Dagur - 29.01.1986, Side 8

8 - DAGUR - 29. janúar 1986
Sveitarstjómarlög
í brennipunkti
Núgildandi sveitarstjórnarlög eru að
verða 25 ára gömul. Þessi lög voru í
niörgum efnum vel úr garði gerð.
Ljóst er þó að þau þurfa endur-
skoðunar við, þar sem sum ákvæði
þeirra fá ekki staðist lengur.
Endurskoðun sveitarstjórnarlaga
verður að spanna yfir tvo megin-
þætti. I fyrsta lagi lagaákvæði um
stjórnsýslu sveitarfélaga og meðferð
sveitarstjórna á verkefnum sínum og
í öðru lagi um uppbyggingu sveitar-
stjórnarkerfisins. Það er um samtök
sveitarfélaga og samvinnu þeirra,
ennfremur lagalega stöðu gagnvart
ríkisvaldi og um millistig í stjórn-
sýslu.
í ráðherratíð Svavars Gestssonar
var skipuð endurskoöunarnefnd
sveitarstjórnarlaga. Þessi nefnd var
skipuð fulltrúum tilnefndum af þing-
flokkum og Sambandi ísl. sveitarfé-
laga. Forntaður nefndarinnar var til-
nefndur af ráðherra, án tillagna frá
öðrum aðilum. Fyrir valinu varð
kunnur dómari við bæjarþingið í
Reykjavík, sem ekki var kunnur af
að hafa fengist við sveitarstjórnar-
málefni í starfi sínu.
Hér var ólíkt farið að þegar félags-
málaráðherra skipaði á sínum tíma
nefnd er undit bjó frumvarp til núver-
andi sveitarstjórnarlaga. Til for-
mennsku valdist þáverandi ráðuneyt-
isstjóri félagsmála, sem hafði að baki
langa reynslu sem bæjarstjóri og
sýslumaður. Með honunt í nefndinni
voru m.a. valinkúnnir menn úr hópi
landsbyggðarmanna.
Sumar tillögur nefndarinnar bera
vott um að auka eigi á ný umsjón
valdsmanna ríkisins með sveitar-
stjórnarmálefnum. Einnig vottar í
verulegum mæli fyrir þeirri áleitni að
taka upp í íslensk sveitarstjórnarlög
ýmis ákvæði erlendra laga, sem ekki
eiga rætur í ríkjandi sveitarstjórnar-
hefð. Sumir þessara ágalla voru lag-
færðir áður en frumvarpið kom til
Alþingis, en aðrir hafa flotið áfram í
frumvarpi því sem nú er til af-
greiðslu.
Hér ska! drepið á nokkur atriði,
sem bera vott um þess konar uppá-
finningarsemi:
1. Vald sveitarstjórna til að úr-
skurða kosningakærur, verði fært til
nefndar sem valdsmenn ríkisins hafa
sjálfdæmi um að skipa.
2. Ný sveitarstjórn taki ekki við
völdum strax að loknuni sveitar-
stjórnarkosningum.
3. Öll sveitarfélög verði skyldug
að gera framkvæmda- og fjárhags-
áætlun 5 ár fram í tímann, sem verði
rammi árlegra fjárhagsáætlana.
4. Tekið upp löngu aflagt kerfi um
fjárhagsáætlanagerð, sem byggist á
yfirfærslu niðurstaðna fyrra reikn-
ingsárs.
5. Gera sveitarfélögum nánast
ókleift að veita atvinnurekstrinum
fyrirgreiðslu í formi ábyrgða.
Sömu reglur um sam-
einingu sveitarfélaga
Sú almenna regla er í frumvarpinu
að ekki rnegi breyta mörkum sveitar-
félaga, nema að um það sé sam-
komulag á milli viðkomandi sveitar-
félaga eða með lögum frá Alþingi.
Hins vegar gegnir öðru máli um
sveitarfélög með færri en 50 íbúa.
Ráðherra getur sameinað þau öðrum
sveitarfélögum eða jafnvel skipt
sveitarfélagi upp á milli tveggja eða
fleiri sveitarfélaga, ef honum sýnist
svo miðað við landfræðilegar aðstæð-
ur, þótt ekki liggi fyrir samkomulag
á milli sveitarfélaga um samruna.
Hér virðist gilda tvöfaldur réttur,
sem er ákaflega hæpinn og reyndar
mismunar stöðu sveitarfélaga, sem
eru með áþekkan íbúafjölda. Ekki
er hér verið að draga dul á það, að
minnstu sveitarfélögin eru oftast ein
sér of fámenn til að annast verkefni
sín. Hins vegar verður ekki á móti
mælt að mörg hinna fámennari sveit-
arfélaga hafi í samstarfi við önnur
sveitarfélög leyst sín mál það vel að
ekki er klögunarefni, því að mörg
þeirra stærri hafa staðið verr í ístað-
inu. Það er eðlilegt og nauðsynlegt,
að ráðherra hafi frumkvæði um sam-
einingu sveitarfélaga að ákveðnu
íbúamarki og hafi frumkvæðið að
lagasetningu, ef samkomulag á milli
aöila næst ekki, og ef full rök eru fyr-
ir því að sameina sveitarfélög. Það
verður liins vegar að vera á valdi Al-
þingis hverju sinni að meta það hvort
leggja skuli niður sveitarfélög með
lögum.
Frumvarpið bcr með sér að stækk-
unarmenn sveitarfélaga hafa rifað
seglin nú um sinn. Ljóst er að fyrri
hugmyndir um æskilega stærð sveit-
arfélaga, fá ekki staðist, ef stofna á
til sveitarfélags, sem er nægilega fjöl-
mennl til að veita nútímaþjónustu á
viðunandi hátt. Mönnum er að verða
æ Ijósara að sveitarfélög þurfa að
vera með a.m.k. 1 þús. íbúa til þess
að geta verið fullburða um nútíma-
þjónustu, án þess að þurfa að leysa
hin nærtækustu verkefni í samvinnu
við önnur sveitarfélög.
Það er öllum að verða ljóst, að
ekki eru fyrir hendi félagsleg eða land-
fræðileg skilyrði til þess að koma á
almennt séð sameiningu sveitarfé-
laga til að ná þessu marki. Þótt ekki
megi afneita sameiningarleiðinni, er
ljóst að sveitarfélög verða að leita í
vaxandi mæli eftir því að leysa verk-
efni sín í samstarfi, sín á milli.
Vafasöm nýmæli
Meðal ákvæða í frumvarpinu eru
uppáfinningar sem telja verður
hæpnar. Ætlast er til þess að gefin
séu út sérstök kjörbréf til varamanna
í sveitarstjórn. Gangur mála er sá, að
oft kemur fyrir að kalla þarf til vara-
mann með stuttum fyrirvara, svo að
iðulega þarf að boða menn á sveitar-
stjórnarfund, sem eru neðar á lista
en eðlileg röðun varamanna segir til
um. Gefa út kjörbréf í hvert sinn er
hæpið mál í daglegri önn.
I kaupstöðum og stærri sveitarfé-
lögum hefur markast hefðbundin
verkaskipting á milli formanns sveit-
arstjórnar og framkvæmdastjóra
sveitarfélags, en miðað við ákvæði
frumvarpsins er komið losi á þá
skipan, sem er vísasti vegurinn til að
koma á truflunum í samstarfi þeirra
manna, sem eru í forsvari fyrir sveit-
arfélagið.
Það kann að vera lýðræðislegt að
hafa í sveitarstjórnarlögum heimild
sveitarstjórna til að skjóta málum
sínum til úrskurðar í atkvæða-
greiðslu eða til afgreiðslu á borgara-
fundum. Ennfremur að tiltekinn
hópur kjósenda geti krafist atkvæða-
greiðslu um mál. Vandinn er sá að
þetta veikir sveitarstjórnirnar nema
að baki sé samheldur pólitískur
meirihluti, en svo er ekki í flestum
sveitarstjórnum. Hætt er við að raun-
in verði sú, að upp komi f mörgum
sveitarfélögum eins konar lýðræði
götunnar, sem gerir sveitarstjórnir
nánast óvirkar í störfum. Það er væg-
ast sagt gáleysi að setja svona ákvæði
í lög, án skoðanakannanna á meðal
sveitarstjórnar um málið áður en
ákvæðin eru sett í frumvarpið.
Gagngerð endurskoðun
frumvarpsins
Á síðasta fjórðungsþingi Norðlend-
inga 1985, var samþykkt að gagngerð
endurskoðun færi fram á fyrstu átta
köflum frumvarpsins, sem fjalla um
stjórnsýslu sveitarfélaga, samvinnu
og samtök sveitarfélaga og samskipti
ríkis og sveitarfélaga, áður en frum-
varpið verði afgreitt frá Alþingi nú í
vetur. Jafnframt lagði þingið til að
niður verði felldur 9. kafli frum-
varpsins, sem fjallar um héraðs-
nefndir. í stað hans komi sérstök lög
um millistjórnstig, sem kosið verði til
með beinum kosningum. Milli-
stjórnstigið hafi sjálfstæða tekju-
stofna og fái verkefni frá ríkinu.
Það hefur komið fram gagnrýni á
þessa ályktun þingsins, um það að
ekki hafi komið fram rökstuðningur
fyrir því hvað er átt við með gagn-
gerðri endurskoðun. í því sambandi
er rétt að taka fram að framkvæmda-
Áskell Einarsson.
stjóri Fjórðungssambands Norðlend-
inga vann fyrir rúmu ári athugasemd-
ir á frumvarpi nefndarinnar, með vit-
und fjórðungsráðs, sem sendar voru
sveitarstjórnum á Norðurlandi til
leiðsagnar og félagsmálaráðuneytinu
vegna umfjöllunar um tillögur endur-
skoðunarnefndar.
Nú í haust, þegar frumvarpið var
lagt fyrir Alþingi til afgreiðslu, vann
framkvæmdastjórinn breytingar-
tillögur upp úr athugasemdunum og
sendi félagsmálanefnd neðri deildar
Alþingis, sem hefur frumvarpið til
meðferðar. Breytingartillögum þess-
um var skipt í tvo meginflokka. í
fyrsta lagi voru breytingartillögur við
fyrstu 8 kafla frumvarpsins, sem
fjalla um stjórnsýslu sveitarfélaga og
í öðru lagi breytingartillögur við
ákvæði, sem fjalla um sameiningu
sveitarfélaga, samstarf sveitarfélaga
og samskipti við ríkisvaldið.
Verkefni og stjórnsýsla
sveitarfélaga
Um 96 greinar frumvarpsins fjalla
um sveitarfélögin sérstaklega, stjórn-
sýslu þeirra og málefnameðferð.
Þetta eru þeir hlutar frumvarpsins,
sem kalla að um endurskoðun og eru
mjög þýðingarmiklir. Hér verður
drepið á nokkur atriði:
1. Ráðherra hafi aðeins einhliða
rétt til að breyta mörkum sveitarfé-
lags, hafi sveitarfélagið fallið úr
byggð.
2. Öll sveitarfélög hafi sömu
skyldur við þegna sína og réttur
þegna gagnvart sveitarfélagi verði
hinn sami í sveitarfélögum landsins.
3. Sé sveitarfélagi ofviða að leysa
einstök verkefni sín, er því skylt að
leita samstarfs við önnur sveitarfélög
um starfrækslu þeirra, er því skylt að
leita samstarfs við önnur sveitarfé-
lög, einnig ef sú tilhögun eykur á
hagkvæmni í rekstri sveitarfélaga.
4. Hlutlaus aðili tilnefndur af
Hæstarétti úrskurði kærur vegna
sveitarstjórnarkosninga, í stað ráð-
herra.
5. Heimild sé til að efna til nýrra
sveitarstjórnarkosninga náist ekki
nægilegur stuðningur við ráðningu
framkvæmdastjóra.
6. Skýlaus ákvæði um verkaskipt-
ingu framkvæmdastjóra og formanns
sveitarstjórnar.
7. Heimilt sé að veita tímabundna
aðstoð úr Jöfnunarsjóði sveitarfélaga
til að örva tvö eða fleiri sveitarfélög
eða samrekstrarbandalög sveitarfé-
laga til að ráða sameiginlegan fram-
kvæmdastjóra.
8. Heimilt sé að fela sveitarfélagi,
sem hafi framkvæmdastjóra í þjón-
ustu sinni, umboðsstörf á vegum
ríkisins.
9. Settar séu eðlilegar reglur til
aðhalds um ábyrgðarþjónustu sveitar-
félaga við atvinnulífið.
Gleggri ákvæöi um
samstarf sveitarfélaga
Áberandi er að í frumvarpinu er
mikil áhersla lögð á fyrirmæli til fé- >
lagsmálaráðuneytisins um að ástunda
sameiningu sveitarfélaga. Jafnvel er
gert ráð fyrir að Jöfnunarsjóður
sveitarfélaga veiti verulega styrki,
um lengri tíma til þess að efla sam-
einingu sveitarfélaga. Ekki er gert
ráð fyrir þess konar styrkveitingum til
að koma á samstarfi fleiri sveitarfé-
laga um verkefni sín.
í þessum efnum gerir frumvarpið
upp á milli leiða til þess að efla sveit-
arfélög, til að leysa hlutverk sitt.
Ákvæði um byggðasamlög eða
byggðabandalög 'bera vott um að
ekki er lögð nægilega rík áhersla á
þá leið til að efla sveitarfélögin.
Ákvæði um landshlutasamtök sveit-
arfélaga eru nánast sýndaratriði.
Sambandi ísl. sveitarfélaga er einu
ætlað að vera tengiliður gagnvart
ríkisvaldinu, en ekki landshlutasam-
tökum sem eru þó málsvari íbúanna,
eftir búsetu þjóðarinnar í landinu.
í tillögum til félagsmálanefndar
neðri deildar voru gerðar tillögur til
breytinga á 15 af 24 greinum frum-
varpsins, sem fjalla um ofangreind
efni.
Meginatriði tillagnanna eru þessi:
1. Gerðar tillögur að glöggum
rammaákvæðum um hin ýmsu sam-
starfsform sveitarfélaga, til þess að
leysa verkefni sín.
2. Skilmerkileg ákvæði um tengsl
á milli þátttöku aðila, miðað við
greiðsluskyldu, um vægi atkvæða
einstakra sveitarfélaga varðandi
stjórnun byggðabandalaga.
3. Hlutverk og tilvera landshluta-
samtaka sveitarfélaga sé viðurkennd
í sveitarstjórnarlögum og mörk
þeirra, ásamt aðild sveitarfélaga
verði tryggð að lögum.
4. Einföld ákvæði um sameiningu
sveitarfélaga miðuð við sameiningu
minnstu sveitarfélaganna fyrst og
fremst.
Verður frumvarpið
hespað í gegn á þessu
Alþingi?
Greinilega kemur fram hjá félags-
málaráðherra og formanni Sambands
ísl. sveitarfélaga í ritinu „Skipu-
lagsmál Höfuðborgarsvæðis" þar
sem þeir lýsa hug sínum um þriðja
stjórnsýslustigið, að lögð er rík
áhersla á að frumvarpið til sveitar-
stjórnarlaga, þar með talinn kaflinn
um héraðsnefndir verði að lögum á
þessu þingi. Friðrik Sophusson for-
maður félagsmálanefndar neðri
deildar Alþingis, lýsti því yfir í morg-
unútvarpi nýlega, að mikil þrýstingur
sé að afgreiða frumvarpið á yfir-
standandi Alþingi og jafnvel það
tímanlega að kosningaákvæði þess
gætu komið til framkvæmda við
komandi sveitarstjórnarkosningar.
Meginatriðið er að landsbyggðar-
menn átti sig á því að hér er um
veigamikla löggjöf að ræða. t þessum
efnum mega menn ekki vakna til vit-
undar eftir á, þegar ýmis vafasöm laga-
atriði hafa hlotið staðfestingu á Ál-
þingi, eins og oft hefur brunnið við.
Grein þessi er rituð í þeim tilgangi að
hvetja menn til þess að fylgjast með
gerðum Alþingis nú og til að gefa
mönnum kost á því að kynnast þeim
sjónarmiðum, sem hafa verið færð
fram á vegum Fjórðungssambands
Norðlendinga og frá framkvæmda-
stjóra þess persónulega.
Áskell Linarsson, framkvæmdastjóri
Fjórðungssambands Norðlendinga.
Ný sending
af Van Gils jakkafötum,
stökum buxum með föllum,
margir litir.
Comby settin vinsælu frá Faibe
væntanleg í vikunni.