Dagur - 17.04.1980, Qupperneq 5

Útgefandi: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
Skrifstofur: Tryggvabraut 12, Akureyri
Ritstjórnarsimar: 24166 og 23207
Sími auglýsinga og afgreiöslu: 24167
Ritstjóri (ábm.): HERMANN SVEINBJÖRNSSON
Blaðamaður: ÁSKELL ÞÓRISSON
Augl. og afgr.: JOHANN KARL SIGURÐSSON
Prentun: Prentverk Odds Björnssonar hf.
Semja á um
heildarlausn
í Jan Mayen-
málinu
Fyrstu lotu samningaviðræðn-
anna um Jan Mayen milli íslend-
inga og Norðmanna er nú lokið.
Næsti fundur hefur verið ákveðinn
í Osló 7. maí. Það ætti ekki að
koma neinum á óvart, þó að nið-
urstaða hafi ekki fengist í þessari
lotu, en það eru hins vegar nokkur
vonbrigði. íslensku samninga-
nefndarmennirnir hafa sagt að
þessum fyrstu viðræðufundum
loknum, að nokkuð hafi þokað í
samkomulagsátt og að góður andi
hafi ríkt á fundunum, þó að ekki
hafi fengist niðurstaða um efnis-
atriði.
Hér er um gífurlega flókið
vandamál að ræða og sú afstaða
sjávarútvegsráðherra og fleiri, að
vilja leysa málið í heiid er hárrétt.
Samkomulag um fiskveiðihliðina
á málinu á að haldast í hendur við
lausn á landgrunnsmálinu. Svo
má ekki fara, að Norðmenn geti
fært út fiskveiði og efnahagslög-
sögu sína í framhaldi af einhverju
samkomuiagi um skiptingu aflans
á Jan Mayensvæðinu. Réttur okk-
ar til landsgrunnsins og lausn
þess máls er óaðskiljanlegur liður
í heildarlausninni.
islendingar eiga að standa fast
á þeirri kröfu að strandríki eigi að
öðlast nýtingarrétt á landgrunninu
lengra út frá eigin ströndum, en
efnahagslögsagan nær, en sú
skoðun hefur átt vaxandi fylgi að
fagna á Hafréttarráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna. Norðmenn hafa
nú linast á miðlínusjónarmiðinu,
sem þeir héidu til streitu, þegar
upphaflega var farið að ræða
þessi mál. Þeir vita, að þeir geta
ekki staðið til lengdar á móti kröf-
um okkar um réttinn til land-
grunnsins. Við megum því ekki
flana að neinu og ekki iáta óttan
vegna væntanlegrar útfærslu við
Grænland hafa of mikil áhrif á
gang mála. Réttur Norðmanna er
vafasamur og þess vegna er það
þeim mikið kappsmál að færa
efnahagslögsögu sína út sem
allra fyrst.
Þó að sagt sé, að andinn í við-
ræðunum hafi verið góður og
þokast hafi í samkomulagsátt, er
nær fullvíst, að við megum vænta
mjög harðorðra yfirlýsinga frá
Noregi á þeim tíma sem líður fram
að næsta samningafundi. Hags-
munahópar og stjórnmálamenn í
Noregi eiga eftir að hafa hátt og
jafnvel í hótunum, í þeim tilgangi
að veikja þrek okkar. Svörum í
sömu mynt. Rétturinn er okkar og
tíminn vinnur með okkur.
Það er ýmislegt sem stingur i augu
þegar maður kemur norðan af ts-
landi hingað í heimsmenninguna í
Kanada. Sumt af þessu eru áberandi
hlutir svo sem landslag, veðurfar,
fólk og mannvirki. En það eru líka
ýmis smáatriði, sem maður tekur
eftir fyrslu dagana. í fyrsla skipti
sem maður kemur til einhvers fram-
andi lands, en síðan venst maður
þeim og hœttir að taka eftir þeim.
Áður en ég gleymi slikum atriðum
langar mig til að nefna nokkur
þeirra.
Ég tók fljótt eftir þvi hvað Kan
adamenn voru óformlegir og blátt
áfram. Fyrst heilsaði ég og kvaddi
alla með handabandi, en komst fljótt
að því að sumir áttuðu sig ekkert á
því hvað ég var að gera þegar ég rétti
fram höndina. Þeir sögu bara „hœ“
þegar ég heilsaði þeim og „bœ“þeg-
ar ég kvaddi þá, og ég gat átt það á
hœttu að standa eins og nátttröll
með höndina út í loftið. Heppinn var
ég að heilsa og kveðja ekki alla með
rembingskossi líkt og sumir gera
heima.
Sömuleiðis kom það mér á óvart
að Kanadamenn nota fingurna
rneira við borðhaldið en við Islend-
ingar gerum yfirleitt. Við borðum
allt með hnifapörum, en þeir eru
ófeimnir, jafnve! í finni veislum, við
að sleppa hnífnum og nota bara
gaffalinn eða jafnvel Guðsgafflana.
í samrœmi við þetta urðum við
undrandi, í einhverju fyrsta heim-
boðinu, þegar við allt i einu áttuðum
okkur á því að við hjónin sátum
hátíðlega í hœgindastólunum, en
flestir aðrir sátu með kaffibollana á
teppalögðu gólfinu og virtust vanari
því og una sér best þar. Þetta þœtti
líklega ósiður heima.
Ýmis smáatriði í húsunum koma
manni undarlega fyrir sjónir. Kló-
settskálarnar hér eru þannig að þœr
eru hálffullar af vatni, ekki með ör-
lítilli vatnslögg í botninum líkt og
algengast er á Islandi. Er mér nœst
að halda að tiskan á íslandi Iþessum
efnum skapist af því hvað Sam-
bandið eða kaupmaðurinn hefur
byrjað á að flytja inn. Hér er jafnvel
klósettpappírinn framandi, en ég
reyni ekki að lýsa kostum hans og
göllum nánar. Gluggar á húsum eru
oft opnaðir þannig að þeim er rennt
til hliðar í falsi, og ég er hrœddur um
að hið lárétta, íslenska regn myndi
fljótt smjúga inn um þá. Ofnar sjást
hér varla í húsum, nema helst ofnar
um mínum og mest reið á að vera
frambœrilegur fulltrúi íslands (þetta
hefði verið enn tilfinnanlegra ef ég
hefði heilsað þeim öllum með kossi).
Þegar við verslum hér eru vörurn-
ar yfirleitt settar i bréfpoka, ekki
plastpoka eins og heima. Þetta er
raunar eðlilegt í þessu landi skóg-
anna, að nota innlenda framleiðslu,
til að brenna viði í, en þeir hafa fœrst
mjög í vöxt I orkukreppunni. Hús
eru yfirleitt hituð þannig að loft er
hitað með olíu eða gasi, og því síðan
blásið eftir stokkum í öll herbergi. í
stað ofna sjást því aðeins örlitlar
ristar niður við gólf þar sem loftið
streymir inn I herbergin. Þetta loft er
oft mjög þurrt og er því algengt að
menn hafi rakavélar í svefnher-
bergjunum. Rakavélarnar dreifa
raka í loftið og hindra ofþornun og
óþœgindi í nefi og hálsi. Hér eru allir
rafmagnstenglar fyrir flatar klœr,
ekkifyrir sívalar eins og algengast er
á tslandi. Rafmagnið sem úr tengl-
unum kemur er ekki 220 volt heldur
110 volt. Þessi mismunur olli þvi að
éggat ekki notað rakvélina mina hér
fyrstu tvo dagana og var því órak-
aður einmitt þegar ég var kynntur
fyrir vœntanlegum samstarfsfélög-
auk þess sem pappírinn fúnar og
rotnar i náttúrunni og veldur þar
minni spjöllum en plastið. Hinu er
þó ekki að neita að plastpokarnir
heima voru handhagir og gagnlegir
tilýmissa nota, bréfpokarnir hér eru
haldlausir og ekki til varanlegs
brúks. Við erum þvi plastpokalaus,
en vorum þó svo heppin að koma
með nokkra að heiman, og núna rétt
um daginn labbaði ég um strœti
Ottawa með bœkur í plastpoka
merktum Kaupfélagi Skagfirðinga.
Má segja að víða berist hróður
kaupfélaganna, en varla á ég þó von
á að þessi auglýsing verði Kaupfé-
lagi Skagfirðinga lil mikils gagns
hér í samkeppni við risafyrirtœki á
borð við Hudson Bay Campany.
í samrœðum við Kanadamenn
veldur það oft örðugleikum að þeir
nota aðrar mœlieiningar en við.
Hitastig er mœl: í Farenheitgrúðum
í stað Celsiusgráða .og þar sem. yið
notum metrakerfið nota'þeir lomm-
ur,fet ogmílur. Hér er.þyngdmceld i
únsum og pundum (sem erekki hálft
kíló) og í stað lítra nöla.þeir.'gallon.
Þeir eru þó að taka metrakerfið. i
notkun, en það tekur kynslóð að
breyta sliku. Kanadamqpn segjwað
eðlilegur likamshiti ' sé nær 100°
(Farenheit) og hœð meðalmannsins
er fimm fet fjórar og treikvarttomm-
ur. Umrœður geta því-orðið nokkuð
stirðar þegar annar aðiUnn er-. í
metra- og Celsiuskerfinu en hinn í
feta- og Farenheitkerfmu, ef \fléstir
ganga með skala til að éreýia iir
einni einingu í aðra iog ef báðir
aðiljar hjálpast aðvgengur þetta
sœmilega.
Þegar Kanadamenn skrifa póst-
fang, skrifa þeir húsnúmerið á und-
an götunafninu, en ekki.ú eftirþví
eins og við gerum heima. Hafnar-
strœti 110 er hér skrifað 110. Hafn-
arstrœti. Verð ég að viðurkenna að
kanadiski siðurinn erað vissu leyti
rökréttari. Sé póstfangið lesiðrfrá
upphafi er byrjað á áð lesa smáat-
riðin, nafn einstaklingsins, en endað
á stœrsta atriðinu, landinu. Það er
því eðlilegt að lesa húsnúmer.ið á
undan götunafninu, sem er stœrri
heild.
Útlendingum finnstls hafnakerfi
okkar undarlegt. Ég held reyndar
sjálfur að við höfum besta.nttfnakerfi
í heimi, en þeim sem ekkv erú Vanir
þvi finnst það ruglingslegt. Þeir telja
það ruglingslegt að allir aðiljar
sömu fjölskyldu hafi ekki sama eft-
irnafn. Ég tel að hins vegar megin-
kost á okkar nafnakerfi að konur
haldi sínu föðurnafni og breyti því
ekki þegar giftast eins og.hér gerist.
Útlendingum finnst það líka undarr
legt að mönnum skuli. vera raðað
eftir fornöfnum en ekki eftirnöfnum
í íslensku simaskránni, Á íslandi er
maðurinn einstaklingur og þekktur
sem slíkur, erlendis er hann hluti af
fjölskyldu. En sinn er siður i landi
hverju og hverjum þ.ykir sinn fugl
(siður) fegurstur.
Bændur geta alls ekki
lokað vegna veikinda
Athugasemd um forfalla- og afleysingaþjónustu í sveitum
Forfalla- og
afleysingaþjónusta
í sveitum
Vegna misskilnings og villandi
upplýsinga sem fram hafa komið í
fjölmiðlum að undanförnu varð-
andi fyrirhugaða forfallaþjónustu í
sveitum, vill Stéttarsamband
bænda benda á eftirfarandi:
Félagsmálapakki
Þann 1. desember 1978 gáfu
bændur eftir 3% af þeirri launa-
hækkun, sem þá átti að koma til
framkvæmda eins og aðrir laun-
þegar í landinu. I staðinn beitti
ríkisstjórnin sér fyrir ýmsum fé-
lagslegum aðgerðum til hagsbóta
fyrir launþega og bændur fengu
fyrirheit um setningu laga um for-
falla- og afleysingaþjónustu í sveit-
um, og voru þau samþ. í maí s.l.
Félagsmálapakkar annarra stétta
munu þegar fyrir nokkru komnir til
framkvæmda en forfallaþjónustan
er enn ekki tekin til starfa.
Hver borgar?
Heimilt er að ráða að hámarki 60
afleysingamenn eða 1 fyrir hver 75
sveitaheimili í landinu. Afleys-
ingamennirnir verða ekki starfs-
menn ríkisins heldur búnaðarsam-
bandanna á hverjum stað. Hins
vegar skal ríkissjóður skv. lögunum
leggja fram fé til að greiða föst
mánaðarlaun afleysingamanna,
þ.e. fyrir 40 st. vinnuviku. Við-
komandi bóndi greiðir ferða-
kostnað afleysingamannsins og yf-
irvinnu sem um kann að semjast.
Einnig skulu þeir hafa frítt fæði og
húsnæði hjá viðkomandi bónda.
Útgjöld ríkissjóðs vegna starf-
seminnar eru áætluð kr. 4.7 millj. á
ári fyrir hvern starfsmann miðað
við verðlag 1. mars s.l. eða kr. 282
miilj. ef starfsemin væri komin í
fullan gang. Auk þess greiðir ríkis-
sjóður kostnað við yfirstjórn starf-
seminnar sem er áætlaður kr. 5-8
millj. á ári. Samtals verður því
kostnaður ríkissjóðs um 290 millj. á
ári m.v. núgildandi verðlag eða
65.900 kr. á hvern starfandi bónda í
landinu. Til samanburðar má geta
þess að launahækkun sú sem
bændur afsöluðu sér í des. 1978
nam um kr. 181.00 að meðaltali á
hvern bónda, sem neytendur hefðu
annars orðið að greiða í hærra
verðlagi búvara. 3% hækkun á
launalið verðlagsgrundvallarins nú
næmi um kr. 300.000. Útgjöld rík-
issjóðs til forfallaþjónustunnar eru
því miklum mun lægri fjárhæð en
bændur landsins haf gefið eftir af
launum sínum í þessu sambandi.
Aðeins í veikinda-
og slysatilfellum
Forfallaþjónustunni er ætlað að
veita tímabundna vinnuaðstoð við
nauðsynleg bús- og heimilisstörf
þegar veikindi, slys eða önnur for-
föll ber að höndum en veitir hins
vegar enga aðstoð fari bóndi í orlof
eða bregði sér frá búi af öðrum or-
sökum.
Allir bændur og þeir sem veita
búum forstöðu og makar þeirra
eiga rétt á aðstoð enda hafi þeir
meiri hluta tekna sinna af land-
búnaði og séu aðilar að Lífeyris-
sjóði bænda.
Þeir bændur sem hafa meirihluta
tekna sinna af öðru en landbúnaði
hafa hlutfallslega minni rétt.
Hámarkstími, sem bóndi getur
haft afleysingamann á framan-
greindum kjörum er 24 dagar á ári.
Sama gildir um maka hans.
Þó er heimilt, ef ekki er þörf fyrir
afleysingamanninn annars staðar,
að framlengja dvöl hans eða ráða
hann til almennra bústarfa hjá
bændum, en þá greiðir viðkomandi
bóndi allan kostnað.
Hvers vegna
bændur?
Starf bóndans hefur þá sérstöðu,
að húsdýrin þurfa daglega umönn-
un á hverju sem gengur. Bóndinn
getur ekki „lokað vegna veikinda“.
Hingað til hafa bændur leitað til
nágrannanna eða sinna nánustu í
veikindatilfellum, eða, sem e.t.v. er
algengast, sinnt bústörfunum þótt
sjúkir væru.
Frá sjónarmiði neytenda ætti
það að vera mikilvægt öryggisatriði
að tryggt sé að menn neyðist ekki til
að vinna sjúkir við matvælafram-
leiðslu.
Vegna fólksfæðar i . sveitum
verður æ erfiðara að fá hjálp ná-
granna og skyldmenna; Það er því
mjög aðkallandi að koma æskipu-
legri forfallaþjónustu í sveitum. í
nágrannalöndum okkar hefurslíkri
starfsemi þegar fyrir nokkru verið
komið á fót og er þar kostuð á
svipaðan hátt og hér er ætlunin að
gera.
Lögin um forfalla- óg afleys-
ingaþjónustu í sveifum . eiga' að
koma til framkvæmda áþessu og
næsta ári.
1 nýframkomnu fjárlagaffum-
varpi er gert ráð fyrir.46,millj.,kr,.
framlagi til starfseminnat. sem
nægir fyrir árslaunum uiþ.b. 40;
starfsmanna.
Leiðrétting
Niðurlag minningargreíhait.um. Jön
K. Níelsson frá Berunesu var rangt
í síðasta blaði og birtist .þi'íjétthéi; .
Hann var enginn brimbr.jótur,. í
lífi eða starfi, en góður liðsmaðut á
fjölþættum vettvangi atvihhulífsihs.
í þeirri dugmiklu sveitmaniia^.sern,
kennd er við aldamótoglJauk ár^
angursríkara dagsverki'.en aðrar
kynslóðir í landi okkap Ljúft.ef og:
skylt við leiðarlok að þakfca'öllutn'i ■
þessari heiðurssveit. Um'ierðsEndi'
ég Petreu Jónsdótturnogibörnum:
hennar hlýjar samúðarkveðjur.ii':'
4.DAGUR
Lífeyrisþegar samvinnufélaganna:
Haldið hópinn!
Mætið á fund á sumardaginn fyrsta
Þó að þið hafið nú þegar fengið
fundarboð, þykir rétt að hvetja
ykkur til að mæta í Félagsborg á
sumardaginn fyrsta 24. apríl klukk-
an 2 e.h.
Það skal tekið fram að þessi
fundur er einnig fyrir lífeyrisþega
K.E.A. þó það hafi fallið niður í
fundarboði og biður stjórnin af-
sökunar á þeim mistökum. Eins og
sjá má er dagskrá fundarins all
fjölbreytt og varðar alla lífeyris-
þega.
Það getur varla farið á milli mála
að þörf er á því að lífeyrisþegar
hittist, kynnist og geri sér grein fyrir
sínum málum. Oft er það svo að
þegar starfsmaður lætur af störfum
vegna aldurs eða örorku er það
ekki sársaukalaust fyrir þann sem
er heilsugóður og treystir sér til að
gegna störfum eitthvað lengur.
Ekki nóg með það heldur fer of oft
svo að margir einangrast og „detta“
úr tengslum við sitt samstarfsfólk
og fyrirtæki.
Á þessu mætti ráða nokkra bót ef
S.Í.S. og K.E.A. kæmu til móts við
okkur með fræðslu og kynningu, en
til þess að það geti orðið að veru-
leika verða lífeyrisþegar að sýna
áhuga og skilning.
Með því að vera eða gerast þátt-
takendur í Félagi lífeyrisþega sam-
vinnufélaganna getum við unnið
að þeim og öðrum áhugamálum
okkar.
Höfum það líka í huga að þetta
er ekki dýr félagsskapur því hingað
til hefur hann ekki kostað lífeyris-
þega nein fjárútlát, því að Starfs-
mannafélög K.E.A. og S.f.S. hafa
staðið við bakið á okkur.
Ætli það sé nokkuð ofsagt að
lífeyrisþegar hafi skilað sínum
starfsdegi með sóma og þurfi því
ekki að beiðast afsökunar á því þó
að þeir eldist og verði þess vegna að
víkja fyrir yngra fólki. Ekki mega
þeir heldur verða svo lítillátir að
þeir telji best fara á því að ekkert á
þeim beri og þeir gleymist sem
fyrst. Höldum því hópinn og mæt-
um öll, ef mögulegt er, í Félagsborg
á sumardaginn fyrsta!
Rétt er að benda á það, ef ein-
hverjir eiga erfitt með að ganga
stigana upp í salinn, er hægt að fara
inn að vestan, frá götunni.
F.h. stjórnarinnar,
Jón og Reynir.
Gengið á reka
Gamanleikur
í þrem þáttum
eftir Jean
McConnell
Leikstjóri Jóhann
Ögmundsson
Aðstoðarleikstjóri
Birgir Þórðarson
Leikendur eru 11
í 12 hlutverkum
Nú á dögunum sýndu Leikfélag
Öngulsstaðahrepps og UMF Ár-
roðinn sjónleikinn Gengið á reka
eftir Jean Mc Connell. I Önguls-
staðahreppi hefir lengi verið iðk-
úð leiklist — jafnvel meir en í
öðrum sveitum. Hin síðustu ár
hefir þessi hefð nokkuð rofnað en
nú er þráðurinn tekinn upp að
nýju.
Verkefnið er í þetta sinn gam-
anleikur — óvenjulega fyndinn
án þess að vera gersamlega al-
vörulaust grín. Oft er meiri vandi
en sýnist að færa upp slíka leiki
svo vel fari og eru margar gryfjur
handa óvönu fólki að falla í.
I þessari sýningu koma fram
ellefu leikarar en aðeins tveir
þeirra munu hafa leikið nokkuð
sem heitir fyrr en þetta. Að
óreyndu mætti búast við að tals-
verður viðvaningsbragur yrði á
slíkri sýningu. Það er þó ekki hjá
þessum hópi. Eflaust er það að
verulegu leyti verk leikstjóra.
Jóhann ögmundsson hefirkomið
í kaupstað fyrr, eins og sagt er, og
er ekki að efa að hann hefir kennt
þessum hópi fjölmargt á skömm-
um tíma. Heildarsvipur yfir sýn-
ingunni er mjög góður og
frammistaða leikara ótrúlega
jafngóð. Erfitt er að nefna sum
nöfn en ekki önnur en mér er
ómögulegt annað en að geta Jó-
hanns Jóhannssonar. Hann er
nýliði en er þarna á sviði lengst af
sýningunni og leikur prýðilega
allan tímann. Hann er rétt um
tvítugt en leikur þarna karlskarf
af mikilli innlifun og öryggi svo
að merkilegt má kalla. Hrana-
skapurinn og sérhyggjan er svo
sem eins og meðfædd — nema
einu sinni — og ekki það síst
skilið, t.d. Rósa Árnadóttir —
kerling sem eldar grátt silfur við
karl þennan ellegar Kristján Jón-
asson sem leikur annan álíka gaur
af ísmeygilegri nákvæmni. Jón-
steinn Aðalsteinsson er sviðsvan-
astur í þessum hópi enda túlkar
hann ístöðulítinn guðsmann af
sérlegri snilld.
Hægra er að kenna boðorðin
en halda þau og nú hefi ég fallið í
þá freistni að nefna sum nöfn en
ekki önnur. Það ber þó ekki að
skoða sem gæðamat á leikendum
og frammistöðu þeirra. Eins og
áður er sagt er góður heildarsvip-
ur á sýningunni.
Þess vegna vil ég hvetja menn
til að aka fram í Freyvang og sjá
launfyndinn gamanleik sem þó er
ekki „botnlaus farsi“ eins og segir
í frétt frá aðstandendum. Hitt var
ekki tekið fram að sýningin er
verulega skemmtileg og vel gerð.
Takk fyrir mig.
Valdimar G.
Ungir handbolta-
menn
Dagur hefur ákveðið að kynna
lesendum blaðsins örlítið brot af
þeim fjölda, sem stundar íþróttir á
Akureyri. Það var nauðsynlegt að
velja og hafna, en um síðir komust
menn að þeirri niðurstöðu að
réttast væri að kynna yngri leik-
menn Þórs og K.A. í handbolta.
Þessir ungu karlar og konur
munu siðar meir verða undirstaða
íþróttalífsins á Akureyri og að
sögn þjálfara íþróttafélaganna er
framtíðin björt í þeim efnum.
Til þess að taka myndirnar fékk
Dagur þá félaga Ragnar Þor-
valdsson og Einar Pálma Árna-
son. Þeir hafa unnið ágælt verk og
eru þeim hér með færðar þakkir
fyrir það.
Fimmti flokkur KA í handknattleik 1980
þjálfari þjálfari.
Ámi Gíslason Rúnar öm Friðriksson Ámi V. Jóhannesson Baldvin Eiðsson Gunnar F. Kristjánsson Amar (Jnnarsson
Fmnur Sveinbjömsson Oskar Einarsson
• m
: m
Jóhannes Valgeirsson Vignir Þormóðsson Jón Kristjánsson Anton Pétursson
Fimmti flokkur Þórs í handknattleik 1980
Sigurgeir Sigurgeirsson ólafur Hilmarsson Kristinn Hrcinsson Magnús Hauksson Amljótur Davíðsson Sveinn Pálsson
Ingvar Þór Guðjónsson Ólafur Þorbjörasson Jóhann Samúelsson Hermann Karlsson Hlynur Birgisson Mikael Traustason
DAGUR.5