Dagur - 06.12.1962, Blaðsíða 5

4
S
PETREA A. JÓHANNESDOTTIR ATTRÆÐ
Merkilegt frumvarp
FRAMSÓKNARMANNA
GÍSLI GUÐMUNDSSON og fleiri Fram-
sóknarmenn hafa lagt fram á Alþingi
frumvarp til laga um ráðstafanir til að
halda jafnvægi í byggð landsins, og má
ætla, að það gæti markað nokkur tíma-
mót ef fram næði að ganga. Frv. fel-
ur það í sér m. a., að stofna skuli sérstak-
an sjóð, er þess verði megnugur, að örva
atvinnulíf og framkvæmdir á þeim stöð-
um og í þeim landshlutum, þar sem hlut-
fallsleg fólksfækkun hefur orðið eða
hætta er á að verði.
1 greinargerð með frumvarpinu, sem
er ýtarleg mjög, er á það bent, að á Faxa-
flóasvæðinu búi nú um helmingur þjóð-
arinnar. í landsfjórðungunum vestan-
norðan- og austanlands hefur orðið hlut-
fallsleg fólksfækkun, jafnvel til höfuð-
staðar Norðurlands hefur sú þróun náð.
Hið nýja frumvarp segir fyrir um hvem-
ig hefja eigi á vegum ríkisvaldsins sjálf-
stæða starfsemi til jafnvægis, ekki ólíka
t. d. Norður-Noregs áætluninni, sem gerð
var til að rétta hlut Norður-Noregs á
breiðum grundvelli, auka atvinnu og
uppbyggingu þar, og þar með lífsskilyrði
fólksins. En þar hafði svipuð saga gerzt
og hér hefur verið að gerast, þ. e. fólk
og fjármagn leitaði með miklum þunga
úr hinum dreifðu byggðum til mann-
flestu staða Iandsins.
Hér er um svo stórt og umfangsmikið
verkefni að ræða, að föst stofnun verður
um að fjalla.
Gert er ráð fyrir, að jafnvægissjóður
fái til umráða 1 %% af tekjum ríkissjóðs
ár hvert, í fyrsta sinn af tekjum ársins
1962. Miðað við áætlun fjárlaga fyrir 1962
yrðu tekjur jafnvægissjóðs í fyrsta sinn
um 26 millj. kr., en breytast síðan í hlut-
falli við tekjur ríkissjóðs, sem á að
tryggja það, að starfsgeta sjóðsins hald-
ist, þótt verðlag breytist. Einhverjum
kann að þykja þetta há upphæð við
fyrstu sýn, en að vel athuguðu máli verð
ur það varla talið frekt í sakimar farið,
þó að lagt sé til, að ríkið verji árlega
þessum hundraðshluta af tekjum sínum
til að skipuleggja á þann hátt, sem hér
er gert ráð fyrir, sókn gegn þeirri öfug-
þróun, sem tölurnar hér að framan bera
vitni um, og tryggja framtíð þeirra
byggða, sem alið hafa upp mikinn hluta
þess fólks, sem starfað hefur að upp-
byggingu landsins til þessa eða er nú á
starfsaldri. Rétt er líka að hafa það í
huga, að framlög ríkisins til verklegra
framkvæmda víðs vegar um land hafa
farið hlutfallslega lækkandi í seinni tíð,
miðað við umsetningu fjárlaga.
Jafnvægisstofnunin á samkvæmt fmm
varpinu að hafa með höndum rannsókn-
arstörf, áætlunargerð og ráðstöfun fjár-
magns til uppbyggingar á þann hátt, sem
frv. gerir ráð fyrir. I því skyni era henni
fengin umráð yfir jafnvægissjóði, en um
hann er H. kafli framvarpsins. Gert er
ráð fyrir, að fjárframlög úr jafnvægis-
sjóði verði aðallega veitt sem lán, þegar
aðrir lánsmöguleikar hlutaðeigandi að-
ila era fullnýttir, og að stjóm sjóðsins
ákveði sjálf lánskjörin hverju sinni. Geta
þau þá farið að veralegu leyti eftir
greiðslugetu. Samkvæmt frumvarpinu
má veita slík lán til hvers konar fram-
kvæmda, sem að dómi jafnvægisnefndar
eru til þess fallnar að stuðla að jafnvægi
í byggð landsins, þ. á. m. til kaupa á at-
vinnutækjum. □
ÞANN 24. nóvember sl. varð
Petrea A. Jóhannsdóttir, fyrr-
verandi ljósmóðir í Olafsfirði,
áttræð.
Petrea er fædd að Litla-Ár-
skógi á Árskógsströnd 24. nóv.
1882, er hinn forni fjandi okkar
íslendinga, hafísinn, umkringdi
mestallt landið og fylgdu í kjöl-
far hans eins og svo oft áður,
fjárfellir svo mikill, að hallæri
varð um land allt, en auk alls
þessa geisuðu mislingar víða
um land og dó úr þeim fjöldi
fólks, einkum konur og börn.
Á þessum umbrota- og harð-
indatímum er Petrea ljósmóðir
borin í þennan heim og hefur
sjálfsagt oft orðið að búa við
þröngan kost í æsku, þótt sízt
sé hægt að merkja það nú á
þessari björtu og glaðlyndu
konu.
Faðir Petreu var Jóhann Jóns
son sonur Jóns Gunnlaugssonar
á Litla-Árskógi, en móðir henn-
ar hét Jóhanna Jónsdóttir, sem
var vinnukona þar. Á öðru ári
fluttist Petrea með móður sinni
vestur í Fljót, en vegna fátækt-
ar gat móðir hennar ekki haft
hana hjá sér nema skamman
tíma og var hún þá flutt aftur
á fæðingarhrepp sinn, en þá
tóku hana í fóstur hjónin Jó-
hann Magnússon og Freygerð^r
Árnadóttir, sem bjuggu í Stærri
-Árskógi og þar ólst Petrea upp,
þar til hún 'varð fulltíða kona.
1904 fluttist hún til Skaga-
fjarðar og þar giftist hún 1909
Sæmundi Rögnvaldssyni, Rögn-
valdar Þorleifssonar frá Ós-
landi. 1910 fluttu þau hjón að
Brekkukoti í Óslandshlíð og
bjuggu þar í 7 ár. 1917 fluttu
þau Sæmundur og Petrea til
Ólafsfjarðar og fengu hálfa
Burstabrekku til ábúðar. Á þess
um jarðarhelmingi byggðu þau
bæ strax um haustið, er þau
nefndu Hlíð. Þeim hjónum bún
aðist vel í Hlíð, Þótt jörðin væri
fremur lítil og erfið undir bú,
enda voru þau sérstaklega sam-
hend um alla hluti. Sæmundur
stundaði sjóróðra öll sumur af
miklu kappi meðan heilsan
Jeyfði, en Petrea sá um búskap-
inn ein og gekk þá jafnt að
slætti sem öðrum verkum. Vet-
urinn 1919—1920 lærði hún ljós-
móðurfræði í Reykjavík fyrir
Ólafsfjarðarhrepp, og 1. júlí
1920 tók hún við umdæminu og
vann óslitið við ljósmóðurstarf-
ið þar til 1. ágúst 1956, að hún
lét af störfum fyrir aldurs sakir.
Við athugun hefur komið í
ljós, að Petrea hefur tekið á
móti rösklega 800 börnum á
þessu tímabili, sem hún starfaði
hér sem ljósmóðir. Þetta er ó-
venju stór hópur, en margt af
þessum börnum er nú fulltíða
fólk, sem á börn, er Petrea hef-
ur tekið á móti. Frá öllu þessu
fólki streymir nú hlýhugur til
afmælisbarnsins með beztu
heillaóskum og þökk fyrir
veitta aðstoð við að líta dagsins
ljós.
Petrea var mjög farsæl og lán
söm í starfi. Átta fyrstu árin,
sem hún starfaði hér var hérað-
ið læknislaust, ef leita þurfti
læknis til aðstoðar við fæðingu
var langa sjóleið að fara og oft
hættulega á vetrum eða háan
og erfiðan fjallveg, en næsti
læknir var þá á Dalvík. Það gat
þvr oft og tíðum verið tvísýnt,
að hjálpin bærist í tæka tíð.
Þegar hjálpar þurfti að leita,
sem var mjög sjaldan eða að-
eins þrisvar sinnum á þessum
átta árum, sýndi Petrea óskilj-
anlegt þrek og festu í starfi
sínu með því að telja kjark í
hinar sárþjáðu konur og hug-
hreysta þær á allar lundir þar
til hjálpin barst.
Á þessum erfiðu árum segist
Petrea hafa átt allan sinn styrk
í því, að hún setti ávallt allt sitt
traust á þann, sem öllu ræður
og öllum hjálpar. Eftir að lækn-
ir settist að í héraðinu, var að-
staða Ijósmóðurinnar allt önn-
ur, það veitti henni öryggi í
starfi.
Ég hygg, að Petrea minnist
ætíð þessara samstarfsmanna
sinna með þakklátum huga fyr-
ir veitta aðstoð.
Árið 1932 missti Petrea mann
sinn, sem búinn var að stríða
við vanheilsu í mörg ár. Þau
Petrea og Sæmundur eignuðust
3 mannvænleg börn, sem öll eru
gift og eiga myndarleg heimili.
Þórólfur er þeirra elztur, bú-
settur í Keflavík og stundar út-
gerð þar, þá er það Rögnvaldur
Jóhann einnig búsettur í Kefla-
vík, skólastjóri gagnfræðaskól-
ans þar og Ingibjörg, búsett í
Hafnarfirði. Rögnvaldur dvelur
nú í Bandaríkjunum við að
kynna sér nýjungar í skólamál-
um þar. Ennfremur ólu þau
Petrea og Sæmundur upp 4 fóst
urbörn. Tvö þeirra tók hún í
fóstur eftir að maður hennar
féll frá. Sést bezt á þessu hví-
líka unun Petrea hefur haft af
því að hjálpa þeim, er þess
þurftu með. Hún gerði þetta
ekki utan við sig eða til að sýn-
ast, nei, þar fylgdi hugur máli
og þessum fósturbörnum sínum
kom hún öllum vel til manns.
Petrea er ein af þeim konum,
sem ætíð var boðin og búin til
að rétta fram hjálparhönd, hve
nær sem þess þurfti með. Það
var ekki svo sjaldan í hennar
starfi, sem engin aðstoð fékkst
í heimili sængurlegukonu, og
þá taldi hún það sjálfsagða
skyldu sína að hlaupa undir
bagga, hvernig sem ástæðurnar
voru heima fyrir hjá henni. Þá
var það ósjaldan, sem hún kom
óbeðin á heimili, þar sem veik-
indi herjuðu og bauð fram að-
stoð sína, er ávallt var þegin
me ðþökkum, því vart var hægt
að hugsa sér fullkomnari og
mjúkhentari hjúkrunarkonu en
Petrea var við að hjúkra hinum
sjúku.
Þrátt fyrir alla þá miklu
vinnu, er Petrea leysti af hendi
í starfi sínu og utan þess til
hjálpar náunganum, átti hún æ-
tíð nægan tíma til að hugsa um
heimili sitt og uppeldi barna
sinna, sem hún stundaði af alúð
og með sérstakri móðurum-
hyggju, enda bera þau það öll
með sér að hafa fengið gott upp
eldi. Mér er næstum óskiljan-
legt, hvernig hún töfraði fram
tímann, það var eins og hún
ætti alltaf nægan tíma afgangs,
ef til þurfti að taka. Hvíldartími
hennar hefur sjálfsagt oft og
tíðum verið heldur stuttur, það
er eina skýringin.
Mönnum finnst nú sjálfsagt,
að það sem hér hefur verið tal-
ið sé ærið dagsverk einnar
konu, en saga Petreu Jóhanns-
dóttur er ekki nema hálfsögð.
Hún er kona sérstaklega glað-
vær og félagslynd, sem hafði æ-
tíð óblandna ánægju af því að
taka á móti gestum á heimili
sínu og blanda geði við þá aðra
samfélaga sína í hvers konar
félagsskap og vinahóp. Það var
eins og hún ætti ávallt nægan
tíma afgangs til félagsstarfa,
hversu annríkt sem hún átti í
sínu aðalstarfi.
Petrea gekk fljótt í kvenfé-
lagið Æskan eftir að hún flutt-
ist til Olafsfjarðar og starfaði í
þeim félagsskap af lífi og sál
meðan hún var hér. Meðal ann-
ars var hún varaformaður þessa
félags í nokkur ár og beitti sér
mjög fyrir hvers konar mann-
úðar- og menningarmálum í
byggðarlaginu. Hún var í flestu
hrókur alls fagnaðar. Og svo
mikið er víst, að varla var sýnd
ur hér sjónleikur um margra
ára skeið svo að Petrea færi þar
ekki með veigamikið hlutverk.
Mér, sem þessar línur rita, eru
þau hjón bæði sérstaklega minn
isstæð á leiksviði, frá því er ég
var lítill drengur, vegna þess
hvað leikur þeirra var innileg-
ur og sannfærandi. Þau voru
áreiðanlega bæði leikarar af
guðs náð.
Petrea starfaði í ýmsum
fleiri félögum hér á Ólafsfirði,
þó mun ekkert eitt félag hafa
.átt jafnmikið af hug hennar og
starfsorku sem barnastúkan
Áróra, hún var sannkallað óska
barn hennar. Petrea var einn af
aðalhvatamönnum þess, að
barnastúkan var stofnuð hér
1926 og hafði hún gæzlu hennar
á hendi að miklu leyti ein frá
stofnun hennar og þar til að
hún flutti héðan 1956. Áróra
starfaði ætíð með miklum
blóma undir stjórn Petreu og
var oft mikið fjör í félagsstarf-
inu. Menn stóðu undrandi yfir
því, hvernig hún gat töfrað
fram tilkomumiklar leiksýning-
ar með þessu unga og óþrosk-
aða fólki, en það gerði hún oft
og tíðum og það með ágætum
árangri.
Allt hið mikla og óeigin-
gjarna starf, sem Petrea Jó-
hannsdóttir hefur leyst af hendi
með félagsstarfi sínu til uppeld
is- og menningarmála þessa
bygððarlags verður seint að
fullu þakkað, einkum hvað
snertir bindindismálin. Ég hygg
að tala þeirra barna og ung-
linga, sem Petreu hefur verið
falið til gæzlu í barnastúkunni
hafi vart verið mikið færri en
þau, sem hún tók hér á móti.
Og allir þessir unglingar elsk-
uðu hana og virtu í félagsstarf-
inu. Og aldrei sá ég Petreu á-
nægðari en einmitt á félagsfund
um, þegar hún hafði hvað flest
í kringum sig af „börnunum
sínum“, það voru henni ánægju
stundir og ég held ekki síður
börnunum.
Ég vil fyrir hönd okkar allra,
sem urðum þeirrar miklu gæfu
aðnjótandi að fá að starfa undir
stjórn og leiðsögn hennar og
njóta þannig þeirra heillavæn-
legu áhrifa, er návist hennar
veitti okkur, þakka holl og góð
ráð, sem hafa orðið okkur heilla
drjúgt vegarnesti á lífsbraut-
inni. Þá vil ég einnig þakka
henni af heilum hug allt það
mikla og heilladrjúga starf, sem
hún hefur af hendi leyst í þágu
Ólafsfjarðar bæði fyrr og síðar.
Petrea dvelur nú á heimili
Ingibjargar dóttur sinnar í Hafn
arfirði umvafin hlýhug ástvin-
anna.
Þangað leitar nú hugur flestra
Ólafsfirðinga til afmælisbarns-
ins yfir fjöll og djúpa dali, og ég
hygg að við hugsum öll svo líkt
til hennar Petreu okkar, að við
getum sameinazt í einni kveðju.
Við sendum hinni áttræðu heið-
urskonu okkar innilegustu
kveðjur og beztu heillaóskir og
biðjum þess, að hún megi eiga
fagurt og friðsælt ævikvöld
meðal ástvina sinna.
Lifðu ætíð heil, Petrea Jó-
hannsdóttir, ljósmóðir.
Ólafsfirðingur.
SKIPSBROTSMANNA-
SKÝLI.
SEX MENN láta lífið eftir að
hafa komizt í skipbrotsmanna-
skýli á Þönglabakka í Fjörðum,
vegna þess að búið var að ræna
eldsmat og matarvörum! Hver
vill hafa annað eins á samvisk-
unni? Þessa frétt geta menn bú-
izt við að sjá í blöðum og heyra
í útvarpi, samanber hinar
ófögru lýsingar á umgengni
manna í skipbrotsmannaskýlum
hér og hvar á landinu, þar sem
ýmsu er beinlínis rænt en ann-
að brotið eða eyðilagt.
Hverjir hér eru að verki
skiptir ekki máli, heldur það,
hvernig komið verður í veg
fyrir slíkt athæfi. Er þá fyrst
að athuga þá spurningu, hvers
vegna gera fullorðnir annað
eins og þetta? Þetta mun gert,
fyrst og fremst af forvitni, hugs-
unarleysi og af völdum Bakk-
usar. Sá, sem þetta ritar, trúir
því ekki að skemmdir í skips-
brotsmannaskýlurri séu gerðar
af mannvonsku. Þetta myndi
enginn gera ef honum væru
Ijósar þær afleiðingar, sem
verknaðurinn getur haft í för
með sér. Eða hvaða maður eða
kona vildu bera ábyrgð á dauða
skipsbrotsmanna ?
Bezta vörnin gegn ránura og
rupli á þessum stöðum álít ég
vera þá, að hafa á mjög áber-
andi stað eða stöðum upplýsing-
ar um, hvar hver hlutur er og
hvað í honum er ennfremuh til
hvers hann er ætlaður. Þetta
þarf að vera á íslenzku, ensku
og þýzku a. m. k. Það þarf einn-
ig að gera mönnum ljóst með
áberandi hætti, að þama séu
allir velkomnir til að hvílast og
njóta þess, sem til er, en að
ganga þurfi vel um.
Skipsbrotsmannaskýlin eiga
að vera svo helgúð tilgangi sín-
um, að enginn einasti maður,
ungur eða gamall, karl eða
kona láti sér til hugar koma að
ganga þar um án fullrar virð-
ingar á þeim staðreyndum, að
hvenær sem er getur þá menn
að garði borið, sem líf sitt eiga
undir því, að allt sem í skips-
brotsmannaskýlinu á að vera,
sé á réttum stað og í lagi. Þetta
þurfa allir að festa sér í minni.
P. A. P.
KVEÐJA FRA FLORIDA.
JÓHANN K. PÉTURSSON, eða
öðru nafni Risinn úr Svarfaðar-
dal skrifar Degi eftirfarandi
bréfkorn:
Kæri Dagur.
Ég get ekki lengur orða bund-
ist en verð að þakka þér fyrir
tryggðina að hafa fylgt mér eft-
ir í blíðu og stríðu öll þessi ár.
Því undraverðara er það, þar
sem ég á hana alls ekki skilið.
Þú hefur glatt mig öðrum meira
og fært mér fréttir að heiman.
Nú vil ég koma því á að senda
þér greiðslu fyrir blaðið svo að
þú þurfir ekki að klæða jóla-
köttinn eða að útgáfan þurfi
ekki að fara á höfuðið vegna
vanskila kaupendanna.
Það er gleðilegt að hinn lang-
þráði Múlavegur er í fæðingu,
því að sannarlega eiga hinir
dugmiklu Ólafsfirðingar skilið
að komast í vegarsamband. Mér
skilst að vegurinn sé kominn út
undir hið illa Flag að
austan, en út að Ófærugjá að
vestan, og að þar standi hnífur-
inn í kúnni. Ófærurnar tvær,
Ófærugjá og Flagið verða mjög
erfiðar og kostnaðarsamt að
koma vegi yfir þær. En nú spyr
ég: Því ekki að grafa jarðgöng
í gegn um Múlann sunnan við
Ófærugjá og losna þannig að
öllu leyti við Gjána og Flagið?
Óvíst er að slík framkvæmd
yrði mikið kostnaðarsamari en
að fara að glíma við þessar tor-
færur á venjulegan hátt. Og
jarðgöngin yrðu tryggari vegur.
Ég tel því sjálfsagt að þetta yrði
athugað vel og rækilega af jarð
fræðingum og verkfræðingum,
áður en lengra er haldið vega-
gerðinni.
Þar sem ég hefi aldrei rekið
mig á þesa hugmynd neinsstað-
ar í blöðum (les að vísu ekki
öll blöðin, sem út eru gefin
heima), þá leyfi ég mér að bera
hana fram.
Þá get ég ekki stillt mig um
að minnast á blómafrímerkin
okkar, sem oft hafa skreytt bréf
og blaðapakka að heiman. Þau
þykja hér svo fögur og eru svo
eftirsótt, að þau eru oft rifin
af bréfum mínum og blöðum
áður en í mínar hendur kemst.
Þetta er nú ekki alveg frómt
fremur en hurðarstuldurinn á
Kaupangsbakka í sumar! Svo
þú sérð, kæri Dagur, að blessuð
blómin valda víðar skrafi og
skæruhernaði en á meðal okkar
spöku og friðelskandi grasafræð
inga, Ingimars og Ingólfs. Að
endingu þakka ég þér á ný,
kæri Dagur, fyrir áralanga
tryggð og góða samfylgd og
óska þér gengis og langlífis.
Jóhann K. Pétursson Rt. 1
Box 132 Limona Florida
U.S.A.
Dagur þakkar bréfið og send-
ir bréfritara beztu kveðjur og
jólaóskir, enn fremur þakkar
blaðið blaðgjaldið, sem var það
rausnarlegasta, sem því hefur
nokkru sinni borist. — Ritstj.
VITLAUSUSTU HUNDAR
í HEIMI.
í ÖLLU hinu mikla kynbóta-
starfi bænda og bændasamtaka
hér á landi á hinum nytsömu
tömdu ferfætlingum, er mikinn
og góðan ávöxt hefur borið, hef-
ur eitt húsdýrið gjörsamlega
gleymzt. En það er hundurinn.
Hvergi í víðri veröld hefur þetta
tryggasta og vitrasta af húsdýr-
unum verið smáð og vanrækt
jafn herfilega og á íslandi. Af-
leiðingin er sú, að íslenzkir
bændur hafa orðið að taka á sig
hundsverkin. Má raunar segja,
að það sé þeim mátuleg hegning
fyrir þá vanrækslu, sem þeir
hafa sýnt í þessu máli.
Hjá fjárbændum í Skotlandi
vinna hundarnir margra manna
verk við fjárgæzluna. Hundarn-
ir gæta hjarðarinnar, reka hana
til réttar eftir ábendingum eig-
andans, taka jafnvel ákveðnar
kindur úr hópnum, eftir fyrir-
skipun og koma með þær eða
halda þeim föstum. Skozkir fjár
hundar eru víða þekktir vegna
vitsmuna og mikilla hæfileika
til að læra ákveðin störf.
Hallgrímur heitinn Þorbergs-
son frá Halldórsstöðum í Laxár-
dal dvaldi í Skotlandi á yngri
árum, og vann þá m. a. við fjár-
gæzlu. Hann hafði heim með sér
hundinn Don. Eitt sinn var Hall
grímur meðal leiðbeinenda á
bændanámskeiði í Eyjafirði og
fylgdi Don honum þangað. Þeg-
ar Hallgrímur lýsti ágæti hinna
skozku fjárhunda var honum
varlega trúað. Ræðumaður
bauðst þá til að sýna viðstödd-
um hvernig skozkur fjárhund-
ur væri. Var nú farið út á tún,
þar sem margt fé var á beit.
Hallgrímur bauðst þá til þess að
láta hund sinn sækja hverja þá
kind, sem viðstaddir óskuðu.
Þeir völdu kindurnar og kom
seppi fljótlega með þær, sam-
kvæmt boði eigandans. Þetta
þóttu undur mikil.
Á meðan erlendir fjárbændur
láta vitra og vel tamda fjár-
hunda annast smölun og gæzlu
stærri eða smærri hjarða, oft á
miklum víðáttum beitilands,
hlaupa stéttarbræður þeirra hér
á landi ai’gandi og hóandi sig
hása um holt og móa, hundlaus
ir eða með svo vitlaus hundkvik
indi á hælum sér, að oft gera
þeir meira ógagn en gagn.. ís-
lenkir bændur hafa þá sérstöðu
að yfir sumai-mánuðina er allt
fé frjálst á fjöllum og heiðum
uppi og þarf lítillar umönnunar
við. Öðru máli gegnir haust
og vor. Þá væri íslenzkum bænd
um gott að notfæra sér aðstoð
góðra fjárhunda til að létta
„fjárragið", sem mai-gan bónd-
ann ætlar lifandi að drepa.
Það þekkist hvergi nema á
íslandi, að tilviljun er látin ráða
tímgun hundanna. Þessvegna
átti hinn bandai’íski hundavin-
ur, sem hér keypti nokkra „ís-
lenzka“ hunda um árið og flutti
til Kaliforníu, svo bágt með að
trúa því að eigendur hundanna
neituðu með öllu að gefa upp
og staðfesta ættartölur þeirra í
svo sem 10 ættliði. Hann taldi
tregðu þessa óskiljanlega, trúði
því alls ekki að slíkar ættartöl-
ur væru torfengnar á okkar
ágæta og mikla skriffinnsku-
landi. Augu hans opnuðust þó
um síðir, þegar hann í einni
langferð sinni um landið í
hundaleit, sá hvar tík ein í
Skagafii-ði nálgaðist veginn með
11 hunda á hælum sér og lofaði
þeim að gera út um það sín á
millum, hver næstur hreppti
hnossið. Maðurinn varð svo
hissa, að það datt af honum and
litið. Hann stóð augliti til aug-
litis við áður óþekkt fyrirbrigði,
þrátt fyrir áralöng ferðalög um
hnöttinn þveran og endilangan,
og með hundarækt sem eins kon
ar sérgrein um áratugi. Eftir
mjög skai-plegar athugasemdir
á þessu fyrirbæri, sem ekki
varð véfengt og eftir geðhrifin
af hinni fui’ðulegu sjón, spurði
hann fylgdarmenn sína mjög
alvarlegur í bragði, hvort þeir
hefðu séð áður nokkuð þessu
líkt. Þeir höfðu aldrei annað
séð. Já, hve lengi getur maður
ekki séð eitthvað nýtt á íslandi,
sem hvergi annai’s staðar í
heiminum er hægt að sjá, sagði
hinn erlendi hundafræðingur,
og mun þá þegar hafa endui’-
skoðað þau fi-æði sín um ís-
lenzka hunda, sem hann hafði
aflað sér í rituðu máli um þessi
ágætu húsdýr með mikilli fyr-
irhöfn og stöðugum bréfaskrift-
um um langt árabil, og notið til,
bæði íslenzk söfn og séi’fræð-
inga.
Þes má geta hér að árangur-
inn af fei’ðalögum Bandaríkja-
mannsins urðu þó þau, að hann
setti upp hundabú með íslenzk-
um hundum vestur í Kaliforníu
og hefur þessi hundastofn feng-
ið viðui’kenningu vestur þar.
En svo vandfundnir voi’u hund-
ar þessir orðnir, þ e. hundar
með hinum gömlu íslenzku ein-
kennum, svo sem hringaðri róu,
upprétt eyru og viss vaxtar-
hlutföll, að leitað var lands-
hornanna í milli, allt frá Jökul-
dal austur og vestur á Vest-
fjörðu, áður en viðunandi úr-
lausn fengist og þeir einstakl-
ingar fundnir, sem hæfir þóttu
til að varðveita þann íslenzka
stofn í Vesturheimi, sem er að
verða útdauður á íslandi.
Hvergi á byggðu bóli eru vit-
lausari hundar en á íslandi,
gjamma þeir jafnt að mönnum
og skepnum sem bílum og flug-
vélum, flækjast eins og villidýr
milli bæja ag byggða, ei’u illa
hirtir, ekki tamdir og ótútleg-
ir. Og þeir kunna ekkert til
verka, eru hvorki fjárhundar,
sporhundar, varðhundar eða
veiðihundar. Þeir eru svo marg-
víslega blandaðir, að ekki er
um neitt sérstakt hundakyn að
ræða, heldur óræktuð kvikindi,
þótt þar leynist einn og einn
góður hundur.
Bændur ættu að losa sig við
þessar skepnur og fá skozka
fjárhunda í staðinn, eða það
hundakyn annað, sem enn betur
þætti henta að vel athuguðu
máli. Eða hvaða bóndi vildi ekki
skipta á góðum fjái’hundi, sem
t. d. smalaði landareign hans
einn, hvenær sem húsbóndinn
segði honum það, og hundkvik-
indi, sem kann það eitt að gelta
og glefsa og gerir hvorugt beð-
inn? □
Osmekklega botnað”
[ V)
í „ÍSLENDINGI“ 2. nóv er smá
grein með þessari yfirskrift. Þar
er sagt að „Kinnungui’“ hafi
skrifað „langhund" í Dag 20.
okt. Ekki kann ég þá fræði, sem
íslendingur grípur þama til,
hvei’nig saman skuli raða
hundaheitum og blaðagreinum
og veit því ekki, hvort þetta
skrif blaðsins ætti að kennast
við t. d. rakka, garm eða grey.
Blaðið reynir enn að telja
sambærilegar greiðslur bænda
til bændahallarinnar og til stofn
lánadeildar landbúnaðarins.
Hins vegar er kannski skiljan-
legt, að það fer nú lítið út í
samanbui’ð á fullyrðingum sín-
um og upplýsingum aðila, sem
tæpast vei’ða þarna rengdir og
ég vísaði til í gi’eininni frá 20.
okt. Helzt virtist blaðið hugga
sig við, að enn sé mikið eftir að
greiða af byggingarkostnaði
Bændahallarinnar.
Kannski kann blaðið einhverja
formúlu þess, að Vz% gjaldið,
sem ákvai’ðað er eftir því, sem
fram vindur um byggingarkostn
að og lánamál hússins geti sam-
tals orðið jafnhátt og 1% af
sama stofni, er innheimta skal
árlega svo lengi, sem lögin um
stofnlánadeildina standa að þyí
leyti óbi’eytt. Slík foi’múla væri
þá eins konar ný afstæðiskenn-
ing, en sú fyrri entist Einstein
til heimsfrægðar.
Sjálfsagt finnst vai’la sá bóndi
eða bændafullti’úi, að ekki telji
hann húsið stórkostlegra en svo
að í slíkt væri lagt, ef nú væri
verið að hefja bygginguna.
Meiri ástæða virtist til bjart-
sýni þgear byrjað var. En hvað
er nú annað fyrir hendi en að
ljúka því, sem lagt var af stað
með, halda áfram að gjalda til
hússins meðan ekki, fást nægi-
leg láii, er svo væru greidd af
komandi tekjum. Vai’la ætti að
þurfa að efast um að tekjumar
komi þar sem okkur hefur verið
sagt að vegna hinnar ágætu „við
reisnar“ sé ísland oi’ðið eitt ó-
dýrasta ferðamannaland þessa
heimshluta, ferðamannastraum-
ur hingað hljóti að stóraukast
og þörfin fyrir hótel sé því
harla brýn. Hvað sem þessu líð-
ur er einkennileg afstaða þeirra
ráðamanna, er synja bændasam
tökunum um þá fyrirgreiðslu,
sem til þarf, svo að húsið verði
fullgert og fari að skila þeim
tekjum, sem þá er hægt af því
að hafa. Er kannski annarra
skýringa að leita: Margir muna,
að Áburðarverksmiðjan var
byggð fyrir alþjóðai’fé — stórfé
fengið að láni eða „gjöf“ og eitt-
hvað af almennum ríkistekjum.
En svo var stofnað hlutafélg.
Nokkrir einstaklingar og félög
„eignuðust“ 4/10 vei-ksmiðjunn-
ar. og líklega í reynd stærri
stjórnaraðild fyrir einar 4
milljónir kr. Ýmsir, og þar á
meðal ritstjóri íslendings, hafa
lýst því hvað þeir hafi átt nota-
legar nætur á Hótel Sögu. Sjálf
sagt haf sumir gistivinirnir ver-
ið af þeirri manngerð, sem
finnst sitt pei’sónulega ágæti
vaxa hvað mest af því, sem aðr-
ir hafa myndarlega gert. Skyldi
þá oft hafa dreymt þann sælu-
draum, að bændur misstu sitt
100—120 millj. kr. hús, en hægt
væri svo að stofna ca 5 millj.
kr. hlutafélag, sem „eignaðist“
þarna það, sem bændum væri
of gott? Sennilega hefur þá líka
di’eymt um dyr, þröngar inn-
göngu fyrir almenning, en gal-
opnar hinum útvöldu, og væri
þeim þar með ánægju falt það
fé, sem þörf væri á í bráð fram
yfir 5 milljóii’nar. Mai’gt ber í
drauma og misjafnlega ráðast
þeir, en við skulum hlusta hvað
þeir segja upp úr svefninum og
sjá hvað setur.
íslendingur galar mikið um
það, að bændum sé þýðingar-
meiri efling lánasjóða sinna en
„Melahöllin". Ekki myndi blað-
ið vera að segja þai’na nein ný
sannindi, en þarna er þetta hálf
sannleikur sagður í blekkingar-
skyni. Landbúnaðinum er eins
og öðrum atvinnuvegum jöfn
þöi-f þess, að missa ekki það,
sem þegar hefur verið í lagt og
að búa við þá aðstöðu og aðgang
að fjármagni, að framtíðarþró-
unin verði eðlileg. Bændahöllin
er aðeins stærsta og gleggsta
dæmið um fjölmargar fi-am-
kvæmdir bænda, sem byrjað
var á af meiri bjartsýni en nú
virðist hæfa. íslenzkt þjóðfélag
leysir sig ekki frá þeirri sök að
búa verr að landbúnaðinum en
gerist í nokkru nágrannalandi,
með því að leggja skatt á bænd-
ur, sem ekki á sér hliðstæðu hjá
öðrum þjóðfélagsstéttum. Mikið
er til þess reynt að telja sam-
bærileg gjöld sjávarútvegsins
til stofnlánadeildar sinnar og
gjöld bænda til landbúnaðarsjóð
anna. Til að athuga þetta nán-
ar, er rétt að rifja upp hvernig
fram fer verðlagning landbúnað
arvara, sem á að færa bóndan-
um sama „kaup og mönnum
„annara vinnandi stétta“ að
meðaltali. Gerð ei’U úrtök úr
framtalsskýrslum sjómanna,
iðnaðarmanna og vei’kamanna.
Það meðaltal, sem þama fæst,
er svo fært sem „kaup bóndans“
á næsta ári á rekstrarreikning
verðlagsgrundvallarbúsins, sem
fulltrúar bænda og neytenda
hafa komið sér saman um, eða
úrskurðaður var hjá yfirdómi.
Hver sem vill getur auðveldlega
séð það t. d. í handbók bænda
og víða annai-s staðar, að 1%
fi-amleiðslugjaldið er ekki talið
til útgjalda verðlagsbúsins.
Hins vegar eru stofnlánagjöld
sjávarútvegs tekin af óskiptu
aflaverðmæti og kemur því and
vii’ði þeirra aldx’ei til tekna eða
gjalda á einkareikningi sjó-
mannsins, en viðmiðunai’stéttin
— bændur — verða að greiða
sín sjóðgjöld af einkatekjum.
Frekar mætti segja að %%
gjaldið frá neytendum væri sam
bærilegt að öðru en því, að það
er % lægra og skiptist á marg-
falt fleiri. Þessi samanbui’ður er
þó líka á brauðfótum. Allir
bændur eru að nokkru kaupend
ur landbúnaðarvara og greiða
þar með hluta af þessu gjaldi.
Og svo hefur þannig til tekizt
síðastliðin 10—15 ár, að ekki
hefur önnur fjárfesting verið
hagstæðari almennum neytanda
en það fé, sem varið hefur verið
til framkvæmda í landbúnaði.
Búvöruverð hefur þessi ár
hækkað um minna en launa-
tekjur, en erfiði fækkandi
sveitamanna fai’ið vaxandi. Læt
ég svo lokið þessum saman-
burði og hefði raunar ekki far-
ið að syara þessari svartklausu
íslendings, ef niðurlagið hefði
ekki verið þar á þessa leið:
„Hér hefði þó ekki verið vikið
að þessari langloku Kinnungs,
ef hann hefði ekki verið svo ó-
smekklegur í niðurlagi greinar-
innar að víkja að eyfii’zkum
bændahjónum, sem ísl. átti við-
tal við í sama blaði, ekki um
búnaðarmál heldur söngmála-
starfsemi húsmóðurinnar. Ekki
verður séð nein sérstök ástæða
fyrir þennan Kinnung að veit-
ast að þeim sæmdarhjónum með
kei’skni þótt honum líki ekki
sem bezt skrif blaðsins um þjóð.
mál, en þau voi’u viðtalinu í
Hólshúsum óviðkomandi.“ —
Þetta er hið furðulegasta skrif
hjá íslendingi. Ólíklegt .er að
nokkrum, sem las greina mína
—ekki höfundi ísl. klausunnar
heldur — hafi dottið í hug að
þar væri hæðzt að Hólshúsa-
hjónum. Húsfreyjan er vafa-
laust ágætur fullti’úi þess hóps,
sem við meii-a og minna örðug-
ar aðstæður heldur uppi menn-
ingarlegu félagsstai’fi í sveitum
landsins. Eftir bóndanum er
haft, að landbúnaðarstörf séu
einna verst launuð af öllum
störfum þjóðfélagsins. Þetta
finnst mér vera umsögn um
búnaðarmál, og bændur vita, að
hún fer nærri lægi. Hefði þetta
staðið í stjómarandstöðublaði,
hefði það kallast rógur um rík-
isstjóm og níð um landbúnað-
inn og greinarhöfundur veit sig
verðskulda hæðnishlátur, þar
(Framhald á blaðsíðu 7). ,