Dagur - 26.02.1964, Blaðsíða 4

4
5
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Súnar 1166 og 1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAYÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Hvað er að gerast í
stórvirkjunarmál-
unum?
Á ALÞINGI s.l. fimmtudag var til
fyrstu umræðu í neðri deild frum-
varp frá þingmönnum Norðurlands-
kjördæmis vestra um virkjun Svart-
ár í Skagafirði (3600 kw, stofnkostn-
aður áætlaður 50 millj. króna), og
er þar um héraðsfyrirtæki að xæða.
í greinargerð málsins segir, að það
sé flutt m. a. vegna þess, að enn ríki
óvissa um framkvæmdir í stórvirkj-
unarmálum.
í umræður spurðist Gísli Guð-
mundsson fyrir um það nt. a., hvort
ríkisstjórnin myndi láta ljúka rann-
sókn á stórvirkjunarmöguleikum í
sambandi við Laxá í Suður-Þingeyj-
arsýslu áður en ákvörðun yrði tekin
um virkjunarstað. Hjá raforkumála-
ráðherra, Ingólfi Jónssyni, sem varð
fyiir svörum í þessum umiæðum,
kom það fram, að stjórnin væri enn
ekki búin að gera upp við sig, hvað
hún vildi leggja til í þessum málum.
Hann ræddi jöfnum höndum um
Dettifoss og Búrfell og vildi ekki
synja fyrir það, að vötnin í Suður-
þingeyjarsýslu kærnu einnig til
greina.
Það er auðsætt, að hin öfluga sam-
staða Norðlendinga og Austfiiðinga
í Jökulsármálinu í fyria, er möigum,
og þar á meðal valdhöfuin landsins,
í fersku minni. Eins og sakir standa
er engin ástæða til að hverfa frá
hinni eðlilegu kröfu uin að næsta
stórvirkjun verði á Norðurlandi.
Fyrir Norðlendinga og Austfirðinga
og jafnvægið í byggð landsins er hér
um svo mikilsverða framkvæmd að
ræða, að önnur framkvæmd á þessu
sviði suður á landi getur ekki jafn-
ast á við hana. Ber þar margt til, sem
ekki verður rætt hér. Fyrir suður-
láglendið er Þjóisáivirkjun ekki
neitt keppikefli, þar sem nú er auð-
sætt, að iðjuver syðra verður við
Faxaflóa.
Á Suðvesturlandi eru ýms allstór
fallvötn og möguleikar til jarðhita-
virkjunar, sem gætu á viðunandi
hátt bætt úr almennri orkuþörf
syðra, ef ekki er horfið til stóriðnað-
ar í því sambandi. En á Norður- og
Austurlandi er á komandi árum fyr-
h'sjáanlegur rafmagnsskortur, sem
dýrt er að bæta úr með smávirkjun í
hverju liéraði. Og í þessum lands-
hlutum vantar tilfinnanlega atvinnu
lífsmiðstöð, eins og Austfirðingar
orða það, til að hamla á móti „kraft-
blökkinni“ við Faxaflóa. Með þetta
í huga hefur undanfarin ár verið
stefnt að stórvirkjun á Norðurlandi.
(Framhald á blaðsíðu 7).
TÖFRASPROTI FRAMFARANNA
UNGIR Framsóknarmenn á Akureyri héldu almennan umræðu-
fund um atvinnumál á sunnudaginn á Hótel KEA. Framsögumað-
ur var Steingrímur Ilermannsson verkfræðingur og framkv.stjóri
Rannsóknarráðs ríkisins. Sigurður Jóhannesson formaður Félags
ungra Framsóknarmanna setti fundinn og kynnti frununælanda.
Því næst hófust fundarstörf undir fundarstjóm Bernharðs Stefáns-
sonar. Ræða Steingríms var yfirgripsmikil og athyglisverð og á
eftir urðu töluverðar umræður. Fundarritari var Gunnar Hjartar-
son. Fundargestir voru mjög ánægðir með fundinn.
Litlar framfarir í 1000 ár.
Steingrímur Hermannsson hóf
mál sitt á því að minna á, að
nú hefðu íslendingar byggt hið
fagra land sitt í 1100 ár eða fast
að því. En í 1000 ár urðu hér
sáralitlar breytingar, sagði
hann. Það var búið í moldarkof-
um, farartæki voru ekki önnur
en hesturinn og fætur fólksins.
Þá var enginn samanburður
gerður milli þjóða á þjóðartekj-
um og þá voru ekki háværar
kröfur stétta um aukna aðild að
þjóðartekjunum. Upp risu hall-
ir í sumum öðrum löndum, kon
ungar og keisarar komu og fóru
í stórveldum Evrópu. En stórar
framfarir voru að mestu byggð-
ar á þrælkun almennings bæði
heima og í nýlendum. Það er
tæpast fyrr en í byrjun þessarar
aldar, sem breytingarnar verða.
En breytingarnar verða hraðari
með hverju ári. íslendingar
flytja úr moldarkofum í hin
beztu húsakynni, stíga af hest-
inurn upp í bifreiðar og flugvél-
ar og endalaust má telja upp
þróun á flestum sviðum. Og
svona er þetta um allan heim.
Töfrasprotinn.
Þjóðirnar höfðu náð tökum á
töfrasprota framfaranna. Og við
skulum ekki halda það, að við
stöðnum hér á einhverri sléttu
og sitjum þar um aldir. Nei,
þvert á móti, hraði breyting-
anna verður stöðugt örari. En
hver er þessi töfrasproti? Þjóð-
irnar hafa lagt mikið kapp á að
finna hann. Og hann er hvar-
vetna sá sami: Aukin vísindi,
tækni, menntun, þekking, bætt
skipulag.
Norðmenn gerðu ítarlega
rannsókn á vexti þjóðarfram-
leiðslunnar frá stríðsárunum.
Niðurstaða varð sú, að rekja
mátti meira en helming af öll-
um þeim vexti til nýrrar tækni
og bættrar skipulagningar.
Nú hlýtur sú spurning að
vakna, hvort við íslendingar
höfum náð tökum á þessum
töfrasprota, að þessu frumafli
þróunarinnar. Mitt svar verður
hiklaust nei. Það er að vísu rétt
að hér verða framfarir og þær
hafa vitanlega orðið.Við munum
berast með straumnum og hér
munu koma upp nýir atvinnu-
vegir, aukin þægindi, e. t. v.
enn ný farartæki. En allt þetta
verður okkur til lítils gagns
nema við höfum áhrif á þá þró-
un, sem verður. Við verðum
einnig að gæta þess, að hér mun
í vaxandi mæli gæta ý-msra hlið
aráhrifa þróunarinnar. Við höf-
um að vísu sameinast með þing
ræði, en við höfum einnig sundr
azt. Einstaklingar og stéttir
heyja nú kapphlaup í vaxandi
mæli um aukna hlutdeild í þjóð
arframleiðslunni. Nú er saman-
burður á milli þjóða á hvers
manns valdi.
Ég óttast stefnuleysi
„viðreisnarinnar“.
Mér verður hugsað til grund-
vallaratriða þróunarinnar og ég
Steingrímur Hermannsson.
er satt.að segja mjög farinn að
óttast hvert stefnir með því öng
þveiti, sem ríkir hér á landi í
dag. Með stefnuleysi „viðreisn-
arinnar" náum við aldrei tökum
á straumnum. Við munum ber-
ast inn í hringiðu. Við munum
missa úr landi margar dugmestu
dætur okkar og syni. Við mun-
um missa efnahagslegt sjálf-
stæði okkar og smám saman
dragast undir kjólfald stórveldis
eða stórveldasamsteypu. Við
verðum að breyta um stefnu.
Við verðum að taka upp stefnu
skipulegs hagvaxtar, í stað
skipulagsleysis er nú ríkir og
byggist á þeirri stefnu auðvalds,
sem hér hefur verið rekin upp
á síðkastið. „Viðreisnin" byggist
á því að jafnvægi náist í fram-
boði og eftirspurn eftir pening-
um. Þetta er sú gamla kenning,
sem hefur verið notuð með all-
góðum árangri hjá sumum hin-
um háþróuðu iðnaðarlöndum.
En það hefur verið í þeim lönd-
um, þar sem peningamarkaður-
inn hefur verið í mjög góðu
jafnvægi og breytist lítið frá ári
til árs. Sérstaklega hefur þetta
tekizt þar sem það hefur verið
látið viðgangast, að nokkurt at-
vinnuleysi væri látið taka við
sveiflum í efnahagslífinu. Hér
eru aðstæður allt aðrar. Peninga
markaðurinn er mjög jafnvægis
lítill og það eru fjöldamörg önn-
ur atriði, sem hafa áhrif á mark
aðinn. Gott síldarár gjörbreytir
peningum í umfreð og sömuleið
is viðskiptakjör erlendis. Ef vext
ir eiga að hafa áhrif hér, verður
að auka þá margfalt við það,
sem tíðkast í þeim löndum, þar
sem þessi stefna ríkir, og þá
fara vextirnir að hafa önnur og
óholl áhrif. Þeir verða þungur
baggi framleiðslunnar og benzín
á eld verðbólgunnar. Við viljum
heldur ekki una því, að hér ríki
atvinnuleysi í stórum stíl. Þessi
stefna getur aldrei orðið farsæl
hér á landi. Okkar hagkerfi er
svo lítið og okkar markaður svo
takmarkaður, að stjórnleysi leið
ir til sveiflna í efnahagslífinu,
sem geta orðið óviðráðanlegar.
Dæmin blasa allsstaðar við. Inn
flytjendum er leyft að taka lán
erlendis og hafa notað þessa
peninga til að byggja stórhýsi,
sem sjá má, a. m. k. í Reykjavík.
Þetta hefur dregið vinnuaflið
frá vinnumarkaðinum með yfir-
boðum og þessvegna gengur
illa að fá nægilegt vinnuafl í
nauðsynlegustu atvinnuvegina.
Það eru keyptir inn margir síld-
arbátar, því þegar skriðan fer
af stað eru keyptir tugir ef ekki
hundruð, en þó er ekki til mann
skapur til að manna þá eldri og
verður að leggja þeim, þótt þeir
séu e. t. v. nýlegir og sæmilega
góðir. Á sama tíma hefur ekkert
verið virkjað og engin ný iðn-
fyrirtæki reist. Sú auðvalds-
stefna, sem hér um ræðir, er
raunar orðin úrelt í flestum há-
þróuðum iðnaðarlöndum.
Hvemig þjóð viljum við vera
árið 2000?
Um næstu aldamót verðum
við íslendingar orðnir um 400
þúsund. Hvers konar þjóð vilj-
um við þá vera? Við viljum að
sálfsögðu vera íslenzk þjóð þar
sem velferð og jafnrétti ríkir og
stórbætt lífskjör um land allt.
Þjóðarframleiðsluna verður við
a. m. k. að sjöfalda, ef lífskjör
eiga að batna eins mikið hér og
gera má ráð fyrir að þau geri
í nágrannalöndum okkar. Þetta
þýðir 5% aukningu hagvaxtar
á ári hverju í heild eða 3% á
hvern íbúa. Framkvæmdaáætl-
un ríkisstjórnarinnar gerir ráð
fyrir 2% hagvexti á hvern íbúa,
enda mun það alls ekki óraun-
hæft, með þeirri stefnu óskipu-
legs hagvaxtar, sem nú ríkir,
og eins og segir í áætluninni,
hefur hagvöxtur hvergi verið
það lágur í Evrópu, nema í
Bretlandi og Belgíu, en Bretar
telja það nú óviðunandi og eru
að reyna að breyta þessu og
komast úr því öngþveyti, sem
auðvaldsstefnan, sú sama og við
búum við, hefur fært þá í.
Við verðurn að gera nýja
áætlun.
Við verðum að gera nýja
framkvæmdaáætlun, ekki áætl-
un, sem byggist á stjórnleysi
„viðreisnarstjórnarinnar,“ held-
ur áætlun, sem kannar hverja
þá leið, sem fær er til að ná
settu marki og til þess verðum
við að lota bein og óbein áhrif
ríkisvaldsins á fjárfestingu og
öðrum þáttum í atvinnulífinu,
eins og nauðsynlegt kann að
vera hverju sinni.
Við getum varla vænzt þess
að margfalda aflann úr sjónum.
En við þurfum að áætla hve
mikils afla við getum vænzt í
meðal-ári og við þurfum að
kappkosta að fullnýta þann efla
með hverjum þeim aðferðum,
sem við þekkjum og ráðum yfir,
t. d. með niðursuðu, herzlu lýs-
isins, nýjum aðferðum við fram-
leiðslu mannafæðu úr fiskúr-
gangi, á sama hátt og farið er
að gera erlendis o. fl. Þannig
getum við stóraukið þjóðar-
framleiðsluna og um leið dregið
úr sveiflum í sambandi við afla-
magn.
Fiskeldi.
Fiskeldi er að byrja hér og ég
er sannfærður um, að sú at-
vinnugrein á hér mikla fram-
tíð. Við þurfum að kanna heila
landshluta í þessu sambandi og
veita ýmis konar aðstoð við að
koma upp fiskeldi á samvinnu-
grundvelli til dæmis. Þetta þarf
að gera með því að láta fjár-
magn í té til stofnkostnaðar og
þó fyrst og fremst tæknilega
þekkingu. Skipulagsleysi í
þessu máli o. fl. er alveg óþol-
andi. Hér má skjóta því inn í,
hvað aðrar þjóðir hafa gert á
þessu sviði. í Skotlandi t. d. er
rætt um að loka heilum firði og
taka hann til fiskeldis. Hvers-
vegna ekki að reyna slíkt hér?
Ætli það myndi kosta meira en
eitt stórhýsi við Suðurlands-
brautina í Reykjavík?
Landbúnaðurinn.
Landbúnaðurinn mun aukast
og hann mun einnig breytast.
Og þar verðum við Framsóknar
menn að halda forystunni.
Sinnuleysi og skortur á hug-
myndaflugi á þessu sviði er til
vanvirðu. Ég minnist þess að
merkur bóndi úr Þingeyjar-
sýslu sagði í viðtali í fyrra, að
öll grundvallaratriði landbúnað-
arins væru gjörbreytt frá því
sem þau voru fyrir fáum ára-
tugum. Og þó, sagði hann, bú-
um við við sama skipulag og
tíðkaðist hér allt frá landnáms-
öld. Fyrir örfáum árum var
hvert sveitaheimili félagsheild
út af fyrir sig. Nú er þetta
breytt. Nú fljúga ungarnir að
heiman eins fljótt og þeir geta.
Nú er komin sláttuvél í staðinn
fyrir kaupamann og rakstrarvél
í staðinn fyrir kaupakonu og
eftir sitja gömlu hjónin ein
heima. Niðurstaðan verður sú,
að býlin leggjast í eyði. Þróun
landbúnaðarins hefur verið ör
á undanförnum árum og fyrir
það á Framsóknarflokkurinn
áreiðanlega miklar þakkir skil-
ið. Það hefur enginn atvinnuveg
ur annar aðlagast betur þeim
breytingum sem orðið hafa og
líklega hvergi orðið eins mikil
framleiðniaukning. Þetta er
staðreynd. En allar breytingar
verða sennilega enn hraðari á
næstu árum og þá verður einn-
ig að breyta stefnunni í land-
búnaðarmálum. Ég er þó ekki
að taka undir bólu Gunnars
Bjarnasonar eða byltingakenn-
inga hans, sem íhaldið virðist
ætla að gera að einhverju leyti
að sinni stefnu í landbúnaðar-
málum, eða tölulegar rang-
færslur Gylfa Þ. Gíslasonar,
sem frægar eru orðnar, þótt ég
haldi því fram, að við þurfum
að kanna mjög vel nýjar og
breyttar aðferðir í landbúnaðar-
málum. Við verðum að endur-
skipuleggja það félagslíf, sem
áður var, en samkvæmt kröfu
20. aldarinnar. ■ Við verðum að
færa kosti þéttbýlisins út til
sveitanna. Hversvegna ekki
stuðla að því, að býlin samein-
ist, t. d. að nokkur bú hefji sam
vinnubúskap, eins og nokkrir
Framsóknarmenn hafa lagt til á
Alþingi? Þetta á ekki að gera
með þrælaskipulagi að rúss-
neskri fyrirmynd, heldur eins
og hentar sjálfstæðum■ hugsun-
arhætti hins íslenzka bónda.
Þá getum við eflaust, með aukn
um rannsóknum og þekkingu,
fundið ráð til að nýta betur land
ið fyrir miklu stæi'ri bústofn,
en hér er nú, auk hinnar al-
mennu ræktunar. Enginn getur
talið mér trú um það, að kinda-
kjöt og ull af íslenzku sauðfé
geti ekki orðið samkeppnisfær-
ar vörur á heimsmarkaðinum ef
rétt er á haldið, og áherzla er
lögð á stóraukna framleiðni með
auknum rannsóknum og vísind-
um. Og hvers vegna ekki að
reyna eldi holdanauta, jafnvel
þótt því fylgi einhver áhætta.
Fyrir nokkrum árum kom ég til
Bandaríkjanna og hitti þá mjög
auðugan mann, sem hafði holda-
nautarækt fyrir tómstundaiðju.
Hann átti 16 þús. naut. Hann
var forstjóri í stóru aluminium-
fyrirtæki, og ég fór að tala um
þá hluti. Hann hafði engan
áhuga á að tala um málma, en
spurði hins vegar hvers vegna
ekki væru holdanaut á íslandi
og kjötið selt til Bretlands.
Hann bauð mér upp á félags-
skap á þann veg, að ég legði til
nauðsynleg innflutningsleyfi en
hann síðan öll holdanautin!
Minkarækt.
Við hófum minkarækt fyrir
allmörgum árum og unnum það
verk illa. Uppskeran varð að
— Ég var orðin taugaveikluð, og þó enn á unga aldri. Og mér
var ljóst, að senn myndi ég hrapa ofan af hástalli listar minnar.
Um þessar mundir hitti ég seinni manninn minn Gilde. Hann var
í verzlunarerindum erlendis. Við hittumst í norskum klúbb í Kaup-
mannahöfn. Hann varð ástfanginn af mér, og mér leizt vel á hann.
Hann var ákaflega stimamjúkur við mig á allan hátt, og ég hikaði
ekki lengi. Við giftum okkur, og ég fór með honum til Noregs.
Sannleikurinn var sem sé sá, að mér fannst ég alveg útslitin og
hefði lokið öllu erlendis. Ég var því ánægð að fara með eiginmanni
mínum heim í strandbæinn hans og setjast þar að ævina á enda.
Þar gæti ég hvílt mig og verið alveg laus við baráttuna fyrir því
að halda mér í vissri hæð andlega og listrænt. Ég skalf ekki framar
við smáhrukku eða nýjan drátt í andliti. Ég þurfti ekki framar að
brosa eða vera alverleg, nema ég findi hjá mér tilefni til þess.
Ég var algerlega frjáls. Og hamingja okkar hjóna varð fullkomin,
er við eignuðumst soninn. Við áttum aðeins hann einan. Hann er
fyrir löngu fullorðinn og hefir þegar unnið sér nafn sem snjall list-
málari.
— Æ, þér megið trúa því, ungfrú Falk, að Haraldur er góður og
ágætur drengur. Þér verðið einhvern tíma að hitta hann.
Iðunn brosir ofurlítið. Frú Gilde hefur talað látlaust með klökkri
röddu og dálítið þunglamalega. Hún hlýtur að vera orðin dauðþreytt,
en heldur samt áfram.
— Þegar Haraldur kemur heim í vor ætla ég að halda rokna
veizlu. Mikla móttökuveizlu, skal ég segja yður. — En ungfrú Falk,
lofið mér að segja yðum dálítið meira. Eins og ég sagði yður, var
ég orðin frjáls manneskja, og allt í bezta gengi, þar til einn daginn,
er ég sat og var að hugsa um sjálfa mig, unz ég fann mig raun-
verulega aftur, eins”og við t. d. könnumst við hlut, sem við höfun
oft séð áður, en samt ekki eins skýrt og hann raunverulega er.
— Ég seig alveg saman. Já, ég kveinaði innvortis og kvartaði.
Ég kreppti hnefana, svo að neglurnar sukku í lófana. Ég spurði
sjálfa mig upp aftur og aftur: — Er þetta raunverulega mitt and-
lit? Getur það verið að ég líti þannig út? Hvenær fékk ég þessa
þreytudrætti? Þessar djúpu línur kringum munn og nef?
— Og nú hófst striðið á ný til varðveizlu fegurðar og æsku. Ég
varð þreytt og tortryggin við manninn minn og rifrildisgjörn. Ég
hélt að hann hefði líka orðið þess var, hve mér hefði farið aftur.
Ég ásakaði hann fyrir tryggðarrof, og að hann héldi við aðrar kon-
ur. Ég var því svo vön frá fyrra lífi mínu, að eiginkonur væru
vanræktar, þegar nýjar konur og fallegar urðu á vegi eiginmanna
þeirra. Ég þekkti ekki tryggð og trúfestu, og trúði heldur ekki að
aðrir ættu til að bera. Og alls ekki eiginmaður minn, er hann sæi,
hve árin hefðu vanfegrað mig. Já, ég hélt að það væri aldurinn,
þó að ég væri enn aðeins á fertugsaldri. — En það voru ekki aðeins
árin, sem á mig lögðust, heldur einnig annað fleira og meira.
— Æskulíf mitt hafði verið svo þrungið spennu og óróleika, að
það markaði varanleg spor í andlit mitt og hafði svo að segja skráð
þar ævisögu mína. Ég varð alveg frá mér út af öllu þessu, en sár-
ast var þó að glata fegurðinni án þess að geta nokkuð aðhafst. I huga
AUÐHILDUR FRÁ VOGI:
GULLNA BORGIN

16

sama skapi rýr. Minkaræktin
hjá okkur var ekki byggð á
þekkingu. Hún var eins konar
íhlaupavinna einstaklinga. —
Minkarnir sluppu út í náttúr-
una og hafa gert mikinn skaða.
Viðbrögðin urðu snögg því
minkaeldi var þá algerlega
bannað. Danir hófu mirtkarækt
með vísindalegum aðferðum um
svipað leyti og við settum þetta
*
bann á hjá okkur.
Ég var í Danmörku fyrir
nokkrum dögum og ræddi þá
við kunnugan mann í minka-
ræktinni. Minkaræktin í Dan-
mörku er orðinn stór liður í
þjóðarbúskapnum þar og hafa
Danir boðist til.að flytja minka-
stofn hingað til lands og hefja
hér minkaeldi, því slík-.atvinnu-
grein hefur mun betri skilyrði
hér á landi en í Danmörku.
Amerískur framleiðandi minka-
skinna er, samkv. blaðafrétt,
að flytja mikinn hluta af þess-
um búskap sínum til eyju einn-
ar við Japan, þar sem loft er
rakara og kaldara og mikið til
af fiskúrgangi. Þar var eins og
lýsingin væri skrifuð fyrir ís-
land. Það er, að mínum dómi,
sorglegt dæmi um úrræðaleysi
að banna minkaeldi hér á landi.
Hinsvegar eigum við að setja
því strangar reglur. Við gætum
vel varið milljón krónum eða
svo til að setja upp vísindadeild
mínum blasti við hið mikla dýrðleg líf, sem ég hafði lifað svo stutta
hríð. Ég varð sjúk af þrá eftir þessu lífi. Hrífandi áhrif mín á leik-
sviði blöstu töfrandi við mér, og ég þóttist viss um að geta endur-
vakið þau á ný. — Ég fór til höfuðstaðarins og fann að máli gamla
samherja. Ég leitaði uppi nýja leikstjóra. Og meðan á þessu stóð,
hafði ég reynt að dubba mig upp og snurfusa og snyrta allt útlit
mitt. Mér fannst líf mitt liggja við að komast aftur á leiksviðið.
— Jæja. — Ég fékk hlutverk, allstórt og kröfufrekt hlutverk.
Áróður í blöðum og áuglýsingum: — Mikil lista-leikkono væri kom-
in aftur til leikhússins. — En hlutverkið varð of stórt, — og reyndist
of heimtufrekt handa mér . . . Ég var í höfuðstaðnum til loka. Sneri
síðan heim aftur hingað til strandbæjarins eins og tilfinningalaus
svefngengill. — Búið! — Öllu lokið! söng í huga mínum og allri
mér.
— Um þessar mundir hafði maðurinn minn orðið gjaldþrota. En
hann reis upp á ný. Þetta endurtók sig, en hann brauzt fram úr
því. Honum var engin aðstoð í mér. — Ég sat helzt heima með glas
fyrir framan mig. Gamla áfengisþráin hafði vaknað hjá mér á ný.
Ég fann huggun í víninu. Það gerði lífið ofurlítið bjartara. Maður-
inn minn dvaldist lítið heima, eftir að ég kom úr höfðustaðarförinni.
og talaði títið við mig. Við vorum eins og ókunnug. En ég veit, að
honum þótti vænt um mig allt fram í dauðann. — Ég var oft órétt-
lát við hann í sambúð okkar. En ég varð samt víst nokkru blíðari
um hríð. — Hann var ærlegur maður og samvizkusamur, en þá
eiginleika skorti mig mörg ár . . . .
— Getið þér skilið, ungfrú Falk, hvers vegna ég er að segja yður
allt þetta um sjálfa mig? Þér eruð þó í rauninni alveg ókunnug
mér. Ég skil það meira að segja ekki sjálf. Ég held það hljóti að
vera björt og djúpsæ auðu yðar, sem laða mig til að segja svo margt
og mikið. Ég finn einhvern veginn á mér, að þér skiljið náunga yðar
á einkennilega mildan hátt. Herra Rossí hefur sagt mér að þér séuð
læknisdóttir. Kannski foreldrar yðar séu góðar og skilningsríkar
manneskjur, sem auðvelt er að tala við um allt milli himins og
jarðar.
Iðunn brosir alvarlega. — Þakka yður fyrir yðar góða álit á mér.
— Alls ekki of gott! Það er ég alveg viss um. En nú verðið þér
að segja mér eitthvað um sjálfa yður og heimilið yðar fyrir austan,
á meðan þér hafið mig nú undir höndum. Viljið þér vera svo væn?
Frú Gilde hagræðir sér í rúminu og dregur þungt andann.
í minkaeldi og láta fylgjast vel
með þeim minkabúum, sem ■
yrðu reist. Hér er um atvinnu-
veg að ræða, sem hentar ágæt-
lega okkar staðháttum. Þetta
mætti t. d. gera á félagsgrund-
velli náyægt landbúnaðarmið-
stöðvum eða í sjávarþorpum,
þar sem nægilegt fóður er fyrir
hendi.
í
Smáiðnaður — Stóriðnáður.
Okkur ber að leggja áherzlu
á að breyta grundvelli efnahags
lífsins. Við megum ekki vera
um of háðir sveiflum sjávarút-
vegsins. Þétta getum við með
því að auka verðmæti þess
hluta sjávaraflans, sem telja
má öruggan og auk þess verð-
um við að auka annan iðnað
sem allra mest. Spurningin er
þá sú, hvaða iðnað? Sumir
leggja áherzlu á svokallaðan
smáiðnað, aðrir vilja stóriðnað,
þótt skilgreiningin liggi raunar
ekki ljóst fyrir.
En hversu sem menn skil-
greina smáiðnað og stóriðnað,
er ég þeirrar skoðnuar að sá
iðnaður, sem hér kemur upp,
verði að grundvallast á ein-
hverju, sem við höfum umfram
aðrar þjóðir, hvort sem það eru
náttúruauðævi eða þekking. Að
vísu hefur byggst hér upp alls
konar iðnaður fyrir innlendan
markað, venjulega verndaður
með háum tollum. Þróunin verð
ur áreiðanlega sú, að tollarnir
lækka, og ekki síst ef við ger-
umst einhvers konar aðilar að
alþjóða tollabandalagi, eins
(Framhald á blaðsíðu 7).
— Já, það get ég auðvitað gert, segir Iðunn eftir ofurlitla þögn.
En er hún hefir sagt aðeins örfá orð, lokast augu frú Gilde, og
andardráttur hennar verður hægari og rólegri og ber þess brátt vott,
að hún er sofnuð. Iðunn smyr hreinsandi smyrslum létt og mjúkt
um andlit hennar. Síðan strýkur hún um kinnbein hennar með föst-
um og jöfnum handtökum. Frú Gilde hreyfir augnalokin öðru hverju,
en annaFs er hún í þungum svefni.
Iðunn athugar andlit hennar. Hún leggur hendurnar fast utan að
gagnaugum hennar og strengir á hörundinu upp á við. Jú, frú Gilde
hlýtur að hafa verið Ijómandi falleg á æskuárum. Andlitsdrættirnir
eru óvenju fagurmótaðir. Á leiksviði hefur hún óefað verið geisl-
andi fögur, er hún brosti við leikhúsgestum með fögru vörunum sín-
um. Aumingja frú Gilde. Nú er hún eflaust orðin hrukkóttari, en
til var ætlast.. Aðeins sökum þess að hún alla ævi og enn í dag
stuðlar að því að festa aldursstimpilinn á sig.---------
Iðunn lýkur snyrtiaðgerðum sinum, tekur tösku sína með öllu
snyrtidótinu og fer stillt út úr svefnherberginu. Hún vill ekki vekja
frú Gilde. Það er bezt að lofa henni að sofa úr sér síðustu eftir-
stöðvarnar af vimunni. Iðunn getur hvort sem ekki talfært við hana
núna að fá lestrartíma hjá henni. Til þess er frúin enn of þung í
höfði.
Iðunn gengur hægt ofan stigann. Hún nemur staðar í forhöllinni
og athugar málverkin á veggjunum dálitið nánar. Jú, Haraldur Gilde
kann að mála! Myndirnar ná tökum á henni, fjötra hana og verða
lifandi fyrir augum hennar. Hún stendur kyrr og liggur við, að hún
gleymi sér. — Er nokkuð í heimi jafn dýrðlegt og list! Að geta skap-
að lifandi list. Finna efni í eigin huga og geta birt það öðrum og
látið þá gleðjast við það og télja sig auðugri, er þeir finna eitthvað
af sjálfum sér í listinni. Og svo að sjá sál listamannsins bregða fyrir
í verkum hans.!
Iðunni verður aftur hugsað til frásagnar frú Gilde. Listabraut
hennar hafði verið hvort tveggja, bæði afar glæsileg og ákaflega
ömurleg. En er vegur listamannsins ekki einmitt þannig oft og tíð-
um? Hann liggur í ýmsar áttir, frá hæstu sjónarhólum sólskinsdýrð-
ar til dimmustu skuggahverfa vonbrigðanna. Samt getur þettá ekki
skotið henni skelk í bringu. Hún finnur að taskan litla með dótinu
frá fegrunarstofnuninni þyngir hönd hennar. Já, því að þar á hún
ekki heima. Og heldur ekki framtíð hennar. —
Heimilisþerna frú Gilde kemur hljóðlátlega eins og andi og hleyp-
ir Iðunni út.
— í þessu húsi hef ég enn ekki lokið erindi mínu, hugsar Iðunn,
er hún gengur um rökkvaðann garðinn. Það tekur eflaust sinn tíma,
áður en við frú Gilde erum kvittar. Og Harald son hennar get ég
gjarnan hitt, ef hún æskir þess.
Iðunn lokar þungu eikarhliðinu hægt á eftir sér. Hún lítur enn
einu sinni upp til hvíta hússins, heimilis férú Gilde. Seint í kvöld
vaknar hún sennilega af þungum svefni. Henni finnst þá kannski,
að hún sé þung í höfði og þrífur þá handspegilinn, sem liggur ein-
hvers staðar í rúminu. Svo rannsakar hún sjálfa sig rækilega, brosir
og beitir alls konar leikara-látbragði. Framhald., t