Dagur - 18.12.1964, Blaðsíða 5

Dagur - 18.12.1964, Blaðsíða 5
4 Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri Síniar 1166 og 1167 Ritstjóri og ábyrgðamiaður: ERLINGUR DAVÍÐSSON Auglýsingar og afgreiðsla: JÓN SAMÚELSSON Prentverk Odds Bjömssonar h.f. Jólagjöi stjórnarinnar \ RÍKISSTJÓRNIN liefur nú lagt fram frumvarp um hækun söluskatts úr 5.5% í 8% og er það jólagjöf stjórnarinnar til fólksins í landinu. Eins og aðrar jólagjafir kom þessi nokkuð á óvart, einkum þeim, ef einhverjir eru, sem enn trúa því að i ríkisstjórnin sé alkaf að reyna að í lækka skattana. Það er ekki lengra síðan en í vor, að stjórnin hækkaði söluskattinn úr 3% í 5.5%. Þótti það mikið og átti að leysa niikinn vanda fram í tím- ann. En samkvæmt hinu nýja frum- varpi, verður liækkun söluskattsins 167%. Samt þykir Jjetta ekki nægi- legl, Jjví ofan á er bætt nokkrum milljónatugum í liækkun innflutn- ingsleyfa á bifreiðum. Ríkisstjórnin, sem ætlaði að lækka skatta til verulegra muna, en er ný- lega staðin að mestu skattahækkun er um getur, svo sem öllum er í minni frá í sumar og eru ój>ægilega á Jjað minntir er þeir taka launin sín, bætir nú gráu ofan á svart með liækkun söluskattsins. Hækkun sölu- skattsins, samkvæmt nefndu frum- varpi er áætluð yfir 300 milljónir króna. Þetta er J>ví töluverð jólagjöf til viðbótar öðru af sama tagi und- anfarið. Samningar J>eir, sem tókust sl. vor og nefndir eru júní-samningarnir, sköpuðu möguleika á stöðvun dýr- tíðarinnar í landinu. Nú virðist Jjessi stöðvun úr sögunni og Jjess í stað olíu kastað á verðbólgueldinn og launjjegasamtökunum ögrað svo mjög, að kallað mun verða svik ýd hendi stjórnarvalda. Sjálf segist stjómin gera Jjetta á forsendum júnísamninganna og ætli að nota féð til að greiða niður vöru- verðið. Nýi sölúskatturinn neniur 10 Jjús. krónum á hverja fjölskyldu i land- inu. Hann eykur allt vöruverð, sem svo verður greitt niður í vissum vömflokkum. Það liggur ekki ljóst fyrir, að hinn nýi skattur sé ríkissjóði nauðsynleg- ur, svo mikill hefur tekjuafgangur lians verið undanfarið. En hins veg- ar er hér leið til að skerða kjör al- mennings og auka aðstöðumun Jjjóð- félagsþegnanna, sem er íhalds- og óheillastefna. Þannig efnir ríkisstjórnin nú lof- orð sín unt að lækka skatta á al- menningi og „leiðrétta“ Jjá skatta, sem lagðir voru á í sumar. SVARTÁRDALSSÓLIN, eft- ir Guðmund Frímann. — Al- menna bókafélagið 1964. — ÞETTA eru tíu smásögur, sem vekja munu athygli. Guðmund- ur Frímann er kunnastur sem mjög gott ljóðskáld. Þess sér líka brátt merki á fáguðu mál- fari hans. Allar þessar sögur fjalla um ástina og dauðann að meira eða minna leyti. Snilldar leg er lýsing hans á þokkagyðju þeirri, sem hann nefnir Svart- árdalssólina, bæði því sem sagt er beint og óbeint: „Það var engu líkara en sveit- in og dalurinn breytti um svip við komu þessarar ungu hús- móður. Það var eins og sólskin- ið safnaðist um þennan bæ þarna inni í dalkrikanum. Áin tók að streyma með blíðara nið en áður, túnið var óvenjugrænt þetta vor, grasið á enginu gekk í bylgjum af einskærum fögn- uði, þegar sunnanblærinn lék um það. Piltamir í dalnum urðu ósjálfrátt prúðari og manndóms legri í framgöngu .... ég man hvernig mér leið þessi fyrstu ár Dommu í Svartárdal. Svona eru sumar konur, en þær eru fátíðar.“ Sögur, sem skrifaðar eru á þennan hátt er unnt að lesa sér til ánægju fyrir stílinn einan saman, þótt ekki kæmi annað til. En er ekki þess að vænta, að skáld, sem hefur jafnnæma tilfinningu fyrir fegurð og hrynj andi málsins, kunni einnig að hlera eftir því, sem í sálunum hrærist? Það er venjulega beint hlut- fall milli skynjunar og stíls. Þar sem skynjunin er sterk verður tjáningin það einnig. í tærri birtu verða línur hrika- legra fjalla skýrari, og á sama hátt skynja þeir menn hæðir og dýptir lífsiris, sem gefin er með skygni. í þessu er skáld- gáfan fólgin: Með nýrri sjón yfir haúðui' og haf. sá horfir, sem blómin skilur. En það er ekki aðeins hin nýja sjón, heldur einnig tilfinningin fyrir lífi annarra, sem gerir menn að skáldum. Ég held að engir nema blind- ir menn geti lesið þessar sögur j| Séra BENJAMÍN || skrifar um ji jj bækur jj Guðmundar Frímanns, sem yf- irleitt eru vel unnar, án þess að sjá, að þarna er mikill listamað- ur að verki. Sögurnar bregða upp ljóslifandi og ógleymanleg- um myndum. Þær hafa það sameiginlegt með kvæðum hans, að í þeim er dulinn og stundum hamramrpur seiður, örlagaþungi, sem enginn fær við spornað. Mennirnir verða eins og dægurflugur í straumi viðburðanna, dans þeirra er dauðadans, og fyrr en varir færir skolgrá móða daúðans þá í kaf. En ást þeirra, hverful og skammvinn er valdið sem notar þá eins og peð í óráðnum leik lífsins. Augnablikið er þrungið hinni eilífu blekkingu (eða sannleika). Gegnum vetrar- myrkrið berst ástarkvein Svart árdalssólarinnar: „1 vor, Jöri, þegar jörðin er orðin græn.‘\ En það kom aldrei. Pilturinn hrapar í fljótið á heimleiðinni. Áherzlan hvílir hér ekki á hinu örskamma ástarævintýri, held- ur á hinni blygðunarlausu hvöt að framlengja lífið, hvað sem það kostar. í sögunni Fjallalamb er á átakanlegan hátt lýst umkomu- leysi barnungrar stúlku, sem af einstæðingsskap lendir í ástand inu og verður fórnarlamb ástar sinnar. Þegar elskhugi hennar verður þess var, að hún er með barni, fleygir hann henni í fljót ið eins og ónýtum hlut. Misk- unnarlausir og tilfinningasljóir menn finna hana á reki og draga hana innbyrðis bölvandi. „Fátæklegur kjóllinn, rifinn í tætlur niður á milli litlu brjóst- anna, féll óhugnanlega þétt að þessum óþroskaða barnslega líkama, sem þeir hjálpuðust til að innbyrða. Ur augum stelp- unnar var styggð fjallalambs- ins horfin, þau voru hálfopin og full af eilífu myrkri.“ Sagan Feðgamir á Vindási fjallar um lítinn sveitadreng, sem fær að fara með föður sín- um í kaupstaðinn, með upptín- inginn sinn, þegar farið er með ullina. Faðirinn, beygður af striti og armæðu lífsins, ætlar að gera sér dagamun og hressa sálina, en verður ofurölvi og sofnar við réttarvegginn. Þetta verður heldur en ekki skemmt- un fyrir krakkana í þorpinu, sem ekki skilja greinarmun á sorgarleik og gamni, og 'er at- ferli þeirra við bóndann kennske ívið yfirdrifið. En lýsingin á viðbrögðum sonarins; fyrst tilhlökkun hans að fara í kaupstaðinn, síðan hin sára lífs- reynsla að sjá föður sinn, sem honum hafði alltaf verið góður, ósjálfbjarga í niðurlægingu öl- vímunnar, er snilldargóð. Yfir sögunni hvílir þrúgandi dapur- leiki þeirrar barnssálar, sem í fyrsta sinn skynjar eymd og sár vonbrigði lífsins. Tveir raftar, er gamansöm táknsaga um gamla og nýja tím ann. Gamli bóndinn sperrir þessa rafta við bæinn sinn fremur en byggja nýjan og segist ætla að lifa og deyja í þessum bæ, hvað sem unga fólkið tautar og raular, og það gerir hann. Að lokum kemur klakaruðningur í fljótið og straumröstin sópar bænum burt og ber gamla manninn í kaf. Það yrði of langt mál að rekja efni þessara sagna fram- ar en nú hefur verið gert, en þær eru ágætavel skrifaðar hver um sig og engu minni skáldskapur en kvæði höfund- arins. Tilfinning hans fyrir líf- inu, unaðssemdum þess og feg- urð, en jafnframt fyrir misk- unnarleysi og ruddaskap mann anna er átakanleg, og eru þær á þann veg sagðar, að honum tekst að láta lesandann skynja þetta með sér. Mér er sagt, að ritdómarar fyrir sunnan telji bók þessa með klámritum. Ekkert er frá- leitara. Ástir karls og konu hefur verið yrkisefni skálda frá ómunatíð. Mennirnir eru með þessum sóköpum fæddir, og ekkert klám er það að lýsa þessum tilfinningum á sannan og eðlilegan hátt. Jónas Hall- grímsson kallaði ástina guða- loga, og engum dettur í hug, að þessi vísa hans sé klám: Veit ég, hvar von öll og veröld mín glædd gúðsloga. Hlekki brýt ég hugar og heilum mér fleygi faðm þinn í. Klámbókmenntir eru það, sem lýsa ástum karls og konu á ógeðslegan hátt, eins og t. d. Frank Harris og lærisveinar hans: Henry Miller og Agnar Mykle gera. Sögur Guðmundar Frímanns eru að vísu erótískar eins og vísa Jónasar, en þær eru hvergi ósannar eða ógeðslegar. Það væri heljt vísan á bls. 27, sem líkleg væri til að hneyksla menn. Fyrir höfundinum hefur þó eflaust vakað, að taka hnökr- ana einnig með inn í myndina, lýsa andstæðum og óhrjáleik lífsins með öðru. Ég hefði talið fara betur á að sleppa þessari vísu og reyndar miklu af 6. kaflanum í Svartárdalssólinni, en það er af annarri ástæðu. Það er af því, að mér finnst vísan vera í nokkru ósamræmi við þá virðingu og aðdáun, sem ungu mennirnir í dalnum eru látnir hafa á Svartárdalssólinni. Ekki mundu þeir heldur hafa ort klámvísu um nýdáinn mann. Verð kr. 240.00 (án sölusk.) Um sagnaþætti þá, scm bók þessi hefnr að geyma, ritar höfundur meðal annars í formála: „ . . . Sumt hef ég eftir foreldnim mínum, scm hæði voru minnug og höfðu frásagnargáfu, og ýmislegt heyrði cg talað um í bemsku eða á unglingsárum minum . . . . I*á er þess að gela, að þáttinn um Möðru- dal gerði ég að áeggjan forseta íslands, herra Ásgeirs Ásgeirssonar, senr var mér samtíma um sumar í Möðrudal og dvahli þar í lleiri suinur á skólaárum sínum. Er hér uni 50 ára gamlar cndiirminningar að ræða, því lítt hafði ég samband við það heimili eftir að ég fluttist til Vesturlieims. Ætla ég að þar fari ekki margt á milli mála . . .“ Hér er á ferðinni bók með skemmtilegum og fróðlegum sagnaþáttum í þjóðlegum stíl BÓKAFORLAG ODDS BJÖRNSSONAR . STOFNSETT 1897 5 TODDA í BLÁGARÐI eft- ir Margréti Jónsdóttur. Saga fyrír börn og 'ungl- inga. Önnur útgáfa. Prent- smiðjan Leiftur hf. Sjálfs- ævisaga Vcrð kr. 320.00 (án sölusk.) Þetía cr sjálfsævisaga Jóns bónda á Laxamýri í Suður-Þingcyjarsýslu. Jón er löngu landskunmn maður fyrir störf sín í þágu. íslcnzks land- búnaðar og þá sérstaklega sauðfjárræktar. Haun stundaði ungur bún- aðarnám í Noregi og Skotlandi, og cftir iieinikomuna fcrðaðist hann mörg ár um landið þvert og endilangt, mestmegnis fótgangandi, stóð fyrir búfjársýningum og heimsótti svo að segja hvern einasta bónda á landinu til að kynna ýmsar nýjungar í búfjárrækt, s£m hann hafði lært erlendis. Bókin cr lifandi og skemmtilega skrifuð. Jón kynnist miklum fjölda manna á ferðum sínum víðs vcgar um landið og scgir frá þeim með hreinskilni og hispursleysi. BÓKAFORLAG ODDS BJÖRNSSONAR . STOFNSETT 1897 mmzm, Það er af þessum ástæðum, sem mér hefði fundist sagan betri, ef vísunni hefði verið sleppt. Benjamín Kristjánsson. '—> VALT ER VERALDAR GENGI eftir Elinborgu Lárusdóttur. — Útgefandi er Skuggsjá. ÞETTA er 4. bindi af hinni miklu sögu Dalsættarinnar í Skagafirði, en ekki er þess get- ið, hvort það eigi að verða hið síðasta. Á þessari sögu eru þó engin ellimörk, og væri fróð- legt að fá að fylgja sögupersón- unum dálítið lengur. Dalsættin heldur sinni sömu reisn og áð- ur. Þótt hinir eldri stofnar falli í valinn, koma aðrir í staðinn. Þetta er heilbrigt fólk, ekki gallalaust. En sögupersónum er þarna fylgt af lifandi skilningi á mannlegum sálum. Það er því allt bráðlifandi, enda allt sögu- legar persónur, sem lifðu og störfuðu fyrir rúmri öld. Ein- mitt þess vegna verður það allt lifandi og nýtur samúðar eða andúðar lesandans. En það er einkenni á góðum skáldsögum. Eins og í fyrri bókum notar skáldkonan mikið samtalsform og tekst það oft snilldarlega. Hér verður efni bókarinnar ekki rakið. Bæði vil ég ekki taka neina ánægju af lesandan- um, og svo yrði það varla gert nema í nokkuð löngu máli. Þó að sagan sé nokkuð löng, um 270 blaðsíður, en hún þó hvergi langdregin. Sögupersónurnar leyfa ekki þann hátt. Þær þurfa á öllu sínu rúmi að halda, og oft er skipt um svið. Það þarf því, engum að leiðast, sem les þessa bók. Það er vafamál, hvort skáldkonan hefur nokk- urntíma náð betri tökum á sögupersónum sínum. Það er aúðséð, að hún hefur ánægju af þessum félagsskap, enda er hún hér að fjalla um forfeður sína, því að það er ekkert launungar mál, að hér er verið að segja sögu Djúpadalsættarinnar í Skagafirði. Þegar í fyrsta kafla rís sagan í fang lesandans, og með heim- sókn Jörundar hundadagakon- ungs, er þegar valdn spenna í atburðarásinni, enda var sú heimsókn örlagarík fyrir séra Idákon í Dal, því hann missir embættið. Þessi spenna heldur svo áfram að verulegu leyti bók ina út. í upphafi sögunnar eru per- sónur flestar hinar sömu og í fyrri bindum, nema Hákon og Þuríður í Dal eru bæði látin, en í Dal sitja þau nú Stefán Hákonarson og kona hans, Sól- veig, sem nú hefur náð fullri uppreisn og búa þau hjón nú af mikilli rausn í Dal. Nú eru synir þeirra Hákon og Símon orðnir fulltíða menn. Báðir hafa þeir lært til prests, og verða þeir nú aðalsöguhetjurnar og þeirra fólk út söguna. Eins'og í lífinu sjálfu, skiptast þarna á skin og skuggar, ást og hatur, gleði og sorg fyrir hatrinu fer þó einna minnst. Eg held að skáldkon- unni láti það ekki að fjalla um það. Það koma geysilega margar persónur fram í þessu skáld- verki. Margt stórbrotið fólk, sem gaman er að kynnast. í bók þessari er minna af aldar farslýsingum en í hinum fyrri bókum skáldkonunnar. Henni gefst því meiri tími til að móta sögupersónur sínar og blása í þær lífi. Einkum lætur henni sú list að skapa göfugmenni, án þess þó, að þau verði gallalaus, eða frásögnin um þær verði væmin. Þetta eru margt breizk ir og brothættir einstaklingar. En það, sem gerir sögupersón- urnar eftirminnilegar, er meðal annars æðruleysið. Það er því sérstaklega notalegt að verða því samtíða, enda var varla hægt að lifa á þessum tímum nema búa yfir æðruleysi og karlmennsku. En þarna er eng in persóna þýðingarlaus. Eg geri ráð fyrir að þarna sé þó eitt- hvað af tilbúnum persónum, en þær hafa allar hlutverki að gegna og verða því ekki þekkt- ar frá hinum. Nú kemur hinn týndi sonur, Benjamín, aftur til sögunnar. Hann hafði farið af landi burt yfirbugaður af ástarsorg, og hafði ekkert til hans spurzt í fjöldamörg ár, en loks kemur þessi týndi sonur í leitirnar. Þegar sagan fer að stefna að einum ósi, verður það séð, hvert skáldkonan stefnir. Hún ætlar að láta draum Sólveigar rætast um kirkjurnar tvær. Það drógst þó ótrúlega lengi að bræðurnir fengju brauð. Séra Símon, sem er enginn annar en séra Hannes Bjarnason skáld og prestur að Ríp. Hann hafði haldið prédikun á Ríp óviðbú- inn og blaðalaust, og vakið hrifningu meðal sóknarbarn- anna. Hann verður brátt svo vin sæll meðal almennings, að þeg- ar honum er boðið betra brauð, gerir hann það að vilja sóknar- barna sinna að vera kyrr. Séra Hákon, sem verið hafði kapelán um hríð, er nú kominn á efri ár, er honum loks er veitt brauð, en hann er enginn annar en séra Eiríkur að Staðarbakka í Miðfirði. Þegar skáldkonan er búinn að koma þessum aðalsögu hetjum á sinn stað, lítur hún svo á að hlutverki sínu sé lok ið. Þanig lýkur þessari rismiklu skáldsögu. Hún hefur ekki farið á mis við nokkra harmsögulega viðburði frekar en mannlegt líf, og Valt er veraldar gengi. Hannes J. Magnússon. '-j UM EYJAR OG ANNES eftir Bergsvein Skúlason. Ferðaþættir og minningar frá Breiðafirði. Bókaútgáf- an Fróði. MARGIR kannast við útvarps- þætti Bergsveins Skúlasonar um Breiðafjarðareyjar. Þar er sérstæð náttúra, sem skapað hef ur svipmikið kjarnfólk. Nú hefur Bergsveinn samein að þessa þætti og aukið og gef ið út í bókarformi. Þetta er bæði læsileg og fróðleg bók og munu margir þeir, sem unna íslenzkum fróðleik fagna henni. Frásögn Bergsveins er ljós á góðu máli og enginn efast um kunnugleik hans á viðfangsefn- inu. Fáir munu kunnugri Breiða fjarðareyjum en hann. Þá eru myndirnar veruleg bókarprýði. Var gerður sérstak ur leiðangur í flugvél til að taka mundir af eyjunum. Þetta hefur tekizt alveg prýðilega. Eyjarnar njóta sín mjög vel á þessum myndum. Þessi bók nær yfir Vestureyj ar. Eru þar allar merkustu eyj- ar á Breiðafirði s.s. Flatey, Svefneyjar, Hvallátur, Skáleyj ar og Hergilsey. Er bókin rituð í ferðasögustíl og gefur það henni meira líf. Lýsir höfundur atvinnuháttum fyrr og nú og merkum mönnum s. s. Ólafi í Hvallátrum og Snæbirni í Herg ilsey. í bókarlok er þáttur, sem höf undur nefnir „Að vestan“ og er af nokkrum stöðum á Barða strönd s. s. Breiðuvík, Hvallátr um og Látrabjargi. Bergsveinn mun eiga fleira í fórum sínum af fróðleik frá Breiðafirði. Lætur hann liggja að því, að ef til vill komi ann- að bindi síðar. „Um eyjar og annes“ er stór bók 274 blaðsíður að stærð, fal- leg og vönduð að öllum ytra frágangi. MARGRÉT Jónsdóttir er þjóð- kunn fyrir skáldskap sinn, ekki sízt fyrir barnasögur sínar og barnaljóð. Nú kemur út ein af barnasögum hennar — Todda í Blágeúði — í annarri útgáfu. Hún segir frá Toddu, sem er dönsk í aðra ættina en íslenzk í hina og elzt upp í Kaupmanna höfn. Sagan lýsir trúlega um- hverfi og leikfélögum Toddu. Einkum lýsir hún Toddu sjálfri og heimili hennar. Frænka henn ar íslenzk kemur því til leiðar, að Todda fái að fara með sér til íslands. Og lýkur bókinni á því, að þær eru að leggja af stað í ferðina. Næsta bók gerist á ís- landi. Þetta er góð bók og sönn, og andar hlýleika af síðum hennar til lesendans. Hún verður örugg lega jólabók margra telpna í ár. Með henni er hægt að mæla. Eiríkur Sigurðsson. JÓHANNES A BORG. — Út er komin hetjusagan, Jóhann es á Borg, sem Stefán Jóns- son fréttamaður hefur skráð. J ÓHANNES er Akureyringur, sonur Jósefs ökumanns og Kristínar Einarsdóttur, fæddur a Barði 1883. Ekki var ævi hans neitt sérstök í æsku. Hann sat ær í Eyjafirði, er hann óx ofur- lítið úr grasi, tók þátt í síldar- ævintýrinu við Eyjafjörð, sem unglingur, flaugst á við stráka, eignaðist byssu, var um tíma á Möðruvöllum í Hörgárdal og óx ásmegin við að sjá Eyfirð- inginn Hallgrím Kristinsson, sem var tæplega meðalmaður á vöxt, leggja flesta eða alla skólapilta í íslenzkri glímu, en Jóhannes var fremur sein- þroska og ekki hár í loftinu, og Jóhannes horfði á Dani berja íslendinga í uppskipunai'- vinnu og strengdi þess heit að hefna þess. Einn var sá þáttur í fari Jó- hannesar, sem telja verður at- hyglisverðan, en það voru hinar þrotlausu líkamsæfingar, sem stöfuðu af brennandi þrá til að öðlast líkamlega hreysti og fimi og valdi á hinni fornu íþrótt, íslenzku glímunni. Og síðar varð það fyrst og fremst íslenzka glíman, sem gerði þennan Norðlending heims- frægan íþróttamann, og lífs- göngu hans að óvenjulegri sig- urgöngu í áratugi á erlendri grund, bæði austan hafs og vestan. Víni og tóbaki hafnaði hann algjörlega. Á þeim árum bráust hinar furðulegustu sögur hingað til lands af afreksverkum Jóhann- esar Jósefssonar og segir í bók- inni fi'á mörgum þeirra. Metn- aður hans fyrir íslands hönd var með fádæmum og í krafti hans stóðst hann hverja raun og bar sigurorð af hverjum manni í þeim greinum, er hann lagði stund á En þótt Jóhannes byði hverj- um manni að reyna við sig í íslenzkri glímu og stórfé fyrir að standa í þrjár mínútur, var hann ekkert vöðvafjall, en ákaf lega vel þjálfaður, vel viti bor- inn, djarfur og harðgerður. Eftir heimkomuna byggði liann Hótel Borg, sem var aðal- hótel landsins í allt að þrjá ára- tugi. — Nú er Jóhannes setztur í helgan stein, rúmlega áttræð- ur, og ornar sér við minning- arnar af einhverri mestu vík- ingaferð, sem íslenzkur maður hefur nokkru sinni farið. Bókin Jóhannes á Borg er 'yfir 300 blaðsíður, prýdd mörg- um myndum. Ægisútgáfan hef- ur hvergi til sparað, að gera hana vel úr garði, enda er hér óvenju skemmtilegt bókarefni, og höfundur hennar, Stefán Jónsson fréttamaður, snjall maður á ritvellinum. E. D.

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.