Dagur - 27.10.1965, Qupperneq 5

5
' 4
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1188 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Um iðnfræðslu
í LOK síðasta Alþingis var lagt fyrir
það frumvarp til nýrra laga um iðn-
fræðslu. Var það ekki útrætt en er
nú endurflutt á vegum ríkisstjórnar-
innar. Stjórnskipuð nefnd hefur unn
ið að undirbúningi þessa máls síðan
á árinu 1961, og haft sér ýmsa til að-
stoðar, innlenda menn og erlenda.
Hala norskir sérfræðingar dvalið
hér til að kynna sér iðnfræðsluna hér
á landi og leggja á ráð. Það virðist
vera aðal nýmæli þessa frumvarps, að
koma upp svonefndum verknáms-
skólum á vegum iðnskólanna og enn-
fremur meistaraskólum.
Gert er ráð fyrir, að átta mánaða
nám í verkstæðisskóla jafngildi einu
starfsári hjá meistara og tveim bekkj-
um í iðnskóla, og verði þá samnings-
tími og námstími iðnskóla styttur
sem þessu svarar hjá þeim, sem lokið
hafa verkstæðisskólaprófi. Hér er ef-
laust stefnt í rétta átt.
Samningstími hjá iðnmeisturun-
um er nú 3—5 ár. Löggiltir iðnskólar
eru nú 20 og og voru í þeim nálega
1700 nemendur samtals á skólaárinu
1963—1964. En skráðir iðnnemar á
samningi eru yfir 2000.
í undirbúningsdeild tækniskóla á
Akureyri voru 14 nemendur og að
þeim meðtöldum því 154 við nám á
vegum iðnskólans. En eins og kunn-
ugt er, er í lögum um tækniskóla
ákveðið, að stefnt skuli að stofnun
sérstaks tækniskóla hér á Akureyri,
þó ekki hafi ennþá úr því orðið.
Tækniskólar í Revkjavík og á Akur-
eyri cru samkvæmt lögunum ríkis-
skólar og ber ríkinu því að sjá þeim
fyiir húsnæði.
Gert er ráð fyrir að fækka iðnskól-
um í landinu þannig, að þeir verði
8 í stað 20, einn í hverju kjördæmi.
I 44. grein frumvarpsins segir, að
ríkissjóður greiði lielming stofnkostn
aðar iðnfræðsluskóla (þ. e. iðnskóla
og verkstæðisskóla) en sveitar- og
sýslusjóðir skólaumdæmisins hinn
helminginn eftir reglum, sem ráðu-
neytið setur. Þó greiði ríkið tvo
þriðju stofnkostnaðar við að koma
upp heimavistarskóla.
Undirbúningsnefnd áætlar, að
fram til 1970 þurfi að koma upp
verkstæðisskólahúsnæði fyrir 500
nemendur, ásamt öllum búnaði og
muni kostnaður við þetta verða um
88 milljónir króna. Árið 1975 telur
hún að „námsplássin“ á skólaverk-
stæðuin þurfi að vera um 1000. Eins
og sjá má af framansögðu er hér um
miklar breytingar að ræða, ef af fram
kvæmdum verður — og horfir þar
margt til bóta. — □
FERÐASOGUBROT af slóðum
ÍSLENDINGA I VESTURHEIM!
Viðtal við séra BENJAMÍN KRISTJÁNSS0N og BJARNA SIGURÐSSON
Fjölmargir íslendingar eru búsettir í hinni fögm Seattíe vestur
viö Kyrrahaf. Þar stendur þessi bronsstytía af Leiíi Eiríkssyni

EINS OG KUNNUGT ER hefur Bókaforlag Odds Björnssonar gef-
ið út á undanfarandi árum tvö bindi af Vestur-íslenzkum æviskrám,
og er nú hið þriðja í undirbúningi. Tildrög þess að ráðizt var í þetta
verk eru þau, að fyrir nokkrum árum skipaði ríkisstjórnin nefnd
manna til að halda uppi sem beztu sambandi við Vestur-fslendinga
og vinna að auknu samstarfi við þá. Hugðist nefndin vinna að verk-
efni sínu með ýmsu móti, t. d. með því að greiða fyrir heimsóknum
manna, sem af íslenzku bergi eru brolnir, vestan um haf, veita
þeim upplýsingar um ættingja á íslandi, útvega unglingum af ís-
lenzkum ættum, sem þess kynnu að óska, ókeypis skólavist á ís-
landi og svo framvegis.
Eitt grundvallaratriði þessa
þjóðræknisstarfs var í því fólg-
ið að efla frændsemisböndin á
ný. Margir hafa gersamlega
týnt ættingjum sínum, sem vest
ur höfðu farið, og í Vesturheimi
er fjöldi fólks, sem löngun hef-
ur til að vita eitthvað um skyld-
fólk sitt á íslandi. Bréfum var
tekið að fækka, og heimsóknir
strjálar.
Virtist nefndinni að greiðasta
leiðin til að rifja upp frændsem-
ina mundi vera sú að safna
stuttum en greinargóðum upp-
lýsingum um sem flest það fólk,
sem af íslandi hafði farið, hvar
það væri niður komið, hvaða
störf það ynni, og hverjir væru
niðjar þess í hinu framandi
landi. Þetta gæti orðið eins kon-
ar leiðarvísir ekki einungis þeim
sem heima sátu, heldur og hin-
um, hvert leita skyldi frænda
og vina heima á íslandi. Gæti
þetta orðið báðum til ánægju
og ávinnings, skapað grundvöll
að auknum persónulegum tengsl
um milli þjóðarbrotanna, auk
þess sem það gæti orðið söguleg
heimild um, hvern þátt fólk af
íslenzkum ættum hefur átt í
menningarmálum vestan hafs.
Til að vinna að þessu verki
fóru þeir Steindór Steindórsson,
menntaskólakennari, og séra
Benjamín Kristjánsson vestur
um haf sumarið 1958, ásamt
þeim Árna Bjarnarsyni bókaút-
gefanda og Gísla Ólafssyni yfir-
lögregluþjóni til að afla heim-
ilda og safna myndum, en eftir
það var séra Benjamín Kristj-
ánsson ráðinn ritstjóri verks-
ins, og hefur starfið síðan að
verulegu leyti hvílt á hans herð
um. Fyrsta bindi ritsins kom út
1981 og II. bindi 1964 og eru þau
samanlagt nærfellt 900 bls. að
stærð, og mundi þar vera getið
um eða yfir 10 þúsund manna.
Ritið er prýtt fjölda mynda.
Á þessu sumri brá séra Benja
mín sér enn vestur um haf til að
vinna að þessu máli og var
Bjarni Sigurðsson myndagerðar
maður í Prentverki Odds Björns
sonar í för með honum. Dagur
hitti þá félaga að máli og spurð-
ist frétta.
Hvert var eritidi ykkar til Can-
ada að þessu sinni?
Hið sama og áður að afla
heimilda og mynda og komast
í samband við fólk, sem áhuga
Benjamín Kristjánsson.
kynni að hafa fyrir þessu máli
og vildi greiða fyrir því. Ann-
ars komum við víðar við en í
Canada. Við ferðuðumst bæði
um Canada og um Bandaríkin
frá hafi til hafs.
Hverjir voru helztu viðkomu-
staðirnir?
Við fiugum að sjálfsögðu til
New York með þotu frá Pan
Am. en höfðum þar ekki mikla
viðdvöl, heldur fórum þaðan til
háskólabæjarins Ithaea, þar sem
Vilhjálmur Bjarnar er bóka-
vörður við liið ágæta safn ís-
lenzkra bóka, sem Fiske gaf
Cornell háskólanum, jafnframt
því sem hann hefur á hendi
kennslu við háskólann. Mjög
var ánægjulegt að heimsækja
Vilhjálm, og vinnuskilyrði hin
beztu í nýlegum húskynnum,
sem safnið er flutt í. Vilhjálm-
ur er sonur Þorláks á Rauðará
Vilhjálmssonar í Kaupangi
Björnssonar prófasts í Laufási
Halldórssonar en kona hans
Haldóra Guðrún er í móðurætt
komin af séra Gunnari Gunn-
arssyni í Laufási, svo að allt er
þetta fólk ættað frá Eyjafirðin-
um. En greinin gæti orðið dálít-
ið löng, ef við færum út í ætt-
fræðina.
Næsta dag fórum við norður
á bóginn til borgarinnar Hamil-
ton í Ont. og gistum þar hjá
systursyni mínum Oswald
Benjamín Holm, sem giftur er
konu af þýzkum ættum. Hann
er raffræðingur og vinnur við
Westinghouse verksmiðjurnar
þar í borg. Ætlunin var að hitta
að máli íslendinga í Toronto,
sem boðið höfðu okkur til sín,
og er sú borg ekki langt frá
Hamilton. En með því að þetta
var á laugardegi og ætla má að
margir hafi verið í fríum og far-
ið úr borginni, heppnaðist mér
ekki að ná sambandi við neinn
í síma. Ákvað því að halda ferð-
inni áfram vestur á bóginn, en
geyma heldur að koma til
Toronto þangað til á austurleið,
ef þá gæfist tími.
Næsta dag fórum við sem leið
lá fram hjá Niagara-fossunum
til Detroit, Mich. Þar þurfti ég
endilega að hitta konu, sem ég
hafði skrifazt á við og sent
hafði mér marga tugi af falleg-
um myndum. Það var Mrs. Alex
Johnson, sem um eitt skeið var
allkunn söngkona í Winnipeg.
Hún heitir reyndar Louise Rann
véig Ethel og er af ættlegg Þor-
láks á Stóru-Tjörnum, en ég
hef m. a. verið að tína saman þá
ættmenn vestra. Skipta þeir
hundruðum og eru einstaklega
fallegt fólk. Við höfðum heim-
ilisfang konunnar og töldum að
ekki mundi það vera neinum
vandkvæðum bundið að finna
hana. En þegar við fórum að at-
huga málið kannaðist enginn
við strætið, og ekki fannst það
í neinum uppdráttum af borg-
inni. Loks kom það upp úr kaf-
inu, að vera mundi þetta í út-
borg þeirri er Warren heitir um
það bil 20 km. frá miðborginni.
Snerum við okkur þá að negra
einum, sem kom upp að gang-
stéttinni á leigubíl og spurðum
hann, hvort hann vildi takast
þann vanda á hendur að aka
okkur til Warren, og finna hús-
ið. „S-u-r-e“ sagði hann og brosti
út að eyrum og taldi þetta vanda
laust. Spurðum við hann, hvað
ferðin mundi kosta og áætlaði
hann að hún mundi kosta um
það bil 8 dollara.
| FYRRI GREIN |
Nú þeysti Surtur með okkur
af stað og segir ekki af ferðinni
fyrr en við komum til Warren.
Þá fór hann inn á benzínstöð til
að spyrja til vegar, en enginn
kannaðist við strætið. Þá klór-
aði hann sér í höfðinu enda
vandaðist málið. Warren er bær
í örum vexti, og eru þar miklar
bílasmiðjur (Chrysler). Stung-
um við þá upp á því að fara á
lögreglustöð og leita upplýsinga,
en þegar þangað kom, fengum
við fremur loðin svör og
var okkur sagt, að þetta væri
stræti, sem hefði verið lagt fyr-
ir aðeins tveim eða þrem árum
og væri því ekki komið á nokk-
urt kort. Nú ekur Surtur af
stað upp stræti og niður stræti,
unz mælirinn á leigubílnum var
kominn upp í 14 dollara. Þá var
honum sjálfum farið að blöskra,
hvað þetta væri dýrt, svo að
hann tók mælirinn úr sambandi
og segir að aldrei skuli ferðin
kosta okkur meira, þó að við
ökum til miðnættis. Loks eftir
langa mæðu og eftir að hafa
spurt fjölda manns til vegar,
finnum við götuna, en
þá var eftir að finna númerið,
sem var fimm stafa tala. Ókum
við hvern hringinn eftir annan
og fundum aldrei svo háa tölu.
Loks tókum við það til bragðs í
örvæntingu okkar að hringja
dyrabjöllunni í húsi, sem næst
komst því númeri, sem við leit-
uðum að. Kemur útlend kona til
dyra. En er við spurðum eftir
því, hvort íslendingar væru í
við skemmiibáíahöfn Seattlebúa.
húsinu eða þeim næstu, varð
hún að einu hýru brosi og opn-
aði allar hurðir upp á gátt og
sagði, að í þessu húsi væri ekki
talað um annað en ísland, og
hingað væru allir íslendingar
velkomnir. Þetta var þá tengda-
dóttir konunnar sem við vorum
að leita að. Kvöddum við þá
Surt með virktum og sátum
þarna í hinum dýrlegasta fagn-
aði til miðnættis, þegar Trevor
George Paul Johnson, sonur
Mrs. Alex Johnson, og kona
hans Anna María óku okkur
aftur til hótelsins í Detroit.
Trevor er verkfræðingur hjá
Chi-ysleí-Verksmiðjunum í Det-
roit. Gaman var að hitta þessa
elskulegu konu, sem bæði hló
og grét í einu, þegar hún var að
tína fram allar sínar myndir og
segja okkur ýmislegt frá þeim
gömlu og góðu dögum. Nú sagði
Bjarni Sigurðsson.
hún að stundum liðu heil ár
milli þess að hún sæi íslendinga.
Ef segja ætti söguna frá degi
'til dags er ég hræddur um að
þrengjast færi um dálkarýmið í
Degi, en ég segi þessa sögu að-
eins sem eitt dæmi af mörgum
um' þau ævintýri, sem gerast á
svona ferðum og um þá ein-
stöku ástúð, sem okkur var
sýnd, hvar sem við fórum um
Vesturheim.
Verð ég nú stuttlega að geta
helztu viðkomustaðanna. Við
höfðum ofurlitla viðdvöl í
Minneapoiis á vesturleið, en
héldum þaðan áleiðis til Fargo
og Winnipeg. Þar dvöldum við
í nokkra daga og fórum síðan
til Gimli, Árborgar og River-
ton. Eftir það fórum við til
íslendingabyggðanna í Saskat-
chewan og Alberta: Foam Lake,
Leslie, Mozart og Wynyard, Ed-
monton, Red Deer og Calgary,
en héldum þaðan vestur um
Klettafjöll og komum víða við
á Kyrrahafsströndinni, allt frá
British Columbia suður til San
Francisco í Californíu. Ætlunin
var að fara til Los Angeles, en
tíminn var þá svo liðinn, að við
þurftum að halaa austur á bóg-
inn og fórum þá fyrst til Salt
Lake City í Utah og þaðan þvert
yfir Bandaríkin til Fargo, og
aftur til Winnipeg og Nýja ís-
lands, því að þar var ólokið
ýmsum erindum. Aftur var far-
ið til Minneapolis og þaðan til
New York.
Eru íslendingar á öllum þess-
um stöðum?
Já, og miklu víðar. Helztu
stöðvar íslendinga fram undir
aldamót voru, auk Winnipeg-
borgar: Nýja ísland, og byggð-
irnar kringum Manitobavatn,
Argyle og Norður Dakota. Áð-
ur höfðu þó íslendingar bæði
flutzt til Brasilíu og Utah og
má enn finna þar fólk af ís-
lenzkum ættum. En á fyrrnefnd-
um stöðum voru stór svæði
byggð íslendingum einum og
þar töluð hrein íslenzka. Svo var
og í Nýja íslandi. Um aldamót
tók byggðin að færast vestur.
íslendingar námu stór svæði í
Saskatehewan og Alberta og
síðan færðu þeir byggð sína alla
leið vestur á Kyrrahafsströnd,
jafnvel til Vancouver Island.
Búa þeir nú þúsundum saman í
stórborgum eins og Vancouver
B. C., Victoria B. C., Seattle,
Wash., San Francisco og Los
Angeles í Californíu. Og víðar
eru þeir dreifðir um vestur-
ströndina eins og í Blaine,
Wash, White Rock, B. C. Port-.
land, Oregon, og víðar Þá eru
margir íslendingar í Minnea-
polis, Minn., Minnesotafylkinu,
Chicago, Toronto og New York.
Yfirleitt má segja að varla komi
maður svo í bæ eða byggð á
öllu meginlandi Norður Ame-
ríku, að ekki mundi þar finn-
ast einhver íslendingur, ef vel
væri leitað.
Frá hinu undurfagra umhverfi Squamish.
(Ljósm: B. S.)
Sr. Steingrímur Octavíus og frú Liv, kona hans við heimili sitt í San Francisco.
Er von til að hægt sé að ná til
alls þessa fólks?
Hún er lítil, en ná mætti mikl
um fjölda, ef tíminn væri nógur
til að vinna að þessu verkefni.
Fólk í Winnipeg af íslenzkum
ættum skiptir mörgum þúsund-
um, og talið er að sumar borg-
irnar á vesturströndinni eins og
t. d. Vancouver B. C. sé farnar
að slaga upp eftir henni. Má
nærri geta, ef heimsækja ætti
allt þetta fólk og skrásetja það,
mundi það taka langan tíma á
hverjum stað Við vorum t. d.
þrjá eða fjóra daga hjá ágætri
konu í Nýja íslandi, sem Herdís
Eiríksson heitir, Kristjáns-
dóttir Ingjaldssonar frá Mýri,
og er hún mikill unnandi þessa
verks. Hjá henni var alltaf fullt
hús frá morgni til kvölds þessa
daga. Hún sagði okkur, að við
gætum eins vel verið tvo mán-
uði í Nýja íslandi einu og haft
nóg að gera. Sumu efninu reyn-
ir maður að safna með bréfum,
en alltaf er bezt að tala við
fólkið.
Hvernig tók fólkið ykkur?
Með svo frábærri alúð og
gestrisni, að á betra varð ekki
kosið. Þegar byrjað var að vinna
að þessu verki fyrir nokkrum
árum, varð stundum vart við
andúð á því hjá einstaka manni.
Þeir skildu ekki hvers vegna
verið var að þessu og fannst það
vera einhvers konar fordild að
„láta skrifa sig“. Algengt var að
heyra ummæli eins og þessi:
„Ekki hef ég gert neitt, sem tek
ur því að vera að skrifa um“.
Nú eru menn farnir að skilja,
að hér er aðeins um það að ræða
að safna fróðleik, sem stuðlað
getur að því að tengja saman á
ný glataða frændsemd. Einnig
er um það að ræða að safna og
halda til haga myndum af frum
herjunum vestra, sem ella
mundu týnast. Vilja og
margir láta geta foreldra sinna,
þótt þeir hirði lítt um sjálfa sig.
Það er nú komið á elleftu
stundu að safna þessum fróð-
leik. Afstaða Vestur-íslendinga
til þessa verks er nú miklu já-
kvæðari en áður. Víða urðum
við varir við mikinn áhuga. All-
ir sem við hittum vildu greiða
götu okkar, og gestrisni þeirra
og höfðingsskapur var, eins og
ávallt er með Vestur íslending-
um, með fádæmum. Sem dæmi
má nefna ágæt læknishjón á
Vesturströndinni, sem mörgum
eru að góðu kunn á íslandi: Dr.
Sveinn Björnsson og frú María
Laxdal kona hans. Þau voru að
leita sér að húsnæði í Vancouver
tii þess að geta hýst okkur svo
sem mánuð, meðan við værum
þar í borg. Því miður gátum
við ekki staldrað svo lengi við,
en söm var þeirra gerð.
Maður heitir Geir Jón Helga-
son og var eitt sinn lögreglu-
maður í Reykjavík. Síðan tók
hann sig upp með alla fjöl-
(Ljósm: B. S.)
skyldu sína og fluttist vestur á
Kyrrahafsströnd. Hann hefur
nú byggt sér ferðamannahótel
(Motel) í bæ einum um það bil
100 km. norður af Vancouver
og heitir þar Squamish við
Howe sound. Þar er undurfagurt
og Paradís á jörð. Geir Jón bauð
okkur að koma norður til sín
og vera þar svo sem viku. Það
voru 22 íbúðir í hótelinu, svo að
nóg var húsrýmið. Við skrupp-
um til hans, en ekki gáfum við
okkur tíma til að dvelja þar
nema dagstund, þó að freist-
andi væri að setjast þar að
vegna stórkostlegrar náttúru-
fegurðar. Hitaði hann handa
okkur kaffið sjálfur því að kon-
una og krakkana var hann bú-
inn að senda í sumarfrí. Ekki
þarf að taka það fram, að hvar-
vetna uppvöktust ágætis bif-
reiðarstjórar til að aka okkur
um kring. í Vancouver var það
til dæmis gamall skólabróðir
minn og vinur Þórir Jakobsson
frá Hólum í Re^'kjadal, sem bú-
inn er að byggja hús um ára-
tugi vestra. í San Francisco var
það sjálfur ræðismaðurinn séra
Octavíus Thorlákson, sem ók
um allar götur eins og tvítugur
unglingur, þó að kominn sé
hann á áttræðisaldur. í Point
Roberts var það dr. Sveinn
Björnsson. í Minneapolis Valdi-
mar Björnsson fjármálaráð-
herra. Mikið dæmalaust eru
þetta allt elskulegir menn og
Öll skepna naut 15 stiga hita og
þurrviðris hér norðanlands
fyrsta vetrardag og lofaði skap-
ara sinn hátt og í hljóði, nema
þeir fáu menn, sem aldrei geta
slíka daga lifað án ótta við að
þeir hafi verið leiddir yfir
mann í hreinasta ógáti og
reikningurinn jafnaður síðar
með veðurhörku.
Margir bæjarbúar óku með fjöl-
skyldur sínar út úr bænum, út
í sveitasæluna, því þeir
hafa nú flestir bætt við sig ein-
um frídegi í viku hverri og láta
sér ekki sunnudaginn nægja
og eru þar með komnir
fram úr þeim, sem bjó þeim
jörð til að aka á og komst af
með einn hvíldardag.
Uti í sveit sáu menn búfénað á
beit á túnum, sem sum eru enn
græn og gróskumikil, bæði
fallegt fé, sem á vetur verður
sett, hross, sem hafa verið að
safna spiki í allt sumar og á
sumum stöðum kýr. Á einum
stað var bóndi að smala fé sínu.
Hann reið feitu og sveittu
hrossi, hafði svipu í hendi og
svartur hundur fylgdi. Féð rann
rólega eftir götu, sem það sjálft
lagði haglega framan í lyng-
brekkum og melum. Þegar kind
ætlaði að taka sig út úr hópn-
um tck hundurinn að gjamma
og svipan var á lofti.
Þegar komið var í bæinn
streymdi fólkið sínar götur um
bæinn. Lögregluþjónar með
gúmmikylfur gættu þess að
mátulega hratt væri farið og rétt
að verið. Allt þetta minnti
á, að frelsi sveitarinnar.. væri
lokið og að nú værum við kom-
in í spor þeirra, sem láta reka
sig. Og flestir eru sælir í sínum
stóra rekstri þéttbýlisins.
Heim komnir litu menn svo í
blöðin frá í dag og gær og virtu
fyrir sér ranghverfu lífsins, sem
þar birtist jafnan á fremstu síðu
og er tryggari söluvara en frá-
sagnir af mannlífsfegurð. Þar
gaf að líta: Tveir ísl. togarar
teknir í landhelgi, brennt var
til ösku nýtt tollskýli við Reykja
nesbraut, drukkinn ökumaður
veldur stórslysi, ölvaður maður
tvisvar dreginn upp úr Reykja-
víkurhöfn sama daginn, tveir
beinbrotnuðu í umferðaslysi,
skriða eyddi peningshúsum,
Eldey sökk og sýnd er stór
mynd af naflanum á Bandaríkja
forseta. Svona er þetta í einu
blaði og fréttírnar eru hinar
sömu í hinum sunnanblöðunum.