þá sögu, sem þar er
sögð.
Síðast en ekki sízt skal þess
getið, að einn af hinum heima-
menntuðu nemendum Bene-
dikts á Auðnum, Páll H. Jóns-
(Framhald á bls. 7)
og handa. En það eru einmitt
mennirnir, er lengst hafa búið
að því bezta í frumeðli sínu. Og
sízt verið þeiri'i hættu undir-
orpnii' að verða vábeiður og
vandræðamenn eða siðfei'ðileg-
ir öryi-kjai’.
Sveinn á Skeiði er einn á lífi
og yngstur 10 systkina. Foreldr
ar þeirra voru þau hjónin Sig-
urður Sigurðsson frá Hreiðars-
staðakoti og Sigi'íður Jóhannes
ardóttir. Þau bjuggu fyrst á
Ski-öflustöðum, þá að Þoi'leifs-
stöðurn og síðast og lengst að
Auðnum. Sveinn ólst upp hjá
foreldrum sínum. Vandist
snemma við algeng störf ís-
lenzkx-ar alþýðu bæði á sjó og
landi. Varð brátt óséi'hlífinn og
hið bezta liðtækui', svo og trúr
sjálfum sér og öðrum. Fer það
oftast saman. Og hjá foreldrum
sínum vann Sveinn þar til þau
lét uaf búskap. Hóf þá að búa
á Auðnum Sigurhjörtur Sig-
urðsson bróðir Sveins og þeiri'a
systkina hans. Kona Sigui'hjart
ar var Kristín Einai’sdóttir, vel
gefin kona og merk, enda ætíð
hin vinsælasta. Hvarflaði nú
Sveinn úr foreldragarði. Gerð-
ist vinnumaður um fáein ár en
þó lengur lausamaðui'. Vann að
landbúnaði á sumrum hér og
þar sem kaupamaður og tré-
smíði annað veifið. Lengst þess
tíma held ég hann ætti þó heim
ili á Auðnum og studdi Sigur-
hjört bróður sinn í búsetunni
er bæði gerðist bai'nmai'gur og
heilsuveill. Liðu svo tímar.
Árið 1921 setti Sveinn bú á
Skeiði. Hafði keypt jörðina litlu
fyrr og selt á leigu nokkurn
hluta hennar. En að öðru leyti
haft þar slægjur og heyöflun
fyrir sjálfan sig. Réðust þá til
bús með Sveini systur hans
tvær, Sigríður og Stefanía.
Kunnáttusamar um kvennavei'k
og bjai'gfastar um í-eglusemi og
ráðdeild svo og trúnað allan.
Fylgdi þeim systkinum að
Skeiði Sigui'hjörtur bi'óðir
þeirra, er þá var orðinn fyrir
nokkrum árum ekkjumaður og
böi'n hans öll 6 að tölu. Þau
(Framhald á bls. 7)
Sveinn á Skeiði áflræður