Dagur - 22.05.1965, Qupperneq 5

4
9
JON E. ASPAR:
- HMWteL&dtátfSSísáii
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1166 og 1-1167
Launþegar og lífeyrissjóðir
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Þrjár slefnur
HÉR á landi eru þrjár meginstefnur
í stjórnmálum og efnahagsmálum.
Kapitalistar setja fjármagnið í önd-
vegi og hið svokaflaða frjálsa fram-
tak. í reyndinni er sú stefna á þann
veg, að auka aðstöðu hinna ríku tif
að verða enn ríkari og valdameiri, á
kostnað annarra þjóðfélagsþegna.
Kommúnisminn er einræðisstefna og
eru fylgjendur hennar hér á landi í
stöðugum innbyrðisdeilum. Menn
tala um sósíalisma en einginn skilur
merkinguna síðan Alþýðuflokkur-
inn lagði þjóðnýtingarplön sín á hill
una. Þar er ekki lengur um stefnu að
ræða. Allar þessar stefnur eru erlend
ar að uppruna og fengnar að láni með
misjöfnum árangri. Framsóknarflokk
urinn er sprottinn úr íslenzkum jarð
vegi og er meginstefna hans byggð á
því að setja vinnu og þekkingu í
öndvegið en gera fjármagnið að
]>jóni. Samvinnustefnan og hugsjón
ir ungmennafélaganna er kjarni
hennar. Flokkurinn hefur þá stefnu,
að styðja beri heilbrigt einkafram-
tak jöfnum höndum og hið félags-
lega framtak. Með því móti á að
takast að gera sem flesta efnalega
sjálfstæða. Framsóknarflokkurinn er
ekki mótfallinn ríkisrekstri ef það
keinur í veg fyrir einokunaraðstöðu
einstakfinga, og hann leggur áherzlu
á, að leysa beri fjölmörg vandamál á
samvinnugrundvelli, og hefur sú ]>ró
un mála orðið bæði innan þjéiðfélaga
og milli þjóða. Á þeim vettvangi
eru nú mörg vandamál leyst. Flokk-
urinn liefur barizt lyrir því að
þjóðfélagið styddi að búsetu á
landinu öllu, búa öllum þegn-
um sem jafnasta aðstöðu til menntun
ar og miða utanríkismál við íslenzka
stefnu og vestræna samvinnu.
Þjóðin hefur fengið reynzlu af
þessum stefnum stjórnmálaflokkanna
og margir þeir, sem áður fylgdu hin
um vinstri og hægri öfgastefnum,
komma og íhalds, finna nú mest
traust í hinni ábyrgu og hófsömu
stefnu Framsóknarflokksins. Hún
er mezt að skapi frjálslvndra og um-
bótasinnaðra manna og kvenna, enda
eina stefnan, sem er afgerlega sprott
in úr ísfenzkri félagshyggju og snið-
in eftir íslcnzkum þörfum.
Glöggur lesandi, sem lítur yfir dag
blöðin, kemst ekki hjá að lesa hinar
inestu skammir um Framsókn og hug
leiðir þá um leið, livort slík skrif séu
til orðin af ótta við fylgisaukningu
Framsóknarflokksins, eða livað ann-
að komi til. Hin ört vaxandi ringul-
reið í efnahagsmálum, á rætur að
rekja til þeirrar úreltu stjórnarstefnu
sem nú er fylgt og er ekki nýtur leng
ur neinnar virðingar.
Á UNDANFÖRNUM árum hafa
flest launþegafélög landsins
fengið, í gegnum kjarasamninga
sína, aðstöðu til reksturs lífeyr-
issjóða.
Við stofnun lífeyrissjóða er
fyrsta verkið að koma á stjórn
fyrir sjóðinn, og er oftar tekið
fram í kjarasamningum fjöldi
stjórnaraðila og hlutföllin milli
launþega og atvinnurekenda,
sem tíðast er launþegum í óhag,
þó hér sé eingöngu verið að
fara með tekjur launþega, en
ekki eignir atvinnurekenda.
Stjórn sjóðsins mun síðan semja
„Reglugerð“ fyrir sjóðinn og að
því loknu sjá um stjórn hans.
Reglugerðir sjóðanna eru mis
munandi, þó munu þær hafa
eitt sameiginlegt, að sjóðfélagi
nær engum réttindum, að und-
anskildum lánarétti, fyrr en
hann hefur greitt í 10 ár til
sjóðsins.
Þetta þýðir, að ef sjóðfélagi
veikist áður en hann hefur náð
þessum 10 ára rétti og verður
að hætta af þeirri eða annarri
ástæðu, greiðslum í sjóðinn, þá
getur hann fengið endurgreitt
(víða með einhverjum vöxtum)
aðeins 40% (eða minna) af
þeim greiðslum, sem komið
hafa inn í sjóðinn á hans veg-
um.
Hinsvegar hafi sjóðfélági far-
ið yfir í aðra starfsgrein, sem
einnig er með lífeyrissjóð, þá
getur hann gerzt félagi í þeim
sjóði og látið flytja allt tillag
sitt í hinn nýja sjóð, ef þessir
sjóðir hafa verið stofnaðir að
lögum eða njóta viðurkenning-
ar fjármálaráðuneytisins.
Yfirleitt er tillag sjóðsfélaga
4+6=10% af tekjum hans, þó
eru nokkrar reglugerðir, sem
hafa ákveðnar hámarksgreiðsl-
ur.
Lífeyrissjóðirnir halda því
yfirleitt fram, að því lengur sem
sjóðfélagi greiðir í sjóðinn um-
fram 10 árin, sé það félaganum
hagstæðara er hann fer að fá
greitt úr sjóðnum, þar eð þá
fær hann hærri hundraðshluta
af hámarksgreiðslu þeirri, er
sjóðurinn innir af hendi, en upp
hæð ellilífeyris er ákveðinn
hundraðshluti af meðallaunum
hlutaðeigandi sjóðsfélaga síð-
ustu 5-—10 starfsára hans.
Hér er sýnishorn frá einum
lífeyrissjóði, og er sá tími, sem
sjóðfélagi hefur greitt iðgjöld í
sjóðinn kallaður starfstími:
':*’i
Starfstími Ellilífeyr:
11 ár .. 14,0%
12 ár .. 15,5%
13 ár .. 17,0%
14 ár .. 18,5%
15 ár .. 20,0%
16 ár .. 22,0%
17 ár .. 24,0%
18 ár .. 26,0%
19 ár .. 28,0%
20 ár .. 30,5%
21 ár .. 33,0%
22 ár .. 35,5%
23 ár .. 38,0%
24 ár . . 41,0%
25 ár
26 ár
27 ár
28 ár
29 ár
3u ár eöa lengur 60,0%
Margir sjóðir setja tímatak-
markanir á iðgjaldagreiðslur,
t. d. „Enginn greiðir iðgjöld til
sjóðsins lengur en í 35 ár, né
lengur en til 70 ára aldurs“.
Almennasta ástæðan fyrir því
að ungt fólk gengur í lífeyris-
sjóð af frjálsum vilja, mun sú,
að sjóðirnir lána félagsmönnum
út á veð í íbúðarhúsnæði og er
mismunandi hvað „starfstími“
sjóðfélaga þarf að vera til þess
að geta fengið slík lán, en yfir-
leitt 3 til 6 ár, og sá, sem kref-
ur sjóðinn um endurgreiðslu á
iðgjaldagreiðslum sínum, verð-
ur jafnframt að endurgreiða
lánið.
Það virðist einkennileg ráð-
stöfun, að flest öllum bönkum
landsins skuli vera bannað að
lána út á íbúðarhúsnæði, á
yrði mánaðarkaup hans kr.
6.930,00 utan orlofs, eða í 10%
kr. 693,00 sem eru kr. 8.316,00
á ári.
Inneign hans yrði þannig:
uðstól, sem félaginn hefur
myndað hjá honum og þegar
sjóðfélaginn félli frá, þá ætti
sjóðurinn þessa upphæð sér til
ávöxtunar. Vitaskuld munu við
skipti sjóðsins eigi vera svona
hagkvæm við hvern sjóðfélaga,
en mjög sennilega við meiri-
hluta þeirra.
Lífeyrissjóðirnir munu því
sjálfsvald sett, að flytja allt
handbært fé sjóðsins úr einum
bankanum í annan, sem gæti
haft mjög alvarlegar afleiðing-
ar í för með sér.
Þau launþegafélög, sem eigi
hafa enn lífeyrissjóði ættu að
athuga að það er á engan hátt
erfiðara fyrir atvinnurekand-
ann að greiða ákveðinn hundr-
aðshluta af launum starfsmanna
RONALD FANGEN
Eftir Innlegg alls Vextir Samtals sinna í einhvern banka eða
1 ár 8.316,00 270,24 8.586,24 sparisjóð á félagssvæðinu, held
10 ár 83.160,00 30.013,39 113.173,39 ur en í lífeyrissjóð, sem er jafn-
20 ár 166.320,00 149.529,72 315.849,72 vel utan þess. Þó hygg ég að
25 ár 207.900,00 263.179,58 471.079,58 það muni koma okkur öllum
30 ár 249.480,00 429.332,14 648.812,14 betur ef okkur væri gjört skylt
35 ár 291.060,00 665.745,16 956.805,16 að greiða til Tryggingarstofnun-
40 ár 332.640,00 996.182,50 1.328.822,54 ar ríkisins t. d. 4% af launum
Jón E. Aspar
sama tíma og lífeyrissjóðirnir
telja það sér hagkvæmt, enda
byggingar víðast hvar í heimin-
um taldar með beztu fáanlegum
veðum, nema ef ástæðan væri
sú, að ýta undir fólk að gerast
félagar í sjóðunum.
Eru lífeyrissjóðirnir jafnhag-
stæðir sjóðfélaganum og af er
látið? Og hvert er hið raunveru
lega hiutverk, eða eigum við
heldur að spyrja „eru lífeyris-
sjóðirnir nauðsynlegir í þjóðfé-
lagi sem hérlendis, þar sem eigi
þarf annað en hækka tillag
þegnanna til almennra trygg-
inga ríkisins til þess að skapa
þeim gott öryggi gegn veikind-
um, örorku aða ellilífdögum?“
Stór hluti af tekjum sjóðanna
mun skapast við að verulegur
fjöidi þess fólks, sem byrjar í
sjóðunum nær ekki, ýmissa or-
saka vegna, 10 ára réttinum.
Við það sitja eftir 60% af inn-
greiðslum þeirra, ásamt vöxtum
og vaxtavöxtum. Ennfremur
munu margir sjóðir hafa í reglu
gerðum sínum, að þeim beri
ekki að endurgreiða 40% fyrr
en að svo og svo löngum tíma
liðnum frá því að félagsmaður-
inn hætti greiðslum í sjóðinn.
Nú mun algengt orðið, að
fólk innan tvítugs gangi í líf-
eyrissjóð, — fyrst og fremst
vegna þeirra lánamöguleika, er
það virðist skapa því, — og með
tilkomu hins allsherjar lífeyris-
sjóðs landsmanna, sem nú mun
vera í athugun að stofna, má
ætla að öllum skattskyldum
launþegum, þ. e. 16 ára og eldri,
verði gert kleift að ganga í líf-
eyrissjóð. Af þessu má álykta
að flestir karlmenn komi til
með að greiða í einhvern sjóð í
40 ár eða lengur, áður en yfir
lýkur.
En segjum nú svo að í stað
þess að ganga í lífeyrissjóð,
hefðum við 1. hvers mánaðar
lagt 10% af kaupi okkar í
venjulega innleggsbók í ein-
hverjum af bönkum landsins,
er greiða 6% í ársvexti, sem
færðir eru til tekna í bókina
einu sinni á ári, hvernig liti það
út?
Miðað við launþega, sem hef-
ur kr. 34,65 á tímann og skilar
200 klukkustundum í mánuði,
Eftir að hafa lagt í þessa bók
í 40 ár á maðurinn krónur
1.328.822,54 í henni, en 6% vext-
ir af þeirri upphæð gera krónur
79.729,35.
Nú mun það svo að meiri-
hluti landsmanna er með hærri
árslaun en þau sem hér eru
notuð sem grundvöllur, en von-
andi sjá menn á þessu dæmi
hvað er að gerast, er þeir
greiða í lífeyrissjóð, sem vita-
skuld hefur að miklu leyti sömu
aðstöðu til þess að gera sér mat
úr þeim peningum sem hann
fær inn til sín.
Sjóðfélagi, sem hefur greitt í
35 ár í lífeyrissjóð, er hann
verður 67 ára gamall og byrjar
að fá greiddann sinn ellilífeyri,
fengi greitt frá sjóðnum, miðað
við kr. 6.930,00 — meðalmánað-
arlaun síðustu 5 starfsára sinna,
60% af þeirri upphæð eða kr.
4.158,00 á mánuði, sem gerir kr.
49.890,00 á ári, sem nær ekki
einu sinni því að verða jafnhá
upphæð og ársvextir eru af
þeirri upphæð, sem stæði í inn-
leggsbók þeirri, er hér var ritað
um með 35 ára innleggi og
vöxtum.
Lífeyrissjóðurinn þarf því
aldrei að snerta við þeim höf-
jafnt og þétt bæta fjárhagsað-
stöður sínar og þess fremur,
sem félagarnir eru fleiri.
Ég álít því að lífeyrissjóðirnir
geti orðið með tímanum mjög
varasamir því að eftir því sem
þeir eflast meir, munu þeir
hafa úr meiru að spila og þeim
mun eigi nægja að tryggja fé
sitt með íbúðum eða ríkisskulda
bréfum, utan þess að þær
þriggja, fimm eða sjö manna
stjórnir er stýra þeim, er í
okkar, þannig að henni væri
gerlegt að greiða fólkinu mann
sæmandi ellilífeyri eða aðrar
slíkar bætur, og mætti þá gera
Tryggingarstofnuninni skylt að
dreifa fé sínu á bankana þann-
ig að þeir fengju þá leyfi til að
lána fé sitt eins og lánastofnun-
um ber að gera, utan þess að
þá gætu launþegar fengið 6%
hærri upphæð í umslögin sín án
þess að nokkur aukaútlát eigi
sér stað hjá ailflestum af fyrir-
tækjum landsins. □
FRA AÐALFIINDI KAIJPFEL. SKAGFIRÐINGA
(Framhald af blaðsíðu 8).
hlutfalli við vöruúttekt þeirra.
Verða 3% borguð út en afgang
ur lagður í stofnsjóðsreikninga
þeirra.
Aðalfundur Fiskiðju Sauðár-
króks hf. hafði verið haldinn
nokkru áður en aðalfundur
kaupfélagsins, en samkvæmt
venju skýrði framkvæmdastjóri
Fiskiðjunnar frá hag og rekstri
fyrirtækisins á fundinum. Rekst
urinn byggðist nær eingöngu á
dragnótaveiðinni, sem leyfð var
- Haiidritin eilífu
(Framhald af blaðsíðu 8).
starfsemi? — Jú, — síðustu
mannsaldra, og með nöfnum
Rasks og Kálunds ... Annars
hefir hin vísindalega rannsókn
i þau 250 ár, sem handritin hafa
verið í vorri vörzlu, að mestu
leyti hvílt á starfi íslendinga, og
þá venjulega undirbúningsstarfi
að gera hin gömlu handrit læsi
leg, — um eitt skeið með þýð
ingum á latínu, svo að danskir
og evrópskir fræðimenn gætu
lesið þau. Danmörk á heiður
skilið fyrir að hafa veitt fé til
útgáfustarfsemi, sem einnig hef
ir sérstaklega síðustu 50 árin
framkvæmt mjög virðingarverð
ar rannsóknir, samanborið við
sænskar og norskar ofl. Að ís-
lendingar hér og heima eru í
broddi fylkingar á þessum vett-
vangi er auðvitað. Og einmitt
við það að safnið flytzt til ís-
lands, munu einnig danskar
rannsóknir á andlegum arfi fs-
lendinga þróast framvegis.
Á íslandi er töluð tunga sem
ekki er mjög fjarri tungu hand-
ritanna. Við Háskóla íslands
starfa hópar prófessora og meist
ara, sem eru að minnsta kosti
í hæð við þá örfáu hér heima,
sem því verkefni valda. Hið
sama gildir erlenda fræðimenn
frá Ameríku og Evrópu. Hér
liggur ísland einnig betur mið
leiðis en hin afskekta Kaup-
mannahöfn. Frá Lundúnum,
New York og Kaupmannahöfn
er aðeins um 5 stunda flug til
Reykjavíkur....
Fyrir mér hafa vakað hin víð
tæku vísindalegu skilyrði til
sterks og magnaðs rannsóknar
starfs, fremur en hin — að mér
virðist — sjálfsögðu og alþýð-
legu sjónarmið Norðurlanda.
Og mér virðist sjálfsagt að
Reykjavík sé nú framvegis mið-
stöð framhaldandi danskra
rannsókna.
Á íslandi er nú í byggingu
mikil Menningar-miðstöð. í bóka
söfnunum verða útbúnir lessal
ir handa þessum könnuðum og
vísindamönnum, sem á ca. 5 klst
geta komið til Reykjavíkur frá
Lundúnum, New York og Kaup
mannahöfn.
Handritin verða auðvitað ekki
afhent óðar að samþykkt þjóð
þingsins lokinni. Eftir margvís
lega hrakninga, þar sem þau
m.a. björguðust við illan leik
frá algerri tortímingu í bruna
Kaupmannahafnar (aðeins 15
skinnbækur glötuðust, en allt
einkasafn Árna Magnússonar),
urðu þau að kúldrast um langa
hríð á lofti Sívalaturns-kirkju,
síðan í Háskóla-bókasafni, nú á
nýjum stáð, — þurfa þau loka-
hreinsunar og endurbóta við, og
orðabókamenn nota þau einnig.
Munu því ef til vill líða ein 10
ár, áður en söfnin séu heim-
komin. Og þá verður einnig öll
um undirbúningi lokið á ísland
Þá verður unnt að halda fram
magnaðri rannsóknar-starfsemi,
ekki sízt í þeirri miklu deild
safnsins, s^m Dönum hefir að
mestu verð myrkri hulin, þ. e.
þeir hlutar sem varðveitzt hafa
af bókmenntum íslands eftir
söguöld, hinar síð-kaþólsku bók
menntir, Maríuvísurnar, hin
þjóðlega listgrein sem rímur
nefnist, ásamt brotum og verk-
um nafngetinna íslenzkra
skálda fram í miðja 18. öld. Auk
þess íslenzka sagnfræði, lög-
fræði o.s.frv. (Síðarihl. næst).
EIRÍKUR HAMAR
SSiSiJ»í«««««««««»
Skáldsaga
40
IS^SSSOÍBSÍHSÍHSISÍBSÍHS'
í fyrsta sinn sl. sumar eftir um
20 ára bann. Varð sú ráðstöfun
greinileg lyftistöng fyrir ailt at
vinnulíf í bænum. Veruleg
aukning var á afla ýsu og flat-
fisks og reyndist sá fiskur hag-
stæðari til vinnslu en sumar-
veiddi þorskurinn. Varð afkoma
Fiskiðjunnar því allgóð á árinu
og til muna betri en útlit var
fyrir fram eftir árinu. Á yfir-
standandi ári hefur útgerð og
fiskvinnsla legið niðri. Síðan í
febrúar hefur ekki verið farið
á sjó að kalla má og nú um
tveggja mánaða skeið, hefur
allt verið fullt af hafís og höfnin
og veiðisvæði bátanna lokuð.
Hefur af þessu skapast hið
alvarlegasta ástand, sem ekki
verður úr bætt nema með opin
berri aðstoð.
Fiskiðjan hefur notað þennan
dauða tíma til endurbóta og hag
ræðingarframkvæmda í frysti-
húsinu, sem nú er lokið, og að-
eins beðið eftir verkefnum.
Á árinu 1964 greiddu kaupfé
lagið og Fiskiðjan samtals fyrir
vinnulaun akstur og þjónustu
um 21 milljón króna, sem er
meira en 5 milljón króna hækk
un frá árinu á undan.
Meðal samþykkta, sem aðal-
fundurinn gerði var að fjölga
skuli í stjórn félagsins úr fimm
í sjö, ef félagssvæðið stækkar,
en viðræður um sameiningu
kaupfélaganna í Skagafirði eru
á byrjunarstigi. Einnig var sam
þykkt sú breyting á samþykkt-
um félagsins, að félagsdeildum
er skylt að viðhafa hlutfallskjör
á fulltrúum til aðalfundar, ef til
tekinn fjöldi óskar eftir.
Úr stjórn félagsins áttu að
ganga Tóbías Sigurjónsson,
bóndi í Geldingaholti og Bessi
Gíslason, bóndi í Kýrholti. Voru
þeir báðir endurkjörnir. Auk
þeirra eru í stjórn félagsins,
Gísli Magnússon bóndi Eyhild-
arholti, Björn Sigtryggsson,
bóndi Framnesi og Jóhann Sal
berg Guðmundsson, sýslumað-
ur, Sauðárrkóki.
Sauðárkróki 18. maí 1965.
KAUPFÉL. SKAGFIRÐINGA:
kosti við öll vandræði á leikhúsinu. Þann sigur að yfirgefa
leikhúsið af fúsum vilja, vildi luin ekki neita sér um. Hún
liefði séð nóg af því, hve fólk var miskunnarlaust í dómum
sínum, bæði meðal samherja á leikhúsinu og á meðal blaða-
manna. Hún varð að varðveita sitt góða naln, og væri nokk-
uð sem hún óttaðist mjög á sínum vettvangi, þá var það að
láta leikhúsgesti líta sig kaldhæðnislegum meðaumkunnar-
augum. Það væri enn verra en að missa Eirík.
Hana hafði langað til að liitta unga prestinn Hólm, sem
liafði verið svo djarfmæltur í kirkjunni. Hún hafði hugsað
sér liann eitthvað áþekkan Eiríki: Röskan og einbeittan
ungan náunga, sem af einhverjum óskiljanlegum ástæðum
hefði dottið í hug að verða prestur. Annars áttu þeir víst
margar skemmtilegar stundir á þessum kristilegu stúdenta-
fundum. Hún hefði sjálf átt bróður, sem lá við að yrði guð-
fræðingur í fyllstu alvöru eftir einn slíkan fund, og hún
var lieldur ekki af því tagi, sem tit af fyrir sig hefði nokkuð
á móti trúarbrögðum. Það væri slík stemning í þeim og
gott að liafa þau með í leiðinni. Hún var sem sé stórlirifin
af leikmennt með dálítið hástemmdu trúarbragðaspjalli og
dulspeki.
En séra Hólm varð henni svo mikið undrunarefni, að
hún varð í standandi vandræðum og ruglaðist algerlega í
ríminu. Hamingjan góða, hvernig ætti hún að hefja máls
við liann? Harin væri ekki minnstu vitund alúðlegur í við-
móti né vinsamlegur, hann rétt aðeins reis úr sæti og bauð
henni að setjast, og settist síða nsjálfur aftur og starði á
hana gegnum gleraugun án þess að brygði fyrir brosi né
nokkurri hlýju í augnaráði. Það eina sem nokkru skipti var
að Editlr var þegar ljóst. að hér var við sérstæða manngerð
að skipta, en henni datt alls ekki í hug, hvað hún ætti að
segja við hann, hún liafði búist við að samtal þeirra mundi
hefjast alyeg sjálfkrafa.
Hún Sagði því rétt af handahófi, að hún kæmi til að
þakka horium fyrir ummæli hans í ræðu, sem nú væri lielzta
umræðuefni allra í borginni.
Séra Hólm spurði alveg forviða, hvað það væri, og hálf-
rugluð skýrði Edith honum frá því, að hann ætti að hafa
sagt, að liann dæmdi alls ekki lrart ósiðsamar nranneskjur,
en aftur á nróti gæti hann ekki þolað né liðið þá, sem sí og
æ lréldu uppi lrrókaræðum um ósiðsemi annarra, og að
þetta væri svo mátulegur skellur á dómgirnina og allt kjaft-
æðið, sagði Edith, að þau lrefðu öll stórskemmt sér við þetta
á leiklrúsinu, — já, því að lrún væri leikkona.
Séra Hólm varð svo hverft við, að hann varð nærri orð-
laus, en spurði svo að lokum, lrvort þetta gæti verið satt,
að fullyrt væri að hann hefði sagt annað eins og þetta. Hann
sagði þetta eins og teldi hann sennilegast, að þetta væri allt
skáldskapur lrennar sjálfrar. En er hún fuilyrti að þetta væri
altalað, sagðist hann harma það mjög, að fólk skyldi geta
misskilið sig svo hrapalega. Þetta hefði Irann aldrei sagt,
enda væri það hreinasta brjálsemi að segja slíkt. En aftur
á móti minntist hann þess, að hann ltefði eitt sinn sagt, að
það gæti verið jafn siðspillandi að fylla lrugann og velta
fyrir sér.ósiðsemi annarra, eins og að vera sjálfur þræll
slíkra lasta.
Síðan spurði Irann kuldalega, hvort þetta væri erindi
lrennar.
— Nei, sagði hún, — en lrún hefði lreyrt að hann væri
æskuv.inur Eiríks Hamars. Hún sá þegar á andliti hans, að
áhugi hans vaknaði, og þá varð hún svo glöð í þessu vand-
ræðaástandi sínu, að upp úr lrenni flæddi langtum meira
og fleira en hún eiginlega lrafði ætlað sér að segja:
Áður en hún áttaði sig fyllilega, hafði hún sagt séra Hólm,
að hún hefði verið trúlofuð Eiríki í tvö ár, og þau hefðu
ætlað að gifta sig, en nú alt í einu hefði Eiríkur algerlega
snúið baki við sér.
Edith lrafði alls ekki búizt við, að þetta gæti fengið svo
mikið á séra Hólm.
Séra Hólnr svaraði í allt að því bitrum róm, að þessu ætti
hann bágt með að trúa á vin sinn, Eirík Hanrar.
Þá tók Editlr þairn kostinn að látast verða móðguð og
sagðist ekki geta skilið, að hann lrefði minnstu ástæðu til
að draga í efa það sem hún væri að segja honunr. Hún hefði
búizt við að nræta góðfúsum skilningi Irjá lronunr, já, blátt
áfranr búizt við að hann myndi fús til að gera sitt bezta til
að greiða úr þessum vandræðum hennar, því hann hlyti þó
að skilja, hve alvarlegt það væri fyrir konu að verða svik-
in.
Hann svaraði þessu engu, en sat aðeins og horfði alvar-
lega á hana. Og nú varð hún aftur svo rugluð, að hún til-
efnislaust tók að leiðrétta fyrri ummæli sín: — Eiginlega
hefðu þau ekki verið trúlofuð í ganraldags skilningi, og
hann hefði ef til vill ekki beinlínis gefið lrenni neitt hjú-
skaparheit, — og er henni virtist að nú hefði hún slegið of
miklu af og gert sjálfa sig hlægilega, bætti hún því við, að
þau hefðu að minnsta kosti haft samræði í full tvö ár.
Séra Hólnr var framvegis staðfastur og óhagganlegur og
spurði, hvort það raunverulega væri meining lrennar, að
lrann ætti að neyða Eirík til að kvænast henni án þess hann
óskaði þess sjálfur.
Þá tók hún allt í einu aftur allt senr hún hafði áður sagt,
fór að gráta og sagðist alls ekki hafa hugsað sér þann mögu-
leika, hún hefði aðeins viljað grennslast eftir hvort séra
Hólnr, sem lrefði verið kunningi Eiríks á stúdentsárum
hans, kynni að vita einhverja ástæðu til þess, að hann alls
ekki vildi kvænast. Hún hefði hugsað sér að hann hefði ef
til vill verið ástfanginn á æskuárum sínum.
Séra Hólm sat framvegis og starði á lrana og var í æstu
skapi. Hér væri allmargt að atlruga. Hefði Eiríkur raun-
verulega rofið hjúskaparheit, þá hefði ef til vill verið skylda
sín að hafast eitthvað að, reyna að minnsta kosti að gera
honunr ljóst, hve illa honum hefði farizt. Nú var hann ekk-
ert nákunnugur Eiríki á þessum vettvangi, gat því ekki
sagt með neinni vissu, hvort hann hefði verið ástfanginn
á stúdentsárum sínum, en honunr virtist sanrt að Irann °æti
nrunað ungu stúlkuna Ástríði Ström, senr var svo ástfangin
í unga stúdentinum Níelsi sem dó. Skyldi Eiríkur ekki hafa
lraft hana í huga? Hólm vissi það alls ekki og hafði senni-
lega ekki dottið það í hug fyrr en rétt í þessu. En hann
mundi nú nrargt um Eirík sem styrkti hann í þeirri trú, að
þannig nryndi Jretta einnritt hafa verið, — og væri þessu
þannig varið, yrði lrann sannarlega að vernda Eirík. í þess-
um fáránlega ruglingi, sém konan sú arna hafði á prjónun-
unr, væri auðvitað fulhri' hélmingurinn ekki satt.
En lrefði hann yfirleitt leyfi til að sinna slíku? Það var
þá eitt, að lronunr myndi aldrei detta í hug að ganga um
meðal manna með siðferðispredikanir, og svo lritt að hann
mátti heldur ekki fornrálalaust taka upp vörn fyrir Eirík
og sitja hér og forsvara hann, þar senr hann hefði þó greini-
lega hagað sér miður vel.
Séra Hólm fitjaði upp á dálitlu sanrtali við Edith, —
spurði hana hvort Eiríkur hefði fyrst hitt lrana í leikhúsi.
— Nei, sagði hún. Eiríkur væri ekkert lrrifinn af leiklist.
Þau hefðu lritzt í samsaéti.
— Og hvað svo? spurði séra Hólm.
— Jú, sagði hún undirleit og roðnaði: — Það var svo að
segja ást við fyrstu sýn, og síðan hefðu þau unað sér svo
vel sanran, að hún gæti alls ekki skilið að nú skyldi vera
slitnað upp úr því, og í hreinskilni sagt væri aðeins það
sem hún vildi — ætlaði að biðja hann um að lrjálpa sér til
að komast að því, hvaða ástæða væri til þess að Eiríkur yfir-
gaf hana.
Séra Hólnr spurði lrana lrvernig staðið hefði á því að
slitnaði svo skyndilega upp úr á nrilli þeirra, og þá glopraði
hún því út úr sér, að hún sjálf hefði verið svo óvarkár að
heimta að lrann giftist sér, og það hefði auðsjáanlega vald-
ið því, að hann hefði rofið allt samband þeirra á milli.
Séra Hólm varð léttara fyrir brjósti og spurði:
— Það hefir þá ekki verið hann, sem hefur fengið yður
á sitt vald með því að heita yður meiru en hann hefir ætlað
sér að halda? Þið eruð þá að því leyti nokkurn veginn jafn-
góð bæði.
Edith viðurkenndi það.
— En kæmist nú þetta í samt lag aftur ykkar á milli,
sagði séra Hólm, þá mynduð þér sennilega áður en langt
líður heimta á ný að hann kvæntist yður?
Þessu svaraði F.dith með því, að það hlyti honum sem
presti að þykja sanngjarnt. Og væri það ekki blátt áfram
syndugt að lifa þannig saman í lausaleik?
Séra Hólm gat ekki stillt sig um að hlægja. Honum þótti
mjög fyrir því, en hann skellihló og gat ekki stillt sig né
neytt sig til að vera alvarlegur.
Edith lá við að reiðast þessu, en fann þó sjálf til þess,
hve öll aðstaðan var nú orðin skringileg, og hugsaði þá með
sér, að bezt myndi ef til vill að spjalla um allt þetta í spaugi.
— Þótt ég sé prestur, sagði séra Hólm, þá er ég því rniður
ekki sérlega leikinn í því að stigbeygja syndina. Teljið þér
sjálf að þetta sé synd, get ég ekki séð að þeð breytist minnstu
vitund til batriaðar, þótt þið giftust þvert á móti vilja Eiríks
og samþykki. Raunverulega sæti allt við hið sama . . . Synd-
in er ekki fólgin í því. Syndin felst aðeins í því, að samfarir
ykkar virðast algerlega skorta alla dýpri ást en aðeins sjálft
samræðið.
Hann reyndi að segja þetta í fyllstu alvöru, en gat samt
Framhald.