Dagur - 19.11.1966, Síða 4

4
5
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Súnar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Sjónvarp og
samgöngur
SJÓNVARP er hafið suður við Faxa
flóa og uppi eru ráðagerðir um kerfi
af sjónvarpsstöðvum, sem ná tif
landsins alls. Enginn veit að vísu,
hvenær því marki verður náð og
skiptar eru skoðanir um það, livort
þjóðin hafi með tilkomu þessa fjöl-
miðlunartækis eignast það, sem
henni var mest þörf á eins og sakir
standa.
En á Alþingi og í blöðum hefir
það komið fram, að líkur séu til, að
tolltekjur af innfluttum sjónvarps-
tækjum gæti nægt fyrir stofnkostn-
aði núverandi og fyrirhugaðra sjón-
varpsstöðva í landinu, eða nægi a.
m. k. fyrir þeim stofnkostnaði, sem
þegar er á fallinn. Þetta þykir mörg-
um merkilegt og kalla vel sloppið,
ef ekki þurfi að leggja annað fé til
sjónvarpsstöðvar a. m. k. fyrst í stað,
en þessi innflutningsgjöld af sjálfum
sjónvarpstækjunum, og að aðstöðu-
gjöldin geti þá runnið óskipt í rekst
urinn. Menn segja sem svo: Ef engin
sjónvarpstæki væru flutt inn, myndu
heldur ekki innheimtast neinir sjón-
varpstollar. Þannig byggir sjónvarp-
ið sig upp sjálft með tolltekjum.
Sem sagt, furðulega vel sloppið, segja
menn, og eiginlega útlátalaust fyrir
þjóðfélagið.
En umræðumar um stofnkostnað
sjónvarps leiða hugann að því, að
fleiri kostnaðarsömum framkvæmd-
um til almenningsnota væri hægt að
koma mjög vel á veg með þessum
hætti. Tökum til dæmis akvega-
kerfi landsins, sem nú er í óviðun-
andi ástandi og þarfnast að verulegu
leyti endurlagningar.
Rétt er þá að nota sömu rök-
semdafræðslu og nú er notuð í þágu
sjónvarpsins: Ef engar bifreiðar
væm fluttar inn eða varahlutir til
þeirra, myndu heldur ekki innheimt
ast nein innflutningsgjöld (leyfis-
gjöld og tollar) af slíku. Bifreiða-
varahlutir svara hér til sjónvarps-
tækjanna. En hvað svarar til sjón-
varpsstöðvanna, sem byggðar eru
fyrir sjónvarpstækjatollinn? Auðvit-
að vegirnir. Ef það er vel sloppið,
að geta byggt upp sjónvarpsstöðvar
fyrir tækjatollinn, ætti það á sama
hátt að mega teljast vel sloppið að
geta byggt upp vegakerfið, sem bif-
reiðarnar byggja starfsemi sína á,
fyrir aðflutningsgjöld af bifreiðum
og varahlutum auk benzínskattsins,
bifreiðaskattanna, sem eru einskon-
ar afnotagjöld af bifreiðum. □
I VINAMINNI I
NÚ KVEÐJA VINIRNIR, einn
af öðrum, skip þeirra leysa land
festar og sigla út á haf eilífðar-
innar og hverfa sjónum okkar.
Ég er einn af hópnum, sem
stend eftir á ströndinni og horfi
á skip vina minna, sem sigla
burt. í huga mínum ríkir í senn
gleði og söknuður. Ég sakna
hinna áratuga löngu, góðu
kynna allt frá æskudögum, en
jafnframt vakir gleði minning-
anna í huga mínum, minninga,
sem aldrei gleymast.
Fyrir stuttu síðan kvaddi
þetta jarðlíf einn af beztu vin-
um mínum og hélt út á haf
eilífðarinnar, en það var Guð-
mundur Pétursson fyrrverandi
útgerðarmaður á Akureyri.
Hann andaðist í Heilsuhælinu
í Kristnesi þann 28. sept. sl. og
var útför hans gerð frá Akur-
eyrarkirkju þann 6. okt. að við
stöddu fjölmenni.
Guðmundur Pétursson var
fæddur þann 17. nóv. árið 1876,
og nú þegar þetta er ritað, þá
hefði hann orðið níræður á
morgun, ef hann hefði lifað, því
þennan dag fæddist Guðmund-
ur á Neðri-Dálksstöðum á Sval
barðsströnd og voru foreldrar
hans hjónin Pétur Pétursson og
Guðrún Sigríður Guðmunds-
dóttir, og var Guðmundur sá
fjórði í aldursröðinni af sex
börnum þeirra. Móðir þeirra dó
úr „brjóstveiki“ þegar Guð-
mundur var tæpra 3ja ára.
Flutti þá faðir hans með barna
hópinn á jörðina Miðvík, stund
aði þar aðallega sjómennsku, en
hann fórst með hákarlaskipinu
„Elin“ vorið 1883. Var þá börn
unum komið í fóstur á fleiri
heimilum. Guðmundur fór fyrst
til Stefáns Péturssonar hrepp-
stjóra og konu hans í Sigluvík,
en þar var hann aðeins 4 ár.
Þar á heimilinu var í hús-
mennsku gömul kona, Helga
Einarsdóttir, ættuð úr Bárðar-
dal. Sagði Guðmundur frá því
síðar, að kona þessi hefði á
margan hátt gengið sér í móður
stað á meðan hann var í Siglu-
vík. Hann minntist þess einnig,
þegar hann, sjö ára gamall,
fluttist að Efri-Dálksstöðum, þá
með allan sinn veraldarauð
bundinn í rauðan vasaklút, að
gamla konan hafði fylgt hon-
um nálega alla leið og þar
kvöddust þau með tárin í aug-
unum, en sáust aldrei framar.
Helga gamla fluttist nokkru síð
ar til Kristjáns sonar síns í Víði
gerði í Hrafnagilshreppi og and
aðist þar rúmum 20 árum síðar.
Sonur Kristjáns í Víðigerði,
Jónas, varð síðar tengdasonur
Guðmundar Péturssonar.
Hjónin Guðjón Árnason og
Sigríður Magnúsdóttir, efnuð
og bamlaus hjón á Efri-Dálks-
stöðum, tóku Guðmund í fóst-
ur. Guðjón á Efri-Dálksstöðum
var mjög duglegur maður en
jafnframt kröfuharður bæði við
ejálfan sig og aðra um vinnu-
afköst og annað. Guðjón varð
mjög ölkær með aldrinum og
hlaut af því varanlegt heilsu-
tjón. Guðmundur mun hafa lát
ið sér þetta að kenningu verða
ög gerðist bindindismaður og
var um mörg ár mjög framar-
lega í bindindisfélagi sveitarinn
ar og um skeið formaður þess.
Fósturforeldra sinna, svo og
margs annars fólks, er hann var
samtíða á uppvaxtarárunum,
minntist hann ætíð síðar með
velvild og þakklæti.
Á þessum árum höfðu Sval-
barðsströndungar framfærslu
sína jöfnum höndum af sjósókn
og landbúnaði, en beztu afkomu
hlutu þeir, sem duglegastir
voru við sjósóknina, enda gekk
þá á hverju sumri og hausti
mikil síld í Eyjafjörðinn. Guð-
mundur kynntist á þessum upp
vaxtarárum sínum þeim mögu
leikum, sem bundnar voru síld-
veiðunum fyrir Norðurlandi.
Með aldri og þroska stefndi
hugur Guðmundar til skóla-
göngu, en til þess vantaði hann
fjárhagslega getu. Tuttugu og
tveggja ára að aldri leigir hann
sér fiskibát, ræður menn til fisk
veiða með sér, en er sjálfur for
maður á bátnum. Sótti hann
fast sjóinn og aflaði vel, og nú
gat hann af eigin rammleik far-
ið í Möðruvallaskóla og stund-
að þar nám, en í þann skóla
gengu margir ungir og fram-
sæknir menn víðsvegar af land
inu. Guðmundi gekk námið vel,
enda var það sótt af kappi, en
seinni vetur sinn á Möðruvöll-
um veiktist hann alvarlega, en
gat þó lokið prófi um vorið.
Veikindi Guðmundar mátti
rekja til ofreynslu við hina
hörðu sjósókn þessi tvö sumur,
og mun hann að líkindum
aldrei fyllilega hafa beðið þess
bætur. Að loknu skólanáminu á
Möðruvöllum fer Guðmundur
til Kaupmannahafnar og geng-
ur í verzlunarskóla einn vetur,
en að því búnu heldur hann
heim og tekur þá við búi fóstra
síns á Efri-Dálksstöðum, sem
þá var þrotinn að heilsu. Rak
hann búið í félagi við vin sinn
Stefán Stefánsson í Tungu, síð-
ar á Svalbarði. Þeir félagar
byggðu einnig verzlunarhús á
Svalbarðseyri, og stjórnaði Guð
mundur verzluninni, en Stefán
búinu. Vorið 1904 slitu þeir
þessum félagsskap sínum og
rak Guðmundur verzlunina
áfram, en jörðin Efri-Dálksstað
ir og búið þar var selt.
íslandsljóð Einars Benedikts
sonar, er hann orti og út kom
um aldamótin var herkvöt og
brýning til ungra og framsæk-
inna manna:
„Þú býr við lagarband,
bjargarlaus við frægu fiski-
miðin.
Fangasmár, þótt komist verði
á miðin,
en gefur eigi á góðum degi,
gjálpi sær við land.
Vissurðu, hvað Frakkinn fékk
til hlutar?
Fleytan er of smá, sá grái
er utar.
Hve skal lengi dorga, drengir,
dáðlaus upp við sand?“
Guðmundur stóðst ekki brýn
ingu skáldsins. í félagi við ann
an mann, dugmikinn og fram-
sækinn sveitunga sinn, Eirík
Halldórsson á Veigastöðum,
keypti hann þilskip, sem gert
var út til þorskveiða á vorin og
síld á sumrin. Skipið hét
„Hekla“, og skipstjóri þess var
Árni Guðmundsson hreppstjóri
og varð síðar meðeigandi þess.
Árni var aflamaður góður og
hélt auk þess skipi sínu svo
hreinu og snyrtilegu að af bar.
Á þessum árum bjuggu í Mó-
gili hjónin Kristján Jóelsson og
Helga Einarsdóttir og varu þau
við góðan efnahag. Kristján var
þjóðhagasmiður, greindur, glað
sinna og vinsæll. Helga var
hæglát og ágætum kostum bú-
in. Dætur þeirra, Sigurlaug og
Sigurlína, voru glæsilegar stúlk
ur og því mikið augnayndi
ungra manna í sveitinni. Var
orðtak hinna ungu manna að
„ganga í Mógil“, og Guðmund-
ur Pétursson „gekk í Mógil“, og
kom þaðan „erindi feginn“ og
leiddi sér við hlið yngri dóttur
ina Sigurlínu, sem óefað var þá
ein glæsilegasta ungmey á Sval
barðsströnd. Hún var ekki ein-
ungis fríðleiksstúlka heldur
Guðmundur Pétursson og Sigurlína Kristjánsdóttir.
geislaði frá henni lífsfjör og góð
vild til allra manna og málleys
ingja. Hún hafði lokið námi við
Kvennaskólann í Reykjavík og
var því vel undir það búin að
rækja húsmóðurstörfin, sem og
ekki brást. Guðmundur og Sig
urlína voru óvenjulega glæsileg
brúðhjón þegar þau giftu sig
þann 15. ágúst 1903, og var þá
sól í hádegisstað í lífi þeirra. —
En eftir örfá ár dró ský fyrir
hamingjusól hinna ungu og
glæsilegu hjóna, því Guðmund
ur veiktist af berklum og varð
að leita sér lækninga í Dan-
mörku, og dvaldi hann á heilsu
hæli þar í eitt ár. Þar fékk hann
mikin bata og hélt síðan heim.
Hann varð þó að hlífa sér við
öllu erfiði, en af því leiddi, að
verzlunin var lögð niður, skipið
selt og efnahagurinn var á þrot
um. En í þessum raunum stóð
Guðmundur ekki uppi einn og
yfirgefinn. Hann átti sinn hug-
hrausta og gáfum gædda lífs-
förunaut Sigurlínu Kristjáns-
dóttur ásamt tveimur ungum
dætrum, og í samvistum og með
umönnun þessara ástvina og af
eigin kappi og skapfestu vann
Guðmundur heilsu sína aftur
og gat gengið til starfa á ný.
Á sumrin og haustin lá síldin
fyrir Norðurlandinu og gekk
inn í Eyjafjörðinn eins og áður.
Norðmenn stunduðu þessar
veiðar af kappi og sóttu um að
fá aðstöðu í landi til síldarsölt-
unar. Með aðstoð norsks vinar
síns, Andreas Holdö, byggði
Guðmundur upp aðstöðu til
síldarsöltunar á Svalbarðseyri.
Var þessi síldarverkun rekin
þar í 2 sumur og gaf góðar tekj
ur, en vorið 1911 flutti Guð-
mundur ásamt fjölskyldu sinni
til Akureyrar og átti þar heima
upp frá því.
Skipaútgerð og fiskveiðar og
allt er að þeim málum laut var
áhugamál og hugðarefni Guð-
mundar. Hann eignaðist nú nýtt
þilskip, er stundaði veiðar fyrir
Norðurlandi, en þetta skip „Ald
an“ fórst úti fyrir Vestfjörðum
árið 1922. Nokkrum árum
seinna keypti Guðmundur alls 4
fiskiskip frá Noregi og sem að
mestu leyti voru gerð út til síld
veiða í fleiri ár og oft með góð
um árangri. í Jötunheimum við
Akureyri rak hann einnig síld-
arsöltun í mörg ár og við þenn
an atvinnurekstur allan veitti
Guðmundur mörgu fólki at-
vinnu og naut hjá því mikilla
vinsælda og álits. Var hann nú
orðinn vel efnum búinn.
í félagsmálum, einkum þeim
er að útgerðarmálum laut, var
hann traustur baráttumaður.
Hann var fulltrúi Norðlendinga
á Fiskiþingum um mörg ár.
Hann var mikill hvatamaður að
stofnun Vélbátasamtryggingu
Eyj afj arðar, Slippstöðvarinnar
eldri á Akureyri, Síldarverk-
smiðjunnar á Dagverðareyri og
einnig Utgerðarfélags Akureyr
inga h.f. Hann var forgöngu-
maður um stofnun og rekstur
Olíusamlags Eyjafjarðar, er
flutti inn bátaolíu frá Rússlandi
og Póllandi, sem síðan var út-
hlutað til samlagsmanna. Mörg
önnur trúnaðarstörf voru hon-
um falin í þágu þessara mála.
Þegar Flugfélag Akureyrar —
síðar Flugfélag íslands h.f. —
var stofnað þá styrkti hann það
fyrirtæki með því að gerast
éinn stærsti hluthafi félagsins.
Hann kom auga á, að þarna var
nýtt menningarfyrirtæki að
hefja göngu sína og slíkt fyrir-
tæki vildi hann vera með í að
styrkja.
Eftir að hafa, í nærfellt hálfa
öld, unnið að útgerðarmálum
hér við Eyjafjörð af árvekni og
áreiðanleika, þá dró Guðmund-
ur Pétursson saman seglin við
75 ára aldurinn og tók upp frá
því lífinu með meiri ró, en var
þó, eins og áður, fullur af áhuga
fyrir öllu því, sem áhrærðu
hans fyrri störf og miðaði til
framíara. Hann var tíðum góð-
ur gestur hér á Efri-Dálksstöð-
um, sínu gamla æskifheimili.
Hann hafði þá unun af að rifja
upp fornar minningar og einnig
vildi hann fylgjast með hverri
nýjung og þróun, sem tíminn og
tæknin færðu okkur bændun-
um.
Ég undirritaður átti því láni
að fagna, að eiga þau Guðmund
og Sigurlínu að vinum, enda
heimsótti ég þau oft að heimili
þeirra'í Brekkugötu 27 Akur-
éyri. Barst þá jafnan talið að
minningum liðna tímans úr
æskusveit okkar allra, einkum
þeirra minninga, er bundnar
voru hinni græskulausu glettni
æskuáranna, og þegar við
kvöddumst var ég vafinn vinar
örmum og beðinn fyrir hjart-
ans kveðjur til æskustöðvanna.
Frú Sigurlína bað að heilsa
æskusveitinni sinni, landinu,
fólkinu og húsdýrunum, líka
smáfuglunum, „blessuðum vin-
um mínum“, sagði hún, „þeim
hafði ég svo gaman af að gefa
glaðningu, stöku sinnum“. —
Svo bætti hún við í lágum
rómi: „Ég hafði líka svo gaman
af að gefa músunum í holun-
um þeirra, þessum vesalingum,
sem hvergi áttu friðland“. Þann
ig var hugarfar Sigurlínu frá
Mógili til hinztu stundar.
Þau hjónin Guðmundur og
Sigurlína eignuðust 5 börn,
sem náðu fullorðinsaldri, fjór-
ar dætur og einn son. Dæturn-
ar voru: Hulda, Sigríður, Guð-
rún og Helga, en sonurinn er
Kristján Pétur. Annan son eign
uðust þau, sem hét Guðmund-
ur, en hann dó ungur af slys-
förum. Frú Sigurlína andaðist
í sjúkrahúsinu á Akureyri þann
1. febrúar 1962 tæpra 83ja ára
að aldri og var hennar mjög
saknað af fjölskyldunni og hin-
um fjölmörgu vinum hennar, en
þó sjálfsagt mest af eiginmanni
henar, er syrgði hana mjög, ár-
in sem hann átti eftir ólifað.
Eins og áður er getið var
Guðmundur Pétursson á æsku-
árum fátækur einstæðingur éft
ir missi foreldra sinna og barð-
ist auk þess við heilsubrest í
nokkur ár, en fyrir fádæma
dugnað og ráðdeild braust hann
fram til menntunar, yfirvann
hættulegan sjúkdóm og varð að
lokum vel efnum búinn. Hann
vann mjög mikilvæg störf fyrir
samtíð sína og lagði með þeim
hætti gull í lófa framtíðarinnar.
Héðan að heiman gefur að
líta yfir hinn fagra Eyjafjörð
og inn til Akureyrar. Á þess-
um slóðum hefir mikið verið
aðhafzt og miklar framfarir orð
ið á síðastliðnum 60 árum, en
á þessu tímabili hefir Guðmund
ur Pétursson lagt fram mikið
og merkt starf í þágu þessarar
þróunnar og þá fyrst og fremst
til eflingar sjávarútveginum,
sem hann að mestu helgaði
krafta sína. Og þróunin heldur
hér enn áfram í sömu átt. Mikil
og glæsileg skipasmíðastöð er
nú risin á Oddeyrinni, og þar
munu í framtíðinni verða byggð
stór og vönduð fiskiskip handa
þeim íslendingum, sem á kom-
andi árum draga björg í
bú þjóðarinnar, því nú þarf
ekki lengur að „dorga, drengir,
dáðlaus upp við sand“ eins og
Einar kvað. ■ •
Þegar ég nú er að Ijúka við
þessar línur og rifja upp minn-
ingar um þessa horfnu vini
mína, Guðmund og Sigurlínu,
þá verð ég þess var, að það
flýgur stór hópur smáfugla fyr-
ir gluggann minn, og mér verð-
ur hugsað hvort þetta muni
ekki eiga að tákna þakkargjörð
og kveðjur frá litlu náttúru-
börnunum til gjafmildu kon-
unnar, er ég minntist hér, sem
aldrei gleymdi að gleðja þá,
hvorki á árum þrenginga henn
ar eða allsnægta. Mun ekki
þakkargjörð frá hinum mörgu
og smáu vera þyngst á metun-
um við leiðarlokin?
Efri-Dálksstöðum 16. nóv. 1966
Benedikt Baldvinsson.
- SÖN6MÓT Á BREIÐUMÝRI
(Framhald af blaðsíðu 8)
nefndri danssýningu og í síðast
liðinni- viku gekkst kvenfélagið
fyrir sníðanámskeiði. Leið-
beindi þar frú Bergþóra Egg-
ertsdóttir frá Akureyri um svo
kallað Pfaffsniðkerfi.
Lionsklúbburinn Náttfari hóf
fundarstarfsemi sína í septem-
ber. Síðastliðinn sunnudag, 6.
nóvember, gekkst klúbburinn
fyrir samkomu að Breiðumýri
fyrir fólk 67 ára og eldra á
starfssvæði klúbbsins eða í
Reykdæla- og Aðaldælahrepp-
um. Alls komu á samkomuna
60—70 manns af hinu aldraða
fólki. Konur klúbbfélaga sáu
um veitingar og ýmis skemmti-
atriði voru um hönd höfð. M. a.
lásu þrír menn, sem allir voru
í hópi hinna rosknu samkomu-
gesta, ljóð eftir sig, Ketill Indr-
iðason Ytra-Fjalli, Steingrímur
Baldvinsson Nesi, og Þórólfur
Jónasson Hraunkoti. Ekki vai'ð
annað séð, en samkomugestim-
ir kynnu bæði vel að njóta
skemmtunarinnar og vel að
meta þetta framtak, én margt
af þessu fólki kemur nú sjaldan
eða ekki á opinberar samkom-
ur. Svo sem sézt á 'þessari upp-
talingu hefur ýmislegt verið á
seyði, en þó hafa ekki allir kom
izt að, svo sem bridgemenn, en
von er til, að þeir lifni við, þeg-
ar líður á veturinn. G. G.
ÓMAKLEG ÁRÁS
í ÞEIM dálkum í blaðinu Dag-
ur sem nefnast: Frá bókaniark
aðinum, var 2. nóvember rit-
dómur um bókina Leiðin mín,
eftir norska biskupinn Kristian
Schelderup, sem Ásmunduí
Guðmundsson biskup hefir ís-
lenzkað. Umsögnina um bók-
ina skrifar hinn mæti klerkur
Benjamín Kristjánsson.
Eitt er það í ummælum séra
Benjamíns sem ég tel svo stór-
lega missagt, og á svo lítilsvh'ð
andi hátt, að full ástæða sé til
að mótmæla því og leiðrétta.
Eftir að hafa lýst viðræðum
sínum við „ginnhelgan" mann,
sem heimsótti prest á skrifstofu
hans, segir séra Benjamín:
„Fremur er sjaldgæft að hitta
svona mikla spámenn á íslandi,
en aftur á móti úir og grúir af
þeim í Noregi, síðan líttmennt-
aður bóndi að nafni Hans Niel-
sen Hauge óð um landið þvert
og endilangt til að vara menn
við súrdegi prestanna. (Letur-
breyting mín, Á. G. E.).
Hér fer ekki á milli mála að
séra Benjamín vill rekja til
Hauge þá stefnu — eða hvað á
að kalla það — í trúmálum í
Noregi, sem ýmsir hér á landi
þekkja nokkuð, og kenna með-
al annars við prófessor Halles-
by, sem kom í heimsókn hingað
til lands fyrir nokkrum árum
og predikaði hér við fremur
daufar undirtektir. Nefnir séra
Benjamín Hallesby sem full-
trúa þeirra „trúuðu" manna er
hér um ræðir.
Ekki vil ég gera trúarlíf og
boðskap þeirra manna er kalla
sig „fx'elsara“, en séra Benja-
mín kallar „ginnheilaga", að
umræðuefni. Auðvelt er að
sanna að litlir þræðir liggja frá
Hans Nielsen Hauge til Halles-
bys og aðdáenda hans, enda álít
ég að Hallesby muni aldrei lífs
né dauður ná þangað með tæm
ar sem Hauge hafði hælana, og
samt þarf Hallesby ekki að
vera neinn meðalmaður. Hér
kemur það til, að Hans Niels
sen Hauge var afburðamaður,
einn af mikilmennum noi'sku
þjóðarinnar á þeim tímum og
þeirri öld, er hún hratt af sér
oki framandi stjórnarvalda og
heimaráðandi embættismanna.
Átti Hauge sinn stóra þátt í því
mikla átaka-stai-fi.
Svo að eigi valdi misskilningi,
vil ég taka fram, að ég er eng-
inn aðdáandi „Bedehus“-krist-
indómsins norska, er ég leyfi
mér að nefna svo, en dómari
mun ég ekki gerast um þá
hluti. Þetta torveldar mér ekki,
að dást að Hans Nielsen Hauge,
og því meira sem ég hef lesið
og heyrt um manninn, því
meira met ég hann. En álit mitt
nær skammt, til að afsanna hin
leiðu ummæli séra Benjamíns
um Hauge, hitt er betra að
vitna til manna og ummæla,
sem ekki verða vefengd.
í hinni kunnu og gagnmerku
bók, Norges bönder, segir höf-
undurinn, próf. Oscar Albert
Johnsen meðal annars:
„Þessi merkilegi maður, er
í allri sinni auðmýkt einn af
hinum ágætustu og heilsteypt-
ustu mönnum sem þjóð vor
nokkru sinni hefur alið.“ — Og
hann segir um dóminn yfir
Hauge, er hann eftir mikið
málaþras, og á meira og minna
fölskum forsendum, var dæmd
ur í þrælkunarvinnu og látinn
sitja þannig í fangelsi í 7—8 ár
(1804—11): „Ofsóknirnar gegn
Hans Nielsen Hauge eru smán-
arblettur á valdamönnum
þeirra tíma, og þó sérstaklega
á klerkalýðnum.“
Mikil ástæða væri til þess að
rekja ummæli 'próf. Johnsens
nánar, en það yrði of langt mál
í blaðagrein. En þó verð ég að
nefna að próf. bendir réttilega
á að mætir menn sem aðhyllt-
ust Hauge, búsettir víðsvegar
um Noreg, reyndust hinir beztu
stuðningsmenn þeirra bænda-
framsóknar, sem ekki nam stað
ar fyrri en veldi embættismann
anna, sem svo mjög þjakaði
þjóðina og bænduina sérlega,
var hrundið, og svo um breytt,
að embættismenn gerðust þjón
ar fólksins í stað þess að vera
herrar þess og yfirdrottnarar.
Átti þetta einnig við um prest-
ana.
Hans Nielsen Hauge var sem
sé ekki bara maður mikillar
trúarvakningai-, hann var einn
ig bráðsnjall og fjölfróður fram
faramaður, sem lét til sín taka
í landbúnaði, iðnaði og verzlun.
Það var engin tilviljun að trúar
vakning Hans Nielsen Hauge
náði mest til bændanna og
þeirra fólks. Margir vinir og
stuðningsmenn hans í bænda-
stétt gerðust miklir framámenn
á sviði landbúnaðar, enda var
Hauge óþreytandi að hvetja
bændur til meiri manndóms og
framfara í búskapnum.
„Lítt menntaður bóndi“ —
það er svo. Stórt orð Hákot.
Auðvelt að sanna þetta, ef allt
er miðað við skólanámið eitt.
En þess er að minnast að norsk-
dönsk stjórnarvöld létu sig hafa
það að sækja Hauge í fangelsið
og fá hann til að standa fyrir
verklegum framkvæmdum —
koma þeim á laggirnar — svo
sem saltsuðu o. fl., þegar neyð-
in rak á eftir, hafnbann og
ófriður. Svo var Hauge stungið
inn aftur þegar hann var búinn
að vinna verk fyrir stjórnar-
völdin, sem þeirra tíma vei'k-
fræðingar létu ógert að vinna,
og var ekki treyst til að vinna,
við þær aðstæður sém þá vóru
fyrir hendi.
Það er ekki ofsagt, að með-
fei'ðin á Hans Nielsen Hauge
var og er smánarblettur á
stjói-narvöldum Danmei'kur og
Noregs í þann tíma og ekki
hvað minnst á prestunum.
Hauge reis aldrei á móti Þjóð
ki.rkjunni dansk-norsku. Hann
hvatti menn til kii'kjugöngu og
til að hlýða lögum kirkjunnar í
öllu. En hann hvatti menn einn
ig til að hugsa sjálfstætt urn
trúmál og annað, og lét sér ekki
nægja það sem þeir heyrðu
prestana þylja í stólnum, né
láta. sér nægja gamlan vana í
búskapnum. Til voru pi-estlæi'ð
ir menn sem dáðu Hauge og
báru blak af honum, er þar
fremstan að nefna biskupinn
Johan Nordahl Brun, enginn
biskup annar gerðist svo djarf-
ur.
Og þessi „líttmenntaði bóndi“
Hans Nielsen Hauge „óð um
landið þvert og endilangt“, seg
ir séra Benjamín. Á annan veg
er þessa manns minnst í Noregi,
starfs hans og ferils.
Séra Benjamín segir um bók-
ina Leiðin mín: „Hún er skxif-
uð af hógværum og göfugum
manni, sem ótrauður leitar að
steini vizkunnar". Vel og mak-
lega sagt um biskup Scheld-
erup. Hin sömu orð eiga við um
Ilans Nielsen Hauge, það dylst
engum sem kynnir sér heimild-
ir um lífsstarf hans — og árang
urinn af því, án þess að eigna
Hauge öfgar og þröngsýni ann-
arra manna, minni í sniðum, er
síðar hafa komið til.
Reykjavík, 7. nóv. 1966
Ámi G. Eylands.
E. S. Til gamans má geta
þess, að vel dugðu dönsk stjórn
arvöld íslendingum, að forða
þeim frá þeim sálarháska að
komast í kynni 'við trúar- og
menningai'vakningu Hans Niel
sens Hauge. Jón’ Espólín segir
svo 1805:
„Konungsbrjéfin komu út um
kvarantaine, eðá sjúkleika
vörzlur, ok um kýrþólu ' frá
kansellíi, innstefningu saka-
mála, ok foi'bod á sölU eðr út-
býtingu ritgjörða bónda þess í
Noregi, er Hans Háuge hjét,- ok
marga þótti hafa'villt til hjá-
trúar ok æðis með fortölum sín
um, ok enn mörg fleiri, er hjér
eru ei talin eða lítt náðu hjér
til landa“. A. G. E.
ÖRFÁ ORÐ UM ALLT
OG EKKERT
ÞAÐ MUN hafa komið flatt
upp á flesta, er sú fregn barst
út um bæinn — eins og eldur í
síldarnót — að bæjarstjórinn
hefði beðizt lausnar frá störf-
um, ekki sízt þar sem hann er
fyrir nokkru búinn að fá bygg-
ingarlóð á mjög sæmilegum
stað. Ýmsum mun hafa flogið í
hug að eitthvað stórkostlegt
lægi þar að baki, en svo reynd-
ist eigi.
Þeir sem eitthvað reyna að
fylgjast með þróun bæjarmála,
munu þó — við nánari athug-
un — sjá að hér er um að ræða
afleiðingu þess samstarfsleys-
is í framkvæmdum bæjarins er
hér ríkir.
Oft hefir verið rík ástæða til
þess, að benda á það sem betur
mætti fara í stjórn bæjai'ins —
en það er mál manna, að stjóm
leysið hafi aldrei risið hærra,
en á líðandi ári.
Hér er algjörrar endurskipu-
lagningar þörf — eins og tillaga
hefir komið fi'am um í bæjar-
stjórn. Ég ætla ekki að fara út
í smáatriði, það yrði of langt
mál, en sem dæmi um hringl-
andaleg vinnubrögð má nefna,
að snemma í haust var jai'ðýta,
á vegum bæjarins, látin ryðja
fyrir nýju vegarstæði fram
Glerárdal að austan. Þegar far-
ið var að inna eftir í hvaða til-
gangi þetta væri gjört, fengust
þær upplýsingar að flytja skyldi
öskuhaugana á nýjan stað. Nú
— það má deila um réttmæti
þessarar ráðstöfunar — en haug
arnir eru ófluttir — það kom
nefnilega upp úr kafinu að
gleymzt hafði að fá blessun
bæjai-stjórnarinnar og þegar til
kom var hún ekkert hrifin a£
þessu brölti. Að lokum er svo
okkar ágæta slökkvilið. Enn á
ný mun eiga að ganga framhjá
hinum fastráðnu brunavöx'ðum,
er veita skal varaslökkviliðs-
stjói'astai'fið. Hvað myndi okk-
ar ágæta lögreglulið segja, e£
sú í-egla yrði tekin upp að leita
út fyrir raðir þeix-ra, þegar lög-
regluþjóns- eða varðstjórastöð
ur eru veittar?
Með beztu kveðjU.
Dúi Björnsson.
HELGI HALLGRÍMSSON:
Akademíð í Færeyjum
NÝLEGA bárust þær fregnir til
landsins, að í Færeyjum hefði
verið sett á stofn akademía eða
á þarlenzku Fróðskaparsetur.
Færeyingar hafa löngum þótt
okkur löndum, jafnsnjallir í
öllu sem lýtur að nýtingu sjáv-
ai'ins auðlinda, en nú lítur helzt
út fyrir að þeir séu að verða
okkur ofsnjallir á sviði menn-
ingarmála, því enga eigum við
akademíuna. Þetta mun þó
ekki vera akademía í venju-
legri merkingu, í líkingu við
þær sænsku eða frönsku, sem
eru lítið annað en skipulagðir
fundir nokkurra vitringa
(savants), endav segir svo í lög-
um stofnunarinnai', sem sam-
þykkt voru af Lögþingi Fær-
eyja þann 20. maí 1965, að Fróð
skaparsetrið (eða Setrið, eins
og þeir kalla þáð gjarnan, stytt)
skuli annast vísindalegar rann
sóknir og æðri jtgnnslú í land-
inu. v '
Af því má ráða, áð hér sé mn
að ræða eins konar vísi að færT
eyskum háskóla. Þeir; „seturs-
menn“ hafa þó ekki viljað ætl-
ast of mikið, með því að kalla
stofnun sina háskóla, vegna
þess að „um Setrið einaferð
gjþrdist lærdur háskúli, so
skuldi tað ikki einans vera
slíkur av navni.“ (Skyldu þeir
hafa hugsað til Háskóla ís-
lands?).
í *fyrrahaust var Christian
Matras, prófessor við Hafnar-
háskóla, ráðinn kennari Seturs
ins í færeyskum fræðum, og
fluttist hann búferlum til Þói’s-
hafnar. í vetur var efnt til nám
skeiðs í færeysku og færeysk-
um bókmenntum, en sennilega
er þess skammt að bíða að upp
verði tekin föst kennsla í þess-
um greinum, og útski'ifaðir
kandídatar.
Þá hefur Setrinu borizt að
gjöf, allmikið færeyskt orða-
safn, sem hiim svonefndi Mál-
stovnur Fproya Fróðskapai-fé-
lags hefur safnað á undanförn-
um árum. Má telja víst að þar
sé kominn vísir að vísindalegri
færeyskri orðabók.
Stjórn Setursins skipa fimm
menn. Eru þrír kosnir af F0r-
oya Fróðskaparfélagi, en auk
þess eiga landsbókavörður og
rektor menntaskólans fast sæti
x henni. Núverandi formaður er
Jóannes Rasmussen jarðfræð-
ingur, en hann mun eiga einna
drýgstan þátt í stofnun Setux-s-
ins.
Reksturinn er kostaður af al-
mannafé (Landskassa F0roya).
Ekki er að efa það að hér er
á ferðinni merk nýjung, sem e£
til vill markar þáttaskil í menn
ingarsögu þessarar smáu þjóð-
ar, og mun auka veg hennar að
mun. Færeyingar hafa löngum
mátt sækja alla sína æðri mennt
un til Kaupmannahafnar, líkt
og við fyrrum, og rannsóknir x
færeyskri sögu, tungu, bók-
menntum og náttúru Færeyja
hafa til þessa haft aðalsetur í
Kaupmannahöfn. Við höfúm
(Fi'amhald á blaðsíðu 7).