Dagur - 08.01.1964, Page 5

4
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1166 og 1167
Ritstjóri og ábyrgöarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Úr ófarabálki
„viðreisnarinnar"
i.
ÞEGAR núverandi ríkisstjórn kom
til valda í nóvembermánuði 1959,
birti hún yfirlýsingu um þá stefnu,
er hún mundi fylgja í stjórnartíð
sinni.
í athugasemdum með stjómar-
frumvarpi til laga um efnahagsmál,
sem lagt var fyrir Alþingi 1959—
1960, var þessari stefnu lýst og liún
áréttuð. Þar segir meðal annars:
„f stefnuyfirlýsingu þeirri, sem
ríkisstjórnin birti, þegar hún tók við
völdum í nóvember sl., taldi hún
það höfuðverkefni sitt að koma at-
vinnulífi þjóðarinnar á traustan og
heilbrigðan grundvöll.“
Enn fremur segir þar:
„Er það megintilgangur þeirrar
stefnubreytingar, sem ríkisstjórnin
leggur til, að framleiðslustörfum og
viðskiptalífi landsmanna sé skapað-
ur traustari, varanlegri og heilbrigð-
ari grundvöllur en atvinnuvegirnir
hafa átt við að búa undanfarin ár“.
Og enn segir:
„Það er stefna ríkisstjórnarinnar,
að það sé og eigi að vera verkefni
samtaka launþega og atvinnurekenda
að semja um kaup og kjör.“
I framsöguræðu um efnahagsmála-
frumvarpið 1960 sagði forsætisráð-
herra m. a.: „Hins vegar eru engin
ákvæði um að lögbinda grunnkaup,
enda telur ríkisstjórnin, að það eigi
að vera hlutverk samtaka launþega
og atvinnurekenda að semja um
kaup og kjör.“ í sömu ræðu segir
forsætisráðherra það vera höfuðtil-
gang allra þessara aðgerða: „Að leit-
ast við að krefjast þeirra einu fórna
af þjóðinni, sem með öllu eru óum-
flýjanlegar til að sporna gegn at-
vinnuleysinu, og gæta þess jafnframt
gaumgæfilega, að þeirn verði alls ekki
íþyngt, sem minnst hafa burðarþol-
ið.“
Viðskiptamálaráðherra sagði við
sömu umræðu m. a.: „Meginefni
heildartillagna ríkisstjórnarinnar er
því annars vegar að leggja traustan
grundvöll að heilbrigðu atvinnu- og
viðskiptalífi og hins vegar að endur-
skipta þjóðartekjunum þannig, að
byrðarnar, sem bera verður í bráð
vegna endurskipulagningar efnahags
kerfisins, dreifist af fyllsta réttlæti á
þjóðfélagsþegnana. Þetta er sumpart
alger þjóðarnauðsyn og sumpart
fyllsta réttlætismál.“
Framsögumaður meirihluta fjár-
hagsnefndar sagði m. a. þetta:
„Okkar markmið er frelsi, þeirra
(þ. e. stjórnarandstæðinga) markmið
er ríkisafskipti. Milli þessara mark-
miða og leiða á þjóðin að velja.“
(Framh. á bls. 7)
GULL í
GAMALLI SLÓÐ
Aldraður maður á margar
skuldir að gjalda, sem ekki
verða greiddar í krónum. Hann
hefur notið margra gæða, sem
ekki verða keyptar. Engir munu
þó skuldugri á þennan hátt en
þeir, sem nú eru rosknir og
muna báðar aldirnar, hina 19.
og 20. — tvenna tíma gjörólíka.
Það sem var um þúsund ár og
það, sem verða mun. Þeir komu
úr eyðimörku þrenginga og inn
í fyrirheitna landið. Við hinir
rosknu munum nú svo margt,
sem alarei mun aftur verða og
aldrei framar eiga hliðstæðu.
Þessir breytinga- og byltinga-
tímar hafa skapað marga ein-
stæða menn. Minningin um þá
má ekki hverfa.
Einn slíkra var Jón Haralds-
son á Einarsstöðum í Reykjadal.
Um hann hefur lítið verið ritað,
sem geymast mun. Mér hefur
fundizt hann liggja óbættur hjá
garði.
Nú hefur úr þessu verið bætt.
Ekkja Jóns, Þóra Sigfúsdóttir á
Einarsstöðum, hefur gefið út
bók, sem honum er helguð.
Karl Kristjánsson alþingis-
maður hefur valið úr handrita-
safni Jóns og ritað æviminningu
hans.
Nú glymja daglega frá útvarpi
margendurteknar auglýsingar
um bækur. Á sunnudögum eru
lesnir valdir kaflar bóka og
jafnan reynt að vekja forvitni
hlustenda. Þessar bækur eru
flestar útgefnar af fjársterkum
bókaforlögum. Ekkja Jóns Har-
aldssonar hefur hvorki yfirlæti
eða fjárafla til dýrra auglýsinga.
Þess vegna vil ég vekja eftir-
tekt á bókinni og Jóni Haralds-
syni. Ekki verður hjá því kom-
izt að endursegja sumt af því,
sem Karl Kristjánsson segir í
inngangi.
Einarsstaðir standa á hæð í
miðjum dal og horfa mót suðri.
Þétt bæjaröð er með báðum hlíð
um. Þegar komið er á heiðar-
brún að austan eða vestan, blas-
ir bærinn beint við sjón. Þetta
er landnámsjörð, glöggt dæmi
þess hve fornmönnum var sýnt
um að velja fögur bæjarstæði,
og vel í sveit sett. Jörðin kem-
ur mjög við sögu. Þeir, sem
miklu voru ráðandi í héraði,
kepptust um að ná í Einarsstaði.
Gull sögunnar eru þar falin í
gömlum slóðum. Ættin, sem nú
situr Einarsstaði, kom þangað
fyrir hálfri annarri öld. Lang-
afi, afi og faðir Jóns bjuggu þar
á undan honum.
Á seinni hluta 19. aldar komu
Einarsstaðir mikið við félags-
sögu. Þar voru stofnuð fyrstu
bændasamtökin í héraðinu 1854
og þau endurreist 1882. Bæði
Þjóðhðið og Huldufélagið risu
á Einarsstöðum. Karl Kristjáns-
son segir, að Jón Haraldsson
hafi ekki verið búgróðamaður,
heldur búyndismaður. Þetta hef
ur hann tekið að erfðum. Sigur-
jón afi hans og Haraldur faðir
hans hafa sett .önnur sjónarmið
hærra en gróðann. Hins vegar
átti vorgróður félagslífsins hjá
þeim skjól og athvarf. Þess
vegna safnaðist ekki auður á
Einarsstöðum. Ungu bændurnir
urðu að taka við þungum skulda
böggum með Einarsstaðaeign-
um.
Jón Haraldsson var fæddur
1888. Hann missti föður sinn,
þegar hann var 18 ára. Móðir
hans hélt áfram búi við þröngan
hag. Jón var eldri sonurinn.
Hann var í Hólaskóla tvo vetur
eftir lát föður síns og heima á
sumrin. Umsjón búsins lagðist
þegar á hans herðar. Hann
kvæntist 1911 og tók þá strax
við búinu. Þar bjó hann til
dauðadags 1958 og hafði þá haft
umsjá bús á Einarsstöðum meir
en hálfa öld. Sögu Jóns rekur
Karl Kristjánsson nánar í inn-
gangi bókarinnar.
Ég minnist Jóns í 50 ár, frá
því við vorum saman á Hólum
veturinn 1907—1908. Hann var
öllum mönnum glaðari. Gleði
hans átti sér djúpar rætur bjart-
sýnis á lífið. Hún var svo djúp-
tæk og þrekmikil að hann hreif
okkur með! Hugur hans var
óvenjulega frjór og hugkvæmni
mikil. Ég var með Jóni í stjórn
Bændafélags Þingeyinga frá
stofnun þess, þar til hann and-
aðist. Hann átti frumkvæði að
mörgum ályktunum þess félags,
sem vöktu mesta eftirtekt al-
mennings. Hann vakti t. d. fyrst-
ur máls á stofnun byggðasafns
Þingeyinga og var þar ötull bar
áttumaður, unz það x-eis á Grenj
aðarstað. Hann vakti fystur máls
á fleiri framfara- og menningar-
málum héi-aðsins. Hitt skal ját-
að, að Jón var ekki laginn að
afla sér fylgis, sem leiddi til
metorða eða mannafon-áða. Til
þess var hann of sérstæður, og
ekki samningamaður, sem undi
hálfum hlut. Hann var ekki strá
ið, sem hneigir sig og beygir fyr-
ir goluþyt almenningsálitsins.
Jón var frægur fyrir skopsög-
ur sínar. Kom þar listhæfnin vel
í ljós. Snilldin og listin er oft í
því fólgin að vera glöggur að
skilja aukaatriði frá aðalatrið-
um, finna kjarna hluta, atburða
eða manneðlis feykja burt af
kjarnanum öllu hismi. Jón átti
skáldlegt innsæi á séi-kenni
manna. Skopsögurnar bii-tust
ekki í bókinni. Þær myndu ekki
njóta sín þai\ fslenzkt skop er
oftast staðbundið og persónu-
bundið, og svo var um gaman-
sögur Jóns. Gleðitöfrar og hinn
smitandi áfengi hlátur Jóns
gæddi sögurnar lífi og sál. í end
ursögn yrðu þær svipur hjá
sjón.
Bókin „Gull í gamalli slóð“
hefst á ritgerð Karls Kristjáns-
sonar um Jón Haraldsson.
Þegar útvai-psumræður heyr-
ast frá Alþingi bíða margir þess
með óþreyju hvort Karl Kristj-
ánsson komi þar fram. Hann er
þar rökvís og harður bardaga-
maður fyi-ir sínu máli. Það eru
nú fleii-i. En þó er Kai'l þar sér-
stæður meðal þingmanna. Mál
hans stutt, skýrt og mótað, ekki
orði of eða van, víða með list-
rænni snilld og snjöllum sam-
líkingum. Þannig er allt, sem
Kax-1 ritar, og greinin um Jón
Haraldsson er engin undantekn-
ing.
Karl hefur ásamt börnum
Jóns og ekkju valið til útgáfu
úr þeim blöðum, sem Jón lét
eftir sig. Fæst af þessu hafði áð-
ur verið prentað, en mai-gt af
því flutt á samkomum í hérað-
inu.
Lengsta ritgei-ðin heitir „Frá
gömlum dögum.“ Handrit sitt
kallaði Jón uppkast og hefur
aldrei frá því gengið. Grein
þessi er 44 blaðsíður. Þetta er
stói-fróðleg lýsing á lífinu í lok
19. aldar, og er ungum heppilegt
að bera saman við nútímann.
Þröng voru þá ævikjöi-in, jafn-
vel á stórbýlum, og kemur það
vel fram í niðurlagi kaflans.
Jón segir hér fi-á mörgu fólki,
sem hann þekkir og kemur þar
fram snilld hans að bregða upp
myndum á fáum orðum. Einna
minnisstæðastir verða mér móð-
urforeldrar hans, Halldói-a Ás-
mundsdóttir, systir Einai-s í Nesi
og Jón Olafsson frá Rifkelsstöð-
urn í Eyjafirði. Ég man hann
vel, stórbx-otinn mann og hetju-
legan. Þá er einnig minnisverð
frásagan um Jónas, sem úti
varð, og um fleira fólk þó. Næst
ber að geta þriggja frásagna-
þátta urn samtímamenn höfund-
ar: Þætti af Gísla bónda og pósti
í Pi-esthvammi, Laxamýrarhjón-
um og Helga bónda í Hólum í
Laxái-dal. Þessir þx-ír þættir eiga
sér vai-la hliðstæðu í bókmennt-
um okkar. Þai-na er sönn en
skáldleg lýsing og hnitmiðuð og
stuttoi-ð. Þessir þættir eru líka
bókmenntaperlur, hver um sig
og munu lifa og ef til vill verða
öðrurn höfundum til fyrirmynd-
ar.
Næst vil ég nefna fjórar smá-
sögur, sem bókin geymir. Auð-
sæ eru þar áhrif frá Þorgils
gjallanda. En Jón heldur sínu
sjálfstæði og myndi hafa orðið
hlutgengur smásagnahöfundur
og skipað sæti í bókmenntasögu,
ef hann hefði lagt þetta fyrir
sig. í einni sögunni, „Nýja sveit-
in“ nýtur skopgáfa Jóns sín
ágætlega.
Jón Haraldsson var mikill
hestamaðui'. Nokkrir smáþættir
og kvæði eru um hesta. Ein frá-
sögn er í bókinni um dulrænt
fyrii-bæri og nefnist „Hesturinn
á Hríshálsi.“ Hún er sérstæð og
sómir sér meðal dulrænna
sagna.
Allir Þingeyingar minnast
kvæða Jóns um látna menn. Oft
flutti hann einnig minningar-
ræður við húskveðjur eða jarð-
ai-fai-ir, og þótti vel takast. Þá
flutti Jón einnig ræður eða
kvæði í afmælishófum einstakl-
inga eða stofnana. Jón var ætíð
fundvís á niðui-stöðu og hlýr.
Margt af þessu er í bókinni en
allt er það stutt og mótað af
sérkennum og verður því ekki
leiðigjarnt. Bezt og hlýjust
finnst mér kveðjan, sem hann
var að flytja til Lilju í Glaum-
bæ, þegar andlát hans bar að
höndum, í Einarsstaðakirkju 18.
apríl 1958. Kvæði Jóns eru flétt-
uð inn á milli hins óbundna
máls í bókinni. Jón var mjög
ljóðhagui-, og öll eru kvæðin vel
kveðin og voru raunhæf og féllu
vel inn í hug manna á líðandi
stund, í sorg og gleði, þar sem
flest þeirra voru flutt. En Jón
var frumlegra skáld í lausu
máli en ljóðum. Oft var talað
um þingeyzku skáldin, svo sem
Sandsbiæður, Indriða á Fjalli
og Sigurð á Arnarvatni, Jón
Þorsteinsson og Þorgils gjall-
anda. Ekki hefur Jón á Einars-
stöðum verið talinn í þeirra
hópi. Ég tel hann eiga þar sess,
og ekki lægstan.
„Gull í gamalli slóð“ má ekki
vaiita í nokkra þingeyska bóka-
hillu. Allir, sem unna íslenzkri
heimilismenningu, verða að
kaupa þá bók.
Yzta-Felli 13. des. 1963.
Jón Sigurðsson.
ÁRVISSAR TEKJUR
ÁFENGIS- og tóbaksverzlun rík
isins er talin hafa hagnazt um
1 millj. kr. hvern virkan dag að
meðaltali síðasta ár. Er sú verzl-
un árviss og vaxandi. Á Þorláks
dag nam áfengissalan 5 millj.
kr.
Samþykkt áfengisvarnarráðs
um að skora á ríkisstjórnina að
láta „loka“ á meðan verkföll
stæðu og frá var sagt í útvarpi,
hafði þær afleiðingar, að langar
biðraðir mynduðust hvarvetna
við opinberar vínverzlanir af
ótta við áfengisleysi í koldimmu
skammdeginu — og atvinnuleys
inu! P
5
vel með, og enn er hann hinn
virðulegasti maður að sjá.
Churshill er nú orðinn 89 ára
gama'll- Hann var ekki með vind
ilinn, enda bannaðar reykingar
í deildin;ú.
Stjórnai-c'ndstæðingar ■ sitja
vinstra megf.n en stjórnarstuðn-
ingsmenn hægra megin.
Fleira, bæjarsíýóri, sem þér er
ofarlega í huga eftir ferðina?
Við skoðuðum stöð þá í Corn-
wall, sem reist var til að annast
móttöku sjónvarps, símtala, firð-
ritunar og fl. frá Telstar, gervi-
hnettinum bandaríska, sem
skotið var á loft 1962. Stöðvar
eins og þessi, verða eflaust marg
ar í framtíðinni, í sambandi við
sjónvarpið og margskonar þjón-
ustu aðra. Ekki er ólíklegt, að
hér á landi verði slík stöð reist
innan skamms tíma. Hún kost-
aði um 80 milli. ísl. króna.
Uppbygging Lundúna eftir
stríðið?
Við kynntum okkur dálítið,
undir ágætri leiðsögn gestgjafa
okkar, uppbyggingu þá, er borg-
aryfirvöldin í London létu gera.
Búið er, frá stríðslokum, að
byggja yfir hálfa milljón manna
eða sem svarar yfir sextánda
hvern borgarbúa. Þar er mest af
nýbyggingunum, sem áður voru
fátækrahverfi og illa fóru í
stríðinu svo sem í East End.
Nýju raðhúsin og fjölbýlishúsin
þar, eru að mestu leyti tveggja
og þriggja herbergja íbúðir. Það
eru þeirra „bæjarhús“ og leigð
fyrir sanngjarna þóknun. T. d.
tveggja herbergja íbúð fyrir
1300 krónur á mánuði.
Norðlenzkir bæjarsljórar í Breflandi
(Framhald af blaðsíðu 8).
sérstakt fiskimálaráðherra-
embætti. Ráðherrann benti þá
m. a. á, að jafnvel fiskveiðideil-
una við íslendinga hefði verið
unnt að leysa án þessa embætt-
is. Forsætisráðherrann kemur
vel fyrir, er léttur á fæti og
snarlegur en ekki sérstaklega
tilkomumikill. Brosið er honum
mjög tiltækt, svo sem hinar
mörgu myndir, sem hvarvetna
birtast í blöðum, bera lika með
sér.
Þingmenn hafa ekki ákveðin
sæti, eins og á Alþingi íslend-
inga, og þingmennirnir eru
miklu fleiri en sætin. Þingmenn
verða að gera sér það að góðu,
ef þeir ætla að skrifa á blað, að
gera það á hnjánum, því borð
eru engin.
Við voru svo heppnir þennan
dag, að sjá hinn aldna og fræga
stjórnmálaforingja, sjálfan
Churshill. Hann er heið-
ursþingmaður í neðri málstof-
unni og var studdur af tveim
mönnum inn í salinn. Hann er
þreytulegur, en virtist fylgjast
Nýtt verzlunarhvcrfi í Plymoutli. Ráðhúsið t. h. og turninn
bakvið.
á
kirkju heilags Andrésar sézt ú
Kynntust þið nokkuð skóluni?
Við heimsóttum tvo skóla.
Annar var fyrir 5—11 ára börn,
hinn fyrir 12—16 ára börn.
Barnaskólinn var í úthverfi
Lundúnaborgar, rúmaði 250
nemendur og var, að því er bezt
varð séð, bæði skóli, vinnuheim-
ili og dagheimili. Þarna eru
börnin frá því klukkan 9 á
morgnana til klukkan 3 e. h. og
borða hádegisverð í skólanum.
Þarna er mjög margt af „lituðu“
fólki, og þar eru engin kynþátta
vandamál til. Námið fer að
miklu leyti fram sem allskonar
vinna, svo sem skólastofurnar
báru líka með sér. Og næstum í
hverri skólastofu var lifandi
dýr, einhverrar tegundar.
Heimavinna er lítil í slíkum
skólum. Á hverjum morgni er
sameiginleg bænastund og söng-
ur. Skólastjórinn var myndar-
leg kona og skólinn hennar ef-
laust til fyrirmyndar um margt.
Hinn skólinn var fyrir pilta og
stúlkur á aldrinum 12—16 ára.
í Bretlandi er ekkert samræmt
skólakerfi, eins og hér er og
skólastjórar og skólanefndir á
hverjum stað því að mestu sjálf-
ráðir um kennsluna. í þessum
skóla gátu nemendur að veru-
legu leyti sjálfir valið sér náms-
efni. Góðir nemendur komast
því langt. Var líka auðséð á
verkefnum, svo sem í stærð-
fræði, hve sumir voru ótrúlega
langt komnir, miðað við aldur.
Auk móðurmálsins er franskan
hvarvetna kennd.
Er það rétt, að rík áherzla sé
lögð á dreifingu búsetunnar?
Nýjar iðnaðarborgir er byggð
ar til að létta á höfuðborginni og
þar eru lægri skattar og ódýrari
lóðir. Bracknell er t. d. ný iðn-
aðarborg um 60 km. frá London.
Þar bjuggu aðeins 2 þús. manns
fyrir fáum árum, en nú um 50
þús. manns. Þarna er allt
skemmtilega skipulagt.
Þessi iðnaðarbær var byggð-
ur á skógarsvæði og á þann veg,
að skógurinn setur mikinn svip
á bæinn, sem er hinn fegursti.
Mikið talað um ísland og
íslendinga?
Já, og það mjög að vonum.
Heimsókn forsetans okkar til
Bretlands var ofarlega á dag-
skrá og svo var Surtsey mikið
frétta- og umtalsefni, svo vart
mátti á milli sjá. Ég hafði nokkr
ar myndir að gosinu með mér og
vóru þær rifnar út úr höndun-
um á mér, ef svo mætti segja.
Þessi ferð var í alla staði hin
ánægjulegasta og fróðlegasta
fyrir okkur Islendingana og öll
fyrirgreiðsla eins og bezt verður
kosið, segir bæjarstjórinn,
Magnús E. Guðjónsson að lok-
um og þakkar blaðið viðtalið.
- Ný hljómsveit...
(Framh. af bls. 1).
upptekin, var stiginn dans af
miklu fjöri. Nýstofnuð hljóm-
sveit þriggja unglingspilta héð-
an úr dalnum lék fyrir dansin-
um og mun þeim hafa tekizt
það mjög vel. Og má vafalaust
mikils af þeim vænta framveg-
is. G. V.

ítalskur listamaður, einn eða fleiri, bar þetta nafn. Framburður
þess var ef til vill öðruvísi. Villi Rossí er víst enginn Itali. Hingað
til strandstaðarins hafði hann komið fyrir liðugu ári. Frá Ameriku,
sögðu verkafélagar hennar í stofnuninni.
Rossí talar góða norsku með dálitlum amerískum málblæ. Nei,
Iðunn kemst ekkert lengra áleiðis í greiningu sinni á Villa Rossí,
ekki að svo stöddu. Og í dag er laugardagur, annsamasti dagur vik-
unnar í öllum deildum. Grænhélaða klukkan á svarta flísa-arninum
slær öðru hverju dauf högg. Þá er liðinn biðtími andlitsgrímunnar,
sem hún biður eftir. Hún gengur yfir að hvílubekknum hægra meg-
in við spegilvegginn. Konan hefur blundað.
— Frú Gilde! segir Iðunn lágt. Konan reynir að geispa undir
grimunni og opnar augun. Iðunn tekur fram sótthreinsuðu andlits-
þurrkumar. Hún þurrkar og útmáir öll för grímunnar á andlitinu og
vætir síðan strengt hörundið með andlitsvökva. Frú Gilde liggur al-
veg kyrr og róleg, og er sem hún njóti hverrar snertingar fingranna,
sem leika um andlit hennar.
Að lokum smyr Iðunn vægu dægursmyrsli á andlit frú Gilde. Hör-
undið sýgur smyrslið í sig og verður blædekkra en áður. Þessi blær
yngir andlitið. Frú Gilde biður um að fá að líta á sig i einum litlu
handspeglanna.
Iðunn réttir henni einn þeirra. Myndin aftan á speglinum er ofur-
litið ævintýri: hvitir svanir á bláu vatni. Og inni á ströndinni standa
tvö ungmenni i fornaldar-búningum. Umhverfis þau eru alls konar
tré og blómaskrúð i fjölbreyttum litum. En frú Gilde kærir sig ekkert
um bakhlið spegilsins. Henni er aðeins umhugað um að horfa í spegil-
glerið. Þar sér hún sjálfa sig í nýrri og endurbættri útgáfu.
— Já, þetta lítur prýðilega út. Það getur vissulega ekki orðið
betra, segir hún ánægð. Þér kunnið handtökin, ungfrú Falk, segir
hún, kinkar kolli og rís upp af bekknum.
— Já, ég vona það, segir Iðunn og brosir. Brosið til viðskiptavin-
anna, hafði Rossí sagt einu sinni. Minnist þess, að þeim geðjast vel
að brosi, en ekki að flissi. Þér þekkið sjálf mismuninn, ungfrú Falk,
hafði hann bætt við.
Já, hún veit mismuninn. Bros getur glatt mann og gert hann ham-
ingjusaman. En fliss getur hryggt hinn sama og gert hann leiðan.
Iðunn bíður, unz frú Gilde hefir lokið að klæða sig, drepur höfði
og brosir til hennar á ný, áður en hún fer á brott. Á leiðinni fram í
biðstofuna kemur Iðunn í tal við eina hárgreiðslukonuna.
— Hún er þá loksins búin núna, hún frú Gilde, segir konan íbyggin.
— Já, segir Iðunn. Hver er hún annars, þessi frú Gilde?
— Æ-i, já annars! Það er satt. Þú veizt það ekki, þú sem ert svo
að segja ný af nálinni hérna! — Jú, sei-sei. Ollum bænum er svo sem
vel kunnugt, að frú Gilde er til, og hver hún er. Hún hefir verið leik-
kona. Nú er hún ekkja stórkaupmanns nokkurs. Lars Gilde hét hann,
þegar hann dó.
— Var hann þá vanur að skipta um nafn? Iðunn áttar sig ekki
almennilega á þessu.
— Já, ég held nú það! Hann hét nú reyndar líka Lars Eiríkur
Jóhann Gilde. í fyrsta skiptið, sem hann varð gjaldþrota og fór á
AUÐHILDUR FRÁ VOGI:
GULLNA BORGIN

hausinn, kallaði hann sig eftir á E. Gilde h.f. í annað skiptið J. Gilde
h.f. og í þriðja skiptið L. Gilde. Siðan beið allur bærinn í háspani
eftir fjórðu veltunni, og hvaða upphafsstaf hann myndi þá nota. En í
þess stað hallaði hann sér útaf og andaðist, og lét allmikið fé eftir sig.
— En hvað er þá um konu hans? spyr Iðunn. Henni skilst, að hár-
greiðslukonan hafi eitthvað í pokahorninu um hana líka.
-— Hja, það fór nú víst ekki vel á með þeim, segja þeir sem því
voru kunnugir.
— Já, en hún virðist þó vera svo fín og alþýðleg, grípur Iðunn
fram í.
— Oftast viðsjárverðasta fólk, eins og þú veizt. En verstur er sá
gállinn á henni, hve mjög hún sækist eftir því sterka.
— Drekkur hún! Það liggur að Iðunn verði skelkuð.
— Já, svo er nú sagt. Þau hjónin héldu hvort sína leiðina, síðustu
árin sem hann lifði. Hann átti sina vini, og hún sína.
— Aumingja manneskjan! segir Iðunn og flýtir sér fram í biðstof-
una. Hún fylgjir síðan nýjum viðskiptavini inn í deild sína. í þetta
sinn er það fremur ung og vel klædd frú. Hún er svo teprulega tilgerð
arleg, að jaðrar við hreinan klaufaskap. Iðunni er ljóst, að þessi frú
vill sýna opinberlega, hve hér sé fín og menntuð hefðarfrú á ferð-
inni. Hún reynir meira að segja að apa eftir og stæla tónblæ og
mállýzku höfuðstaðarins.*
Iðunn hjálpar nýkomnu frúnni úr gráu pels-kápunni og vísar henni
inn að sama græna hvílubekknum. Hún hjálpar henni einnig úr borg-
undarlita módellkjólnum. Frúin virðist all-þunnrifjuð og eldri, þegar
hún er rúin mesta skrautinu. En engu líkara, en að glæsifugl hafi
verið reyttur.
Iðunn tekur að nudda frúna. Hún lætur gómana strjúka gætilega
um holdgrönn kinnbein hennar. Hún strýkur létt, en með sterkum
hreyfingum, sléttir úr hrukkum um munn og höku, strýkur á vissan
hátt frá nefrótinni og út að gagnaugum.
— Þér eruð nýkomin hingað? spyr frú Röst. Nafnið hennar er
skráð gullstöfum á handtösku hennar.
* Hér ber að hafa í huga, að mállýzkur Noregs og málbrigði eru
afar mörg og margvísleg. Allmikill munur á „austlenzku“ og „vest-
lenzku“ og máli annarra landshluta. Einnig á milli héraða, og jafnvel
einstakra sveita. — Sama er að segja um helztu borgir landsins. Hver
hefir sinn málblæ, og jafnvel mállýzku.
— Já, svarar Iðunn. — Ég hefi verið hér í hálfan mánuð. ■
— Nýlega útlærð?
— Já, frá fegrunarskóla í Osló.
— Jæja! Ég finn, að þér eruð sterk í fingrunum.
— O-jæja. — Það liggur við, að Iðunn ætli að segja eitthvað
meira. Það er svo auðvelt að spjalla, þegar aðeins tvær einar eru
saman, segja frá fleiru en maður hefir ætlað sér, og ætti ekki að gera.
En nei! Hún á aðeins að svara kurteislega og brosa fallega, listrænt
meira að segja. Það á alls ekki að tala í trúnaði við viðskipta-frúrnar!
Villi Rossí hafði að vísu ekki sagt neitt um þetta. En kennarar
fegrunarskólans höfðu tekið þetta með eins og hverja aðra námsgrein
og fræðslu. Já, og er stundir liðu, myndi hún og hinar stúlkur stofn-
unarinnar verða jafn gervimennskar stælingar-drósir til að sjá, eins
og til dæmis flauelsblómin á borðunum í öllum stofunum: hérna
græn flauelsblóm í svörtum skrautleirs-krukkum. Allt átti að vera í
litasamræmi. Jafnvel blómin máttu ekki vera Iifandi, því þá myndu
þau ráða litum sinum sjálf. Og þá ættu þau ekki við hér. Þau myndu
spilla litasamræmi stofnunarinnar.
Sjálf var hún klædd hvítum einkennisbúningi eins og allar hinar,
því hvítt átti hér heima. Nú er hún ekki framar Iðunn Falk eins og
heima hjá sér. Hún er aðeins ein stúlknanna hjá Villa Rossi. Hvít-
klædd kvenpersóna, sein daglega aðstoðar aðrar kvenpersónur til að
verða stælingar-drósir og gervimennskar í útliti að litum og linum.
Að hugsa sér til dæmis allar þær augnabrúnir, sem hún snurfusar á
hverjum degi. Þéttar og fallegar augnabrúnir eru reyttar. Raftöngin
litla er oft á ferðinni, klippir gráðugt upp hár eftir hár úr þessum
augnabrúnum. Það sem áður var fagurt handbragð skaparans, á nú að
umskapast í fegurðarsnautt verk mannshanda og tækja. Allt hið sér-
kennilega í andliti kvenna á að hverfa. Allar eiga að verða hver ann-
arri líkar, én tillits til svipeinkenna og yndis í andlitsdráttum. Það
er sama hvernig fer með það.
Tízkan krefst þess að hafa samskonar augnabrúnir, gerðar eins og
útbreiddir vængir með strikum ofanvið brúnir þær, sem þegnar voru
í vöggugjöf. Þessir gervi-vængir veita andlitunum sérstæðan, en sam-
eiginlegan undrunarsvip.
Iöunn gerir hlé í nuddinu. Frá Röst hefir blundað ofurlítið, og
lætur Iðunn hana því hvíla sig stundarkorn. Hún skolar hendur sínar
og lítur á klukkuna. Að tæpum tíma liðnum er dagsverkinu lokið.
Þá er hún frjáls og frí og á sig sjálf, það sem eftir er dagsins. En til
hvers á hún annars að nota tímann? Er nokkuð annað fyrir höndum
en að labba upp í vistarveru sína í annarri hæð fegrunarstofnunar-
innar, borða og spjalla við hinar tvær stúlkurnar, sambýlissystur
sínar. Sigríður fer annars sennilega heim á Flataströnd um helgina.
Og ef til vill fer Björg einnig í einhverja áttina.
Það er aðeins Iðunn, sem er einmana mitt í þéttbýlasta bæjar-
hlutanum. Hún er orðin ókunnug hér í bænum. Þekkir engan, eða
þekkir ef til vill marga. Og margir þekktu hana síðast.
En nú er hún fullorðin, tuttugu og eins árs stúlka. Sennilega þekkja
þau hana ekki aftur. Hún var aðeins f jórtán ára, þegar hún fór héðan.
Framhald.