Dagur - 18.12.1964, Blaðsíða 8

8
inu
I
y
iki
9
er
kafi
sjálrs
sermaium
Stórmerk þingsályktunartillaga Karls Krist-
jánssonar og Gísla Guðmundssonar
MIKLA ATHYGLI hefur vakið þinsrsályktunartillaga Framsókn-
armanna, Karls Kristjánssonar og Gísla Guðmunássonar, um að
landinu verði skipt í fylki,.er hvert hafi sjálfsstjórn ýmsra sinna
mála. — Tillagan og greinargerðin fer hér á eftir. — Millifyrir-
SAMANÞJÖPFIJN ÞJÓDFÉ-
LAGSVALDSINS í R.VÍK.
Annað er þó ekki síður umhugs
unarvert í þessu sambandi. Sam
anþjöppun þjóðfélagsvaldsins
og framkvæmdastofnana þess í
Reykjavík dregur til sín eins og
segull fólk, sem nútíminn þarfn
ast alltaf meir og meir: sérfræð-
sögnum bætt í greinargerðina-
TILLAGA TIL ÞINGSÁLYKTUNAR
Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að skipa á árinu 1985 tíu
manna nefnd til þess að athuga og rannsaka, hvoi’t ekki sé rétt
að skipta landinu í fvlki með sjálfstjórn í sérmálum. Komist
nefndin að þeirri niðurstöðu, að þetta sé rétt, .skal hún gera til-
lögur um fylkjaskipunina.
í fylkjunum verði fylkisþing og fylkisstjórar, er fari með sérmál
fylkjanna og taki þar með við nokkru af störfum Alþingis og ríkis-
stjórnar, enda verði í tillögunum ytarlega um það fjallað, hver
sérmálin skuli vera og eftir hvaða reglum fylkin skuli fá ríkisfé
til ráðstöfunar.
Fjórir nefndarmenn skulu skipaðir eftir tilnefningu þingflokk-
anna, einn frá hverjum flokki.
Aðrir fjórir skulu skipaðir samkvæmt tilnefningu landsfjórð-
unganna, einn frá hvei-jum fjórðungi. í þeim landsfjórðungum,
sem hafa Fjórðungssambönd og fjórðungsþing, skulu menn þessir
tilnefndir af fjórðungsþingunum, en annars af sýslunefndum og
bæjarstjórnum sameiginlega í fjórðungi hverjum.
Reykjavik tekur ekki þátt í tilnefningunni með sínum lands-
fjórðungi, en borgarstjórnin tilnefnir einn fulltrúa af hennar hálfu.
Félagsmálaráðuneytið skipar tíunda manninn í nefndina, án til-
nefningar, og er hann formaður.
Nefndin skili áliti og tillögum svo fljótt sem henni er unnt.
Kostnaður við störf nefndarinnar greiðist úr ríkssjóði-
GREINARGERÐ
ÓHEILL AV ÆNLEGUR
STRAUMUR
Á næsta ári eru 1000 ár liðin
síðan hin forna skipting lands-
ins í landsfjórðunga var lögtek-
in á Alþingi á Þingvöllum við
Öxará. Sú skipan hélzt um ald
ir, og enn er allríkt í hugum
manna að vilja líta á landsfjórð
ungana sem einhvers konar sjálf
stæðar heildir, þótt nú í seinni
tíð hafi fólksfjöldahlutföllin
mjög raskazt milli fjórðunganna
og um stjórnarfarslegar heildir
hafi ekki verið að ræða.
Öllum hugsandi mönnum um
framtíðarhag þjóðarinnar er orð
ið það mikið áhyggjuefni, hve
þungur, áhrifamikill og óheilla
vænlegur sá straumur er, sem
ber fólkið til búsetu í höfuðborg
landsins og hennar grennd frá
öðrum landsvæðum. Sú búsetu-
röskun er blóðtaka og máttar-
lömun fyrir þá landshluta, er
fólkið missa, en Reykjavík ekki
ávinningur að sama skapi, nema
síður sé.
Margt hjálpaðist að við að
efla þennan örlagaríka straum-
Samdráttur valdsins er ein af
höfuðástæðunum. Allt ríkisvald
ið er að heita má staðsett í
Reykjavík.
RÆÐA ÞÓRÐAR GELLIS
íslendingabók segir frá því, að
hinn málsnjalli Breiðfirðingur,
Þórður gellir, hafi beitt sér fyr-
ir skiptingu landsins í fjórð-
unga. Þar stendur skráð í því
sambandi:
„Þá taldi Þórður gellir tölu
um at Lögbergi, hve illa mönn
um gegndi at fara í ókunn þing
at sækja of víg eða harma sína
ok taldi, hvat honum varð fyr
ir, áður hann mætti því máli
til laga koma, ok kvað ýmissa
vandræði mundu verða, ef
eigi réðusk bætur á.“
Segja má, að saga sú, sem
Þórður talar um, endurtaki sig
á 20. öldinni, þótt ástæður hafi
breytzt og menn þurfi ekki
lengur að mæla eftir frændur
sína, er vegnir hafi verið, sem
í fornöld. Mönnum reynist lang
sótt og oft ekki harmlaust að
leita samfélagsréttar síns og
nauðsynlegrar og réttmætrar að
stoðar til valdstöðva ríkisins í
höfuðborginni, eins og nú verð
ur að gera í allt of mörgum efn
um- Þetta færist ört í aukana
eftir þvi, sem þjóðfélagið þró-
ast til fjölþættara samfélags og
framkvæmdavald ríkisins nær
til fleiri málaflokka.
Það getur verið örðugt að
koma á framfæri hjá opinber-
um stofnunum og embættis-
mönnum ríkisins í Reykjavík
sérsjónarmiðum landshlutanna
og þeirra, sem eiga heima fjarri
höfuðborginni. Nákunnugleiki
valdhafanna nær eðlilega alls
ekki til þeirra. Á þá löngum við
þó að í lýðræðislandi sé, gamli
málshátturinn: „Það er löng
leið til keisarans."
Karl Kristjánsson
inga og kunnáttumenn, sem
menntun hafa hlotið til starfs,
svo og marga aðra, sem af einni
eða annarri ástæðu telja sig
hafa skilyrði til forustu eða ein
hverskonar frama í félagsmál-
um, viðskiptum, atvinnulífi, lær
dómslistum og vísindum. En að
sama skapi vex hættan á því,
að fólk skorti í þessum efnum
annars staðar í landinu. Dæmi
um þetta eru deginum ljósari-
Séu athugaðar búsetubreyt
ingar innan þjóðfélagsins síð-
Gísli Guðmundsson
ustu ár, virðist glögglega mega
sjá, að valdasetrin og þjónustu
stöðvarnar umhverfis þau hafi
einnig haft mikil aðdráttaráhi'if
á almenning. Fleira virðist
þurfa til að koma en aukin fram
leiðsla og hráefnisöflun. Fólk
fer t.d. gjarnan að sunnan í síld
arvinnu um veiðitímann norður
og austur, en tekur sér fátt ból-
festu þarna, þó að vel veiðist.
HEIMASTJÓRN
NAUÐSYNLEG
Það er nauðsynlegt að efla at-
vinnulíf allra landshluta. En
það eitt virðist þó ekki vera
nóg til byggðajafnvægis, og
tekst varla, nema eflt sé stjórn
arfarslegt vald landshlutanna
um leið. Það þarf að gefa lands
hlutunum rétt til verulegrar
heimastjórnar í ýmsum sérmál-
um, sem þeim „gegnir illa at
fara í ókunn þing at sækja“,
dreifa að nokki'U til landshlut-
anna hinu mikla miðstöðvar-
valdi, sem setzt er upp í höfuð
borgini, án þess að hún þarfn-
ist þess, óski eftir því eða hafi
af því velfarnað.
Vert er að athuga vel og ræki
lega, hvort endurtekningu sög-
unnar frá fornöld á vandræðun
um, sem Þórður gellir talar um,
sé ekki ráðlegt að mæta með
endurtekningu í höfuðatriðum
á úrræðunum, sem þá var til
gripið.
Flutningsmenn þessarar til-
lögu telja rétt, að Alþingi kjósi
nefnd til þess að athuga sérstak
lega, hvort ekki sé vænlegast,
eins og nú standa sakir, að
dreifa valdinu með því að skipta
landinu í nokkur fylki, er hafi
sjálfstjórn í sérstökum tilgreind
um málurn, fylkisþing og fylkis
stjóra, — og fer ekki illa á, að
sú athugun sé gerð 1965, þegar
fjórðungaskiptin gömlu eiga sitt
1000 ára afmæli' Flutningsmenn
vitna til sögu íslands um fornu
fjórðungaskiptin, af því að sag-
an er jafnan lærdómsrík, þótt að
sjálfsögðu sé hún ekki óyggj-
andi fyrirmynd, af því að tímar
breytast og menn og þjóðir
með.
ERLENDAR FYRIRMYNDIR
Hins vegar er einnig auðvelt í
þessu sambandi að taka dæmi
sem fyrirmyndir úr nútímanum
frá náskyldum þjóðum okkur
íslendingum.
í Noregi eru 20 fylki starf-
andi, sem ná yfir allan Noreg
samanlögð, og Svíar skipta sínu
landi í 25 lén (Stokkhólmur þá
meðtalinn), sem eru hliðstæð
fylkjunum í Noregi. Talið er,
að þessar þjóðir telji þessa skip
an gefast vel og séu ánægðar
með hana. Er sjálfsagt, að um-
rædd nefnd kynni sér ýtarlega
fyrirkomulagið í Noregi og Sví
þjóð og ef til vill víðar erlendis.
Stundum heyrist sagt, að af
því að við íslendingar séum fá-
mennari en flestar aðrar þjóðir,
eigum við að geta komizt af með
einfaldara stjórnarkerfi en þær.
En þau rök nægja ekki til mót
mæla, þegar um þetta er að
ræða, vegna þess að við búum í
hlutfallslega stóru landi, sem
okkur greinir nú orðið ekki á
um að við verðum að leggja
kapp á að halda öllu í byggð.
Skilyrði landshlutanna eru
sundurleit og hæfir ekki einn
og sami stakkur. Verða lands-
hlutarnir því, hvað sem fólks-
fjölda þjóðarinnar í heild líður,
að fá vald til að sníða sér sjálf-
ir stakkana að talsverðu leyti.
Til þess að þjóðfélag okkar
nái að standa traustum fótum,
þarf að grundvalla byggðajafn-
vægið með dreifingu valds í
föstum, skipulegum formum, er
myndi undirstöður heimastjórn
ar í landshlutum (fylkjum) og
safni um sig fólki, er hafi þar
viðfangsefni fyrir hæfileika
sína og annað, er til nútíma lífs-
þarfa heyrir, svipað og á öðr-
um stöðum og myndi sterkar
samtakaheildir, er verði í senn
liðfylking og kjölfesta þjóðar-
skútunnar-
TILRAUNIR IIEIMA FYRIR
Tilraunir hafa verið gerðar
heima fyir í sumum landsfjórð-
ungum á þessa átt með því að
stofna svonefnd Fjórðungssam-
bönd. Þau hafa í mörg undan-
farandi ár verið starfandi a.m.k.
á Vestfjörðum, Norðurlandi og
á Austurlandi. Þau eru greini-
legur vottur þess, að fólkið í
þessum landshlutum finnur til
náttúrlegrar samtakaþarfar sín
á milli, og eru því tvímælalaus
meðmæli með því, að lögleidd
verði fylkjaskipun.
Fjórðungssamböndin hafa
haldið fulltrúasamkomur (fjórð
ungsþing), sem rætt hafa mál-
efni síns landhluta og samþykkt
áskoranir til valdhafanna. En
þau hefur skort vald til annars
gagnvart ríkinu og orðið þess
vegna að láta sér nægja að bera
fram bænaskrár í formi áskor-
ana, sem venjulega virðast hafa
farið í hinar stóru bréfakörfur
miðstöðvarvaldsins, — því mið-
ur.
Fjórðungssamböndin hafa þó
með starfsemi sinni undirbúið
jarðveginn fyrir fylkjaskipun í
landinu.
TILLÖGUR FJÓRÐUNGS-
SAMBANDA
Fyrir hálfum öðrum áratugi eða
svo báru Fjórðungssamböndin
á Austur- og Norðurlandi fram
tillögur um, að landinu yrði
skipt í fimm eða sex fylki, og
gáfu út á prenti með skilmerki-
legri greinargerð- (Fjórðungs-
sambandið á Vestfjörðum var
og meðmælt þeim tilhögum). Til
lögurnar virtust eiga mikinn
hljómgrunn hjá almenningi víða
um land, en á „hærri stöðum“
var þeim fálega tekið og goldin
að mestu þögn við þeim.
Einhverjir sögðu, að með fylkja
skipun mundi verða aukning
mannahalds við stjórnarstörf,
sem þegar væri þó orðin um of.
Þessum athugasemdum var
svarað með því, að ef rétt væri
a tekið, ætti að mega flytja
starfsmen frá ríkisstofnunum
með verkefnunum til fylkjanna,
og í öðru lagi, að fólki mundi
hvort sem væri halda áfram að
fjöiga við opinber störf, þó að
við sama skipulag sæti, og þá
um leið vaxa ójafnvægið enn
meir.
Framhald í blaðinu á morgun.
Símaklukkan
SÍMAKLUKKUNNI verður
breytt í kvöld, föstudaginn 18.
des- kl. 22, úr 03 í 04.