Dagur - 10.07.1965, Blaðsíða 5

4
5
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1186 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Yantar betri stjórn
UNDANFARIN ár hefur, um mik-
inn hluta landsins, verið góðæri af
náttúrunnar völdum, og er enn.
Undantekningar frá þessu varðar ein
stök byggðarlög eða landshluta. En
þjóðarheildin hefur notið hins mikla
góðæris eða ætti að hafa gert það. —
Sjávarafli hefur verið mikill á vetrar
vertíð og síldveiði meiri en dæmi eru
til fyrr. Verð útflulningsvara á er-
lendum mörkuðum hefur verið hag
stætt og hækkandi. Framleiðslan hef
ur aukizt, einkum við sjávarsíðuna
og einnig í sveitum landsins. Af þessu
leiðir, að atvinna hefur verið svo mik
il í sumurn landshlutum, að vinnuafl
þar hefur hvergi fullnægt eftirspurn.
Hinn mikli sjávarafli liefur skapað
gjaldeyrisinnstæður, sem að líkind-
um vega á móti föstum lánum, sem
tekin hafa verið að láni erlendis á
sama tíma og aukið peningaveltu í
landinu.
En í meðferð atvinnu- og efnahags
mála ríkir samt upplausn og öryggis-
leysi og dýrtíð hefur farið mjög vax-
andi. Verðgildi krónunnar í viðskipt
um hefur minnkað svo mjög, að sjálf
ur fjármálaráðherrann talaði um það
í vor í fullri alvöru, að gera tíu krón
ur að einni krónu. í höfuðborginni
og raunar víðar er nú svo komið, að
menn treysta sér ekki til að semja um
kaup og kjör vinnustétta. Þar logar
allt í skæruhernaði og vinnufriður-
inn hangir á þræði. Skip hafa jiurft
að fara hálffermd úr Reykjavíkur-
höfn af því ekki tókst að afgreiða þau
fyrir ákveðinn tíma vegna vinnuá-
standsins við höfnina. Bændur hafa
sagt upp verðlagsgrundvellinum,
Stéttarsambandið hefúr staðið í mála
ferlum við landbúnaðarráðherra út
af skatti sem jieir telja ranglega á
sig lagðan. Sjómenn sigldu skipun-
um til hafnar af síldarmiðunum
vegna skattheimtu og síldarverðs. —
Og áfram heldur fólksstraumurinn
suður að Faxaflóa og ójafnvægið
eykst í byggð landsins.
En samtímis öllu Jiessu er svo unn
ið að ]>ví að fá erlent fjármagn til að
koma upp stórvirkjun og stóriðju á
Reykjavíkursvæðinu. Því er jafn-
framt spáð, að sumir þingmenn Norð
lendinga muni ljá þeirri fjarstæðu
lið með atkvæði sínu af flokkslegum
]>rælsótta og hjálpa á þann hátt við
að tæma Norðurland. Vonandi reyn
ist sú spá ekki rétt, en j>ó er í Reykja
vík farið að tala um aluminíumverk
smiðju við Straumsvík eins og hverja
aðra staðreynd. Norðmenn fóru öðru
vísi að þegar þeir sömdu við Sviss-
lendinga. Þeir gerðu J>að að skilyrði,
að staðsetning slíkra verksmiðja Jjjón
aði byggðajafnvæginu. Að J>essu
gengu Svisslendingar ]>ar í landi.
HELGI HALLGRÍMSSON:
llltllllllllllllllllllllllllllllllMI
HÁSKÓLI 4 NORÐURLANDI
Á AL-ÐARAFMÆLI bæjarins
1962 var lesin upp ræða eftir
Davíð Stefánsson, skáld frá
Fagraskógi. í þessari ræðu kem
ur m. a. fram sú hugmynd, að
okkur Akureyringum beri að
vinna að því, að hér á staðaum
risi háskóti.
Var þetta snjöll hugrr.ynd og
djörf, sem von var a£ Davíðs
hálfu. Munu sumir hafa litið á
þetta sem gamanmál.
Þó hafa spunnizt af þessu
nokkrar umræður manna á
milli, og svo langt er málinu
komið, að háskólanum tilvon-
andi hefur þegar verið ætluð
lóð, í landi bæjarins.
. Nú dettur að vísu engum í
hug, að háskólinn okkar rísi í
dag eða á morgun, né á þessu
ári eða hinu næsta og sennilega
ékki á þessum áratug eða þeim
næsta.
Hitt er augljós og óhjákvæmi-
leg staðreynd, að hér hlýtur í
framtíðinni að rísa upp háskóli.
Að því hníga mörg rök, sem
hér verða þó ekki talin, en
minna má í því sambandi á að-
ferð Norðmanna frænda vorra,
sem hafa þegar stofnað annan
háskóla í Björgvin, og tala nú
um að stofna háskóla bæði í
Þrándheimi og Tromsey.
Annað mál er það, að líklega
hafa fæstir þeir sem talað hafa
um háskólastofnun á Norður-
landi, gert sér verulega ljóst
hvað háskóli er eða hvaða undir
stöður eru nauðsynlegar fyrir
slíka stofnun.
Það er því ekki úr vegi að at-
huga svolítið hugmynd eða ídeu
háskólanna, eins og þeir hafa
þróast í Evrópu gegnum aldirn-
ar.
Það eru til margs konar háskól
ar, sumir jafnvel sérstaklega
auðkenndir, sem lýðháskólar
eða tækniháskólar. í Bandaríkj
unum merkir orðið háskóli
(high school) vissa tegund af
gagnfræðaskólum og þannig
mætti lengi telja.
Sumir segja jafnvel að lífið
sé háskóli, og kannski sá bezti,
og má það til sanns vegar færa.
Sú merking, sem hér á landi
er almennt lögð í orðið háskóli,
er hins vegar ekkert af þessu,
heldur nánast það sem á evrópu
málunum er yfirleitt kallað uni-
versitas, og í þeirri merkingu
nota ég eftirleiðis orðið háskóli.
Háskólar spretta upp á mið-
öldum víðsvegar um Evrópu.
Oft eru það þjóðhöfðingjar sem
stofna skólana og byggja yfir
þá, og við þessa þjóðhöfðingja
eða þjóðskörunga eru skólarnir
víða kenndir enn þann dag í
dag. Að þessum skólastofnunum
dragast svo lærdómsmenn og
fræðimenn ýmisskonar. Háskól-
arnir verða þessum mönnum at
hvarf í róstursömu þjóðlífi fyrri
alda. Þar fá þeir að stunda fræði
sín í friði en eru jafnframt í
tengslum við sína líka í hverri
fræðigrein.
í þessum skólum eiga fræði
og vísindi nútímans upptök sín.
Það er athyglisvert, að úni-
versitates spretta upp löngu áð-
ur, en farið er að hugsa um al
menna skóla og skólaskyldu.
Það er einnig nokkuð efamál
hvort rétt sé að nefna þessi
fyrstu úniversitates skóla. Þetta
voru vissulega ekki skólar í
okkar venjulegu merkingu, held
ur fyrst og fremst stofnanir þar
sem stunduð voru vísindi og
fræði.
Hitt er annað mál, að hinir
lærðu menn draga fljótlega að
sér hóp lærisveina. Er það eng
in ný bóla, enda kunnugt frá
dög:;,m hinnar grísku spekinga.
Þe ssir lærisveinar greiða svo
’.ærifeðrum sínum kaup, og hef
Xir það sjálfsagt oftast verið eina
kaupið sem þeir fengu. Leifar
þessa fyrirkomulags er enn að
finna í þýzkum háskólum, þar
sem er hið svonefnda kennslu-
gjald, ákveðin upphæð sem stú
dentar greiða fyrir hvern fyrir
lestur er þeir sækja.
IIELGI HALLGRÍMSSON,
grasafræðingur.
Þannig verða úniversitates
smátt og smátt að skólum.
Fræðimennirnir verða fræðar-
ar. Þannig skapast hið sérstæða
samband af fræðum og fræðzlu,
sem er svo einkennandi fyrir
evrópsku háskólana, og má
vissulega kallast aðal-kenni
mark eða grundvallarídea
þeirra.
Við sjáum á þessu, að án
fræða eða vísinda er háskólinn
ekki nema nafnið tómt. Að
þessu leyti er hann grundvallar-
lega ólíkur hinum venjulegu
skólum.
Og það er einmitt þessi sam-
vinna fræða og fræðslu, sem
gefur háskólunum sitt mikla
gildi og gerir þá ómissandi í
menningu þjóðanna.
<<iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiii,,4
1 FYRRÍ HLUTI I
Þetta sjónarmið er almennt
viðurkennt af þjóðfélögunum,
með því að þau skylda háskóla-
kennara ekki til að kenna nema
tiltölulega fáar vikustundir og
mun færri en kennara við aðra
skóla, svo þeir hafi tíma til að
sinna vísindastörfum.
Á síðustu tímum gætir að
vísu nokkuð þeirrar tilhneiging
ar, að aðskilja fræði og fræðzlu.
Stafar þetta að nokkru af því,
að vísindi nútímans krefjast yf-
irleitt meiri einbeitingar og sér-
hæfingar en áður gerðist, en
hins vegar hefur aukavinna
prófessora margfaldast vegna
aukins stúdentafjölda, víðast
hvar.
Háskólarnir eru nú heldur
ekki einu vísindastofnanirnar,
eins og áður var, heldur hafa
nú risið upp mai-gskonar stofn-
ánir aðrar, er eingöngu eða mest
megnis sinna vísindalegum
verkefnum.
Allir málsmetandi menn,
munu þó vera á einu máli um
það, að þessa þróun beri að
forðast eftir megni.
Fræði og fræðzla auðga hvort
annað og styrkja. Vegna kennsl
unnar verða prófessörarnir að
rifja upp fræðigreinar sínar í
heild, og það er þeim áreiðan-
lega hollt á þessum sérhæfing-
artímum. Hins vegar hlýtur svo
kennsla þeirra, að auðgast af
þeirra eigin fræðum, og því kom
ast stúdentarnir fljótt í kynni
við hin vísindalegu störf sem
þeir eiga að búa sig undir.
Háskóli okkar íslendinga er
fremur ung stofnun á heims-
mælikvarða, og nokkuð hefur
þótt skorta á, að þar væru vís-
indi og fræði í heiðri höfð sem
skyldi. Liggja þar margar orsak
ir til, enda hefur þessi skóli til
skamms tíma lítið verið annað
en fagskóli fyrir embættismenn.
Þó munu forstöðumenn há-
skólans á flestum tímum hafa
gert sér ljósa grundvallarhug-
mynd háskólans, sem bezt sást
að innskrift þeirri sem veglega
er greypt í steininn yfir aðal-
inngangi háskólabyggingarinnar
en það eru þessi orð úr Huldu-
ljóðum Jónasar Hallgrímssonar:
Vísindin efla alla dáð.
Svo hrapalega hefur þó til
tekizt, að þau vísindi, sem Jónas
stundaði sjálfur, og kveður
„allra vísinda indælust“, þ. e.
náttúruvísindin, eiga sér engan
stað í þessum háskóla. Þar er
enn engin náttúruvísindadeild.
Svo mikil er kaldhæðni örlag-
anna.
Svo virðist einnig, sem við
höfum ekki efni á því, að eiga
þennan háskóla, enda lifir hann
að miklu leiti á snöpum meðal
almennings, svo sem á happ-
drætti og bíósýningum. Myndi
sú aðferð vart vera talin sæm-
andi háskóla í öðrum menningar
löndum.---------
fslendingar hafa jafnan verið
heldur lítið gefnir fyrir fræðileg
ar vangaveltur og vísindi hafa
átt lítið upp á pallborðið hjá
þjóðinni.
„Fyrir mannvit þeir flónsku
velja“, segir Eggert Ólafsson
um landa sína og hálfri öld síð-
ar spyr Jónas Hallgrímsson
„Hver mun hirða hér um fræði“
og svarar sjálfum sér á þessa
leið: „Heimskinginn gerir sig að
vanaþræl“, og í lok þeirrar
miklu vísindaaldar, 19. aldar-
innar talar Þorvaldur Thor-
oddsen um „hina þungu þoku,
sem hvílir yfir andlegu lífi á
íslandi".
Allt hið sama virðist meiga
segja um íslendinga enn í dag,
enda þótt eitthvað hafi rofað til
í þeim efnum, eru íslendingar
furðu tómlátir um vísindaleg
viðfangsefni og vísindamenn
eru hér fáir, jafnvel þótt miðað
sé við fólksfjölda og er þá mik-
ið sagt.
Ekki hvað síst á þetta við um
náttúruvísindin. Er það þó því
furðulegra, þar sem náttúra
landsins heillar mjög til hvers
konar rannsókna.
Samt hafa alltaf verið til
menn í landinu, sem eitthvað
lögðu stund á vísindi, og oft við
hinar erfiðustu aðstæður.
íslenzkir fræði- og vísinda-
menn hafa lengst af verið bænd
ur, og búið við ærið misjafnan
hag, hver í sínu landshorni, oft
ast án tengsla við hinn fræði-
lega heim.
Þó verður þess snemma vart,
að á vissum stöðum í landinu
rísa upp miðstöðvar mennta og
fræðimennsku. Þannig var það
í Odda og síðar í Haukadal á
Suðurlandi. Þá urðu klaustrin
oft miklar menningarstöðvar,
eins og á Helgafelli og á Þing-
eyrum. Síðast en ekki sízt voru
það svo biskupsstólarnir, með
skólum þeim, sem við þá voru
tengdir sem héldu uppi stefnu
mennta og fræða. Þangað völd-
ust oft hinir'gáfuðustu menn í
embætti biskupa og skólameist-
ara, og eftir að klaustrin lögðust
niður voru biskupsstólarnir
næstum einu menningar- og
fræðimiðstöðvarnar í landinu.
A Hólum í Hjaltadal spratt
snemma upp slík menningarmið
stöð. Jón Ogmundsson stofnaði
þar skóla á 12. öld, og fékk til
hans hina færustu kennimenn.
Efldist þar brátt hin merkasta
fræðastarfsemi.
Um Hóla á Jóns dögum var
það sagt, „að þar var þá ekki
hús nálega, eða eigi væri nokk-
uð iðjað, það til nytsemdar var.
Það var hinna eldri manna hátt
ur að kenna hinum yngrum en
hinir yngri rituðu, þá er náms
varð í milli.“
Gæti þessi lýsing ekki eins
vel átt við einhvern merkan
háskóla úti í löndum?
Á dögum Guðbrands biskups
urðu Hólar mesta menntasetur
landsins, enda var þá hafin þar
stórfelld bókaútgáfa, sem lengi
hélst síðan.
Var og Guðbrandur sjálfur
hinn mesti fræðimaður og lét
gera kort af landinu fyrstur ís-
lenzkra manna.
„Heim að Hólum“ var jafnan
sagt, því að þangað lágu allra
leiðir og þangað áttu allir er-
indi.
Ekki hvað sízt lágu þangað
leiðir fræðimanna og vísinda-
manna, og fáir munu hafa haft
þangað eins mikið að sækja.
Þessi dýrðarljómi Hólastóls
varð þó ekki ævarandi. Hann
komst ekki hjá því, að fylgja
allsherjár hnignun þjóðarinnar,
sem átti sér stað á 17. og 18. öld
og um aldamótin 1800 voru stóll
og skóli lagður niður. Var þá
ekki einu sinni barnaskóli á
Norðurlandi.
Næstum heilli öld síðar, er svo
stofríaður skóli á Möðruvöllum
í Hörgárdal. Og þótt það væri
lengi vesældarleg stofnun, má
þó skjótt sjá þess merki, að
fræðaandinn frá Hólum var ekki
með öllu útdauður. Er það
skemmst að segja, að strax með
skólastofnuninni hefst á Möðru-
völlum merkileg fræðastarfsemi
sem mun eiga fáa sína líka í
þjóðarsögunni, með því að þang
að kemur einn mikilhæfasti vís
inda- og fræðimaður, sem þessi
þjóð hefur alið, og á ég þar við
Þorvald Thoroddsen.
Þorvaldur Thoroddsen er
fæddur í Flatey á Breiðafirði ár
ið 1855. Hann lærði náttúru-
fræði í Kaupmannahöfn í fimm
ár, en árið 1880, þegar gagn-
fræðaskóli var settur á Möðru-
völlum var honum boðin staða
náttúrufræðikennara við hann.
Þorvaldur tók þessu boði, enda
þótt hann hefði þá ekki enn lok-
ið prófi við háskólann. Hinn
fyrsta vetur á Möðruvöllum rit-
ar Þorvaldur hina fyrstu ís-
landslýsingu sína, lítið en grein-
argott kver um náttúru lands-
irís. Sumarið eftir hóf hann svo
rannsóknarferðir sínar, sem
hann síðan hélt áfram á hverju
sumri næstu tvo áratugina.
Hafði hann að lokum farið um
mest allt landið, og kannað það
rækilega, einkum þó hvað snerti
landafræði og jarðfræði þess.
En Þorvaldur lét sér ekki
nægja að rannsaka, heldur lét
hann og einskis ófreistað að
kynna rannsóknir sínar bæði í
fyrirlestrum og prentuðu máli.
Svo segir Bogi Th. Melsteð, að
aldrei hafi neinn íslendingur
frumsamið svo mörg og stór rit
sem Þorvaldur. Eftir hann
liggja tvö stór ritverk, Land-
fræðissaga fslands og íslandslýs
ing, hvorttveggja yfir þúsund
blaðsíður að stærð, auk ótölu-
legs fjölda smærri bóka og rit-
verka. Þá gerði hann jarðfræði-
kort af landinu sem enn er í
fullu gildi.
Er það ekki ofsagt að Þorvald
ur Thoroddsen hafi lagt grund-
völlinn að almennum rannsókn-
um á náttúru landsins, svo að
síðar mun ekkert verk hafa ver
ið unnið á því sviði án þess að
leita upplýsinga í ritum hans.
Þorvaldur var einnig mikill
fræðimaður, og safnaði heimild
um úr annálum og öðrum göml-
um ritum, um eldgos, jarð-
skjálfta og veðurfar í landinu
allt frá því að landið byggðist.
Þorvaldur Thoroddsen varð
að vísu ekki mosagróinn á
Möðruvöllum, hann fékk síðar
kennaraembætti við Reykjavík
urskólann, og um aldamótin var
honum veitt lausn frá embætti á
fullum.kennaralaunum. Hélt
hann þá til Kaupmannahafnar
og dvaldist þar við ritstörf það
sem eftir var ævinnar, en hann
andaðist árið 1921.
Þorvaldi hlotnaðist margvís-
legur heiður fyrir rannsóknar-
og ritstörf sín.
Vísindafélög um allan heim
kepptust við að heiðra hann og
háskólinn í Kaupmannahöfn
sæmdi hann heiðursdoktors-
nafnbót.
Hins vegar voru íslendingar
tómlátir um störf Þorvalds, og
ekki slapp hann heldur við öf-
und og illkvittni ýmissa landa
sinna, sem sáu ofsjónum yfir
gengi hans.
Þótti Þorvaldi þetta stórum
miður, sem bezt kemur fram í
grein, er eftir hann birtist í blað
inu Ingólfi 1907. Þar segir svo:
„Jeg hefi þó varið allri æfi
minni til að útbreiða þekkingu
um ísland, og hefi jafnan stað-
ið á verði í útlendum tímaritum
til þess að verja allt sem ís-
lenzkt er, en um þá starfsemi
mína vita íslendingar víst lítið,
þeir hafa annað að hugsa.“ Síð-
an telur Þorvaldur í greininni
upp margt sem hefur orðið því
valdandi að hann, eins og hann
orðar það „flýði land“ og leit-
aði til annarra þjóða. Að lokum
segir Þorvaldur: „Óneitanlega
liefði það verið viðkunnanlegra,
að íslendingar hefðu sjálfir haft
vilja á því að kanna sitt eigið
föðurland, eins og allar aðrar
menntaðar þjóðir gera, en þess
hefði orðið langt að bíða að mér
hefði lánast að snúa hug landa
minna í þá átt, mér var því
nauðugur einn kostur að leita
til erlendra þjóða, annars hefði
árangur rannsókna minna orðið
að engu, og enginn lifir nema
einu sinni. Vestigia terrent. Jeg
hafði fyrir mér dæmi annarra
íslenzkra vísindamanna.
En ég hefi þá trú að einhvem
tíman ljetti hinni þungu þoku,
sem nú hvílir yfir hinu andlega
lífi á íslandi.“
Hver mun hirða hér um
fræði, spurði Jónas og enn eru
íslendingar við sama heygarðs-
hornið.
Þegar Þorvaldur Thoroddsen
hætti kennslu á Möðruvöllum,
var annar íslendingur að læra
náttúrufræði úti í Kaupmanna-
höfn.
Það var Stefán Stefánsson frá
Heiði í Gönguskörðum í Skaga-
firði. Og nú fór mjög á sömu
leið fyrir Stefáni eins og Þor-
valdi áður. Hann hætti námi og
réðist kennari að Möðruvöllum
°S þegar á næsta sumri tekur
hann til að ferðast um landið
til að rannsaka náttúru þess,-
Svo sem kunnugt er, gefur
Stefán sig einkum að grasa-
fræði landsins, enda mun hon-
um hafa þótt á því mest nauð-
syn, þar sem Þorvaldur var þá
kominn á góðan rekspöl með
jarðfræðina. Á næstu árum
ferðaðist Stefán um allt landið
og viðaði að sér feikna mikilli
þekkingu á flóru þess og gróðri.
j V. (Framh. í næsta blaði).
tKHKH>ÍH«SÍHWHKHaíKH>aíBKHKHKH>WKHKHKHKHÍÍHÍ<HaíHKHK«H5
I RONALD FANGEN
EIRIKUR HAMAR
1 Skáldsaga I
i „ I
IKHKHKHKHKHKHKW =3 KHKHKHKHKHKhKhS
veittist allt svo létt og auðvelt, allt lá svo opið og beint fyrir
þér. — Annars eru allir karlmenn metnaðargjarnir og miklu
metnaðargjarnari en konur. Að undanskildum jafn ágætum
manni og pabba, — hann hefir fengið nægilega frægð.
Storm greip skyndilega framí á ný og virtist dálítið vand-
ræðalegur:
— Hamar er alls ekki vitund hégómlegur maður, J>að ber
hann auðséð með sér. Það-'er dálítið varasamt að beita af-
stæðri sálfræði, — jafnvel um okkur veslings karlmenn.
Síðan fór hann að ræða opinskátt og einbeittlega um
franska list.
En Eiríkur varð J>að ljóst, að hann hafði skipt skapi, —
og frúin var þögul og hlédræg. En er J>au eftirá drukku
kaffið inni í málarastofunni, var auðséð að Storm sá eftir því
að hafa verið dálítið hvassyrtur við Ástríði. Hann sat og lék
við hönd hennar. Frúin hafði tekið upp tal á ný óg spjallaði
nú við Eirík og sagði honum hvað hann ætti að sækjast eftir
að sjá í borginni. Hún spurði hann hvort hann væri gefinn
fyrir sjónleiki og nefndi ýttisa af því tagi. Þetta var svo sér-
stæð samræða, dálítið J>vinguð, og Eiríkur var aðeins með
hálfan huga sinn í samtalinu og gat svarað já og nei á
nokkurnveginn viðeigandi stað.
Hann sat og braut heilann tim heimilið það arna, þessa
litlu fjölskyldu, J>eim liði ekki vel, það væri auðséð, og á-
stæðan væri aðeins sú, að Astríður ofreyndi sig við starfið,
að }>au sáu lítið til hennar heima fyrir, — hvað annað gæti
}>að verið?
Þessi dálítið kotraskni og alltof yfirlætislegi tónninn
hennar! Fengi hann aðeins að vera stundarkorn í einrúmi
með henni. Hér væri allur heimilisbragurinn einhvernveg-
inn rangsnúinn.
Og }>etta var frúnni auðsjáanlega ljóst, því hún skipti um
tal og sagði:
— Nú býst ég við að }>ið unga fólkið viljið gjarnan spjalla
saman í næði og litast dálítið um í borginni. Herra Hamar
gerir eflaust svo vel að sjá Ástríði borgið heim í sjúkrahúsið
í kvöld.
— Já, eigum við að bregða okkur út, Eiríkur? spurði Ást-
ríður nú með blíðustu rödd sinni.
Frúin vék Eiríki andartak til hliðar, áður en þau fóru út
og sagði:
— Þér megið ekki misvirða við Ástríði það sem hún seg-
ir. Þér skiljið eflaust að hún ofreynir sig ógurlega og er dauð
þreytt.
— Nei, kæra frú, svaraði hann, það þurfið þér ekki að
vera hrædd um.
Storm klappaði honum á herðarnar um leið og hann fór
og sagði: velkominn aftur.
Ástríður faðmaði foreldra sína með ákefð, og þau voru
bæði hrærð.
XIV
En ekki reyndist auðveldara að vera með henni einni.
Þvert á móti: meðan hún sat inni og talaði við foreldra sína
gat liann þó horft á hana og fundið á sér ,að þetta væri hún,
en nú er þau gengu alein saman úti, virtist hún svo ókunn-
ugleg, hann þorði ekki að líta á hana og datt ekkert í hug til
að segja við hana. Hvert ættu þau að fara? Taugakvikska
lians krafðist þess að þau skyldu setjast einhvers staðar, hann
yrði að fá sér dálitla hressingu til að herða upp hugann. —
En var þetta allt ekki vonlaust þegar fyrirfram? Gæti hann
ekki allt eins vel sætt sig þegar við það, sem virtist raun-
veruleiki, að hún væri gerbreytt, væri komin svo langt inní
nýja tilveru, að þaðan næði hann henni ekki aftur? Svo
hnugginn og óframfærinn var hann nú, að tilfinningar hans
lokuðust algerlega inni. — Var hann raunverulega hér í
gangi með einu konunni sem hann unni?
Nú var orðið dimmt. En loftið var allt öðruvísi heldur
en hættulega hvikula vorloftið heima, nú var tekið að hlýna,
og fólk sat í veitingaskálum gangstéttanna, og alstaðar voru
ljósin kveikt.
— Heldurðu að þér verði kalt, ef við setjumst að í ein-
hverjtim gangstéttarskálanna? spurði hann.
— Nei, það vil ég gjarnan.
Þau settust svo fyrir utan Deux Magots, beint andspænis
kirkjunni gpmju. Honum var þegar farið að þvkja vænt um
þennan stað? hér var allt svo stillt og kyrrt, en úti á götunum
umdi skarkali stórborgarlífsins. Hér mættist gamli og nýi
tíminn, svo. að tíma-hugtakið virtist hverfa, — og í þessum
nærfellt tímalausa tilverublæ hlotnaðist honum aftur tals-
verð ró og stillingar-öryggi. Og svo var gaman að vita, að hér
gátu þau setið og spjallað saman í fjölmenninu, án þess að
nokkur skildi eitt orð af því. Annars var það Ástríður sjálf,
sem bjargaði honum út úr vandræðunum:
— Eg var víst ekki sérlega skemmtileg heima áðan, en
þú rnátt ekki vera reiður við mig. Mér hættir svo við að
missa jafnvægi. — Og raunverulega þótti mér svo gaman að
sjá þig aftur.
Eiríkur varð óðar bæði sáttfús og sigurviss:
— Reiður! Ertu alveg frá þér. Að svo stöddu hefi ég fullt í
fangi með að gIeðjastr.og fa&na því að vera kominn hingað
og sjá þig aftur. Það er yjst venjulegt að fólk tali fremur
slitrótt og fávíslega saman, þegar það hittist á ný eftir lang-
an aðskilnað. Annars erum við ekki búin að tala mikið sam
an enn að þessu sinni.
— Nei, sagði Ástríður. — Og það hefir aldrei sprottið neitt
gott upp úr mínu hjali. Eg hefði heldur átt að þegja.
Jæja, hugsaði Eiríkur. Þessu og þvílíku verðum við að
Ijúka sem allra fyrst.
— En manstu það, Ástríður, að við höfðum farið saman
á kaffihús einu sinni áður?
— Já, síðdegis í íþróttaskálann uppi við Hólmakollinn.
— Einmitt. Mér fannst það vera mikill viðburður. — En
þú varst ekki sérlega glöð í það skiptið, Ástríður.
Hún leit á hann dálítið frávísandi.
— Nei, ég var það kannski ekki. — Eg man sannarlega
ekki vel eftir því, hvernig ég var. Ósköp barnaleg, það er
það eina.
Þökk, — það gæti Eiríkur kannast við.
— Manstu ekki að þú varst að verja Níels gegn mér? Þú
hélzt því fram, að mér væri allt svo auðvelt og létt, og þótt
þú nefndir ekki Níels á nafn, talaðir þú aðeins um hann;
þér fannst þá að ég væri barnalegur.
— Já, það er víst satt. Og síðan hefi ég oft hugsað um það,
hvort þú hefðir raunverulega verið það. Eða hvort þú að-
eins vildir ná áhrifum á unga stúlku, sem þig grunaði að
ætti erfitt. Og bola frá kunningja þínum, sem þér fannst
ekki nógu ákveðinn og karlmannlegur.
— Þú telur að ég muni hafa verið ástfanginn af þér?
— Nei, það hefi ég aldrei haldið, ekki einu sinni dottið
það í hug. Satt að segja.
— Hvers vegna hefði ég annars reynt að bola honum frá
þér, eins og þú segir?
— Jú, það getur vel hafa stafað af því, að þér hefi þótt það
freistandi. Gagnvart flestum ungum stúlkum hefði víst ekki
reynst erfitt að bola frá jafn þreklitlum og lingerðum pilti
og Níels. Það er sennilega alls ekki til sá karlmaður, sem
ekki vill gjarnan vera sigurvegari. Bara sjálfs sigursins vegna
— og þótt hann langi eiginlega alls ekki í neinn sigurvinn-
ing.
— Þú talar eins og þú værir orðin reglulega mann-
ill.
— Já, segja ekki allir karlmenn það, þegar við konur
leyfum okkur að kynnast ykkur dálítið, hvernig þið eruð,
og leggjum síðan saman tvo og tvo. Hégómlegir eruð þið, —
svo að liggur við að sé æsandi ofboðslegt.
— En aðeins liggur víð? ■
— Ástríður dreypti á glasi sínu og sagði:
— Hversvegna eigum við annars að tala um þetta? Segðu
mér heldur eitthvað af sjalfum þér. Er það raunverulega
satt, að þú hafir sleppt starfi þínu?
— Jú, við skulum einmitt spjalla ofurlítið um hitt. Eg
vildi semsé alls ekki gera Níelsi mein á nokkurn hátt. Ekki
bola honum frá. (Hann kyngdi og sagði lágt og rámur:) En
það er satt, að ég elskaði þig. Eg varð þess fyrst var einmitt
þá dagana.
Hún leit snöggt og óttaslegin á hann, og hiti hljóp í and-
lit hannar.
• — Nei, Eiríkur, nú verðurðu ,að vera vænn og tala um
eitthvað annáð. Það Cr þó tilgangslaust að sitja hér og
spjalla um það, sem er löngu liðið.
— Jú, við skulum samt gera það, Ástríður. Eg skal segja
þér, að þótt ég færi að ségjá þér, hvernig mér liði nú, — þá
verð ég samt að hverfa áftur til þeirra tíma. En svaraðu mér
nú bara um dálítið:
— Þú ert ekki reglulega góður, Eiríkur, — fyrst mér er
þetta svo þvert um geð. Hverju á ég þá að svara?
— Jú, sildist þér þá að ég, — já, að ég elskaði þig þá?
— Nei, þú heyrir það, — það skildist mér ekki, það datt
mér alls ekki í hug.
— En kannski, — hefir þér þá ekki skilist það eftirá? Nú.-
seinna? (Framhald).