Dagur - 03.11.1962, Side 4

4

Dagub
Sfétt gegn stétt
í SÍÐASTA LEIÐARA Dags var á það
bent með rökum, hvernig ríkisstjórnin
hefur í þrjú skipti, á tæpum þremur ár-
um, sprengt þann ramma, sem settur var
við hina yfirgripsmiklu samninga verka-
lýðsfélaga og atvinnurekenda, hverju
sinni. Ákvæði um, að samningar héldu
gildi sínu um lengri tíma, ef vísitala
framfærslukostnaðar hækkaöi ekki yfir
ákveðinn hundraðshluta, mynduðu allar
hliðar rammans. Nú í haust var svo kom-
ið, vegna þess að stjórnin hafði í þriðja
sinn látið lijá líða að gera nauðsynlegar
aðgerðir til að tryggja vinnufriðinn, að
forsendur fyrir áframhaldandi gildi
samninganna voru fallnar. Nú blasa við
vinnudeilur um Iand allt, sem eingöngu
á rætur að rekja til versnandi lífskjara
launþega í hinum fjölmennu verkalýðs-
félögum landsins. Ber að harma það, að
núverandi ríkisstjóm hefur ekki borið
gæfu til að koma í veg fyrir stöðugan og
mikinn ófrið á vinnumarkaðinum, meiri
ófrið en áður hefur þekkst í þessu landi.
í SUMAR gat síldveiðiflotinn ekki leyst
landfestar fyrr en hálfur mánuður var
liðinn af vertíð, að ríkisstjórnin greip til
örþrifaráða, sem síðan hafa verið mikið
deiluefni, m. a. af þeim sökum, að tvenns
konar skiptareglur giltu á allri vertíð-
inni. Sá lakari fyrir sjómenn var skilget-
ið afkvæmi „viðreisnarinnar“. Og nú er
mánuður liðinn af síldarvertíðinni við
Suð-Vesturland og öll skip ennþá í höfn,
vegna deilu um kaup og kjör og virðist
ekkert miða í samkomulagsátt.
ÍSLAND er á þessu ári eina verulega
síldveiðilandið, en annars staðar mátti
kallast aflabrestur á þessari fisktegund.
Þar er því alveg óvenjulega niikil eftir-
spurn eftir síld, bæði á eldri mörkuðum
og nýjum, og bæði fyrir sumarveidda
síld fyrir Norðurlandi og vetrarveidda
sfld.
íslendingar hafa gert mikla sölusamn-
inga um vetrarsíldina svo hundruðum
þúsunda uppmældra tunna skiptir. Og
síldin er enn í sjónum, frjáls ferða sinna
og sjómenn í landi. Einliverra hluta
vegna var síldarleitin liafin í vor, áður
en samið var. Síldarfréttimar höfðu
örfandi áhrif á samningsaðila. Þær heimt
uðu aðgerðir. Nú er ekki slíku til að
dreifa, hvernig sem á því stendur.
Kannski varðar þjóðina ekkert um frétt-
ir frá síldarleitinni á meðan sjómenn og
útvegsmenn leita hinnar vandfundnu
lausnar. En þegar um jafn þýðingarmik-
ið hagsmunamál allrar þjóðarinnar
er að ræða, krefst málið tafarlausrar úr-
lausnar. Það er ekki aðeins milljónaskaði
á degi hverjum, að stunda ekki síldveið-
amar, heldur eru einnig hinir góðu mark
aðir í hættu vegna vanefnda á gerðum
samningum.
FJÖGURRA mánaða stöðvun togaraflot-
ans í sumar, læknavandamálið, kenn-
araskorturinn, átökin við starfsmenn
ríkis og bæja, og svo þau allsherjarátök
verkalýðsfélaganna, sem nú eru hafin,
á rætur að rekja til misheppnaðrar og
úreltrar stjómarstefnu. Sú stefna kyndir
elda ófriðarins og hinnar skefjalausu
stéttabaráttu í landinu, sem orðin er
gjörsamlega óþolandi. □
V-----------------------------------------J
1111111 ii ii ■ 11 ■ i ii 111111111 ii 111
""'JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU:"’................."..
Tómslundavinnð gagnfræðakennarans
Steingrímur Níelsson fimmfugur
ÞEGAR ég rifjaði upp hinar
margháttuðu umbætur og við-
reisnarstörf aldamótamanna á
Akureyri lét ég að mestu ógetið
eins af skörungum þess tíma-
bils, Stefáns, sem síðar varð
skólameistari á Akureyri. Stef-
án hafði sérstöðu, að því leyti,
að hann var búsettur úti í sveit
í Hörgárdalnum, mikinn hluta
starfsævi sinnar, en hafði þó
mjög mikil áhrif á menningar-
líf Akureyrar samhliða skyldu-
störfum sínum.
Aðstaða Stefáns var merkileg
að því leyti að hann bjó í af-
skekktri sveit, Hörgárdalnum.
Þó að hann væri mikil áhrifa-
maður í sveitinni, sýslunni og
landinu var hann á þeim tíma
ekki borinn til áhrifa með sér-
stöku tignarheiti. Hann var kall
aður Stefán á Möðruvöllum eða
Stefán kennari og því heiti
fylgdu ekki neinir sérstakir
töfrar, bundnir við laun eða
vald. Þegar Stefán flutti að
Möðruvöllum hafði hann að
baki stutta en góða sögu.
Hann var kominn af listrænni
bændaætt í Skagafirði. Hafði í
foreldragarði fengið hið bezta
uppeldi sveitanna, margþætta
vinnu og heimalestur. Um ferm
ingu þekkti hann allar jurtir í
sveitinni. Síðan kom Latínu-
skólinn, fremur leiðinlegur, en
gagnlegur og að því loknu ára
dvöl í Kaupmannahafnarhá-
skóla við grasafræðinám. Á
námsárum Stefóns í Kaup-
mannahöfn var árferði hið
versta á íslandi, hafís og hall-
æri. Þúsundir efnilegra manna,
karla og kvenna, fluttu til Am-
eríku í von um að geta þar num
ið land undir betri skilyrðum
heldur en heima fyrir. Allan
starfstíma Jóns Sigurðssonar
höfðu Danir haldið landinu í
kyrrstöðuklóm. Ameríkufarirn-
ar voru eina lífsbjörg þeirra
æskumanna á íslandi sem ekki
áttu von jarða að erfðum. Síðan
komu vélbátarnir og togararn-
ir. Við sjóinn myndaðist þá land
nám sem fyrr hefði mátt byrja,
ef yfirþjóðin hefði leyft íslend-
ingum að njóta gæða landsins
og krafta sinna.
Nú er stétt gagnfræðaskóla-
kennaranna fjölmenn hér á
landi. Tala þerra mun innan
tíðar skipta hundruðum. Þeir
gegna þýðingarmiklum störfum
við uppeldi æskunnar í landinu.
Laun þeirra eru ekki talin há,
sennilega ekki nægilega há,
samt er aðstaða þeirra nú á
margan hátt betri en Stefáns
kennara á Möðruvöllum fyrir
aldamótin. Þegar litið er á þessa
nýju, stóru stétt, miklij fylk-
ingu vel menntaðra manna, þá
má vænta af henni mikilla þjóð
nýtra starfa og fjölbreyttrar
tómstundavinnu. í þeim efnum
á það að geta orðið hressandi
fyrirmynd fyrir hina nýju stóru
stétt að athuga, hvað gagnfræða
skólakennarinn á Möðruvöllum
gat afkastað fyrir land og þjóð,
bæði í skylduvinnu og með tóm
stunda störfum við erfið kjör.
Verður hér minnzt á þessa starf
semi. Ekki svo mjög af því að
það þurfi vegna Stefáns Stefáns
sonar skólameistara, því að æfi-
saga hans er fræg orðin sem vel
má vera, heldur af því að for-
dæmi hans á að geta orðið til
fyrirmyndar og eggjunar nýrri
kynslóð, sem þarf að leysa mörg
merkileg og vandasöm verkefni
í landinu.
Stefán kennari kom að Möðru
völlum, þegar skólinn var að
kalla má í andarslitrum vegna
harðæris og andúðar embættis-
manna á, að óbreyttir bænda-
synir fengju skólamenntun í
bóklegum efnum, sem væri vel
fallin til að auka sjálfbyrgings-
svip þeirra, hroka og þrjózku
gagnvart meiri háttar mönnum
í landinu, án þes að verða að
verulegu gagni fyrir þjóðar-
heildina. Oáran tíðarfarsins slot
aði síðustu 10 ár 19 aldarinnar.
Þau voru að mestu leyti hag-
stæð fyrir atvinnu landsmanna.
Sú breyting átti að nokkru
leyti þátt í því að bjarga lífi
norðlenzka skólans, en hitt
skipti þó ekki minna, að þegar
sem erfiðast var um árferði og
aðsókn til skólans og skólinn að
fjara út, kom þangað sem kenn-
ari ungur og glæsilegur maður,
án fjármagns, en gæddur mikilli
dirfsku, öflugu hugsjónalífi og
skapandi þrótti. Þessum manni
tókst með starfi sínu, bæði á
Möðruvöllum og á Akureyri, að
gefa þessari menntastofnun nýtt
líf og hærra takmark í þjóðlíf-
inu. Hin miklu og mörgu ólaun
uðu tómstundastörf Stefáns
kennara voru unnin í sama
anda og annarra aldamóta-
manna. Þeir vildu reisa við
land og þjóð, sem hafði verið í
senn vanrækt og kúguð. Þeir
urðu af nauðsyn örlaganna að
vinna meir en eins manns verk,
eða öllu heldur margra manna
verk, af því að þjóðin þurfti
þess með eins og á stóð þá. Um
laun var ekki að ræða nema
fögnuð yfir vaxandi velgengni
þjóðarinnar og aukinni bjart-
sýni og starfshug alls almenn-
ings í landinu. Stefán á Möðru-
völlum var fríður maður og
tignarlegur í framkomu og lát-
bragði. Hann og Indriði Einars-
son höfðu tamið sér fataburð og
tilhald smekkmanna á megin-
landi álfunnar. Hið sama gerðu
hjá kunnum mönnum, skáldin
Björnsson og Kelland. Þótti
þessum mönnum vel fara að
flytja blæ frá París og höfuð-
stöðum álfunnar til norðlægra
landa. Sennilega hefði það þótt
broslegt ef slík sízka hefði orð-
ið almenn, ekki síst hjá ungum
mönnum, en enginn reyndi að
líkja eftir þessum Skagfirðing-
um. Tilhald og smekkvísi Stef-
áns kennara, hafði áhrif á skóla
piltana á Möðruvöllum án þess
að nokkrum þeirra kæmi til
hugar að Evróputízkan ætti við
daglegar kringumstæður hér á
landi.
Stefán kennari byrjaði með
því að flytja glaðværð og lífs-
fjör inn í hinn hálfvanrækta
skóla- á Möðruvöllum. Kennsla
hans var lífrænt áhugamanns
verk. Bújörðin Möðruvellir var
í niðurníðslu og borðfélag skóla
pilta hafði verið baslbúskapur
viðvaninga úr dreifðum héruð-
um landsins. Stefán byrjaði á
því að taka á leigu stórbýlið
Möðruvelli og gera það að stór-
búi. Hann tók áð sér yfirumsjón
með mötuneyti skólapilta og
gerði það að sambýli háttvísra
drengja. Þó að Stefán kennari
kynni að vera tilhaldsmaður,
var hann ekki alltaf búinn þess
háttar klæðum. Meðan hann
var á léttasta skeiði tók hann
töluverðan þátt í heyvinnu á
Möðruvöllum og heldur þótti
vinnumönnum hans og kaupa-
mönnum sópa að „kennaran-
um“ þegar hann kom alklæddur
olíufötum með sjóhatt og tók á
móti torfi uppi í heyjum þegar
hlöðurúmið nægði ekki. Möðru-
vallabóndinn vissi fullvel að í
íslenzkum búskap eiga að fara
saman erfið átök og stórmann-
leg framkoma þar sem vel er
haldið á metnaði bændastéttar-
innar.
Stefán á Möðruvöllum var
grasafræðingur og unni sinni
fræðigrein. Á fyrstu starfsárum
sínum á Möðruvöllum gerði
hann nýja kennslubók í al-
mennri grasafræði. Studdist
hann þar við ágæta bók eftir
kennara sinn í Danmörku, en
að mestu leyti er bók Stefáns
íslenzk frumsmíði, létt og fræð-
andi og ótæmandi um þau efni
er máli skipta. Er þessi kennslu-
bók í einu langlíf og mikilsvirt
við náttúrufræðikennslu hér á
landi framar öllum öðrum rit-
um um sama efni. Hér var að
vísu aðeins um kennslubók að
ræða, sem aðeins snerti kennlsu
starf, en engin lagabönd hvíldu
á gagnfræðakennaranum á
Möðruvöllum um að gera í tóm
stundavinnu ágæta kennslubók
um íslenzka grasafræði handa
efnilegum námsmönnum í land-
inu. En brátt hófst Stefán handa
um annað tómstundaverk miklu
stærra. Þorvaldur Thoroddsen
fyrirrennari hans á Möðruvöll-
um hafði í sumarleyfum sínum
á tuttugu árum grundvallað ís-
lenzka jarðfræði á vísindaleg-
um grundvelli. Stefán gleymdi
ekki grösunum, æskuvinunum
úr átthögunum. Hann ferðaðist
þess vegna um landið allt að
sumarlagi um tíu ára skeið og
fullgerði síðan eftir aldamótin
hina frægu bók sína Flóru ís-
lands. Hafði hann þá á þessu
árabili kynnt sér, eftir því sem
unnt var á þessu tímabili allt
gróðurríki landsins og það sem
fræðimenn höfðu áður ritað um
þessi efni. Það er skemmst frá
því að segja, að þetta tómstunda
starf gagnfræðakennarans á
Möðruvöllum stendur enn og
mun standa um ókomnar aldir,
sem örugg og traust undirstaða
íslenzkra gróðurvísinda.
Enn bætti Stefán á Möðru-
völlum á sig tómstundaverkum.
Hann var í náinni samvinnu við
bændur í héraðinu um hvers-
konar umbætur í búnaðarmál-
um. Frá því verki var nokkuð
stórt stig yfir í framkvæmd
hans með Páli Briem og Sig-
urði búnaðarmálastjóra, þegar
þeir stofnuðu félag norðlenzkra
bænda, Ræktunarfélagið, og
reistu hina miklu gróðrarstöð á
Akureyri. Þessir þrímenningar
höfðu allir brennandi áhuga fyr
ir gróðurmálum landsins og
þeir stofnsettu og starfræktu
þetta mikla bændafélag, meðan
heilsa og orka þeirra entist.
Þeir gáfu félagsmönnum sínum
í hinum dreifðu byggðum ein-
lægan sigurvilja og þrótt til að
hrinda með þessum félagsskap
í framkvæmd mörgum stórvirkj
um í búnaði landsmanna. Rækt-‘
unarfélag Norðurlands er inn-
gangskapituli að nýskipun ís-
lenzks búnaðar, skógræktar,
vélvirkjunar og notkunar tilbú-
ins áburðar.
Enn átti gagnfræðaskóla-
kennarinn á Möðruvöllum eftir
nokkurn tíma til nýrra tóm-
stunda-anna. Hann gerðist þing
maður héraðs síns, Skagafjarð-
ar. Á framboðsfundum braut
hann hinar venjubundnu víð-
tæku reglur kænna þingmanns-
efna, sem lofuðu sparsemi á rík
isfé. Stefán sagði Skagfirðing-
um að það væri svo margt ógert
sem þjóðfélagið yrði að vinna
við og þetta væri ekki hægt
nema með talsvert miklum pen
ingum. Þess vegna mundi hann
leggja til að skattar væru hækk
aðir í landinu til þess að geta
komið í framkvæmd miklu
meiri umbótum heldur en áður
hafði verið. Skagfirðingum lík-
aði vel þessi nýstárlega kenn-
ing og þeir kusu Stefán á þing
um margra ára skeið. Á Al-
þingi var Stefán fyrst og fremst
góður þingmaður og myndarleg
ur forseti efri deildar, en hann
var þar að auki þingprýði vegna
glæsimennsku, víðtækrar þekk
ingar og vakandi áhuga um
allar nýtilegar frámfarir í land-
inu, en mesta verk hans á þing-
mannsbrautinni er tengt norð-
lenzka skólanum. Stefán kenn-
ari réð mestu um að skólinn var
fluttur frá Möðruvöllum til Ak-
ureyrar, og að hann varð
þriggja vetra skóli og að nem-
endur frá Akureyri gátu án sér
stakra takmarkana gengið inn í
4. bekk Menntaskólans í Reykja
vík. Mest kom stórhugur og
smekkur Stefáns á Möðruvöll-
um þó fram í því að tryggja
framtíð skólans á hinum glæsi-
legu völlum ofanvert við Akur-
eyrarbæ. Þar var víðlendi mikið
og fagurt. Þar var reist með
ráði og umsjón Stefáns glæsileg
asta skólahús sem þjóðin hafði
á þeim tíma reist með eigin efn-
um. í skjóli við hina miklu
skólahöll er trjágarður fagur,
Hann er líka í fyrstu verk Stef-
áns. Framkvæmdir Stefáns
kennara í skólamálum Norð-
lendinga báru í senn vott um
listrænan stórhug hans og hóf-
saman en þó djarfan metnað
fyrir sæmd skólans og norð-
lenzkrar æsku, sem þar átti að
gista.
Þetta greinarkorn á ekki að
vera ýtarleg ævisaga Stefáns á
Möðruvöllum. Hún er annars
staðar skráð, heldur einföld á-
bending til samferðamanna hér
á landi, lærðu mannanna,
menntamannanna, hugsjóna-
mannanna og atorkumannanna,
sem búa yfir mikilli andlegri
orku, prófsigrum, framhalds-
námi í öðrum löndum og at-
vinnuöryggi á vegum lands og
þjóðar.
Á Norðurlandi, þar sem 100
(Framhald á bls. 7.)
EINI SÖNGVARINN.
Þegar ég hugsa til barnsár-
anna fyrir fermingu mína,
hörðu áranna sjö á níunda tugi
19. aldarinnar, eru mér einkum
minnisstæðir hinir fáu, hlýju,
björtu og sólríku vor- og sumar
morgnar. Þá ómuðu og titruðu
heiðloftin blá af fuglasöng, bæði
einsöng og samsöng. Ekkert
man ég dásamlegra frá þeim
árum, en að hlusta á þann yndis
lega söng. Sérstaklega fannst
mér fuglasöngurinn heillandi
eftir marga kalda og ömurlega
daga.
Það mun almennt viðurkennt
að fátt hrífi sálu manna meira,
og hafi betri áhrif á þær, en
fögur sönglist. Sama gilti um
söng beztu söngfugla okkar ef
við veitum honum athygli. Und-
ir áhrifum söngs, einkum fugla-
söngsins á æsku- og unglingsár
um mínum, hefir mér fundist
hugur minn móttækilegastur
fyrir góðar hugsanir.
Því miður fara börn höfuð-
staðar okkar og kaupstaðanna
á ströndum landsins næstum
alveg á mis við hinn yndæla
fuglasöng. Munu Akureyringar
þó njóta hins þýða þrastakliðar
meira en íbúar annara kaup-
staða, þar eð trjágróður er
meiri á Akureyri en í nokkrum
öðrum bæ landsins og því til-
tölulega meira af þröstum hér
en annarsstaðar.
Svo sem kunnugt er, er skóg-
ÞANN 17. okt. sl. varð Stein-
grímur Níelsson bóndi á Æsu-
stöðum í Saurbæjarhreppi fimm
tugur.
Foreldrar Steingríms voru
Níels Sigurðsson bóndi á Æsu-
stöðum og kona hans Sigurlína
Sigtryggsdóttir, en Sigurlína
gaf sig mjög að félagsmálum
kvenna og öðrum menningar-
málum og voru þau hjón víð-
þekkt fyrir rausn og höfðings-
lund.
Kona Steingríms er Sigríður
Pálmadóttir frá Gnúpufelli, en
móðir Sigríðar var Auður Þor-
steindóttir systir Hólmgeirs á
Hrafnagili.
Þau Auður og Pálmi Þórðarson
bjuggu lengi stórbúi á Gnúpu-
felli og Pálmi var um skeið odd
viti Saurbæjarhrepps. Stein-
grímur stundaði nám í Verzlun
arskóla íslands, en eftir það var
hann við alls konar störf unz
hann gerðist bóndi. Steingrímur
er vaskleika maður, bjartsýnn,
glaðvær, hjálpsamur og hress-
andi í viðkynningu.
Æsustaðir eru með fríðustu
býlum inn-Eyjafjarðar og eiga
þau hjón þar góðan hlut að, svo
eiga þau þrjá efnilega syni, sem
miklar vonir eru bundnar við
að taki við staðnum þegar þar
að kemur.
Búskaparaðstaða á Æsustöð-
um er þannig, að til þess að
nýta jörðina að fullu, þarf bónd
inn að hafa röska menn og um-
fram allt góða hesta og þá
marga, vegna geymslu sauðfjár
á afrétti, sem ekki liggur þó
langt undan. En svo vel vill til,
að Steingrími er hestamennska
arþrösturinn farfugl. En nú eru
margir þrestir farnir að skerast
ur leik, vilja ekki yfirgefa sinn
fagra fæðingarbæ og fljúga
njeð félögum sínum til sólríkra
suðrænna landa.
En veturnir á íslandi eru flest
ir ofjarlar þessara litlu, fallegu
söngfugla. Hér er þeim búinn
kuldi, hungur og dauði, ef þeir
njóta ekki hjálpar mannanna,
samborgara sinna. Þegar frystir
og snjóar eru þeim allar bjargir
bannaðar. Ánamaðkarnir, sem
eru fæða þeirra á sumrin, draga
sig niður í moldina, þegar kóln-
ar. Flugurnar, sem þeir munu
líka nærast á, hverfa. Og reyni-
berin falla af trjánum og graf-
, ast undir snjónum. Enda
mundu þau hrökkva skammt
handa þeim þó þeir næðu í þau
öll.
Og nú eru þessir vinir okkar,
þegar í fyrstu snjóum, komnir
í bjargarþrot. Fyr-ir tveim dög-
mu sá ég sex þresti á götunni,
þeir voru þar að hamast og leit-
ast við að notfæra sér lítið
stykki af appelsínuberki. En
auðvitað náðu þeir engu í sinn
soltna maga.
Það er synd og minkunn fyr-
ir okkur Akureyringa — níu
þúsund manns — að láta þessa
litlu smælingja líða hungurkval
ir og deyja við dyr okkar. Þess
vegna vil ég nú skora á húsmæð
ur bæjarins, — ég treysti þeim
til mannúðarverka — að safna
í blóð borin, hefur tamið fjölda
af hestum fyrir sjálfan sig og
aðra og kunnur áhugamaður á
því sviði.
Sökum fjallskila og annarra
heimilisanna í sveitinni, gat
ekki orðið af afmælisfagnaði
Steingrímur Níelsson.
fyrr en næsta laugardag þ. 20.
Þá um kvöldið var mikið fjöl-
menni á Æsustöðum og mátti
af því sjá hverjum vinsældum
þau Æsustaðahjón eiga að fagna
enda er þeim sýnt um að taka
á móti gestum. Veitingar voru
fram bomar, ræður fluttar, og
að lokum dansað. Oblandaða
ánægju vakti koma Smára-
kvartettsins frá Akureyri.
Ég, sem þessar línur rita, kom
því ekki við að heimsækja af-
mælisbarnið fyrr en á mánudag
og virtist fagnaðurinn enn vera
í fullum gangi. Þökkum við
hjónin móttökurnar — já allar
móttökur fyrr og nú. Lifðu
heill Steingrímur.
Ragnar Davíðsson.
saman öllum brauðmolum, eink
um hveitibrauðsmolum, því
þröstunum þykja þeir beztir,
mylja þá vel, svo þrestirnir
eigi auðvelt með að gleypa þá,
og láta svo börn sín gefa þröst-
unum þá. Með því vinna þær
tvö góðverk: Vekja hjá börnum
sínum góðar kenndir, samúð og
hjálpsemi við lítilmagnana, sem
erfiðast eiga í lífsbaráttunni og
forða einu söngvurunum okkar
meðal fuglanna frá harmkvæl-
um og bana.
Ég hef áður bent á að heppi-
legast væri að þröstunum væri
gefið á einum stað í hverri götu
og að börnin í götunni skipu-
legðu molagjafirnar, færðu
þeim matinn sinn daginn hvert.
Annar yndislegur smáfugl og
söngvari, sem ekki er bæjarbúi,
leitar líka stundum á náðir okk-
ar þegar að sverfur á veturna.
En hann gerið það ekki fyrr en
allt um þrýtur og öll punt- og
melstrá eru á kafi í snjó, svo
hvergi er fræ að fá. Ég treysti
húsmæðrunum á Akureyri líka
til að taka þessum þurfandi
gestum vel. Láta börn sín einn-
ig færa þeim, ef þeir koma, ör-
lítið af fuglafóðri, sem fæst í
verzlunum bæjarins. Þrestirnir
vilja það ekki. Bezt að hafa
hvað fyrir sig, því „djarfur er
hver um deildan verð,“
Ritað 28. okt. 1962,
Guðm. B. Árnason.
5
Magnús Hólm Árnason:
LJÚFA VOR
Bernskuminningar og ey-
firzkir þættir. Prentsmiðja
Björns Jónssonar h. f., Ak-
ureyri, 1961.
ENDA ÞÓTT ráða megi af titil-
blaðinu, að bók þessi hafi verið
prentuð á síðastliðnu ári, er
hún samt nýkomin á markaðinn
og get ég ekki stillt mig um að
minnast á hana með nokkrum
orðum. Höfundurinn er nafn-
kunnur og ágætur Eyfirðingur,
dóttursonur séra Jakobs Björns
sonar í Saurbæ og alinn upp
þar á staðnum til fullorðinsára,
stálgreindur og fjölfróður og
kominn af kraftaklerkum í all-
ar ættir. Er hann þá heldur ekki
í neinum vandræðum með að
halda á penna, enda þótt hann
hafi lítt kúldast á skólabekk,
en aflað sér þekkingar og mennt
unar af eigin rammleik.
Bókin hefst á nákvæmri lýs-
ingu á gamla bænum í Saurbæ
og heimilisháttum þar um síð-
ustu aldamót, en sú lýsing gæti
einnig átt við mörg meiri hátt-
ar heimili á liðnum öldum og
hefur því menningarsögulegt
gildi. Eins og bezt sést af grunn
teikningu þeirri, sem bókinni
fylgir, hefur bærinn verið heil
veröld að minnsta kosti fyrir
börn, þar sem fjöldamargir
dimmir draugagangar og rang-
halar tengdu saman vistarver-
urnar, en á milli stóðu tröll-
auknir veggir til að skýla við
kuldanum, sem eflaust hefur
verið ásækinn í þessum Ijóslitlu
og saggafullu bæjum, þar sem
þök og veggir drukku í sig regn
himinsins. Annars hefur bær-
inn að Saurbæ verið með veg-
legri prestssetrum á landi hér,
þar sem jafnan var mannmargt
og ýmiss konar mannfagnaður.
Þar voru allir sveitafundir
haldnir, og manntalsþing háð.
Þar var dansað og jafnvel sýnd
ir sjónleikir. Bregður Magnús
upp lifandi myndum af lífinu á
bænum, þegar lifnaðarliættir
voru frábrugðnir því, sem nú
gerist, og hvert heimili var eins
og ríki út af fyrir sig.
Svo koma ýmsar bernsku-
minningar höfundarins. Er það
engin samfelld ævisaga, heldur
einstök atvik, sem mótast hafa
fast í hugann. Enda þótt hér sé
ekki um neina stóratburði að
ræða, er þessi kafli yfirleitt
hugðnæmur og skemmtilegur,
vegna þess hve höfundurinn
skrifar hreint og blæfagurt mál
og segir frá á látlausan hátt.
Minna sumir þessir kaflar á
Bernskuna eftir Sigurbjörn
Sveinsson, og er það grunur
minn, að ýmsir þeirra eigi
seinna eftir að komast í lesbæk-
ur barna. Höfundurmn segir
réttilega í formála: Það er með-
fram vegna þess, að ég álít, að
hugsunarháttur sveitabarna sé
og verði svipaður því sem verið
hefur, að ég skrifa þessar minn-
ingar, því að þá þykir mér lík-
legt, að börn og unglingar hafi
gaman ■ af að kynnast lífi og
starfi barnanna eins og það var
um aldamótin 1900. Og ég vona
að eldri menn hafi gaman, af
að líta með mér aftur í tímann
og minnast svipaðra atvika frá
þeirra eigin lífi.“
Loks eru frágagnir af ýmsum
atburðum er gerzt hafa í Eyja-
firði og á Akureyri um og eftir
síðast liðin aldamót og vísna-
syrpa síðast, allt skilmerkilega
skrifað og fullt af margvíslegum
fróðleik. Hafi höfundurinn
beztu þakkir fyrir bók sína.
Ég er þess fullviss, að ekki að-
eins Eyfirðingar, heldur og
margir aðrir munu hafa ánægju
af að lesa þessa hugþekku bók.
Benjamín Kristjánsson.
NÝ BÓK UM DUL-
RÆN EFNI
„ANDATRÚIN“ svonefnda
sætti lengi harðri gagnrýni hér
á landi, og á vissulega enn sína
andmælendur. Mikilsmetnir
menntamenn og andlegir skör-
ungar — eins og prófessor Har-
aldur Níelsson og skáldið Einar
H. Kvaran — voru níddir fyrir
afskipti sín af fyrstu tilraunum
liérlendis til sálarrannsókna og
sambands við annan heim gegn
um miðla. Fjöldi íslenzkra
kennimanna fordæmdi þá allar
slíkar tilraunir, og þeir, sem að
slíku „kukli“ stóðu, voru stimpl
aðir trúvillingar, en miðlarnir
sjálfir svikarar og Satans þjón-
ar.
Nú er öldin önnur. Verulegur
hluti íslenzku þjóðarinnar að-
hyllist nú spífitisma. Árlega eru
gefnar út bækur um dulræn
efni og sambandsstarfsemi yfir
landamærin. Bækur um þvílík
efni seljast flestum bókum bet-
ur. Fólk með skyggnigáfu og
aðra dulræna hæfileika er ekki
lengur lítilsvirt. Miklu fremur
er litið upp til þeirra, sem slík-
um gáfum eru gæddir og þær
taldar til yfirburða.
Þessi breyting stafar af vax-
andi frjálslyndi og minnkandi
blindri bókstafstrú, en þó vafa-
laust mest vegna lækningastarf-
semi eftir þessum leiðum og
með aðstoð miðla. Svo sem al-
kunnugt er, hefur fjöldi fólks
hlotið margvíslega hjálp og
sumir dásamlega bót meina
sinna eftir hinum dulrænu leið-
um, enda gerast slík „krafta-
verk“ víðs vegar um heim, svo
að ekki verður á móti mælt. Er
nú farið að skrásetja þessi störf,
einkum lækningarnar, og gefa
út bækur um þau efni, og hef
ég hér handa á milli nýútkomna
bók um einn þekktasta miðil
íslenzkan, frú Láru Ágústsdótt-
ur. Bókin heitir LÁRA MIÐ-
ILL, og er færð í letur af séra
Sveini Víkingi, en útgefin af
Kvöldvökuútgáfunni á Akur-
eyri.
í þessar nýju bók segir frá
miðilshæfileikum frú Láru,
skyggnigáfu hennar og starf-
semi á þeim vettvangi, en hún
er löngu þjóðkunn orðin. Fyrsti
kafli bókarinnar er allýtarleg
skýrgreining höfundar á dul-
rænum fyrirbærum, en slíkt
mun ekki að finna á íslenzku
annars staðar. Annar og þriðji
kafli eru um uppvaxtarár frú
Láru og um fyrstu kynni henn-
ar af sálarrannsóknum árin
1917—18 hjá Kvarans-hjónun-
um í Reykjavík. Fjórði kaflinn
er lengstur, enda eru þar vitnis
burðir einstakya manna (rúm-
lega 40), frásagnir af lækning-
um og skyggnilýsingum og
ýmis konar dulrænum fyrirbær
um. Verður ekki annað séð,
eftir lestur þessa kafla, en að
Lára Ágústsdóttir muni mega
teljast í fremstu röð núlifandi
miðla, og ekki einasta á íslandi.
Er þesi kafli allur hinn merki-
legasti.
Fimmti kafli bókarinnar heit
ir Fræðslufundur. Hann þykir
mér langsamlega merkastur.
Þar segir frá einum sambands-
fundi með þeim hætti, að ritað
er upp eftir segulbandsupptöku
það, sem fram fór þar, er fund-
ur þessi var haldinn á Akureyri
5. febrúar 1957. í sjötta kaflan-
um, Spjallað við Láru, ber
margt skemmtilegt og fróðlegt
á góma. Er sá kafli með þeim
stílsmáta höfundarins, sem all-
ir þekkja, ósviknum, en séra
Sveinn er einn hinn vinsælasti
útvarpsmaður, rithöfundur góð-
ur og afburða snjall ræðumað-
ur. Allt, sem hann ritar er því
mjög aðgengilegt og oftast
skemmtilegt aflestrar, jafnvel
þótt efnið sé háalvarlegt.
í síðasta kaflanum, sem heitir
Lokaorð, er yfirlit um störf
frú Láru, sem höfundur telur
gagnmerkileg, og ræðir hann
þar þá vandhæfni og miklu
erfiðleika, sem miðilsstörfunum
fylgja. Er þar, og í bókinni í
heild, margt skarplega athugað
og af mikilli nærfærni fjallað
um mistök og hættur í störfum
miðla, árangurinn af miðils-
störfum almennt og vísindaleg-
ar niðurstöður.
Einkennandi er fyrir þessa
bók, hve höfundur hennar fejr
varlega í fullyrðingar og af hve
næmum skilningi hann fjallar
um þessa vandasömu viðleitni
til að komast í öruggt samband
við verur annars heims og fram-
liðna menn. Ofgar og ofstæki
er honum víðsfjarri, en áhug-
inn sterkur fyrir leitinni að sem
fullkomnustum sönnunum fyr-
ir framhaldslífinu, en það er
hinn rauði þráður bókarinnar.
Ég held, að hún verði líka að
teljast mjög gott innlegg til
þess mikla máls. Kæmi mér
ekki á óvart, þótt hún yrði vin-
sæl og seldist upp á skömmum
tíma.
Frágangur á bókinni er yfir-
leitt góður, nokkrar prentvillur
að vísu, en engar meinlegar.
Myndir hefði átt að hafa fleiri,
ekki sízt frá líkamningafundum
ef þær eru til, sem mér þykir
sennilegt.
Jóhannes OIi Sæniundsson.