Dagur - 20.03.1965, Síða 5

4
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
IÍLIPIÐ AF ÞVÍ,
SEM VEITT VAR
ÞEGAR fjárlög voru afgreidd fyrir
1965 samþykkti meirihluti Alþingis
að veita ríkisstjóminni heimild til
að fresta, ef nauðsyn bæri til, að
meira eða minna leyti verklegum
framkvæmdum ríkisins, sem fé er
veitt til á Jjessu ári, svo og greiðslum
ríkisframlaga til framkvæmda á veg-
um annarra aðila. í Jjessu fólst, að
stjórnin gæti án leyfis Jjingsins, ef
til kæmi, lækkað þær upphæðir, er
fjárlagafrumvarpið sagði Jjó fyrir
um.
Nú cr svo komið, að ríkisstjórnin
heitir Jjví niðurskurðarvaldi, setn
henni var fengið, og hefur tilkynnt
Jjað í prentuðu þingskjali, að hún
hafi ákveðið að, að lækka Jjær upp-
hæðir, sem veittar voru um 20%. Seg
ir í Jjingskjalinu, að þær fjárupphæð
ir, sem telja megi veittar úr ríkissjóði
til verklegra framkvæmda, séu sam-
tals um 600 milljónir króna. Hér er
að sjálfsögðu um fjölda margar íjár
upphæðir að ræða og af ýmsu tagi.
En Jjegar búið verðu'r að klípa einn
fimmta liluta af hverri upphæð,
nema klípurnar, sem stjórnin ætlar
að liakla eftir, hvorki meira né
minna en 120 millj. kr.
Enn er ekki fullvíst, hvort klipið
verður af Jjví eingöngn, sem veitt
var í fjárlögum einum eða hvort
einnig á að klípa af Jjví, sem jafn-
framt er bundið í öðrum lögum. Sé
svo, Jjarf að koma fram á Alþingi
bráðabirgðabreytingum á Jjeim lög-
um.
Mörgum Jjykja Jjetta, sem vænta
iná, stór tíðindi og ill. Sú skoðun virt
ist almenn meðal Jjingmanna við af-
greiðslu fjárlaga í vetur, að framlög
in til verklegra framkvæmda víðsveg
ar um land, t.d. vega, brúa, hafna,
skóla, sjúkralnisa, rafvæðingar o.fl.
mættu ekki minni vera.
Þeir, sem framkvæmdanna eiga að
njóta, hafa yfirleitt á Jjeim tíma, gert
sér vonir um, að ekki yrði Jjað aftur
af Jjeim tekið að verulegum hluta,
sem búið var að samþykkja í fjárlög
tinum, og að stjómin myndi, þegar
til kæmi, ekki nota valcl sitt til slíks.
Menn treystu Jjví a.m.k., að stjórnin
myndi ekki klípa af Jjví fé, sem verja
átti til framkvæmda, sem beint og ó-
beint stuðla að jafnvægi í byggð
landsins. En nú er svo komið. Stjóm
in segist vera í fjárjjröng. Áður var
hún búin að gefa út 59 sparnaðarlof
orð, sem lítt eða ekki tókst að efna.
Nú hefur sextugasta spamaðarloforð
ið verið gefið út og mun verða fram
kvæmt þegar í stað. Og á Jjví munu
margir fá að kenna á næsta sumri.
Gunnar Thoroddsen hefur nú ákveð
ið að yfirgefa ráðherrastól sinn. Eft-
irmaður hans fær Jjað óþurftarverk
að vinna, að klípa af framkvæmda-
fénu. □
KARL KRISTJÁNSSON alþingismaður:
Nl) ER HORFT TIL HÆSTARÉTTAR
I.
Sérstætt mál og þýðingarmikið
er nú fyrir Hæstarétti. Vaskur
foringi, Hermóður Guðmunds-
son bóndi í Árnesi, formaður
Búnaðarsambands Suður-Þing-
eyinga, lætur þar sækja fyrir
sig mál gegn ríkinu til ógild-
ingar kröfu þess til hans um bú
vörugjald til Búnaðarbanka ís-
lands. Þetta mál Hermóðs er um
leið prófmál, sem nálega öll bún
aðarsamböndin í landinu standa
að og kosta sameiginlega. Slík
samstaða í málssókn gegn ríkis
valdinu hefir ekki áður átt sér
stað, — hún er einsdæmi, enda
er hér um að ræða þegnréttar-
málefni bændastéttarinnar, sem
orðið hefir fyrir fordæmalausri
áníðslu með- sérsköttun.
En þó að mál þetta sé sótt f. h.
bændastéttarinnar og sökum
hennar málefnis, þá hefir það
víðtækara gildi vegna hlið-
stæðna, sem kunna að gerast í
garð annarra, ef þessari áníðslu
verður ekki hnekkt. Og málið
er ennfremur — almennt séð —
könnun þess, hvort ekki er á
íslandi — eins og stjórnskipun
in ætlast til — skjóls að leita hjá
dómsvaldinu gegn ofríki og yfir
sjónum, sem átt geta sér stað
hjá löggjafarvaldinu.
II.
Búnaðarbanki íslands er eign
ríkisins, eins og skýrt er fram
tekið í lögum um hann. í þeim
lögum segir einnig orðrétt: „Rík
issjóður ber ábýrgð á öllum
skuldbindingum bankans“.
Bændur landsins eiga ekki
Búnaðarbankann og bera ekki
heldur ábyrgð á skuldbinding-
um hans, frekar en aðrir þegn-
ar þjóðfélagsins, þótt þeim se
sérstaklega ætlað að eiga þar að
gang að fjárfestingarlánum.
Lengi vel var líka engin krafa
gerð á hendur bændastéttinni
um að hún gyldi sérstakan skatt
vegna skuldbindinga bankans.
Eigandi bankans, ríkið, annað-
ist þær, svo sem lög standa til.
Þeir sem fóru með ríkisstjórna
valdið hverju sinni útveguðu
nauðsynlegt fé til starfsemi
bankans. Lán sem bankinn var
látinn taka, endurgreiddi ríkið,
þegar hann sem stofnun gat
ekki staðið straum af þeim.
Þannig jók ríkið eign sína: Bún
aðarbankann. T.d. ákvað Al-
þingi með lögum 1953, að ríkis-
sjóður skyldi greiða samtals um
28,8 millj. kr. sem Ræktunar-
sjóður ,, og Byggingarsjóður
sveitabæja höfðu fengið í veltu
sína með lántökum. Og árið
1957 ákvað Alþingi aftur með
heimild í fjárlögum samskonar
greiðslur að fjárhæð um 36,6
millj. króna vegna sömu sjóða.
Þetta voru allstórar fjárhæðir
miðað við kaupmátt hverrar
milljónar á þeim árum.
Með þessum hætti byggði rík
ið þennan banka sinn upp. Lög-
gjöf hans og starfsemi öll var
fyrirheit um að þessari stefnu
yrði fylgt áfram. Bændur stóðu
við skuldbindingar sínar gagn
vart bankanum sem viðskipta-
menn, og tóku sinn þátt í upp-
byggingu þessarar ríkisstofnun
ar eins og aðrir þegnar þjóðfé-
lagsins. Hvað ber þeim meira að
gera?
III.
Núverandi ríkisstjórn kom til
valda síðla árs 1959. Hún beitti
sér fyrir setningu nýrrar efna-
hagslöggjafar og lét fella gengi
Karl Kristjánsson
íslenzkrar krónu stórkostlega
1960 og aftur 1961. Með því
hækkuðu erlendar skuldir Bún-
aðarbankans að sjálfsögðu stór
lega að krónutölu. Héldu póli-
tískir áróðursmenn því mjög á
lofti að stoðnlánasjóðir bankans
væru þá orðnir gjaldþrota.
Þetta var vitleysa, þótt sjóðirn
ir yrðu að vísu fyrir þungu
höggi af gengisfellingunum. Vel
hefði mátt flytja gengistapið,
sem Búnaðarbankinn varð fyr-
ir í Seðlabankann á reikning
þann, er ríkið hafði stofnað þar,
samkvæmt 5. gr. efnahagslag-
anna frá 1960, til að færa í
gengistöp ýmiss konar sem rík-
ið bar ábyrgð á. En þess í stað
var gengistapið látið hvíla á-
fram á Búnaðarbankanum og
notað m.a. sem falsrök fyrir því
að skattleggja yrði bændastétt-
ina til Búnaðarbankans, rétt
eins og hún ætti bankann og
bæri ábyrgð á skuldbindingum
hans, en ekki ríkisheildin, eða
að gengisfellingin væri bænda
stéttinni sérstaklega að kenna.
Árið 1962 var knúin fram á
Alþingi og sett — löggjöfin um
Stofnlánadeild landbúnaðarins,
þar sem bændur eru skyldaðir
til að greiða til þessarar deild-
ar Búnaðarbankans árlega 1%
af brúttó andvirði framleiðslu
sinnar. Nemur það skattgjald
þúsundum króna af búi meðal-
bónda, og kemur misræmislega
niður miðað við gjaldgetu, þar
sem brúttótekjur eru álögustofn
inn.
Er með þessum búvöruskatti
bændanna létt af ríkisheildinni,
að því er honum nemur fjáröfl-
un til Búnaðarbankans.
Ekki má bóndinn telja þessi
útgjöld sín til reksturskostnað-
ar frekar en fæði sitt.
Bændastéttin fær ekki hið ó-
afturkræfa tillag sitt til Búnað-
arbankans tekið inn í reikning
við ákvörðun búvöruverðs, frek
ar en fjárhæð, sem ræningi
hefði náð af henni.
IV.
Skattlagning þessi mætti hörð-
um mótmælum á Alþingi og
vafalaust má telja að sumir —
og líklega margir — er greiddu
henni atkvæði, hafi gert það
óglaðir.
Sannast hefir að skattheimta
þessi er ósambærileg við aðra
gjaldheimtu ríkisins.
Stuðningsmenn löggjafarinnar
reyndu að halda því fram, að
skatturinn væri hliðstæður öðr-
um álögum, og hefir ef til vill
fundist það í fyrstu. Þeir nefndu
í því sambandi gjöld útvegsins
til Fiskveiðisjóðs og Aflatrygg-
ingarsjóðs, — og seinna iðnrek-
enda til Iðnlánasjóðs. En saman
burðurinn stenzt ekki. Ástæður
til þess eru fyrst og fremst tvær:
1. Gjöld þessara aðila teljast
með tilkostnaði og ganga inn í
verðákvörðunargrundvöll. 2.
Gjaldskyldan var sett í sam-
ráði við greiðendur eða samtök
þeirra.
Hins vegar var bændaskattur
inn lögboðinn gegn hörðum mót
mælum bændasamtakanna.
Þá hafa verjendur bænda-
skattsins sumir viljað telja hann
álíka réttmætan og gjaldið, sem
bændur greiða upp í byggingar-
kostnað Bændahallarinnar. En
þetta er fjarstæða. Bændastétt-
in á Bændahöllina. Bændasam-
tökin báðu Alþingi um löggjöf-
ina um greiðsluna til Bænda-
hallarinnar og sú greiðsla er
tímabundin. Bændastéttin er að
sjálfsögðu frjálst að leggja á sig
gjöld.
Einhverjir hafa vitnað í stór-
eignaskattslöggjöfina og viljað
halda því fram að þar væri for-
dæmi, er réttlætti búvöruskatt-
inn. Þetta er gjörónýt tilvitnun.
Stóreignaskatturinn var lagður
á í eitt skipti fyrir öll og náði til
allra landsmanna, sem áttu eign
ir yfir tiltekið mark. Búvöru-
skatturinn er aftur á móti var-
anlega lagður á eina stétt manna
og undanskilur þar engan,
hversu bágborin sem afkoma
hans kann að vera. Auk þess
hefir Hæstiréttur og skattayfir-
völd ógilt sum ákvæði stóreigna
skattslaganna. Er þar því síður
en svo réttlætingu að finna.
V.
Þegar á allt er litið, er skatt-
skylda bændanna til ríkisbank-
ans fordæma- og hliðstæðna-
laus í íslenzkum lögum. Með
henni er brotinn á bændum
þegnréttur. Hjá þeim gerð eigna
upptaka, sem er óheimil sam-
kvæmt stjórnarskránni. Tekjur,
sem bóndinn er búinn að afla,
eru vitanlega eign hans með full
um og friðhelgum rétti nema
hann hafi afsalað sér honum.
Hvers eiga bændur að gjalda
með því að hjá þeim einum er
5
gerð slík eignaupptaka til upp-
byggingar ríkisstofnun?
Viðurkennt er, að bændur eru
launalægsta stétt þjóðfélagsins.
Vitað er að erfiði sitt leggja
þeir meira en aðrar stéttir í það
án endurgjalds, að búa í hag-
inn fyrir ókomnar kynslóðir af
því að fasteignir sínar geta
bændur ekki selt fullu verði og
þær ganga til framtíðarinnar að
verulegu leyti ókeypis, — létta
með því Búnaðarbanka framtíð
arinnar.
Já, hvers eiga bændur að
gjalda með því að vera svona
grátt leiknir af ríkisvaldinu?
VI.
Alþingi það, sem nú situr,
staðfesti fyrir stuttu bráða-
birgðalögin frá s.l. sumri um al-
mennan launaskatt. Við umræð
ur þess máls í þinginu komu
fram aðfinnslur um það, að skv.
lögunum yrðu sjálfseignavöru-
bílstjórar að greiða skattinn af
tekjum sínum, án þess að geta
komið honum í verðlag vinnu
sinnar. Viðkomandi ráðherra
lýsti því þá yfir, að úr þessari
misfellu skyldi verða bætt með
reglugerðarákvæði.
Þessir bílstjórar höfðu sem sé
átt að hljóta sama hlutskipti í
skattgreiðslunni og bændurnir
eiga við að búa, en ráðherrann
lofaði að sjá um, að bílstjórarn-
ir skyldu fá leiðréttingu, eins
og rétt var.
Þetta glænýja dæmi sýnir
Ijóslega misréttið hjá löggjafan-
um í þessum sambærilegu efn-
um.
Annars verður ekki betur séð
en löggjafarvaldið hafi skapað
sér fordæmi með búvöruskatti
bændanna til Búnaðarbankans,
ef dómsvaldið tekur ekki í taum
ana og ógildir ekki ákvæðin um
skattinn, eins og nú er krafizt
fyrir Hæstarétti, og geti þá lög-
gjafarvaldið hvenær sem því
býður svo við að horfa, talið
sér leyfilegt að gjaldskylda í
þágu hins og þessa sérstaka
starfshópa, gegn mótmælum
þeirra og án tillits til efnahags
þeirra og gjaldgetu. Má þá auð
vitað einu gilda hvort þessir
starfshópar eru fjölmennir eða
fámennir og hvort skatturinn er
hár eða lágur.
Það eru þess vegna fleiri en
bændur, sem um þessar mundir
horfa til Hæstaréttar og telja
mikilsvert, hvernig dómur hans
verður í prófmáli bændastéttar
innar. Það mál er prófmál, sem
getur varðað þegnrétt hvers og
eins á íslandi í afar þýðingar-
miklum efnum.
Alþingi á vitanlega að gæta
vel þeirrar ríku skyldu sinnar,
að setja ekki löggjafaratriði, er
brjóti í bág við grundvallarlög
íslenzka lýðveldisins, — stjórn-
arskrána.
Hinsvegar getur Alþingi yfir-
sést, eins og dæmi sanna. Sú er
mannleg fylgja. Á löggjafarsam
komunni hendir það slys að
meiri hlutinn setur lög, sem
ekki fá staðizt. Þegar það vill til
á að vera hægt að fá þau laga-
boð afnumin með dómsúrskurði.
Þess vegna er nú horft til
Hæstaréttar í trausti á þá, sem
hann skipa. Tíminn.
Uiii hvað er verið að semja?
STÓRVIRKJUN og stóriðja eru
mikið rædd mál á íslandi um
þessar mundir. Slíkar fram-
kvæmdir geta skapað þjóðinni
mikil örlög, ill eða góð, eftir því
hvernig á málum er haldið.
Það er því krafa íslendinga,
að öll gögn þar að lútandi verði
lögð fram fyrir þjóðina, svo að
hún geti kynnt sér, um hvað
verið er að semja, og hvernig
verði samið, við hinn erlenda
auðhring, kynnt sér, hvað raun
verulega felst í því, sem stór-
iðjunefnd og ríkisstjórnin hef-
ur í hyggju að gera. Þjóðin
verður að fá öll gögn málsins í
hendur, hver einstaklingur verð
ur að fá að mynda sér sína eig-
in rökstuddu skoðun á málinu
og fá að láta þá skoðun sína
hafa þau áhrif, sem hann á
kröfu á í lýðræðisþjóðfélagi.
Ekki munu margir íslending
ar sérfróðir í hinum svokölluðu
stóriðjumálum, en lýðræðisþjóð
félagi á ekki að vera stjórnað af
sérfræðingur, heldur borgurum
landsins. Þeir hafa því kröfu á
að vita, hvað er að gerast.
Fá gögn liggja frammi um
þessar mundir um stóriðju- og
stórvirkjunarmálin, og það eru
því margar spurningar, sem
vakna í huga hins almenna
borgara. bæði þeirra eldri og
ekki síður þeirra yngri, sem
lengur búa að gerðum þeirra er
nú ráða, góðum eða miður góð
um.
Nokkrar brennandi spurning
ar fara hér á eftir.
Er það skoðun stóriðjunefnd-
ar, raforkumálastjórnar og rík-
isstjórnar, að ekki sé hægt að
tryggja þjóðinni nægilega raf-
orku á viðunandi verði á kom-
andi árum án þess að gerður sé
samningur við erlenda aðila um
stórfelld orkukaup?
Þarf rafmagnsverð að hækka
frá því sem nú er ef virkjað er
smærra, t.d. Brúará, Kláffoss
eða Laxá fullvirkj uð ?
Er ekki fyrirhugað að full-
nægja orkuþörf Norður og Aust
urlands? Ef svo er, þá með
hvaða hætti?
Hafa verið kannaðir mögu-
leikar á útvegun lánsfjár til
þeirra virkjana, sem bent er á
hér að ofan?
Hefur verið kannað, hvort
sala rafmagns til almennra þarfa
og innlendrar framleiðslu gefi
minna í arð en sala rafmagns
til alúmíníumverksmiðju?
Hafa umleitanir við erlenda
aðila um útvegun lánsfjár til
virkjunarframkvæmda aðallega
verið bundnar því meginmark-
miði, að stóriðja yrði aðal orku
kaupandinn?
Hefur verið gerð nákvæm á-
ætlun um orkuþörf þjóðarinnar
sjálfrar á komandi áratugum?
Myndi ekki alúmmíníumverk
smiðja, ef miðað er við, að hún
stækkaði upp í venjulega stærð
(Framhald á bls. 7).
RONALD FANGEN
EIRÍKUR HAMAR
Skáldsaga
újkbkbkbkhkbkhk
22
KbkbkbKbKbKhKHJ
í sömu svifum kom -Fylkir á hraðri ferð. Hann var í
seinna lagi, bað afsökunar, heilsaði á báða bóga og nam
staðar hjá Eiríki.
— Jæja, Jjá mætumst við hér, Hamar, úr sinni áttinni
hvor. Einkennilegt tilfelli, sennilega einstætt í öllurn mál-
flutningi hérlendis. En við því er ekkert að gera.
— Nei, við því er ekkert að gera, sagði Eiríkur og skild-
ist fyllilega fjarsýnið í ummælum Fylkis. En hann mátti
ekki vera að Jjví að hugsa frekar um Jjað.
Friðriksen setti fundinn, losaralegur í fasi, röddin byrst.
Það er í rauninni mjcig hentug gríma, svona höstugur allt
að Jjví ókurteis, hugsaði Eiríkur. Það hefir sennilega sína
kosti.
— Herrar mínir, hóf hann mál sitt, — Jjá er víst mál til
komið að við byrjum. Ekki var ætlast til, að þetta væri
neinn opinber fundur. Við hlutaðeigendur sem eigum
hagsmuna að gæta í skipsreiðar fyrirtæki Bjarts, vildum að-
eins spjalla saman og ræða málavöxtu. Sökum Bjarts sjálfs
höfum við ekki haft Jjetta í hámælum, heldur farið stillt
með Jjað. En einhver hefir samt snuðrað Jjað upp, og við
Jjví var auðvitað ekkert að segja. Síðan hringdi Hamar lög-
maður og bað um að fá að sækja fundinn til að annast mál-
ið á Bjarts vegurn. Og ég sagði við hann í sírna, að hafið Jjér
ekkert Jjarfara að fást við að verja, er Jjað velkomið mín
vegna, sagði ég, he, he, he, hm! Það er nú mitt álit. Og Jjað
kemur seinna í ljós, get. ég sagt. Og nú eru þeir hér báðir
mættir, herra Fylkir og herra Hartiar, he, he, já og jæja,
gjarnan það, mín vegna. Og nú mun ég steinþegja fyrst
um sinn, ég er ekki fjölorður maður. Fylkir lögmaður mun
nú flytja okkur allar nauðsynlegar upplýsingar.
Fylkir leit snöggt á fundarmenn, og eldsnöggt blik augna
hans snart Eirík. Nú lifnaði skyndilega yfir daufum og
drumbslegum andlitum Jjeirra Friðriksens og Gemla, og
brá Jjar fyrir greinilegum eftirvæntingarbjarma. Fylkir var
mjög fágaður yfirlitum og bar nú fremur en nokkru sinni
hið aljjjóðlega snurðulausa fjármálafas. Hann talaði lágt
og áherzlulaust, en liðugt og hressilega. Hann fullyrti að
frá hlutlausu og almennu viðskiptalegu sjónarmiði væri
útgerðarfélag Bjarts og önnur þau félög sem hann ætti yfir
að ráða í slíku efnahagslegu ástandi, að algjörlega ábyrgð-
arlaust væri að láta Jjetta halda áfranr undir hans stjórn.
Ilér væri ekki aðeins um það að ræða, að Bjartur hefði í
einkafjárráðum sínunr gengið svo nærri, óverjandi nærri
félögunum um laus og handbær peningaráð. Það væri atriði
útaf fyrir sig, sem hann nryndi síðar \ íkja að. Miklu mikil-
vægara væri Jjó hitt, að síðustu árin hefði skipum Bjarts
verið afar illa stjórnað. \?æri auðvelt að rökstyðja, að farm-
gjöld Jjau sem innheimt eru, væru neðan við meðallag. Og
scikum fjármálalegrar óstjórnar á skipunum sjálfum urðu
tekjurnar enn lélegri. Þetta væri blátt áfram „látum-bara-
fokka-rekstur“ af versta og ábyrgðarlausasta tagi. Þetta væri
að taka því fyrsta sem byðist, og maður skyldi ekki ætla, að
að hér væri um stórt útgerðarfélag að ræða Jjar sem telja
mætti, að stjórnin hefði sérþekkingu og fylgdist vel með á
markaðinum. Raunverulega hefði Bjartur um eitt skeið
rekið prýðilega útgerð, og hvort sem sá góði árangur staf-
aði af tilviljandi heppni, eða Jjessi síðari vandræðalegu
skakkafcill af — við skulum segja: skorti á einbeitni og
áhuga, Jjá er Bjartur að minnsta kosti nú óhæfur stjórnandi.
Fylkir vildi ekki hallmæla neinum af samstarfsmönnum
Bjarts, Jjeir væru eflaust duglegir menn og vel færir, en
hvað stoðar Jjað, Jjegar stjórnandinn sjálfur bregzt.
Ennfremur vildi Fylkir vekja eftirtekt á því, að hér væru
hvorki fastir sjóðir né varasjóðir. Og fyrst stjórn og reksturs-
árangurinn reyndist svo ófullnægjandi, og það nú á þessum
óvenjulegu uppgripsárum, hvernig myndi þá horfa við, ef
erfiðir tímar færu í hönd! Og nú sæist á gengisfalli hluta-
bréfa félagsins, að traustið á skipum Bjarts færi hraðminnk-
andi. Og Jjað væri sú loftvog sem ekki brygðist.
Hinar ýmsu upplýsingar sínar og staðhæfingar rökstuddi
Fylkir með tölum og skýrslum.
Hann lauk máli sínu með Jjeim orðum, að til bráðabirgða
hefði hann aðeins æskt að flytja Jjessar nákvæmu upplýsing-
ar og láta í ljós álit sitt eftir nánar og rækilegar athuganir.
Hann myndi nú gjarnan vilja heyra, hvað hinir stærri hlut-
hafar hefðu til málanna að leggja.
Stafangur-Sanne bað um orðið:
— Hann væri nú nánast fulltrúi fjölskyldunnar. Og Jjað
væri nú sannarlega ekki gaman. Það versta sem hann vissi,
væri þegar þannig færi áð déilur og missætti risi upp í gam-
alli fjölskyldu, liver á móti öðrum, systkin gegn systkinum
og í miðju kafi gömul móðir sem vildi þeim öllum vel.
Þetta væri ekki gott né glæsilegt ástand.
Sanne var reglulega blíðmáll í upphafi, en varð brátt
djarfmæltari: — Eins og ástandið væri, hefði hann orðið að
telja Jjað skyldu sína að annast og varðveita hagsmuni og
áhugamál hins hluta fjölskyldunnar. Það væri alveg ófært
að láta einstakan ungan mann, sem hann frá sínu sjónar-
rniði yrði að telja nánast geggjaðan, eyðileggja allt fyrir
hinunr. Og Jjað Jjví fremur sem hin, bæði móðirin og systir-
in væru algerlega háðar fjármálum fjölskyldunnar, sem nú
væru bundin í útgerðinni, í skipafélögum Bjarts. Og Jjótt
hart og hrottalega kunni að láta í eyrum, þá hefði hann
skipun systkinanna að krefjast þess, að Bjartur verði svipt-
ur fjárráðum, vilji hann ekki af fúsum vilja afsala sér öll-
um viðskiptum, og að fundarmenn þessa fundar geti ráð-
stafað öllurn Jjessum málurií Jjannig, að allir megi vel við
una. Hann gæti Jjví nú þegar lýst Jjví yfir, að hann yrði
að beita hörku .og vísa á bug, ef svo mætti segja, allri við-
kvæmni og tilfinninasemi! ’
Nú var Sanne gerbreyttur. Ljc'isbláu barnsaugun hans
vöru nú kuldaleg og gráðug,
— Hann er alveg kolbrjálaður, Jjvoglaði Gemli: — Eins
og skipreiðari reiðir sæng sína, Jjannig fer um hann í rúm-
inu, ha, ha, ha! Hefirðu ekki heyrt Jjað, Frissi?
— Jú, sei, sei-jú. Skollans ári gott! — Almennur hlátur.
Síðan bað Eiríkur um orðið.
Fjandsamlegum — aumkunnarkenndum svip brá fyrir á
öllum andlitunum, aðeins Fylkir hélt óbreyttum svip sín-
um, — væri eigi aðeins urn örlítinn eftirvæntingarvott í
augnaráði hans að ræða. —
— Það væri alveg rétt sem Friðriksen reiðari hefði sagt,
að Eiríkur hefði fyrst fyrir skömmu fengið nokkur afskipti
af málum Jjessum, og þá annars samkvæmt beiðni Bjarts
sjálfs. Ef til vill fylgdi Jjessu sá kostur, að einmitt Jjess vegna
liti hann á málið frjálsum augum og óvilhöllum. Hann
gæti áð minnsta kosti upplýst, að hann væri Jjví hvorki
tengdur né háður á neinn hátt. Tveir—Jjrír hlutir hans í
einu af skipum Bjarts, — nú, jæja, hann vildi auðvitað síð-
ur tapa Jjeim, og að Jjví leyti væri hann í sama bát og Jjessir
Jjrír herrar, en á hinn bóginn væri ekki lífið um að ræða
fyrir hann, svo að Jjesir hlutir skyldu að minnsta kosti ekki
rugla hann í ríminu né villa honum sýn. Og ættartengsl og
Jjess hátta kæmu hér ekki til mála.
— Það hefur heldur enginn sagt. Ég vil biðja herra Ham-
ar að víkja að efninu, greip Níelsen frá Björgvin fram í.
— Tafarlaust, herra skipsreiðari, sagði Eiríkur. Mér virð-
ist aðeins þess vert í upphafi að leggja áherzlu á, að hvað
mig snertir stend ég hér algerlega frjáls og óháður, alger-
lega utangátta. Afsakið, að ég tel rétt að nefna þetta! Ann-
ars vil ég, sem svo nýskeð hefi fengið afskipti af þessu máli,
leyfa mér að bera fram fáeinar spurningar í tilefni af nokkr-
um ummælum samherja míns herra Fylkis lögmanns og
herra hæstaréttarlögmanns Sanne: —
Fylkir lcígmaður nefndi, að í eigin félagi Bjarts hefði ekki
verið sinnt um neina höfuðstóls-innstæðu. Herra Fylkir
hefir Jjó sennilega veitt Jjví athygli, að er handsala fór fram
við síðustu skipskaup félagsins í fyrra, var upphæðin greidd
úr höfuðstóls-innstæðu af áðurnefndri hagnaðar-innstæðu í
banka, og með að minnsta kosti herra Friðriksens skilyrðis-
lausu samþykki.
— Ég mun svara Jjessu, Jjegar herra Hamar hefir lokið
máli sínu, sagði Fylkir.
Eiríkur kvaðst ekki neita því, að félagið væri í peninga-
Jjröng í svipinn, en tvenn allmikil farmgjöld féllu til
greiðslu á tveim næstu mánuðum. Eiríkur kvaðst að vísu
ekki vera shipping-maður, en fyrst væri sú staðreynd, að fé-
lagið hefði haft góðan hagnað, og á hinn bóginn teldi hann
sig hafa nægilega verkræna þekkingu til að geta fullyrt, að
Jjótt staða félaganna væri ekki neitt framúrskarandi, þá væri
hún góð. Heilbrigð. Og einmitt Jjess vegna væri gengisfall-
ið á Jjessum hlutabréfum honum, hrein ráðgáta! Væri hér
ekki alloft utanaðkomandi áhrif að verki? Orðrómur, hrein
tilviljun orkuðu oft blátt áfram furðuverkum á Jjessum
vettvangi!
— Herra Sanne lýsti yfir, að hann væri hér fulltrúi fjöl-
skyldumálanna. í tilefni af Jjví vildi Eiríkur gjarnan fræð-
ast um, hvort fjölskylda Bjarts hefði leitað til herra Sanne
að fyrra bragði, eða hvort herra Sanne hefði snúið sér til
hennar! Og Jjegar á allt er litið, hvort Jjað væru systkini
Bjarts eða herra Sanne sjálfur, sem fyrst hefði hugkvæmzt
að svipta Bjart fjárráðum?
Sanne var orðinn eldrauður í andliti og varð tres:t um
mál. En Friðriksen varð á undan honum. Raddbreiður og
svipgrimmur — en ofurlítið hik leyndist Jjó einhvers staðar
með honum — tók hann til máls:
Framhald.