Dagur - 04.07.1980, Blaðsíða 3

Merkileg aðlögunarhœfni lífsins
MAÐUR OG
UMHVERFI
■ÉÉjÍL Hallgrímsson
Margir Akureyringar munu kann-
ast við „Krumma á kirkjuturnin-
um“, sem þar hefur komið sér upp
myndarlegri hreiðurdyngju úr
ýmsu tiltæku efni, sem hröfnum er
títt að nota. Ekki eru allir jafn
ánægðir með þessar tiltektir
krumma. Telja sumir hann rétt-
dræpan fyrir helgispjöll á okkar
fagra guðshúsi, auk þess að hann
hafi ekki fengið tilskilin leyfi hjá
bygginganefnd bæjarins etc. og
jafnvel sé ekki trútt um að hann
steli eggjum og ungum „saklausra"
fugla í bænum. Aðrir kunna vel við
kirkjuhrafninn og skoða hann
jafnvel sem tákn um guðlega náð.
Er það í samræmi við forna þjóðtrú
sbr. máltækið Guð launar fyrir
hrafninn. (Mér er nær að halda að
séra Pétur fylli þann flokk).
Vistfræðilega skoðað er þetta
dæmi um merkilega aðlögunar-
hæfni lífsins, því sjálfsagt hefur
Guðjón Samúelsson ekki hugsað
fyrir hrafnshreiðri á turninum þeg-
ar hann teiknaði hann. (Hins vegar
mun hann hafa reynt að líkja eftir
íslenzkum stuðlabergsklettum, og
það hefur hrafninn séð af sinni al-
kunnu skarpskyggni).
Á þetta er drepið vegna þess, að í
mörgum Evrópuríkjum fer nú fram
margvíslegur áróður til að minna á
villt dýr og jurtir og umhverfi
þeirra og þá ekki sizt til að minna á
viðhorf okkar mannanna til dýr-
anna og fá okkur til að endurskoða
það og endurmeta.
Hrafninn er eitt þeirra dýra, sem
oft verður fyrir aðkasti, vegna síns
„illa innrætis". Menn sem hafa séð
hann draga garnir úr lifandi kind-
um, eiga bágt með að gleyma því og
fyrirgefa það. Víða í grennd við
kaupstaði og þorp hefur hrafninum
líka fjölgað úr hófi fram, vegna
mikls útburðar á fisk- og sláturúr-
gangi, og þannig hefur hann orðið
að „vargfugli" eins og líka margir
máfar.
Hugtakið vargfugl lýsir vel við-
horfi okkar til vissra fuglategunda,
og ekki linnir samþykktum funda
og nefnda sem krefjast þess að
þessum fuglum sé fækkað og jafn-
vel „útrýmt". Slíkar útrýmingar-
herferðir eru svo sem ekki nýjar af
nálinni. í margar aldir höfum við
Islendingar keppst við að „útrýma"
refnum úr landinu, með þeim aug-
ljósa árangri að enn skipta refir á
íslandi nokkrum þúsundum.
Minknum átti að sjálfsögðu einnig
að útrýma fljótt og vel, en fróðir
menn telja að það hafi borið sára-
lítinn árangur. Með víðtækum
eitrunaraðgerðum hefur að vísu
tekist að útrýma rottum á vissum
einangruðum stöðum (t.d. í Flatey
á Breiðafirði), en víðast hvar eru
þær fljótar að spretta upp aftur eftir
útrýminguna.
Þrátt fyrir þennan takmarkaða
árangur eru enn til menn sem halda
að það sé ráð að útrýma selum við
ísland og gera samþykktir þar að
lútandi. Sé flett í gömlum Alþing-
istíðindum má sjá kröftugar ræður
gegn þeim „óargadýrum" sem
hreindýr kallast, og þau voru um
tíma lýst réttdræp samkvæmt lög-
um (enda átu þau öll fjallagrösin á
Austurlandi).
Einu dýri tókst íslendingum þó
að útrýma, sem alkunnugt er og
víða vitnað til í bókum um allan
heim, en það er geirfuglinn. Svo illa
vildi til að þegar honum var útrýmt
hér á landi hvarf hann einnig úr
tölu þeirra dýrategunda sem enn
lifa á jörðunni. Svo virðist einnig
sem það ætli að takast að útrýma
erninum.
Menn virðast hafa mikla til-
hneygingu til að búa sér til óvini.
Vegna fjarlægrar búsetu úti í
reginhafi, hafa íslendingar aldrei
átt neina raunverulega óvini, þótt
hundtyrkinn, Bretinn og Danskur-
inn hafi reyndar stundum verið
stimplaðir sem slikir. Hin með-
fædda mannvonska hefur því
einkum beinst gegn villidýrunum, á
fyrri tíð einkum gegn erni og ref, en
núna einkum gegn mink og rottu.
Alkunn er sú sögn, að hrafnarnir
skipti sér niður á bæina á haustin,
tveir og tveir í stað. Ef einhverjir
urðu afgangs voru þeir drepnir
þegar í stað, af hinum hröfnunum.
Hvort sem þessi saga er sönn eða
ekki, þá túlkar hún mikilvæg vist-
fræðileg sannindi. í fyrsta lagi:
Framboð fæðunnar (hér fjöldi
sveitabæja), ræður því hvað margir
hrafnar (mörg dýr), geta komist af.
í öðru lagi: hrafnarnir takmarka
sjálfir fjölda sin , án þess að menn
komi þar nærri. Þetta hvort tveggja
gildir raunar um öll villt dýr, hvar
sem er á jörðinni.
Ráðið til að fækka „vargfugli“ er
því ekki að murka hann niður með
haglaskothríð eða eitra fyrir hann,
heldur að minnka það geysilega
veisluborð, sem við menn höfum
búið honum með útburði á alls
kyns matarúrgangi. Sama á að
sjálfsögðu við um rottur og mýs,
a.m.k. að vissu marki.
Hvað snertir ref og mink, þá lifa
þau dýr að mestu leyti á fugli og
fiski, sem sjálf náttúran leggur
þeim til, og við getum því litlu ráðið
um stofnstærð þeirra. Dýrafræð-
ingar telja, að veiðarnar á þessum
dýrum breyti litlu um stofnstærð-
ina. Eins og flest önnur rándýr til-
einka þau sér ákveðin veiðisvæði,
sem þau verja fyrir kynbræðrum
sínum, og fer stærð þeirra eftir
fæðumagninu. Veiðarnar hafa fyrst
og fremst þau áhrif, að flest dýr fá
tækifæri til að fjölga sér, og við-
koman er það mikil að fljótt fyllist í
þau skörð sem „höggvið er úr“.
Veiðarnar eru því lítil nauðsyn.
Sú saga er sögð, að í þorpi einu í
Sviss hafi eitt sinn á miðöldum
verið mikill músagangur. Tóku þá
þorpsyfirvöldin sig til og settu rétt
yfir músunum, með verjendum og
sækjendum og öðru tilheyrandi.
Þar voru mýsnar dæmdar (auðvit-
að fjarverandi), útlægar úr þorpinu
fyrir sín margvíslegu spellvirki.
Ekki fylgir það sögunni, hvort
mýsnar létu sér dóminn að kenn-
ingu eða eða héldu uppteknum
hætti í þorpinu, en sagan er merki-
leg fyrir þá sök að hún vekur
spurningu um „rétt“ villtra dýra og
sambýlisdýra okkar, eða öllu held-
ur „rétt“ okkar til að fara með þau
eins og okkur líst. Þótt sagan sé
trúlega spunnin upp til að grínast
að svissneska „réttarfarinu“, þá er
ekki að vita nema hún vísi fram á
veginn og þess verði etv. ekki svo
langt að bíða að dýrin fái einnig
sinn rétt.
Áhorfendur doblaðir upp úr skónum
Þegar þessar línur eru settar á blað
hinn regnþrungna þjóðhátíðardag
1980, er tónlistarvertíð vorsins fyrir
nokkru um garð gengin. Þó þykir
mér ekki annað hlýða, en geta
þeirra tónlistarviðburða, sem ekki
náðu umfjöllun í síðasta þætti.
Fyrst verða þá fyrir píanótón-
leikar Martins Berkofskys.
Fram hefur komið, að hann telji
sig hafa orðið fyrir sérstökum
áhrifum yfirskilvitlegum á tónleik-
um hér. Um það getur hann einn
borið, en ljóst má vera þeim, sem
komið hafa á tónleika hans, að
hann gefur sig algjörlega á vald
viðfangsefnum sínum.
Á efnisskránni að þessu sinni
yfirgnæfði Frans Liszt aðra höf-
unda. Flestir áhugamenn um tón-
list hafa heyrt þess getið, hvernig
hann „doblaði áheyrendur upp úr
skónum" um Evrópu þvera og
endilanga á sínum tíma með glæsi-
mennsku sinni og snilld við hljóm-
borðið. Svo langt sem takmörkuð
þekking mín gerir mig dómbæran,
þá virðist Berkofsky ekkí standa
hinum horfna . snillingi langt
að baki á hinu tæknilega sviði, og
ég geri mér í hugarlund, að hann
lagi túlkun sína að því, sem ætla má
að Liszt hafi gert.
f þessu efni hlýtur hver að hafa
sinn persónulega smekk, en frá
mínum bæjardyrum séð orkar
túlkun þessi tvímælis. Allt þetta
stórviðri tilfinninga og tækni verk-
ar næstum því yfirþyrmandi. Þar
kom sónata Beethovens inn eins og
heiðríkja og stilla á undan þrumu-
veðrinu.
Sömu helgina hélt Söngfélagið
Gígjan árlega samsöngva sína.
Ekki þarf að efast um, að vel ög
samviskusamlega er að unnið, þar
sem Jakob Tryggvason leggur hönd
að verki um þjálfun og kórstjórn.
En óneitanlega leitaði sú hugsun á,
að áhugafólk um söng hér í bæ
dreifði kröftum sínum um of, þegar
horft var á þær söngsystur í Gígj-
unni að því er mig minnir 27 talsins
á söngpalli og jafnframt var hugsað
til tveggja karlakóra og tveggja
blandaðra kóra, sem hér starfa.
Fámenni sem þetta hlýtur að setja
kómum takmörk um túlkun og
verkefnaval. Nú er svo langt um
liðið, að ekki verður farið út í um-
sögn um meðferð einstakra laga.
TÓNLIST
eftir
Guðmund
Gunnarsson
Þess skal þó getið þeim Gígjukon-
um til góðs vitnisburðar, að þær
gáfu áheyrendum kost á viðfangs-
efnum utan hins allra venjulegasta
á söngskrám kóra.'Vil ég þar nefna
frumflutning á lagi sr. Ingólfs Þor-
valdssonar „Arita“ við texta Davíðs
Stefánssonar, hið eina lag, sem
þekkt er eftir höfundinn. Og ekki
má gleyma íslenska þjóðlaginu
„Hvart er Jón Jakobsson" þar sem
samræmi var milli lags og kímilegs
texta.
í sönghléi komu þær Helga
Alfreðsdóttir og Gunnfríður
Hreiðarsdóttir fram. Ekki þarf að
kynna þær fyrir söngunnendum
bæjarins. Þær eru ágætir fulltrúar
þess söngfólks hér í bæ, sem hefur
söngiðkun sína í hjáverkum, en
hefur náð að skipa sér við hlið at-
vinnufólks í listinni.
Svo leið ekki á löngu, uns kom að
þriðja tónlistarviðburðinum. Það
voru nemendatónleikar Tónlistar-
skólans í Akureyrarkirkju, þar sem
fram komu orgelnemendur og
hljómsveit skólans. Játað skal, að
mikill meirihluti þess tónlistar-
flutnings, sem skólinn efndi til
vegna starfsloka í vor fór fram hjá
þeim, sem þetta ritar. En ekki dylst
þeim sem hugleiðir, hve gífurlegt
starf, að mestu leyti ólaunað
áhugamannastarf, liggur þarna að
baki. Ekki þolir allur sá tónlistar-
flutningur strangar gæðakröfur og
gagnrýni. En til þess er heldur ekki
ætlast. Þarna er verið að sá í þá
jörð, sem síðar skal bera þéttan,
grænan grasflöt fjölmenns áhuga-
mannahóps og beinvaxin, tíguleg
tré túlkandi snillinga, sem væntan-
lega standa í blóma um þær
mundir, sem mín kynslóð hverfur
inn í skuggánna ríki.
3