Dagur - 06.01.1965, Blaðsíða 7

7
NY BOK EFTÍR ELINBORGU LARUSDOTTUR
VALT ER VERALDAR
GENGI. Horfnar kynsló'öir
IV. eftir Elinborgu Lárus-
dóttur. — Skuggsjá 1964.
ÞEGAR rætt er um sannfræ'ði
íslendingasagna, halda margir
því fram, einkum í seinni tíð,
að sögurnar hljóti að vera
skáldskapur mestan part. Það
sé óhugsandi, að samtöl og
flókin atburðarás geti hafa
geymzt tvær aldir eða lengur í
minni manna an þess að brjál-
ast til stórra muna. Þó hefur
fornleifafræðin yfirleitt stutt
það, að sögurnar byggist á
traustum arfsögnum.
Meðan þjóðin var ung í land-
inu og ekki glapti menn bækur
og blöð eða útvarp, voru menn
langminnugir á frásagnir af
sínum forfeðrum. Hvert fjall og
hver steinn, hver hóll og þúfa
minnti á ákveðna atburði. Or-
nefnin vörðuðu vegi minning-
anna. Umhugsunarefnin voru
ekki eins mörg og nú. Því bar
söguefnin oftar á góma og þá
einkum þau, er snertu kynstofn
inn. Ekki voru þá samgöngur
eins tíðar og nú, og héldust því
ættirnar við á sömu slóðum öld
eftir öld.
Ég hefi verið að hugsa um
þetta í sambandi við hinn mikla
sagnabálk frú Elinborgar Lár-
urdóttur: Horfnar kynslóðir.
Þetta er að vísu söguleg skáld-
saga. Og af því að skáldkonan
vill ekki láta leggja sagnfræði-
legan dóm á verk sitt eingöngu,
hefur hún breytt nokkrum
nöfnum og lagað einstöku at-
burði í hendi sér. En að mestu
leyti er þó atburðarrásin sönn.
Og ástæða er til að ætla, að
hún hafi skilyrði til að gæða
persónurnar lifanda lífi vegna
þess, að þetta er hennar eigin
ættarsaga. Heimildir hennar
eru því traustar og henni renn-
ur blóðið til skyldunnar.
Þessi saga hefst fyrir rúmum
tveim öldum og nær fram um
1830. Söguefnið er þetta: Sigríð-
ur (Sólveig) hét dóttir séra
Jóns Sigfússonar í Saurbæ.
Hún var talin bæði gáfuð og
fögur kona eins og hún átti ætt-
ir til. Hennar bað bóndasonur
- MUNKARNIR ...
(Framhald af blaðsíðu 8).
sem leikur Óttar.
Aðalkvenhlutverkið, Sigrúnu
leikur frú Þórey Aðalsteinsdótt
ir.
Lárus Ingólfsson teiknaði
flesta búninga og málaði leik-
tjöld fyrsta og þriðja þáttar en
Aðalsteinn Vestmann önnur
leiktjöld. Sjónleikurinn Munk-
arnir á Möðruvöllum er í þrem
þáttum og mun sýning standa í
þrjár klukkustundir.
úr Skagafirði, Bjarni (Stefán)
sonur Eiríks (Hákonar) Bjarna
sonar í Djgpadal. Vildi faðir
hennar gefa honum meyna, en
hún neitaði. Ástæðan var sú,
að hún hafði bundið ástir við
pilt á næsta bæ, Ólaf að nafni
Jónsson. Hann var að vísu vel
ættaður og hinn snotrasti mað-
ur, en snauður að fé og talinn
nokkuð laus í rásinni. Setti
séra Jón þvert nei fyrir að þau
ættust, en Sigríður fór sínu
fram. Varð samband þeirra til
þess, að þau eignuðust tvö
börn: Benedikt (Benjamín)
sem fæddur var 25. febrúar
1761 og Salome, f. 27. nóvember
1762. Við fæðingu Benedikts
er einungis sagt að hann sé
laungetinn og ekkert getið um
foreldra. Sýnir það, að lítt hef-
ur hann verið velkominn gest-
ur hjá afa sínum. Aftur á móti
er skýrt frá foreldrum Salome
svo sem venja er til í kirkju-
bókum.
Skömmu seinni runnu þessi
ástamál prestsdótturinnar í
Saurbæ út í sandinn vegna
þess að Rauðhúsa-Ólafur var
ekki við eina fjöl felldur í ásta-
málum. Er hann nefndur „flysj-
ungur“ og andar heldur kalt
til hans frá eyfirzkum ættfræð-
ingum. Féllst þá Sigríður á að
giftast Bjarna í Djúpadal enda
átti hún þá ekki margra kosta
völ, og var haldið veglegt brúð-
kaup þeirra að Saurbæ. Talið
var þó, a'ð ekki væri hún manni
sínum mikið unnandi fyrst í
stað, en vegna einstakrar vel-
mennsku hans rættist brátt vel
af um ástir þeirra og varð hún
áður en langt leið rótgróin í
Djúpadal og elskuð þar og virt
af öllum. Andaðist ekki fyrr en
um 1830, þá komin á tíræðis-
aldur.
Synir þeirra Bjarna voru
meðal annarra barna: séra
Eiríkur seinast á Staðarbakka
(Hókon yngri í DAL) og hinn
nafnkunni skáldprestur (Sím-
on) prestur að Ríp, sem var
frábær hæfileikamaður og
rímnaskáld, íþróttamaður, en
þótti glannafenginn í orðum ut-
an kirkju. Mjög var hann þó
elskaður af sóknarbörnum sín-
um.
Af lausaleiksbörnum Sigríðar
er það að segja, að dóttirin,
Salome ólst upp í Eyjafirði.
Hún átti seinna Árna Jónsson
frá Hvammi og var þeirra dótt-
ir Sigríður, sem giftist Þor-
steini Gíslasyni fræðimanni á
Stokkahlöðum. Dómhildur hét
dóttir þeirra, kona Ólafs Briem,
timburmeistara á Grund, og
var hún móðir séra Valdimars
Briem vígslubiskups og þeirra
mörgu og merku systkina.
Benedikt fluttist vestur með
móður sinni. Hann lærði undir
skóla hjá séra Jóni Jónssyni
prófasti á Hjaltastöðum. Eign-
aðist hann þá 17 ára gamall
barn með Sigríði (Mörtu) dótt-
ur séra Jóns, en hún var þá 19
ára. Þessi dóttir var Evfemía
(Droplaug) er seinna giftist
Gísla Konráðssyni sagnfræð-
ingi (móðir Konráðs Gíslason-
ar). Séra Jón var talinn vel
lærður og merkismaður, en
ætlað hafði hann dóttur sinni
aðra giftingu og slitnaði nú upp
úr því. Kunni því prófastur því
Benedikt litlar þakkir fyrir
hans tilverknað og átaldi hann
þunglega. Hólfdán Einarsson,
skólameistari á Hólum, bauðst
þá til að útvega Benedikt skóla
vist til að jafna þetta mál og
féllst prófastur á að hann fengi
stúlkunnar, ef hann lærði til
prests, en Benedikt var þá orð-
inn svo reiður og sár, að hann
vildi engin boð þekkjast. Fór
hann við það af landi á burt
og var í siglingum til Indlands.
Seinna gerðist hann veitinga-
sali í Kaupmannahöfn, staðfesti
þar ráð sitt og á þar afkomend-
ur. Talinn var hann glæsimenni
og mjög vel gefinn, en aldrei
kom hann til íslands eftir þetta.
Prófastsdóttirin á Hjaltastöðum
lagðist í þunglyndi og andaðist
23 ára gömul.
Af þessu má sjá, að hér eru
ærin söguefni, stórbrotið fólk
og dramatískir atburðir. En
hvernig berst nú þessi saga til
frú Elinborgar? Þannig, að Þór-
ey móðir hennar var sonardótt-
ir séra Hannesar á Ríp og
amma hennar, Margrét Árna-
dóttir, var dótturdóttir séra
Eiríks og ólst upp með honum.
Hafa henni því verið nákunn-
ugir margir þessir atburðir, og
haft hefur hún spurnir af öðr-
um, enda sögð minnug og flug-
gáfuð. Dvaldi hún í elli á
Tunguhálsi hjá dóttur slnni,
móður Elinborgar, og hefur
skáldkonan þannig haft ærin
tækifæri að hlusta á frásagnir
hennar. Þar á heimilinu var og
góður bókakostur úr búi þeirra
bræðra, séra Eiríks og Hannes-
ar, og margt, sem minnti á
þessa liðnu daga.
Hér er glöggt dæmi um það,
hvernig tveggja alda gömul
saga hefur varðveitzt óbrjáluð
í öllum meginatriðum í hugum
eftirkomandanna, og skildi þá
ekki hið sama geta átt sér stað
um margar íslendingasögurn-
ar? Eigi væri þá heldur fjarri
lagi að gera ráð fyrir, að kunn-
ugleiki ættarinnar hafi í báð-
(Framhald á blaðsíðu 2).
- RONALD FANGEN
(Framhald af blaðsíðu 8).
Ronalds Fangen, á rót sína að
rekja til meginþátta eðlis hans
og alls þess, sem hann semur og
hugsar: karlmannlegt látleysi
og hlédrægni, riddaraleg lotn-
ing og viðkvæm virðing fyrir
öllu því, sem í og með mann-
verundinni lifir og hrærist. .. .“
Ronald Fangen fórst í flug-
slysi í útjaðri Oslóborgar, er
flugvél var að leggja af stað til
Svíþjóðar, árið 1964.
Akureyringar!
Auðveldið SORPHREINSUN í bænum. Hafið greið-
an aðgang að sorpílátum yðar. Haldið þeim snjólaus-
um og staðsetjið þau sem næst götu.
BÆJ ARVERKSTJ ÓRINN.
□ RÚN 5965167 — Frl. Atkv.
H. & V.
MESSAÐ í AKUREYRAR-
KIRKJU kl. 2 e.h. n.k. Sunnu
dag. Sálmar nr..: 579 — 581
— 105 — 70 — 680. P.S.
MÖÐRUVALLAKLAUSTURS
PRESTAKALL. — Messað að
Bægisá n.k. sunnudag kl. 2.
e.h. — Sóknarprestur.
SUNNUDAGASKÓLI Akureyr
arkirkju verð.ur n.k. sunnu-
dag kl. 10,30 f.h. EldiTbÖrn í
kirkjunni, en yngri í kapell-
unni. Sóknarprestar.
FUNDUR VERÐUR
haldinn í aðaldeild
Æ. F. A. K. fimmtu-
daginn 7. janúar n.k.
kl. 8,30 e.h. í Kapelluni. Venju-
leg fundarstörf — Veitingar —
Stjórnin.
KRISTNIBOÐSHÚSIÐ ZION
Sunnudaginn 10. jan. Sunnu-
dagaskóli kl. 11 f.h. Öll börn
velkomin. Fundur Kristniboðs
félags kvenna kl. 4 e.h. Allar
konur velkomnar. Samkoma
kl. 8,30 e.h. Allir velkomnir.
LIONSKLÚBBUR AK-
UREYRAR — Fundur í
Sjálfstæðish. fimmtudag
inn 7. janúar kl. 12,15.
Stjórnin
FRÁ KARLAKÓR AKUREYR
AR. Æfingar hefjast að nýju
fimmtudaginn 7. janúar kl.
8,30. — Stjórnin.
ÞANN 20. des. sl. var dregið í
happdrætti Sumarbúða Æ.S.
K. við Vestmannsvatn, og upp
komu eftirtalin númer: 2606,
1282, 2886, 2782, 5394, 6603,
3648, 6631, 8636, 465.
(Birt án ábyrgðar).
I.O.G.T. ST. ÍSAFOLD - FJALL
KONAN NR. 1. — Afmælis-
fundur sunnudaginn 10. janú
ar kl. 8,30 e.h. að Bjargi. —
Vígsla nýliða, skýrslur em-
bættismanna, innsetning em-
bættismanna, afmælisins
\ minnst — Ýmis skemmtiatriði
— Kaffi og dans. — Allir
templarar velkomnir — Mæt
um vel og stundvíslega. Æ.t.
FRÁ IÐNSKÓLANUM: 3. bekk
ingar komi til skráningar kl.
6 síðdegis fimmtudaginn 7. jan
úar í Húsmæðraskólanum. :—
1. bekkingar komi kl. 5 sama
dag. Kennsla í flatarteikningu
hefst daginn eftir, föstudag.
Námskeið í stærðfræði (al-
gebru o. fl.) verður fram
haldið í annari viku janúar
fáist næg þátttaka. Nánari
upplýsingar veitir skólastjór-
inn Jón Sigurgeirsson, sími
11274.
- Vegirnir lokuðust
(Framhald af blaðsíðu 1).
gerðin gerir ekki ráð fyrir að
ryðja vegina, meðan veðurútlit
helst ótryggt. Hinsvegar munu
tæki frá vegagerðinni aðstoða
bíla út á þjóðvegunum eftir því
sem við verður komið. Ekki er
kunnugt um s)ys á mönnum eða
tjón á mannvirkjum í sambandi
við þennan óveðurskafla.
CÓÐ AUGLÝSING -
GEFUR CÓÐAN ARÐ
HJÚSKAPUR: Á jóladag voru
gefin saman á Bakka í Öxna-
dal ungfrú Guðrún Ágústa
Halldórsdóttir, Steinsstöðum,
og Gunnar M. Friðriksson,
Skíðabraut 7, Dalvík.
HJÓNAVÍGSLUR. — Eftirtalin
brúðhjón hafa verið gefin sam
an í Akureyrarkirkju: — 25.
des. ungfrú Signý Kolbrún
Jónsdóttir og Thorleif Káre
Johannsson, iðnverkamaður.
Heimili þeirra verður að
Munkaþverárstræti 19, Ak-
ureyri. — 26 desember, ung-
frú Ásdís Maggy Björnsdótt-
ir og Jón Kató Friðriksson,
iðnverkam. Heimili þeirra
verður að Aðalstræti 4 Ak-
ureyri. — 27. des. ungfrú,
Anna Jóhannesdóttir og Þór-
ólfur Þorsteinsson járnsmíða-
nemi. Heimili þeirra verður
að Hóli Höfðahverfi. 31. des.
ungfrú Ágústa Sverrisdóttir
og Björn Heiðar Garðarsson,
iðnnemi. Heimili þeirra verð
ur að Norðurbyggð 10 Akur-
eyri. — 31. desember ungfrú
Baldrún Jóhanna Pálmadótt-
ir og Matthías Þorbergsson
húsasmiður. Heimili þeirra
verður að Hafnarstræti 84,
Akureyri — 2. janúar Kol-
brún Heiðars Lorauge og
Þröstur Þórhallsson sjómað-
ur. Heimili þeirra verður að
Safamýri 46, Reykjavík. — Á
gamlársdag voru gefin sam-
an í hjónaband brúðhjónin
Anna Björnsdóttir og Hjalti
Þorsteinsson, málari. Heimili
þeirra er Hafnarstræti 29. Ak
BRÚÐKAUP: Þann 25. desem-
ber voru gefin saman ungfi-ú
Sólveig Erlendsdóttir og
Magnús Ingólfsson húsa-
smíðanemi. Heimili þeirra er
að Ránargötu 12. — Ungfrú
Leónóra Jóna Pétursdóttir og
Einar Múller, sjómaður. Heim
ili þeirra er að Einholti 6 b.
— Þann 26. desember voru
gefin saman í hjónaband ung-
frú Sigríður Jónsdóttir og
Hörður Sverrisson" rafvirkja-
nemi. Heimili þeirra er að
Byggðavegi 113. — Ungfrú
Þórdís Helga Sigurjónsdóttir
og Stefán Manasesson verka-
maður. Heimili þeirra er að
Jaðri Dalvík. Þann 29. des.
voru gefin saman í hjónaband
ungfrú Guðbjörg Marin Stef-
ánsdóttir og Jón Aðalsteinn
Jóhannsson vélstjóri. Heimili
þeirra er að Engimýri 7. Þann
31. des. voru gefin saman í
hjónaband ungfrú Guðrún
Helgadótir og Bergþór Njáll
Guðmundsson sjóm. Heimili
þéirra er að Aðalstræti 8.
Þann 1. janúar voru gefin
saman í hjónaband ungfrú
Fjóla Axelsdóttir og Gunn-
laugur Grétar Björnsson
bóndi. Heimili þeirra er að
Haukbæ Glæsibæjarhreppi.
HJÓNEFNI. — Um áramótin
opinberuðu trúlofun sína ung
frú Rósa Aðalsteinsdóttir frá
Kristnesi og Brynjólfur Ingv-
arsson stud, med. Reykjavík.
NORRÆNA skíðalandsgangan
á Akureyri fer fram við
íþróttahúsið daglega frá kl. 5-
7, nema laugardaga og sunnu
daga kl. 2-4.
MINNINGARSPJÖLD kvenfé-
lagsins Hlífar. Öllum ágóða
varið til fegrunar við barna-
heimilið Páhnholt. Spjöldin
fóst í bókabúð Jóhanns Valde
marssonar og hjá Laufeyju
Sigurðardóttur Hlíðargötu 3.