Dagur - 08.03.1967, Síða 5

4
\\v* ■ - • •
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar hi.
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
NÝ VÖRUHÖFN Á
AKUREYRI
HAFNARMÁLIN á Akureyri eru
nú á því stigi, að ekki er unnt að
fresta lengur uppbyggingu. Gömlu
hafnarmannvirkin gegna ekki því
hlutverki lengur sómasamlega, sem
þeim er ætlað að gera fyrir Akur-
eyri og Norðanlands.
Torfunefsbryggja, sem byggð var
1904, býr nú við þá aðstöðu, að vera
án athafnasvæðis og sjálf er hún
hrörnandi mannvirki. Auk þess er
fyrirhugað, að Glerárgatan verði
framlengd suður þar sem nú er
höfnin, en framtíðar vöruhöfn verði
byggð á öðrum stað, þar sem unnt
er að láta skipafélögunum í té rúm-
góðar lóðir fyrir vöruskemmur og
byggja upp viðunandi mannvirki í
sambandi við vöruflutninga að og
frá Akureyri. Afgreiða þarf skipin í
hús, eins og það er kallað og einnig
þarf að mæta nýjum tíma í ílutn-
ingum korns o. fl. vara.
Unnið er að skipulagningu vöru-
hafnarinnar. Helzt er haft í huga,
að byggja hana á Oddeyrartanga,
austast, bæði að sunnan og austan.
Þess er þó gætt í þessu skipulagi, að
strandlengjan fagra, sunnan á Odd-
eyri missi sem minnst af sérstæðri
fegurð og möguleikum í þá veru.
Gömul hús við fyrirhuguð mann-
virki hljóta að þoka fyrir nýjum,
innan tíðar. Togarabryggjan ]>jónar
sínu hlutverki sem fiskiskipahöfn.
Hún og dráttarbrautin mynda eins-
konar heild í hafnarmálum. En í
Sandgerðisbót er fyrirhuguð smá-
bátaliöfn og sjóbúðir. Unnið er líka
að skipulagningu þess svæðis.
Vera má, að Krossanes verði talið
hentugt sem olíuflutningahöfn og
að þangað yrðu þá fluttir olíugeym-
ar þeir sem nú eru syðst á Oddeyrar-
tanga og e. t. v. fleiri. En í Krossanesi
verður að viðhalda hafnarmannvirkj
um vegna síldarbræðslunnar sjálfrar.
Akureyri er vel sett hvað snertir
samgöngur í lofti með góðan flug-
völl og batnandi við hlaðvarpann.
Vegakerfið teygir sig einnig til allra
átta og eru samgöngur á landi góðar,
ef vegaviðhaldið er sæmilega af
hendi leyst. J
En vöruhöfn vantar og verður úr
því að bæta. Akureyri er vel sett
hvað snertir aðstöðu til hafnargerða.
Pollurinn er einstakur í sinni röð og
auk þess eru víkur og vogar norður
með firðinum, en þó í næsta ná-
grenni, sem bjóða hin ákjósanleg-
ustu skilyrði til hafnargerða.
Akureyringar verða að sækja hafn-
armálin með festu og stórhug. Næsti
áfangi þeirra, framtíðarvöruhöfn,
verður að mótast af þekkingu heima-
manna og skipulagskunnáttu hæf-
ustu manna í þeim málum. □
f MIÐJU Norðurlandi gengur
Eyjafjörður 60 km. inn í landið
• og hefur þó fyrrum verið mun
lengri og e. t. v. náð allt til
þeirrar melöldu, sem nú ber
nafnið Melgerðismelar og hefur
fjörðurinn þá verið um 80 km.
að lengd. Þá hefur verið hægt
að „ganga fjörur" allt fram í
Saurbæjarhrepp, hirða sprek á
sandi og tína kuðunga og skelj-
ar. En kannski hafa engir menn
þá leið farið á þeim tíma. Ekki
þarf glöggt auga til að sjá hve
Eyjafjarðará verður - mikið
ágengt í því að stækka landið
með framburði sínum. Sér
þess merki við hvern áratug.
Líklegt er, að Festarklettur við
Kaupang hafi í raun verið fest-
arklettur skipa, er áttu þangað

Á Espihóli hefur aðeins einum bónda tekizt að verða fátækur á síðustu öldum.
(Ljósm.: E. D.)
í Iieimasv cit Helga magra
greiða leið á landnámsöld og
e. t. v. miklu lengur. Nú er
hann langt inni í landi.
Tröllskessur þrjár, og fjórar
þó, moka landinu í sjóinn dag
og nótt og verður vel ágengt.
Þær heita, Eyjafjarðará, Hörgá
og Fnjóská. Dætur þeirra marg
ár, allar þverárnar, eru dugleg-
ar. til aðdráttanna og fara oft
hamförum. Moka þær þá svo
ákaflega, að Eyjafjörður verður
á litinn eins og moldarflag.
Leirurnar, Hörgárgrunn og
Laufásgrunn bera handverkinu
glöggt vitni. Og ekki lætur
Glerá, fjórða og minnsta skess-
an, sitt eftir liggja og er þeirra
hárðvítugust. Hún hefur búið
til Oddeyri. Ekki er annað að
sjá, en þær ætli í sameiningu að
loka Eyjafirði og gera Akur-
eyri að sveitabæ.
Frá botni Eyjafjarðar eru 60
km. fram í drög Eyjafjarðar-
dals og er þá komið langt inn í
land eða 120 km. norðan frá
Gjögri við fjarðarmynnið.
Framan Akureyrar eru taldir
veðursælustu hreppar á Norð-
urlandi og gætir þar meiri meg
inlandsveðráttu en norður við
úthafið, heitari sumai-daga,
minni úrkomu en meiri frosta í
staðviðrum vetrarmánaðanna.
Þessir þrír hreppar heita, Öng-
ulsstaðahreppur, Saurbæjar-
hreppur og Hrafnagilshreppur
og eru bændur þar svo miklir
búmenn,-að þeim tekst að láta
smjör drjúpa af hverju strái.
Helgi hinn magri nam Eyja-
fjörð, hafði fyrst vetursetu á
Hámundarstöðum en gekk um
vorið upp á Sólarfjöll og sá, að
minni snjór var innar með firð-
inum og færði bú sitt þangað,
fyrst á Bíldsá og svo að
Kristnesi. Enn horfa þeir, sem
út með firði búa, í sömu átt og
Helgi og sýnist þar betra land
undir bú, minni snjór á vetrum
og tún grænni á vorin og mun
það rétt vera. Hinsvegar skjóta
bændur í Eyjafjarðardölum
hvorki sel né fugl, né heldur
fylla þeir báta sína af góðfiski
framan við sína landsteina.
En förum nú í smáferð um
þann hluta héraðsins, sem ligg-
ur suður og inn af botni Eyja-
fjarðar eða Akureyrar-Polli.
Hringvegur liggur um þessa
fögru byggð, sem Eyjafjarðará
skiptir að endilöngu. Við för-
um rangsælis og höldum fram í
Hrafnagilshrepp, næsta sveit-
arfélag við höfuðstað Norður-
lands. Við bæjarmörkin er hin
nýlega trjáræktarstöð Skóg-
ræktarfélags Eyfirðinga, allt frá
þjóðveginum til fjalls. Án þess
að leggja lykkju á leið sína, á
ferðamaðurinn þess kost að sjá
af veginum einn fegursta ung-
skóg á íslandi, sem þar var fyrir
nokkrum árum gróðursettur,
tákn þess yndisauka í gróðri
landsins, sem koma skal. Flug-
völiurinn með allan sinn gný
nýtízku farartækja á aðra hönd
bendir á breytta tíma, en á öðr-
um vettvangi og sumir sjá ekki
hljóðlátan gróðurinn.
Litlihvammur er nyrzti bær-
inn í Hrafnagilshr. en fremstir
eru Árbakki í efri bæjarröð en
Torfur í neðri bæjarröð. Skjól-
dalsá skiptir hreppum ofantil,
og rennur þó norðan við Torf-
ur núna, en er annars ekki við
eina fjölina felld. í hreppnum
eru víðast tvær bæjaraðir. —
Neðri bæjaröðin er niðri á lág-
lendinu með landsnytjar að
Eyjafjarðará. En efri röðin er
á hjöllum nokkru ofar en þar
er víðast mjög gott land til
ræktunar. í hreppnum eru tún
mikil, kúahjarðir stórar, bygg-
ingar víðast vandaðar og ak-
vegur heim á hvern bæ. Véla-
kostur er mikill og vekur undr-
un ef bíll stendur ekki í hlaði.
Bændur stunda enn flestir
blandaðan búskap, hafa einnig
sauðfé og sumir margt, enn-
fremur hross til gangnaferða og
skemmtunar.
Þegar ekið er fram í Hrafna-
gilshrepp vekja nokkrar stað-
reyndir athygli hvers ferða-
manns, svo sem þær, að Eyja-
fjarðará klýfur byggðina í
tvennt fram allan Eyjafjörð.
Meðfram henni er nokkurra
kílómetra breitt undirlendi,
sumt mjög votlent en grósku-
mikið. Sjálf er áin bát- eða skip
geng langt fram. Hún er þó
fremur farartálmi en samgöngu
bót á sumrin og hefur svo ávallt
verið. í lygnu sinni og mein-
leysi er hún víða hættuleg yfir-
ferðar á hestum vegna sand-
bleytu. Hins vegar er hún oft-
ast undir ís á vetrum og flýtti
för margra og létti alla flutn-
inga á meðan vegir voru verri
en þeir nú eru og hestum beitt
fyrir sleða. ,
Ferðamaðurinn tekur líka eft
ir því, að fjöllin eru hærri að
vestanverðu, sundurskornari og
svipmeiri. En blessuð fjöllin eru
mönnum því hjartfólgnari, sem
þau eru hærri, hvernig sem á
því stendur.
Á leiðinni um Hrafnagils-
hrepp eru engar stórár, en ár-
nöfn eru þessi: Gilsá, Bróká,
Reyká, Merkigilsá, Finnastaðaá
og Skjóldalsá. Fæst eru þe1,ta
mikil vatnsföll nema í aftaka-
leysingum. Merkigilsá mun áð-
ur hafa heitið Kvarná, því upp-
tök sín á hún í stórum slakka
norðanundir Kerlingarfjallinu
og heitir slakkinn Kvarnárdal-
ur.
í Hrafnagilshreppi eru 32
jarðir byggðar og bændur 33
talsins, og að auki eini garð-
yrkjubóndinn í Eyjafirði, Hreið
ar Eiríksson í Laugabrekku. En
eins og áður er að vikið, er
Kristnes í Hrafnagilshreppi,
landnámsjörð Helga magra, og
þar er nú byggðakjarni mynd-
aður eða smáþorp. Þar tók
Kristneshæli til starfa 1927,
eina berklahælið á Norðurlandi
og byggt af stórhug, fómfýsi og
með samvinnu ýmissa þehra
aðila, sem á öðrum vettvangi
voru hinir mestu andstæðingar.
Þar eru nú mörg fleiri hús ris-
in og hælið þjónar þörfu hlut-
verki þótt sjúklingar séu ekki
allir úr röðum þeirra, sem
berkla hafa fengið. Heitar lind-
ir streyma þar úr jörð. Borað
hefur verið eftir meira vatni,
en það hefur enn lítinn árangur
borið. Kristneshæli stendur
hátt og sér þaðan vítt um hér-
aðið. í sambandi við Kristnes-
hæli rifjast það upp, að fyrir
nokkrum árum var sá er þetta
ritar á ferð um hásléttu Colo-
radofylkis í Bandaríkjunum og
er sléttan í álíka hæð yfir sjó
og hæsti tindur íslands og lofts
lag heilnæmt. Þarna eru bænda
býli en langt á milli bæja. Við
sum þeirra sá ég sérkennileg
hús, mjög há og risbrött, af-allt
annarri gerð en aðrar bygging-
ar. Þegar ég spurðist fyrir um
þetta var mér sagt, að berkla-
sjúklingar hefðu verið einangr-
aðir þarna á sléttunni. Á síð-
ustu áratugum risu blómleg
bændabýli á slóðum þeirra
sjúku og „hættulegu“ manna,
sem áttu sér ekkert Kristnes-
hæli í hinu volduga og auðuga
ríki.
í Reykhúsum, rétt við Krist-
nes, bjó Hallgrímur Kristins-
son og þar býr Jón sonur hans, •
en á landnámsjörðinni Aðal-
steinn Jónsson.
Espihóll er einnig gamalt
höfðingjasetur og kostajörð svo
mikil, að þar hefur aðeins ein-
um bónda tekizt að vera fátæk-
ur og er langt síðan. Sögufræg-
asti staðurinn í Hrafnagils-
hreppi er þó án efa Stóra-
Grund eða Grund, eins og nú
er kallað. Þar bjó Grundar-
Helga, hverrar saga er öllum
kunn. Hún var sögð af ætt
Sturlunga. Hún var grafin í hól
þann, sem síðan heitir Helgu-
hóll, segja munnmælin. Á
Grund bjó um skeið Sighvatur
Sturluson og oft hafa þar búið
kunnir menn. Magnús Sigurðs-
son stórbóndi og eini kaupmað-
urinn frammi í Eyjafirði fyrr
og síðar, bjó á Grund og byggði
Grundarkirkju á fyrstu árum
þessarar aldar. Var það þá veg-
legasta kirkja landsins, er enn
hið fegursta guðshús og er
bændakirkja. Um aldamótin
var trjáreitur gerður við
Helgu-hól í Grundarlandi, en
þar er nú vöxtuglegur skógur
og hefur skógarland þetta ver-
ið stækkað til muna á síðari
árum. Hinu forna höfuðbóli hef
ur verið skipt í tvennt og býr
dóttir fyrrnefnds Magnúsar,
Aðalsteina, á annarri hálflend-
unni, gift Gísla Björnssyni
hreppstjóra, en á hinni hálflend
unni býr Snæbjörn Sigurðsson.
Svokölluð Grundartorfa eru
bæirnir Finnastaðir, Árbær,
Holtssel, Miðhús og Hólshús.
Fjórir þeir fyrstnefndu eru
miklu nær fjallinu en Grund.
Frá Hólshúsum, sem er rétt
norðan við Grimd og hefur ver
uð. En bændur tveir di-ukkn-
uðu í Eyjafjarðará undan Leit-
inu. Voru það þeir Stefán Thor
arensen bóndi á Espihóli og
Jósep Grímsson bóndi á Stokka
hlöðum. Jósep drukknaði 1844
í leit að líki Stefáns. Munn-
mæli herma, að þegar það bar
að, sæti gömul kona og blind í
bæjardyrum á Stokkahlöðum
og heyrðist segja: Nú er Jósep
kallinn dauður, og reyndist það
rétt vera.
Á Möðrufelli var fyrrum
holdsveikrahæli og eru ekki
margir ái-atugir síðan síðasta
húsið, sem því hæli tilheyrði,
var rifið. Og þar var hálfkhkja
fyrir eina tíð. í Möðrufells-
hrauni, sem er framhrun úr
fjallinu, stóð reyniviðarhríslan
fræga, „Meiðurinn helgi“, sem
er ættmóðir hinna frægu reyni
trjáa í Skriðu, Fornhaga, Skipa
lóni og víðar og eitt þeirra fáu
íslenzku trjáa, sem verulegur
átrúnaður og helgi er við bund
in. f Neðra-Möðrufellshrauni,
skammt vestan við núverandi
þjóðveg, voru Kálfagerðisbræð
ur hálshöggnir árið 1751.
Torfi á Klúkum í Hrafnagils-
hreppi var síðasti maður í
þeirri sveit, sem orð fékk fyiir
kukl. Þar bjó til skamms tíma
annar maður sérkennilegur,
Kári veðurspámaður, sem mik-
ið orð fór af. Frá Botni er Lárus
Rist og gaf hann Akureyri jörð
ina.
Norðan við Reykhús er Konu
klöpp og liggur vegurinn þar.
Sögur segja frá presti einum á
Hrafnagili, sem jafnan hafði
Félagsheimilið Laugarborg á Hrafnagili.
Hrafnagil er þekktur staður að
fornu og nýju. Þar var kirkja
og prestsetur og náði sóknin þá
norður að Glerá á Akureyri og
fram í Espihól. Nú er þar stór-
býli. Þar bjó lengi Hólmgeir
Þorsteinsson og nú Húnvetning
urinn Hjalti Jósefsson. Á næsta
bæ, Stokkahlöðum, bjó Rósa
Einarsdóttir og hennar systkini.
Þar var snemma fagur trjá-
garður. Yngsta félagsheimilið í
sveitunum framan Akureyrar
er á Hrafnagili og heitir Laugar
borg. Þangað leggja margir leið
sína um helgar og gera sér glað
an dag. Þar er barnaskóli
hreppsins í gamla samkomuhús
inu og þar er ákveðið að byggja
tmglingaskóla fyrir fjóra
hreppa. Sundlaug var ]mr
byggð við heita uppsprettu fyr-
ir löngu og þar vitnar gamall
og stórvaxinn skógarreitur um
hugsjónir ungmennafélaga á
sínum tíma.
ið skipt í tvær jarðir, liggur
vegurinn upp til efri bæjanna
og síðan í sveig suður og allt til
Hvassafells í Saurbæjarhreppi.
Býlin í Grundartorfunni, sem
fyrrum munu hafa verið hjá-
leigur og kot, eru sum komin í
tölu stórbýla, svo sem víða hef-
ur orðið.
Sigfús hét maður og bjó á
Grund. Hann kunni ýmislegt
fyrir sér. Honum var sendur
draugur, en hann sendi annan
í móti og mættust þeir í dæld
nokkurri við gamla veginn
neðanundh- brekkunni, sem er
á mex-kjum Dvergstaða og Hóls
húsa. Áttu sendingarnar þar
harðan leik og ekki friðsamleg-
an. Heitir dæld þessi síðan
Djöfladæld. Frá Dvergsstöðum
er „Dvergur“ sá, sem oft og
skemmtilega yrkir, og hefur
Dagur birt ýms þeirra Ijóða.
Á Stprhólsleiti hefur til
skamms tíma þótt ókyrrt nokk-
(Ljósm.: E. D.)
þar viðkomu, er hann var á
ferð og hafði tal af huldukonu
er þar bjó. Gekk hann með
henni í klöppina og þá af
henni góðgjöi'ðir margar.
Nokkur silungur hefur jafnan
verið í Eyjafjarðará, einkum
sjógengin bleikja en einnig svo
lítið af laxi. En á hveiju ári
flæðir áin yfir bakka sína og er
þá ótrúlega breið og vatnsmikil.
í slíkum ham ber hún vel á
engjar þær, sem að henni liggja
og voru fyrrum aðalheyskapar-
lönd bænda, og jók grasvöxtinn.
Rúmlega 30 bændur í Hrafna
gilshreppi sendu sl. ár fast að
2 milljónum lítra mjólkur til
Mjólkursamlags KEA á Akur-
eyri. Sýnir það, að ekki er kota
búskapur þar í sveit. Og allir
vona, að eyfirzkir bændur verði
áfram í Iandsins beztu bænda
röð svo sem verið hefur og að
þeir haldi andlegri reisn sinni í
hinum miklu búörmum.
Eyfirðingar hafa verið félags
hyggjumenn í seinni tíð. Þar
eru íbúar Hrafnagilshrepps eng
ir eftirbátar. Kaupfélag Eyfirð-
inga á stofni’ætur í þeirri sveit,
einnig Gefjun og Mjólkursam-
lag KEA. Og Eyfirðingar hafa
uppskorið eins og þeir sáðu í
þessum efnum. Engin stöx-f
þeirra hafa borið meiri ávöxt
en félagsmálastörfin, þeim sjálf
um til handa og möi-gum öðr-
um. En einmitt þetta ber fyi'st
af öllu að hafa í huga þegar
rætt er um hinar fögru Eyja-
fjarðarbyggðir og hið dugmikla
fólk, sem þar lifir og starfai’.
Hér hefur vei’ið farið fljótt
yfir sögu, enda ekki á ferðinni
nein skýrslugerð fyrir Hrafna-
gilshrepp, en nöfn bænda og
bæja fara hér á eftir.
í neðri bæjarröðinni í Hrafna
gilshreppi eru þessir. bæir
talið norðan frá: Litli-Hvamm-
ur, þar býr Jóhann Pálmason
áður bóndi á Teigi, Hvammur,
bóndi Snorri Halldórsson, þar
bjó áður Halldór Guðlaugsson
faðir hans, lengi oddviti. Á
Ytragili býr Helgi Jakobsson,
en áður Ki’istján Skjóldal og er
Helgi tengdasonur hans. Her-
mxmdur Friðriksson og Brynj-
ólfur bróðir hans hafa búið
á Syðragili. Stefán Þórðarson
býr á Teigi, er ráðunautur Bún
aðai-sEimbandsins og stundar
fiskirækt heima hjá sér. í Reyk
húsum býr Jón, sonur Hall-
gríms Kristinssonar, og á Krist
nesi Aðalsteinn Jónsson, þing-
eyskur að ætt, og garðyrkju-
bóndinn Hreiðar í Lauga-
brekku. Snorri Ólafsson yfir-
læknir hefur mannflest heimili
þar sem Kristneshæli er. Þar er
ráðsmaður Eiríkur Bi’ynjólfs-
son og mai-gt annað starfsfólk.
Á Kroppi bjó fyrrum Davíð
hreppstjóri Jónsson en nú
Steingrímur Guðjónsson, og
Eii’íkur Hi'eiðai’sson endui’-
byggði Grísará. Er þá komið að
sögustaðnum Hi’afnagili. Þar
býr nú Hjalti Jósefsson, Hún-
vetningur. Rósa Einarsdóttir og
systkini hennar bjuggu lengi á
Stokkahlöðum, en nú Rafn
Helgason. Á þeim bæ var síðast
malað koi’n í koi’nmyllu við
bæjarlæk þar í sveit. Jón Jó-
hannesson býr á Stórhóli,
tengdasonur Kristins, sem þar
bjó og þar er ennþá, og á Litla-
hóli býr Vestfirðingurinn Jón
Jensson, en áður Vilhjálmur Jó
hannesson og Páll Rist. Karl
Frímannsson býr á Dvergsstöð
um, og Helgi Schiöth í Hóls-
húsum en Reynir sonur hans á
nýbýlinu Hólshúsum II. Á
Grxmd I býr Gísli Björnsson
hreppstjóri, á Grund II Snæ-
bjöm Sigurðsson og á Toi’fum
Helgi Sigurjónsson.
í efri bæjarröð hreppsins eru
Vaglir nyrzt og býr þar Magnús
Benediktsson og systkini hans.
Á Botni Matthías Frímannsson
og a Hranastöðum Ingibjöi’g
Guðmundsdóttir, ekkja, ásamt
bömum sínum. Guðlaugur Hall
dórsson frá Hvammi býr í
Merkigili og Haraldur Hannes-
son í Víðigerði. Tryggvi Kjart-
ansson frá Miklagarði býr í Mið
húsum, og Egill Halldórsson í
(Framhald á blaðsíðu 7.)
5
•tiiiiititiiiiiiiiiiiitiiiiiiíiriiiiiiiiriiimiiitriiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiimiiiiiiiimiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitii|i« i ■■ ■ I
JÓNAS JÓNSSON
= RÁÐUNAUTUR 1
fm '■ LANDSMÁLAÞÁTIUR |
II |
•i>iiiiii iiiiii iii iii iii ii iiiiii
FORDÆMI N
ÍSLENDINGAR hafa löngum
sótt ráð og fyrirmyndir, bæði
góðar og slæmar, til annarra
þjóða.
Einkum er margt í löggjöf
okkar og þjóðfélagsháttum sótt
til Norðurlanda, og ekki hvað
sízt til Noregs, og er sjálfsagt
mest af því til bóta. Þetta er
eðlilegur hlutur, svo margt er
skylt með þjóðunum, og hvei’gi
finnum við fleii’a, sem við get-
um heimfært nær beint: til okk-
ar, en einmitt þar.
Noregur stendur, eins og hin-
ar Noi’ðui'landaþjóðimar, í allra
fi'emstu röð þjóða heimsins í
félagslegu tilliti.
Á stæi’ð og ríkidæmi okkar
og Norðmanna er munurinn
heldur ekki svo geysilegur, að
það geri allan samanburð von-
lausan. (Landið er rúmlega
þrisvar sinnum stærra, en þjóð
in er um 18 sinnum fjölmenn-
ari, eða sex sinnum þéttbýlla,
þar en hér).
Löndunum svipar saman í
því, að þau ei’u stór og strjálbýl,
torfær og erfitt að gera góðar
samgöngur. , _
Gæði þehra beggja etu dreifð
og nýtast ekki án erfiðis og
dreifðrar búsetu. Algjör sjálfs-
bjargarbúskapur við lands- og
sjávar-gagn með fjölhreyttum
heimilisiðnaði hefur tíðkazt í
Noregi langt fram á okkar öld.
En hraðfai-a breytingar yfir til
verzlunai’búskapar og iðnþróun
ar hafa skapað ójafnvægi í
byggðinni og geysilega aðsókn
að höfuðborgai’svæðinu.
Oft er það svo, að við trúum
betur hlutunum, þegar við sjá-
um þá hjá öðrum, en þó að
reynt sé að skyggnast í eigin
barm.
Hér skal því byrjað á því að
skýra nokkuð frá viðhorfi Norð
manna til þess, sem þeir kalla
„byggðamál“ og „byggða-
stefnu“, en það nota þeir um
það, sem hér hefur tíðast verið
nefnt „jafnvægi í byggð- lands-
ins.“
Það er alkunna, hve Norð-
menn voi’U hart leiknir við lok
stríðsins, atvlnnuvegir voru þar
allir í molum, en auk þess var
stór hluti landsins, Norður-
Noregru’, í bókstaflegri merk-
ingu, lagður í auðn, — þar stóð
ekki steinn yfir steini, bygging-
ar voru brenndar, brýr sprengd
ar og fólkið flutt burt. Þannig
skildu Þjóðverjar við landið, er
þeir hörfuðu þar undan Rúss-
um.
Norðmenn hófu þó uppbygg-
ingu þar, eins og aimai-s staðar
í landinu, og fólkið flutti aftur
til sinna gömlu héraða.
Um 1950 mun endurbyggingu
íbúðarhúsnæðis að miklu leyti
hafa verið lokið, en mikið var
eftir við að byggja upp atvinnu
tækin. Lífskjör voru þar erfið-
ari og atvinnumöguleikar
minni en annars staðar í land-
inu.
Strax 1948 var byi-jað á svo-
kallaðri svæðaskipulagningu og
áætlanagerð fyrir áframhald-
andi uppbyggingu í Norður-
Noregi. Byi’jað var á því að
kanna möguleika hinna ein-
stöku svæða. Upp úr þessu
spratt svo hin fræga „Áætlun
um framkvæmdir í Norður-
ORÐMANNA í
Noregi." (Urbyggningsprogram
met for Nord-Norge).
Grundvallarforsendur þess,
að áætlunin var gerð, voru
þessar:
1. Það var almennt viður-
kennd stefna, að allir ættu að
njóta sem jafnastra lífskjara,
hvar seni þeir byggju í land-
inu, og hafa sem svipaðasta
möguleika til tekna, atvinnuör-
yggis og lífsþæginda.
2. Að það sé þjóðfélaginu hag
kvæmt í heild að byggja allt
landið.
3. Að þcssu marki verði ekki
náð, nema með sérstökum að-
gerðum hins opinbera til að
bæta atvinnuástand í: vissunt
landshlutum og hjálpa þar ein
staklingum og félögum til að
byggja upp atvinnulífið.
Aðferðimar, sem við þetta
átti að hafa, voru: 1. Stofnaður
var sjóður, sem fékk 100 millj.
n .kr. frá ríkinu og leyfi til að
taka aðrar 100 millj. n. kr. að
láni.
Sjóðurinn mátti verja fé til
eftirfarandi:
a. Rannsókna á möguleik-
um fyrir nýjar atvinnugreinar
og atvinnutæki.
b. Skipulagningar fyrir ný at
vinnutæki.
c. Til lána til nýrra atvinnu-
tækja, sem veitt væru eftir að
aðrir lánamöguleikar væru full
nýttir, lánin væru yfirleitt til
20 ára, og með venjulegum vöxt
um, en þó mátti Iækka vexti og
gefa eftir í vissum tilfellum
bæði vexti og afborganh- í á-
kveðinn tíma.
e. Sjóðurinn gekk í ábyrgð
fyrir lánum frá öðrum lána-
stofnunum fyrir allt að 50 millj.
n. kr.
B. Settar voru reglur um
það, að fyrirtæki- mættu draga
frá til skatts fé, sem þau verðu
til að skapa aukinn atvinnu-
rekstur í Norður-Noregi. Margs
konar fleiri skattfríðindi voru
gefin.
C. Ríkið lagið auk þess fram
fé, 95 millj. n. kr. til sérstakra
framkvæmda á vegum þess í
Norður-Noregi. 86 milí. kr.
voru þá og lagðar fram úr mót-
virðissjóði (Marshallfé). Um
beinan þátt ríkisvaldsins í upp-
byggingunni segir svo í frásögn
af áætluninni:
„Það er hlutverk þess opin-
bera að búa þannig í haginn, að
einstaklingunum og félagssam-
tökum þeirra verði kleift að not
færa sér möguleika landsins.
Þetta.verður fólgið í samgöngu
bótum, byggingu raforkuvera,
lækkun vaxta og eftirgjöf af lán
um, tæknilegum og faglegum
rannsóknum og áætlunum, og
ekki hvað sízt fræðslu og fag-
legri þjálfun vinnuaflsins.“
í allt lagði norska þingið fram
406 millj. norskra króna til um-
ráða fyrir sjóðinn á fyrsta ári.
Gengið var frá lögum um
Norður-Noregs-áætlunina í
byrjun árs 1952, og átti hún að
gilda til 1960.
Uppbyggingin náði til allra
atvinnugreina. Nefnt er land-
búnaður, fiskveiðar, iðnaður,
námugröftur, siglingar, flutn-
ingúr, ferðamannaþjónusta o. fl.
Sérstaklega vildu þeir leggja
(Framhald á blaðsíðu 7)