Dagur - 30.09.1986, Blaðsíða 7

6 - DAGUR - 30. september 1986
Systurnar úr Hegranesinu sem voru að hirða fyrir sína sveitunga, Lilja og
Sigrún Olafsdætur.
Frá vinstri: Sveinn Guðmundsson á Sauðárkróki og Þingeyingarnir Gísli Haraldsson, Sigurður Hallmarsson og
Stefán Haraldsson frá Húsavík og Guðmundur Skarphéðinsson úr Aðaldalnum.
Á rölti mínu kringum réttina
rakst ég á tvo kvenmenn sem sátu
uppi á réttarveggnum og fylgdust
með drættinum. Þetta voru syst-
urnar frá Kárastöðum í Hegra-
nesi þær Lilja og Sigrún Ólafs-
dætur sem komnar voru til að
hirða bæði fyrir sig og sveitunga
sína. Þær sögðust eiga fá hross
hérna, þau kæmu flest í Skarða-
réttina og þar hefðu þær verið
fyrr um daginn. Annars hefði
hrossaeign í Nesinu minnkað
geysilega mikið á síðustu árum.
Þingeyingar á ferð
Þegar hrossunum hafði fækkað
verulega í almenningnum afréð
undirritaður loksins að stíga þar
inn. Menn höfðu komið víða að
og á vegi mínum urðu fjórir Þing-
eyingar í félagsskap Sveins
Guðmundssonar þess mikla
hestamanns. Ég spurði Stefán
Réttarstjórinn Sveinn Steinsson.
Haraldsson hvort hann hefði orð-
ið var við falleg hross hérna.
„Já óneitanlega erum við búnir
að sjá mikið af fallegum
hrossum."
- Komið þið oft hingað í
réttir?
„Stundum,“ sagði Sigurður
Hallmarsson skólastjóri og leik-
ari með meiru. „Við höfum kom-
ið hingað nokkrum sinnum áður,
síðast í fyrra. Ég held að það sé
orðið þannig að margir komi
hingað í Skagafjörðinn í stóðrétt-
ir ár eftir ár, jafnvel sunnan úr
Reykjavík sérstaklega í Lauf-
skálaréttirnar held ég,“ sagði
Stefán.
- Er þá eitthvað um að menn
komi í réttirnar til að versla?
Það var í nógu að snúast hjá
hrossaeigendum og hesta-
áhugafólki í ofanverðum
Skagafirði sunnudaginn 21.
sept. sl. Þennan dag var réttað
stóði á tveim stöðum í ná-
grenni Sauðárkróks, fyrri hluta
dagsins í Skarðarétt í Göngu-
skörðum og síðdegis í Staðar-
rétt. Stóðið kom að í Skarða-
réttina skömmu fyrir hádegið
og þegar Dagur kom í réttina
rétt upp úr hádeginu var drætti
að mestu lokið. Réttarfólk
hafði haft snör handtök við
dráttinn og gekk hann mjög
vel, en hrossin voru að sögn
kunnugra færri en venjulega.
Rétt fyrir klukkan þrjú um
daginn fór svo stóðið að
streyma ofan úr hlíðunum við
Staðarréttina og ekki löngu
síðar hafði því öllu verið smal-
að inn í almenninginn. Drifið
hafði að múg og margmenni til
að fylgjast með réttunum og
var auðséð að fólkið var fleira
en hrossin sem þó voru ófá og
eftir á að giska hefur mann-
fjöldinn líklega verið um 500.
Menn fóru strax að berjast við
dráttinn og mörg hrossanna voru
ekkert á því að láta neitt ráðskast
Úr réttinni.
er annað fulltamið sem ég á og
brúnu merina á ég líka.“ Þess á
milli sem hann geystist um
almenninginn varð hann svo að
koma við hjá Ómari Ragnarssyni
sem mættur var til leiks og tala
við hann. Sjónvarpið lét þennan
viðburð ekki fram hjá sér fara.
Sveinn Steinsson bóndi í
Geitagerði sem var réttarstjóri
hafði í mörg horn að líta, menn
gera ekki annað á meðan stjórn-
að er réttum. Sveinn sagði hross-
in mun færri nú en í fyrra og
heldur færri en í Skarðaréttinni
um morguninn. Á sama máli var
Úlfar Sveinsson bóndi á Ingveld-
arstöðum á Reykjaströnd réttar-
stjóri í Skarðaréttinni sem mætt-
ur var í Staðarréttina og sagði um
400 fullorðin hross hafa komið í
réttina ytra, sem væri þó minna
en venjulega.
með sig. Margir lögðu hönd á
plóginn við að draga en færðust
mismikið í fang og mest áberandi
voru nokkrir ungir og hraustir
menn sem virtust óþreytandi að
eltast og berjast við baldin tripp-
in og ótemjurnar. Ekki var að sjá
að neitt íhlaupaverk væri að
fanga sum hrossin, almenningur-
inn er breiður og í ofanálag var
botninn blautur og háll og mun
óhægara um vik að athafna sig í
Staðarréttinni en í Skarðaréttinni
að sögn réttarsérfræðinga.
Það gustaði að Dúdda á
Skörðugili sem gekk rösklega
fram í drættinum þó á áttræðis-
aldri sé, hann teygði sig eftir
hrossunum sínum og sagði eitt
sinn við piltana sem voru að
aðstoða hann við dráttinn. „Ég á
hálftamda trippið þarna og þarna
Sumir notuðu tækifærið að skreppa á hestbak.
Barist vi5 baldin frippi
og ótemjur í Staðairett
30. september 1986 - DAGUR - 7
„Já margir eru sjálfsagt undir
niðri að gæla við eitthvað svoleið-
is. Já það er óneitanlega stemmn-
ing kringum réttirnar," sagði
Stefán að lokum.
Sveinn hafði brugðið sér frá
aðeins en var nú kominn aftur.
„Þetta er í lagi strákar ef þið get-
ið samið við hann. Þið bara farið
ekkert fyrr en þið eruð búnir að
semja við hann. Það er satt, þið
bara setjist upp hjá honum og
það er komið að haustdögum,"
sagði hann. „Já þá verður komið
að haustdögum svo hann rétt
ræður því,“ sagði Diddi Hall.
Eitthvað voru þeir að bralla
Þingeyingarnir.
Skafti Steinbjörnsson bóndi á
Hafsteinsstöðum og hans lið var
langt komið með að draga í
dilkinn. En þegar blaðamaður
ætlaði að ræða við Skafta var
hann á bak og burt en Kristján
Gunnarsson úr Reykjavík var
þess í stað tekinn tali. Kristján
sagði þetta vera í fyrsta skiptið
sem hann færi í stóðréttir. Hann
væri búinn að vera á kafi í hesta-
mennskunni í 20 ár fyrir sunnan
og alltaf verið að hugsa um að
fara í stóðréttir en ekki látið
verða af því fyrr en núna. Hann
sagðist vera í heimsókn hjá
Skafta yfir helgina og kynnst
honum í gegnum hestamennsk-
una. „Það er búið að vera
skemmtilegt að vera hérna í rétt-
unum og mikið af fallegum hross-
um t.d. hérna í dilknum hjá
honum Skafta," sagði Kristján.
Um það hvort hann ætlaði að
versla eitthvað sagði hann að um
það væri nú aldrei hægt að segja
fyrr en upp væri staðið.
búgrein. Því ræktun og tamning-
ar á hrossum er orðin búgrein
eða alla vega vísir að búgrein hjá
mörgum bændum. Fyrir þessa
bændur er höfuðatriði að þeir fái
að reka sín hross í afrétt. Mér
finnst það sama eigi að ganga yfir
þá sem eru með sauðfé og hross.
Ég sé ekkert réttlæti í að bóndi >
sem er með svona 4-5 hundruð
kindur megi reka upp en bónda á
næsta bæ, sem er kannski ekki
með neina kind, en þess í stað
hross, sé bannað að reka upp.
Það verður að fara sanngimisleið
í þessu..“
- Stundar þú hrossarækt sem
búgrein?
„Já ég geri það og það er mjög
gott að létta með því aðeins á
lambakjötsmarkaðinum. Ef ég
hefði ekki tekjur af hrossunum
þyrfti ég að vera með sauðfé upp
á tekjumöguleika."
- Ér alltaf svona margt fólk
hérna í réttunum?
„Því hefur farið fjölgandi síð-
ustu 3-4 árin. Stóðréttunum hef-
ur fækkað og þess vegna líklega
fjölmennir fólk í þessar fáu réttir
sem eru eftir. Þetta hefur snúist
algjörlega við hérna í Staðarrétt,
áður voru það fjárréttirnar sem
voru aðalréttir, en nú em stóð-
réttirnar orðnar það.“
- Hvað finnst þér um réttar-
menninguna?
„Ég held að réttarmenningin
sé bara góð, allt í lagi með hana
og ekki nema gott um það að
segja að fólk komi í réttir og
skemmti sér. En auðvitað er allt-
af einn og einn af svona miklum
fjölda sem fer yfir strikið, það er
alls staðar þar sem margt fólk
Hildur Classen og Skafti Steinbjörnsson hjónin á Hafsteinsstöðum og Krist-
ján Gunnarsson.
Réttarmenningin
í góðu lagi
En skömmu síðar tókst samt
að ná tali af Skafta. Hann kvað
mikla þoku á fjöllunum um
morguninn hafa orðið þess vald-
andi að hrossin í réttinni voru
með færra móti í dag. Þá rækju
nokkrir bæir ekki á fjöllin, hefðu
sín hross heima. Svo væru komn-
ar svolitlar takmarkanir á upp-
rekstrinum, ekki miklar samt.
- Hvað finnst þér um ítöluna
Skafti?
„Ég held að þetta sé í jafnvægi
eins og það er núna. Ég er hlynnt-
ur landvemd og skil að það þurfi
að takmarka hrossafjöldann á
afréttinni. En hins vegar finnst
mér að ekki megi skerða ítöluna
enn frekar og held að ef það yrði
gert mundi það kippa algjörlega
fótunum undan þeim sem hafa
stundað ræktun á hrossum sem
kemur saman. Það hefur nú oft
verið sungið meira héma en í
dag, en undir lokin safnast menn
venjulega saman inn í skúrana
hérna og taka lagið. Ég sé að það
er kominn nýr og góður skúr
hingað og mér þykir ckki ótrúlegt
að safnast verði inn í hann á eftir
og tekið lagið. Já, það hefur
gengið seint að draga í dag, það
er svo skrýtið að það er yfirleitt
lengur verið að draga þegar
hrossin em með færra móti,“
sagði Skafti og var þar með
þotinn.
Réttarstörf við Staðarrétt voru
langt á veg komin og bændur og
búalið farið að safnast saman við
skúra sunnan við réttina. Brátt
mundi söngurinn örugglega óma
í skúrunum og berast upp í hlíðar
fjallanna fyrir ofan sem þegar
höfðu skartað sínum sígildu
haustlitum. þá
erlendur vettvanguc
Kitl í eyru
Breskur læknir beitir sársaukalausri aðferð til að lækna fíkniefnasjúkl-
inga - þar á meðal heimsfrægar poppstjörnur
Stjarna hans reis hratt, en hún
hrapaði aftur, snögglega og
harkalega. Á sömu stundu og
breska þingið hóf aðra umræðu
um varnaraðgerðir gegn fíkni-
efnaneyslu handtók Lundúna-
lögreglan poppsöngvarann Boy
George („Culture Club“). Við 8
stunda yfirheyrslurnar sem
fylgdu stóð hið 25 ára gamla
átrúnaðargoð, þó ekki alveg án
hjálpar. Við hlið hans sat lítil,
grönn, fullorðin kona, sem orð-
in var vön að umgangast fallnar
rokk- og poppstjörnur.
Dr. Margaret „Meg“ Patter-
son er skoskur skurðlæknir.
Áður en Boy George var tekinn:
hafði hún ekki aðeins læknað
Pete Townsend („The Who“) af
drykkjusýki sinni, heldur einnig
Keith Richard og Eric Clapton
af eiturlyfjafíkn.
Er hún þá enn einn krafta-
verkalæknirinn? Sjálf kallar
hún aðferð sína „snögga afvötn-
un“. Með litlu tæki, sem kallað
er „svarti kassinn“, er beitt
Patterson tauga-rafmeðferð
(skst. NET=Neuro Electric
Therapy).
í gegnum tvö rafskaut sem
fest eru bak við eyru sjúklings-
ins, sendir tækið með reglulegu
millibili örveik rafboð til heil-
ans. Þessi rafboð hafa mismun-
andi tíðni eftir því hver til-
gangurinn er. Þau hafa örvandi
áhrif á framleiðslu líkamans
sjálfs á ýmsum heilahvötum,
svokölluðum endorphínum.
Endorphínin gegna m.a. því
hlutverki að vinna gegn ótta og
sársauka, en þau draga einnig
úr fíkn í áfengi og eiturlyf.
Árið 1972 þegar Meg Patter-
son var yfirmaður skurðstofu
Tung-Wah sjúkrahússins í
Hongkong, sótti einn starfsfé-
lagi hennar námskeið í nútíma
raf-nálastungu í Kína. Þegar
hann kom aftur til Hongkong
beitti hann aðferðinni við
nokkra sjúklinga til að draga úr
sársauka. Tveir sjúklinga hans
voru eiturlyfjaneytendur, og
mátti ekki á milli sjá hvort þeim
eða læknunum kom meira á
óvart þegar eiturfíknin hvarf án
nokkurra fráhvarfseinkenna.
Þeir vissu hins vegar ekki hvort
árangurinn væri að þakka nálar-
stungunni sjálfri eða áhrifum af
rafhöggunum. Til þess að kom-
ast að því ákvað Meg ári síðar
að hætta störfum við skurðstof-
una og fara heim til Lundúna til
að gera frekari tilraunir.
í upphafi var tækið hennar
vægast sagt dálítið ómeðfæri-
legt, en með hverri endursmíði
hefur það minnkað og batnað.
Hún notar ekki lengur nálar-
odda, heldur örsmá og ólíkt
þægilegri rafskaut. Þegar tæk-
inu er beitt finnur sjúklingurinn
ekki lengur neinn sársauka und-
m.a. frá samtökum hljómlist-
armanna. Ýmsir einstaklingar
styrkja einnig þróun meðferðar-
innar, t.d. Ýehudi Menuhin
fiðluleikari.
NET-meðferðin tekur aðeins
10-14 daga, en kostar reyndar
enn um 200.000 krónur. Árang-
urinn er ákaflega athyglisverð-
ur. Samkvæmt könnun meðal
allra sjúklinga sem hún með-
höndlaði á árunum 1973-1980
náðu 80% þeirra sem svöruðu
könnuninni fullum bata og
höfðu ekki neytt fíkniefna
síðan. Þó verður að geta þess,
að aðeins um helmingur
aðspurðra sendi svör.
Þessir sjúklingar sluppu einn-
ig við það sem varð til þess að
franski rithcfundurinn Jean
Cocteau greip aftur til ópíum-
pípunnar: „Nú þegar búið er að
lækna mig, finn ég ekkert nema
tóm, vesöld, kvíða og brostið
hjarta,“ sagði hann um reynslu
sína. Því stærsta vandamál eit-
urlyfjaneytenda eftir lækningu
hefur hingað til verið að horfast
aftur í augu við gömlu og oft
erfiðu lífsaðstæðurnar. Þetta
vandamál virðist nær óþekkt
eftir NET-meðferð, því sjúkl-
ingarnir finna sjálfir nægan
kraft, lífsorku og bjartsýni til að
mæta hugsanlegum vonbrigðum
án þess að grípa til lyfjaneyslu.
STERN nr. 32/1986,
þýd. Magnús Kristinsson.
an rafhöggum, heldur í mesta
lagi örlítinn fiðring bak við eyr-
un.
Vissulega eru margir læknar
enn vantrúaðir á að aðferð Meg
Pattersons örvi framleiðslu lík-
amans sjálfs á endorphínum.
Og enn stendur yfir glíma þess-
arar 63 ára gömlu konu við
breska heilbrigðiskerfið og
læknasamtökin um að fá viður-
kenningu og þar með útbreiðslu
á NET-aðferðinni. Þessi barátta
er enn erfiðari fyrir þá sök, að
samkvæmt breskum lögum
mega aðeins sálfræðingar og
geðlæknar meðhöndla fíkni-
efnasjúklinga. Fjárhagslegur
stuðningur við tilraunir dr. Patt-
ersons kemur því úr annarri átt,
Glansdrengurinn fyrrverandi, Boy
George (til hægri á hápunkti ferils síns
1984, til vinstri í dag), er einn af þeim
sem hefur fengið lækningu hjá dr.
Patterson. „Hreinsimeðferð“ Meg
Pattersons, sem sést ásamt einum
sjúklinga sinna á neðstu myndinni, er
reyndar ennþá umdcild meðal starfs-
félaga hennar.