Dagur - 01.05.1964, Síða 5

4
iiilliiiiiMiiiiiiiiiiiiiniiiniiil
Skrilstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Sírnar 1166 og 1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Skaftar hækka
FJÁRMÁLARÁÐHERRA lýsti
tekjuskattsfrumvarpi stjórnarinnar
á Varðarfundi áður en það var lagt
fyrir Alþingi, og taldi að það fæli í
sér stórfelldar skættalækkanir.
Stjórnarblöðin tóku í sama streng
og boðuðu skattalækkun. En jiegar
búið var að rekja sæmilegar umbúð-
ir utan af þessari sumargjöf stjórn-
arinnar kom í Ijós, að innihaldið er
ekki skattalækkun, heldur að miklu
leyti enn ein mismunun, þar sem
þeim ríku er hlíft, enda munu bæði
útsvör og tekjuskattur hækka. Um
þetta segir m. a. svo í Tímanum 29.
Apríl s. 1.:
Breyting sú, sem ríkisstjórnin ráð-
gerir á útsvarslögunum, breytir
engu til raunverulegrar lækkunar á
útsvörum. Flest sveitarfélög hafa gef-
ið mjög mikinn afslátt frú útsvars-
stiganum á undanförnum árum.
Breyting sú, sem felst í umræddu
stjórnarfrumvarpi mun aðeins verða
til þess að afslátturinn frá stiganum,
sem sveitarfélögin hafa veitt, mun
minnka að sama skapi. Flest sveitar-
félög leggja á mun hærri heildarupp-
hæð útsvara í ár en í fyrra og það
mun leiða til tiltölulegri hærri út-
svara, sem einstakir gjaldendur
greiða. Þannig munu útsvörin raun-
verulega liækka, en ekki lækka, þrátt
fyrir breytingu þá, sem gerð verður.
Fljótt á litið munu margir halda,
að nokkuð öðru máli gegni með
tekjuskattinn. Frumvarp ríkisstjórn-
arinnar, er fjallar um hann, muni
þó alltaf hafa raunverulega lækkun
í för með sér. Þessu er þó raunveru-
lega ekki svo varið. Að vísu eykur
frumvarpið persónufrádráttinn um
35%, en hann ætti hins vegar að auk-
ast um 55—74% ef miðað væri við
tekjur og verðlag, þegar hann var
seinast ákveðinn. Miðað við þær
hækkanir, sem síðan liafa orðið á
tekjum og verðlagi, verður persónu-
frádrátturinn því raunverulega mun
minni samkvæmt frumvarpinu en
hann var, þegar núgildandi lög voru
sett. Þetta er þó ekki aðalsporið aft-
ur á bak. Til viðbótar þessu er skatt-
stiganum breytt á þann hátt, að
tekjuskattur, sem leggst á lágar og
miðlungsháar skattskyldar tekjur,
hækkar verulega.
Þannig hækkar tekjuskatturinn úr
5.500 kr. í 7.000 kr. á 50 þús. kr.
skattskyldar tekjur, úr 9.500 kr. í
13.000 kr. á 70 þús. kr. skattskyldar
tekjur, og úr 14.500 kr. í 19.000 kr.
á 90.000 kr. skattskyldar tekjur.
Menn með miðlungstekjur verða
þannig að greiða frá 1500—4.500 kr.
hærri tekjuskatt en áður.
(Framhald á blaðsíðu 7).
......... JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU: .
Hvenær verður landbúnaður-
inn umræðuefni bænda?
BÆNDASTÉTTIN er dreifð
um allt ísland. Víða er langt á
milli bæja. Stéttin á erfitt með
að halda fundi ef tilefni eru
ekki aðkallandi. í þéttbýli við
sjóinn geta menn náð saman og
talað um sín vandamál eða
skemmt sér við dans og spil að
loknu dagsverki ef þá langar
til. Landshættir á íslandi valda
miklu um það að hin dreifðu
heimili urðu í þúsund ár öflug
virki þrautseigra og ábyrgra
manna, jafnt kvenna og karla.
Það er mikið giftuleysi hve
langa stund sveitamenn þurfa
til að kanna liðið og fylkja móti
skyndilegum ófarnaði. Þetta
kom í ljós með karakúlpestina.
Hún kom óvænt fyrir slys og
ráðaleysi margra forráðamanna
landsins. Og það liðu tíu ár
þannig að sveitafólkið vissi ekki
hvaða tökum það ætti að taka
þennan óvætt. Menn töluðu og
skrifuðu um málið á víð og
dreif. Vísindamenn og búfræð-
ingar gáfu ráð og bendingar, en
það var allt gagnslaust eða
minna en það. En að lokum
kom þar, þegar mjög var þrengt
að bændum, að gripið var til
gamals þjóðráðs: Fjárskiptum
eftir föstu skipulagi. Það var
unnið með ráðnum hug og fyr-
irhyggju og þessi lausn málsins
og reyndist sú aðferð sigursæl
og nú má telja að karakúlpestin
sé að verða útlæg úr landinu.
Það eru fleiri stéttir en bænd
ur sem eru seinir til átaka þegar
hættu ber að höndum, þannig
var ástatt með presta landsins
1930. Vélaöldin var að færast
yfir landið. Prestar höfðu öld-
um saman búið á góðum jörðum
og haft eins og aðrir stórbænd-
ur vinnumenn og vinnukonur
eftir þörfum. En vélaöldin ger-
breytti atvinnuháttum og hinar
lágu tekjur prestanna gerðu
þeim ekki kleift lengur að hýsa
prestsetrin og vera fyrirmenn í
héraðinu bæði í andlegum efn-
um og í búskap. Það er glöggt
dæmi frá þessu tímabili að
Benedikt Kristjánsson prestur á
Grenjaðarstað hafði húsað bæ
sinn svo vel, án allrar aðstoðar
frá ríkisvaldinu, að þessi bær
er nú eitt hið reisulegasta
byggðasafn á landinu. Ef Þing-
eyingar ættu nú að byggja
þennan bæ með allri nútíma-
tækni, þá mundi sá bær kosta
mörg hundruð þúsund krónur,
ef ekki milljónir. Nú búa Þing-
eyingar á ókomnum áratugum
að þessum bæ. Þar er geymt
sveitasafn sýslunnar, hin prýði-
legasta stofnun. En þegar véla-
öldin færðist yfir íslenzkar
sveitir um 1930 hvarf hið auð-
fengna vinnufólk og þegar ung-
ir prestar koma frá skólaborð-
inu í hin gömlu höfðinglegu
prestsetur þá var það þeim ná-
lega óviðráðanlegt eins og þeim
hefði verið fengið stórt gufu-
skip til forráða. Launatekjur
presta voru þá svo lágar að
ungu prestarnir sögðu að kaup
fyrsta ársins nægði til að kaupa
hest og messuklæði. Stórbúskap
ur á þeirra vegum var óhugs-
andi nema fyrir einstaka af-
burðamenn. Það þurfti mikið fé
fyrir presta að kaupa nýjan bú-
stofn og það var næstum ókleift
að fá fast starfsfólk til að vinna
að búskap á stóru heimili, en
prestastéttin áttaði sig ekki á
þessari snöggu breytingu og
margir ungu prestarnir sem
dreifðust út um landið áttu á
kreppuárunum við hin hörmu-
legustu kjör að búa.
Stjórnin setti þá nefnd í mál-
ið, þrjá valda prlesta og tvo
leikmenn. Þeir hefðu yfirsýn
um allt málið og gerðu frum-
varp á skömmum tíma og með
litlum tilkostnaði um bráða-
birgðar úrlausn á erfiðleikum
prestastéttarinnar. Alþingi tók
þessum málum vel og sam-
þykkti fimm merkileg frumvörp
til úrlausnar vandamálum
presta. Eitt var um bókasöfn á
prestsetrum. Annað var um
styrk til utanferða presta.
Þriðja um ferðakostnað presta,
en það var raunar launbót, lítil
nú, en gagnleg. Ungu prestarn-
ir sögðu að jafnvel þessi litla
tekjubót hefði stórbætt hag
þeirra á þessum erfiðu árum.
Stærsta sem þá var leyst vegna
presta var bygging prestsetra.
Ríkið hefur síðan byggt vel
flest prestsetur á íslandi. Fjórða
og síðasta málið var um kirkju-
garða og skipulag þeirra. Þessi
löggjöf frá 1931—32 er nokkuð
einstæð í sögu íslenzkrar kirkju.
Þá var með skjótum hætti ráð-
ið fram úr nokkrum vandamál-
um stéttarinnar, og að svo vel
tókst til var ekki að þakka
biskupi landsins, heldur ekki
prestastéttinni yfirleitt. Hún sá
ekki hættuna og benti ekki á
félagslegar framkvæmdir til úr-
bóta. Gifta réði að nokkrir og
vel hæfir menn fengu tækifæri
til að rannsáka kirkjumála-
kreppuna. Þeir fundu mörg hag-
nýt úrræði til að bæta kjör
prestanna og tryggja aðstöðu
þeirra í landinu án þess að
íþyngja landsbúum með óeðli-
legum sköttum. Ég bendi á þetta
dæmi til athugunar bændum
landsins í þeirra núverandi
vandamálum. Það gengur ósýni
leg háskabylgja yfir landið.
Heimilin gerast fámenn, og
deyfðarbragur talinn yfir félags
lífi. Kaupafólk og vetrarmenn
er nálega ófáanlegt hvar sem er
a landinu. Hjónin og börn
þeirra eða annað náið venzla-
fólk ber uppi sveitaframleiðsl-
una í landinu og hafa til þess
mjög víða góðan vélakost og
bíla sem samgöngutæki. En
þrátt fyrir nýja tækni fara marg
ar jarðir í eyði. Mest kveður að
þessu á Vestfjörðum, en eyði-
jarðir eru nú til í flestum hér-
uðum landsins. Meðfram einum
þessum firði vestanlands sá ég
af skipi í sumar sem leið sjö
eyðibýli og ekki farið að slá tún
in. Það mun sennilega hafa ver-
ið gert af einhverjum um haust
ið. í nánd við eitt stórbýli fyrir
austan er mér sagt af sjö býl-
um sem komin eru í eyði. Stór
bóndi á prýðilegri jöfð norðan-
lands sagði nýlega við merkan
mann að synir sinir tveir vildu
eiginlega gjarnan taka við jörð
inni af sér og búa þar áfram
en hann vildi þeim ekki svo illt
að binda þá við búskapinn.
Talið er að á 1200 sveitabýl-
um sé engin gift kona í húsmóð
ursætinu. Þar eru piltar einir
eða búa með mæðrum sínum
eða systrum. Þá bætist þar ofan
á að stjórnarvöld landsins t. d.
menntamálaráðherra, flytja ræð
ur á Alþingi um að bændastétt-
in sé of fjölmenn og til byrði
fyrir atvinnuþróun landsins.
Kunnur búfræðingur, er ógæt-
inn í orðum og ályktunum fer
um landið og predikar bændum
að helzt muni henta íslending-
um að fækka sveitaheimilum
um fimm þúsund og hafa hér
nokkur stórbú með fimm hundr
uð kúm. Slíkar tillögur eru
sorgleg gamanmál. íslenzkur
landbúnaður er í mikilli hættu,
án þess að nokkrir illir andar
séu þar að verki. Atvinnuþróun
landslns gerist með snöggu
bragði og lítilli framsýn. Bænda
stéttinni fer líkt og prestunum
fyrir 1930 að þeir virðast ekki
gæta þess að hér er hætta á ferð
um. Oll önnur landbúnaðarniál
á fslandi eru smáatriði og þýð-
ingarlítil samanborið við þenn-
an undarlegt hvíta dauða sem
sækir að byggðunum. Það er
sýnilegt að hér verða bændur
að líta á sig sem aðila, þeir
verða að taka upp vörn um sín
mál og síðan breyta vörn í sókn.
Ef eyðing byggðanna heldur
áfram eins og nú horfir missa
eigendur jarðanna jarðir sínar,
húsakynni, umbætur á jörðum
oð aðstöðu til atvinnu. Jörð sern
fer í eyði um þessar mundir er
í raun og veru óseljanleg. Ef
rakin er þessi saga eins og hún
horfir nú við, kemur fyrst til
greina verðleysi eyðijarðanna.
í öðru lagi heimilisleysi fjöl-
skyldna sem áttu eignir í'sveit-
inni og höfðu búið sig undir at-
vinnu þar. Þegar eyðijörðum
fjölgar í sveit verða margar sam
eiginlegar byrgðar of þungar
fyrir þá sem eftir eru við bú-
skapinn. Þegar landeyðing byrj-
ar í einhverju héraði er erfitt
að stöðva hrunið.
Nú spyrja menn um úrræði,
og þau þurfa að vera mörg.
Hækkun búvöruverðs, sem ekki
verður komizt hjá að bændur
fái, því að til þess eiga þeir full
an rétt, verður að mæta með
auknum niðurgreiðslum til neyt
enda eða á annan veg, t. d. með
lægra verði á áburði og fóður-
bæti.
Bændur landsins mega vel
veita eftirtekt, að fyrir fáum
vikum tilkynntu forráðamenn
útvegsmálanna, að útvegurinn
mvndi stöðvast ef ríkið Iegði
þeim ekki til 300 milljónir kr.
með sérstökum aukaskatti, til
að geta borgað því fólki hærra
kaup sem vinnur á vegum út-
vegsins. Alþingi varð við þess-
um óskum og útvegurinn flýtur
á þessari tekjubót, bæði þeir
sem við hann vinna á sjó og
landi. Ef bændasamtök hefðu
verið þróttmikil og vakandi,
mundu þau jafnskjótt og 300
milljón króna krafan var flutt
af útvegsmönnum hafa borið
fram hliðstæðar kröfur vegna
bænda, en það gerðu þeir ekki.
Það lítur út fyrir að samtök
bændanna séu ekki virk enn
sem komið er. Það er spurt um
ástæðu til þess að heimilin í
sveit gerast mannfá. Ungar kon
ur hafa ýmsar ástæður fram að
bera til skýringar á burtflutn-
ingi í þéttbýlið. Þær segja, að
þegar karl og kona búa með
börnum sínum í sveit, þá verði
vinna konunnar lítt viðráðanleg,
einkum þar sem mjólkurbú eru
stór. Ef bóndinn vei'ði lasinn
eða þarf að fara frá, bætist við
mikið og erfitt starf við mjólk-
urframleiðsluna og mjólkur-
flutningana. í öðru lagi segja
ungar konur að þær vilji heldur
giftast manni í þéttbýli heldur
en í sveit, af því að þær vilji
gjarnan geta aflað tekna utan
heimilis og hafa af því sjálf-
stæða eign. Rétt er það, að í
fjölmörgum þéttbýlisheimilum
vinna giftar konur lengri eða
skemmri tíma hvern dag utan
heimilis og sjá jafnvel fyrir
fóstri barna sinna með ýmsum
hætti. Þeta er oft fyrir konurn-
ar atvinnuspursmál, einkum þar
sem ung hjón eru að reyna að
gerast sjálfstæðir húseigendur.
Hér er nýr þáttur í lífi fólksins
sem vaxið hefur upp við véla-
iðju, ferðalög og margþætt
vinnubrögð við dagleg störf.
Tilgangur minn er aðeins sá
að benda bændum landsins sem
lesa þessar línur, á það, að stétt
þeirra er í hættu, eignir at-
vinna og framtíð heimila, upp-
eldi barna og fleira af því tagi.
Ég vil benda bændum á að hver
einasta stétt í þéttbýli landsins
sem mætti skyndilega svipuð-
um erfiðleikum eins og sveita-
bændur eiga nú við að þúa, þá
mundi hún þegar i stað halda
fundi, ræða málið og leggja fast
að þingmönnum sínum og ráð-
herrum um hagnýtar tillögur til
að fjarlægja hættuna. □
Ástarbréf til Wöndu
AUMINGJA WANDA, 21 árs,
ljóshærð, græneygð og fönguleg
stúlka með mjótt mitti en dá-
lítið bústin brjóst óg lendar aug-
lýsti eftir að kynnast karl-
manni á góðum aldri, með hjú-
skap fyrir augum. Og Wanda,
sem átti heima í Hamborg, fékk
mörg tilboð. Sumir voru líka
svo hugulsamir að senda henni
peninga, konfektkassa, blúndu-
nærföt o. fl. Wanda litla var
búin að fá 60 þús. kr., auk allra
annarra gjafa, þegar í Ijós kom,
að uppgjafahermaður og bíl-
stjóri léku Wöndu og hirtu
gj afirnar. Wanda var ekki til.Q
HEITUR STAÐUR
SNEMMA í vetur birti Dagur
þá frétt að borað hefði verið í
haust sem leið eftir heitu vatni
í landi Stórutjarna í Ljósavatns
skarði og að til stæði að byggja
þar heimavistarbarnaskóla. En
ekki var þess getið hver lét
blaðinu þessa frétt í té og ekki
heldur hver beitti sér fyrir að
fá þessa borun framkvæmda, né
hvaða hreppur eða hreppar
hefðu hug á að byggja þarna
skóla.
Það mun hafa verið sveitar-
stjórn Hálshrepps sem sótti eft-
ir þessari borun og hún hefur
sérstaklega hug á að þarna
verði byggður barnaskóli, því
barnaskóli Fnjóskdæla er nú í
heilsuspillandi húsakynnum.
Fræðslumálastjórn mælir nú
með því að stærri heildir standi
að byggingu heimavistarbarna-
skóla með skyldunámsdeild og
að í þessu tilfelli væri það Bárð-
dælahreppur, Ljósavatnshrepp-
ur og Hálshreppur, sem sameig-
inlega stæðu að skóla í Ljósa-
vatnsskarði, enda má segja, að
þessir þrír hreppar mætist svo
til á þessum stað.
Ekki hefur enn sem komið er
orðið samkomulag milli þessara
hreppa um samstöðu í þessu
máli, hvað sem kann að verða,
en sannleikurinn er sá, að fram-
kvæmdir í þessu skólamáli þola
ekki langa bið.
Fullnaðarborun var ekki fram
kvæmd þarna í haust og mun
eiga að bora þarna meira á
næstunni, en borunin í haust
leiddi þó í ljós að þarna er nægi
legt heitt vatn fyrir barnaskól-
ann. Og vafalaust mun fást
þarna mikið og mjög verðmætt
heitt vatn með meiri borun.
Það er því vel þess virði að
gera sér nokkra grein fyrir
hvaða gildi slíkur staður sem
þessi hefur fyrir þessa þrjá
hreppa í framtíðinni.
f sameiginlegum skóla þess-
ara hreppa nytu hinir ýmsu
hæfileikar barnanna sín mikið
betur, og má nefna iðkun söngs,
leikstarfsemi, fimleika o. fl.
Einnig nýttust kennslukraftar
vel þegar nægilega mörg börn
lærðu saman á einum stað. Það
gæti líka verið gott fyrir börn
fleiri byggða að kynnast á þess-
um aldri, og gæti orðið farsælt
fyrir sveitabyggðina síðar. Að
sjálfsögðu yrði byggð sundlaug
við þennan barnaskóla á heitum
stað og kæmu börnin flugsynd
frá skólanum, og vafalaust mörg
efni í afreksfólk í sundíþróttinni
síðar. Þetta allt er þess vert að
hugleiða það vel.
Skortur á góðum samkomu-
húsum hefur löngum háð félags
lífi sveitanna, en með stofnun
Félagsheimilasjóðs hefur mikil
breyting á orðið víða um byggð-
ir. Kinnungar hafa nú hafið
byggingu félagsheimilis og
Bárðdælingar hafa séð fyrir
sínum þörfum í þessu efni. En
Fnjóskdælir hafa ekki enn haf-
ist handa um byggingu félags-
heimilis. En er ekki einmitt lík-
legt að þeim þyki fýsilegt að
byggja sitt félagsheimili við
þennan heita stað. Samgöngur
eru nú orðnar þannig, og munu
halda áfram að batna, að vega-
lengdir skipta í sjálfu sér litlu
máli. Hagnaðurinn af hitanum
í okkar kalda landi er svo mik-
ils virði.
Eftir að byggð er hafin á þess-
um stað er ekki að efa að hún
bætir við sig. Ég vil hér sérstak-
lega nefna eitt sem þessum
hreppum er rrtjög nauðsynlegt,
en það er fullkomið bíla- og
vélaverkstæði. Ræktunarsamb.
Þorgeii'sgarður hefur nú enga
aðstöðu innan síns svæðis til að
halda vélakosti sínum í lagi.
Bygging fullkomins vélaverk-
stæðis á þessum heita stað í
Ljósavatnsskarði er mjög þýð-
ingarmikil fyrir þessa þrjá
hreppa og sérstaklega mundi
upphitun verkstæðisins með
heitu vatni að vetrinum spara
mjög mikið í reksturskostnaði,
og gera vinnuskilyrði starfs-
manna þar notalegri og betri.
Með sérstöku tilliti til véla
Ræktunarsambandsins, er það
augljóst, hve ákjósanlegt það
væri að eiga viðgerðarverkstæði
á þessum stað á mörkum hrepp
anna. Vélarnar vilja „ganga úr
sér“ við vinnuna' og einmitt þeg
ar þær ættu þarna leið um á
ferð milli byggðanna í Ræktun-
arsambandinu væri hægt að
lagfæra þær, en það þýddi að
þær ynnu sífellt með meiri og
betri afköstum bændunum í
hag, en sá háttur hverfa, að
þær væru á ferðinni meira og
minna lamaðar til starfa, til
tjóns fyrir bændur, bæði hvað
varðar vinnuafköst og viðgerð-
arkostnað.
Margt fleira mætti hér nefna.
Væri ekki hugsanlegt að erlend
ir ferðamenn fengju þarna dval
arstað að sumrinu. Heit og köld
böð yrðu á staðnum. Baðströnd
við Ljósavatn og skemmtisigling
ar á vatninu. Skilyrði til fjall-
göngu ákjósanleg. Skammt að
Goðafossi og í Vaglaskóg. Stang
arveiði í Fnjóská og Skjálfanda-
fljóti og að sjálfsögðu yrði verzl
un á staðnum.
Gæti ekki innilúið kaupstaðar
fólk fengið þarna aðstöðu til or-
lofsdvalar að sumrinu, gæti það
ekki stuðlað að því að kaup-
staðafólk virti meir sveitalífið
en það gerir yfirleitt nú.
Einhverjum myndi henta að
stofna þarna til smáiðnaðar í
fleiri greinum og fleira mætti
nefna. En þetta sem hér hefur
verið sagt ætti að nægja til að
vekja fólk í nágrenni þessa stað
ar til umhugsunai' um framtíð
hans og mun þá mörgum sýn-
ast að tímabært sé að nýta
kosti hans og hefja framkvæmd-
ir.
En þess verður að gæta í upp
hafi að skipa öllum byggingum
niður af framsýni og smekkvísi
og láta ekkert skipulagslaust
handahóf eiga sér stað. Mundi
þá rísa þarna upp menningar-
miðstöð til sóma og eflingar
byggðunum í kring.
Kunnugur.
Sígarettusala minnkar
ÁFENGIS- og tóbaksverzlun
ríkisins hefur gefið þær upplýs-
ingar, að 3 fyrstu mánuði þessa
árs hefðu íslendingar keypt
25% minna af sígarettum en á
sama tíma 1963. Mun þetta ár-
angur af birtingu læknaskýrsl-
unnar bandarísku um áhrif síg-
arettureykinga. Sala á pípum
og píputóbaki hefur aftur á
móti aukizt mjög. □
Að kvöldgöngunni lokinni komu þau Iðunn og Jörundur upp að
hlöðunni á sýslumannssetrinu. Sveitaæskan hafði fengið leyfi til að
dansa á hlöðupallinum í kvöld. Iðunn og Jörundur ganga hægt upp
yfir hlöðubrúna. Það er hálfrokkið inni á pallinum.
— Eeigum við —? segir Jörundur og lítur snöggt á hana.
— Já, segir hún aðeins.
Þau smeygja sér inn í hópinn á hlöðupallinum og dansa eftir drag-
spilsleiknum. Tónarnir eru langdregnir og viðkvæmir. Einstöku rödd
raular með danslaginu, lágt og dulið:
— I sæludraumi glaður geng ég nú, —
og glöð fylgir mér ætíð aðeins þú!---------
Iðunni finnst að nú sé hún fær í flestan sjó: að hlæja, syngja,
gráta, — já, helzt gráta af eintómri gleði og sælu, núna í faðmi Jör-
undar. Henni hlýtur að þykja vænt um Jörund! Rökkrið þarna inni
vefst ástúðlega utan um þau. Og svo höfugur hey-ilmurinn! Hún nær
varla andanum. En samt er hún gagntekin af magnaðri sælu.
— I sæludraumi.....
Harmónikan leikur sama lagið enn einu sinni. Og yfir í heybólstr-
unum grillir Iðunn fleiri og fleiri andlit í rökkrinu. Þar sér hún
jarðeigandann, sjélfan húsbóndann. Hjónin bæði spjalla og hlæja
með unga fólkinu umhverfis sig. Hann hefir harða kúluhattinn sinn
á höfði og tyggur tóbakstöluna sína vendilega. Holdug og hressileg
kona hans hristir stundum höfuðið ofurlítið, en hlær samt, þegar
bóndi hennar varpar einhverju glettnisyrði yfir í ungmennahópinn
á pallinum.
— „Það var nú alveg dæmalaust, hve vel við skemmtum okkur
á æskuárunum, kona góð! — Fannst þér það ekki, heilla mín?“
Iðunn heyrir síðustu orðin handan úr heybingnum. Hún mætir
augum Jörundar og brosir. En hún furðar sig á því að heyra roskinn
manninn áræða að kannast við æslku sína og æskuár. Og það furðu-
lega er, að það virðist svo einlægt og skemmtilegt að sjá roskið
fólkið spjalla og skemmta sér með unga fólkinu. En það voru víst
fáir líkar eiganda sýslumannssetursins. Hann leyfði æskunni að
skemmta sér í hlöðunni sinni sökum þess, að þeim hjónum þótti gam-
an að hafa ungt fólk umhverfis sig.
Hér fær Iðunn efni í hugmynda-vefinn sinn: ívaf eða uppistöðu.
Alls staðar finnur hún eitthvað til að safna í sarp athugana sinna
og heilabrota. Hún geymir margt af þessu vandlega í leynihólfum
hugar síns.
I kvöld dansar hún, flytur fætur sína í samræmi við hreyfingar
Jörundar. Hljóðfall og hrynjandi dragspilsins er fast ákveðið. En
samt er hljóðfallið og allt þetta eins konar undirleikur hugsana
hennar! Aðeins stutta stund hafði hún algerlega útbyggt hugsunum
snum. En nú hafa þær tekið völdin á ný. Nú greinir hún sundur
allan hópinn hérna, mótar hvern einstakling og myndar og geymir
þá eins og efnivið til afnota á sínum tíma.
Síðan lítur hún aðeins á Jörund. Hefir hún einnig þörf fyrir hann
á þennan hátt? í örlaga-efnivið í hugmyndavefinn mikla? Guð varð-
AUÐHILDUR FRÁ VOGI:
GULLNA BORGIN

34

veiti hana frá slikum hugsunum. Og Guð varðveiti hana frá þeirri
hættu að geta ekki greint á milli eigin tilfinninga og hugaróra sinna!
Þeir mega ekki ná of miklum tökum á henni. Hún verður að spyrna
á móti. Ef hún aðeins gæti það! Gæti hún aðeins verið frjáls og frí
eins og til dæmis ungu stúlkurnar, sem hlógu og skemmtu sér hérna
á hlöðupallinum í kvöld!
En þessir hugarórar hennar og hugmyndaflug aðskilja hana og
einangra frá öðrum, þegar hún ætlar sé rað vera frjáls og skemmta
sér með öllum hinum. En hún vill ekki flækja Jörund inn í þennan
hugaróra-heim sinn. í samvistum við hann vill hún vera frjáls. Hún
vill vita full deili á tilfinnigum sínum, vera fullviss um, að henni
þyki vænt um hann, miklu vænna heldur en um nokkurn annan!
Henni finnst líka, að hún sé viss um þetta, þegar þau snúa baki
við dansfóllkinu á hlöðupallinum og fara út aftur yfir hlöðubrúna.
Allt umhverfið verður svo skýrt og greinilegt fyrir augum þeirra
Jörundar í kvöld, því þetta er sðasta kvöldið þeirra hérna.
Þau fara aftur inn i sýslumannsstofuna sina. Þar er rökkur, en
þau kveikja ekki ljós. Þau segja sitt hvað, út í bláinn, allt annað
en það sem þau langar helzt til að segja og spjalla um. Þannig er
að minnsta kosti Iðunni farið. Hvorugt þeirra sezt niður. Orólegur
spenningur heldur þeim föstum tökum.
Iðunn finnur til veikleika síns. Kæfandi þyngsl fyrir brjóstinu er
bæði vond og góð tilfinning. Æ-i, fengi hún aðeins, — já, en hvað?
Hún veit það ekki. Ef til vill kannski, fengi hún að halla höfðinu
að barmi Jörundar og láta frjálsan hug sinn tala. Gætu þau aðeins
haldið áfram, eins og þau byrjuðu niður á söndunum í dag, eða —.
Nei, hún hefir þegar tekið í snerilinn á herbergishurðinni. Jörundur
gengur um gólf í stofunni. Hann strýkur hendi um hár sitt öðru
hverju. — Skyldi hann taka nokkuð eftir því, að hún sé hérna?
— Góða nótt! segir Iðunn lágt.
Það er eins og hann hrökikvi við. Hann nemur staðar við gluggann
og lítur einkennilega á hana. Æ, augun hans! Hún lokar hurðinni á
eftir sér og stendur nú inni i hvita herberginu. Svalur kvöldblær
andar inn um opinn glugga og bærir ofurlítið Iéttu rekkjutjöldin
hvítu. Hún sezt á rekkjustokkinn. Jörundur sagði ekkert, þegar hún
fór inn. Eða sagði hann kannski góða nótt? Nei, hún getur ekki farið
að sofa núna. Sofa? Hún er alls ekki svefns þurfi. Hún er glaðvak-
andi, finnur ekkert til þreytu. —
Omurinn af harmónikuleiknum á hlöðupallinum nær enn inn til
hennar. Skyldi Jörundur vera háttaður? Skyldi hann fara að sofa? —
Fyrst hann veit að þetta er síðasta kvöldið þeirra hérna? —■
Skyldi-------
Jörundur opnar hurðina. Henni verður ekkert bilt við. Hún bjóst
við þessu. Já, satt að segja?
— Iðunn, segir hann, mér finnst —
— Mér líka! segir hún hraðmælt.
Þau brosa bæði. Gamla skilningsríka brosinu sínu.
Hann sezt við hliðina á henni á rekkjustokkinn og segir eitthvað
spaugsamt um rekkjutjöldin. Hún veitir því enga sérstaka eftirtekt.
Hún er svo ótrúlega ánægð. Ánægð? Það er alltof meinlaust orð.
Henni finnst hún vera hamingjusöm, framúrs;karandi glöð!
Þau halla sér aftur á bak á rekkjuna, liggja þversum yfir hana, að
nokkru leyti innan rekkjutjaldanna. Jörundur snertir hana ekki, legg-
ur ekki einu sinni arminn undir hnakka hennar. En samt finnur hún
til hans nær sér en nokkru sinni. Hún finnur, að nú hafa þau það
sama í huga. Samt veit hún það ekki. En henni finnst það á sjálfri sér.
Jörundur liggur með arminn undir höfði sér.
— Iðunn, segir hann stillilega. — Hvernig lízt þér á, að ég segi
upp starfinu í Osló og taki við jörðinni heima?
Hún starir upp í rekkjuhimininn. — Það er sennilega það allra
bezta, sem þú gætir gert!
-— Meinar þý það?
— Já, Jörundur. Það veiztu vel, að ég geri!
— Þú hefir ekki séð nýja húsið þeirra pabba og mömmu, Iðunn.
— Nei, segðu mér hvernig það er núna, þegar það er fullbúið.
— O, — það er nú ekki beinlínis frá miklu að segja. Það er orðið
eins og venjuleg lítil og lagleg einbýlis-íbúð. Eg get varla vanizt
þeirri hugsun, að mamma og pabbi eigi að verða próventuhjón þarna.
— Eða er þetta kannski sökum þess, að ég hefi arkað svo lengi um
borgargöturnar, að ég sé farinn að verða ókunnugur heimahögunum
og háttum þeirra. Höfuðborgin hefir annars ekkert taumhald á mér.
Þar er í raun og veru enginn dvalarstaður fyrir þá, sem í sveit eru
fæddir. Eg hefi alltaf haft það á tilfinningunni, að borgin sé aðeins
áfangi á lífsleiðinni, þar sem tækifæri gefst til að læra ýmislegt af
því, sem unglinginn oft dreymir um heima í sveitinni sinni.
Iðunn liggur og veltir fyrir sér þessari hugsun: Hvernig hafðist
Jörundur við í Ósló, þegar hún var farin? En hún spyr ekki. Og
Jörundur segir heldur ekkert um þetta. Og hví ætti hann líka að
gera það? Hann spyr heldur ekki um það, hvernig hún hafi notað
tímann hérna í bænum syðra. Og hún hefir heldur ekki sagt neitt
um það.
Jörundur grípur snöggt og fast um úlnliði hennar, færir hana nær
sér og þrýstir henni létt að sér.
— Iðunn, skilurðu ekki, hvað ég meina? segir hann hratt og dá-
lítið ákafur.
— Nei, segir hún og reynir að brosa dálítið glettnislega, því að nú
óttast hún alvöruna, þótt hún á hinn bóginn finni til sælukenndar við
hana. Og bros hennar hverfur jafnhratt og það/birtist.
Framhald. j