Dagur - 23.06.1987, Síða 8

8 - DAGUR - 23. júní 1987
Á samráðsfundi ríkis og sveitarfélaga þann 26. maí voru lagðar fram og kynntar
tillögur tveggja nefnda sem skipaðar voru í september 1986. Verkefni nefnd-
anna var að kanna og gera tillögur um breytingar á samstarfi ríkis og sveitarfé-
laga. Önnur nefndin s.k. verkaskiptanefnd skyldi endurskoða verkaskiptingu á
milli þessara aðila en hin s.k. fjármálanefnd skyldi endurskoða fjármálaleg
samskipti þeirra. I verkaskiptanefnd skipaði félagsmálaráðherra, Alexander
Stefánsson þá Húnboga Þorsteinsson skrifstofustjóra, Björn Friðfínnsson fram-
kvæmdastjóra, tilnefndur af Sambandi íslenskra sveitarfélaga, Einar I. Hall-
dórsson lögfræðing, tilnefndur af fjármálaráðherra, Jón Gauta Jónsson bæjar-
stjóra, tilnefndur af heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra og Örlyg Geirsson
skrifstofustjóra, tilnefndur af menntamálaráðherra. Húnbogi Þorsteinsson var
skipaður formaður nefndarinnar. Fjármálaráðherra, Þorsteinn Pálsson, skip-
aði í þá nefnd er gerði tillögur um breytingar á tjárhagslegum samskiptum ríkis
og sveitarfélaga. í nefndina voru skipaðir; Einar I. Halldórsson lögfræðingur
og Snorri Olsen fulltrúi, tilnefndir af Qármálaráðherra, Húnbogi Þorsteinsson
skrifstofustjóri, tilnefndur af félagsmálaráðherra, Sigurgeir Sigurðsson bæjar-
stjóri, tilnefndur af Sambandi íslenskra sveitarfélaga. Einar I. Halldórsson var
skipaður formaður nefndarinnar. Með nefndunum var samstarf og ákveðin
verkaskipting. Þar sem tillögur nefndanna eru að hluta samþættar var ákveðið
að gefa álitin út sameiginlega. Álitsgerð verkaskiptanefndar er í fyrri hluta rits-
ins „Samstarf ríkis og sveitarfélaga“ en álit fjármálanefndar er í síðari hluta
þess. I fyrra nefndarálitinu eru tillögur um breytingar á verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga. Þar er lagt til aðverkaskiptingverði einfölduð, dregið verði úr
samaðild og að fleiri verkefni flytjist til sveitarfélaganna. Verkaskiptanefnd
leggur áherslu á að það er algjör forsenda fyrír tillögum hennar að jafnhliða til-
flutningi verkefna þeirra, sem þær gera ráð fyrir, fái sveitarfélögin auknar tekj-
ur eða útgjöldum verði létt af þeim þannig að staða þeirra í heild verði eigi lak-
ari en nú er. Sérstök áhersla er lögð á að hagur dreifhýlissveitarfélaganna verði
tryggður þannig að möguleikar þeirra til að sinna verkefnum sínum í fræðslu-
málum, heilbrigðismálum, félagsmálum og á öðrum sviðum verði bættir. í áliti
fjármálanefndar er fjallað um fjármálaleg samskipti ríkis og sveitarfélaga og til-
lögur gerðar um einföldun og uppstokkun á þeim. Lagt er til að ríkið taki yfír
ýmsar fjárhagslegar skuldbindingar sem nú hvíla á sveitarfélögunum. í skýrsl-
unni eru ennfremur tillögur um breytingar á úthlutunarreglum Jöfnunarsjóðs.
Einnig er þar að fínna tölfræðilegar upplýsingar um rekstur og umsvif sveitar-
félaganna í landinu. Á næstunni verður unnið að kynningu tillagnanna á vegum
viðkomandi ráðuneyta og Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Ágallar núverandi
verkaskiptingar
Á undanförnum árum hefur farið
fram mikil umræða um verkaskipt-
ingu ríkis og sveitarfélaga. Nokkrar
nefndir hafa fjallað um málið og mik-
ið verið um það rætt á vettvangi Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga. Einnig
hafa stjórnmálaflokkarnir gert um
það ályktanir. Rétt er að nefna nokk-
ur meginatriði sem komið hafa fram
varðandi galla á núverandi fyrir-
komulagi verkaskiptingar ríkis og
sveitarfélaga.
• Talið er að ríkið hafi oft með
höndum verkefni sem betur væru
komin í höndum heimamanna
vegna þekkingar þeirra á stað-
bundnum þörfum og aðstæðum.
Sveitarfélögin mundu leysa þessi
verkefni á hagkvæmari hátt.
• Verkaskipting ríkis og sveitarfélaga
er talin óskýr og flókin. Mikil
vinna er lögð í margs konar upp-
gjör milli þessara aðila. f mörgum
tilvikum er stöðug togstreita og
ágreiningur milli ríkis og sveitar-
félaga einkum vegna fjárhagslegra
samskipta.
• Ákvarðanir um framkvæmdir eru
oft taldar teknar af þeim aðilanum
sem ekki ber síðan nægjanlega
ábyrgð á stofnkostnaði og rekstri
vegna viðkomandi verkefnis.
• Sveitarfélögin eru talin fjárhags-
lega ósjálfstæð og of háð ríkisvald-
inu.
Meginmarkmið
endurskoðunarinnar
. f störfum sínum settu nefndirnar sér
eftirfarandi meginmarkmið:
• Sveitarfélögin hafi einkum með
höndum verkefni sem ráðast af
staðbundnum þörfum og þar sem
ætla má að þekking á aðstæðum
ásamt frumkvæði heimamanna
leiði til betri og hagkvæmari þjón-
ustu. Ríkið annist fremur verkefni
sem hagkvæmara er að leysa á
landsvísu.
• Sveitarfélögin verði fjárhagslega
sjálfstæðari og minna háð ríkis-
valdinu.
• Verkaskipting rfkis og sveitarfé-
laga verði skýrari og einfaldari og
dregið verði úr samaðild.
• Saman fari frumkvæði, fram-
kvæmd og fjárhagsleg ábyrgð á
stofnkostnaði og rekstri svo sem
kostur er.
• Stuðningur ríkisins við sveitarfé-.
lögin til að annast lögbundin verk-
efni verði í meira mæli í formi
almennra framlaga í stað fjárveit-
inga til einstakra verkefna.
Tillögur
verkaskiptanefndar
Verkaskiptanefnd leggur til að
verkaskipting verði einfölduð, dregið
verði úr samaðild og að fleiri verk-
efni flytjist til sveitarfélaganna. Enn-
fremur að ríkið taki yfir ýmsar fjár-
hagslegar skuldbindingar sem nú
hvíla á sveitarfélögunum og að
úthlutunarreglum Jöfnunarsjóðs
verði breytt.
Lagðar eru til eftirtaldar breyting-
ar á verkaskiptingu ríkis og sveitar-
félaga:
Sveitarfélögin kosti byggingu
grunnskóla og reki þá að öðru leyti
en því að ríkið greiði áfram kennslu-
laun. Rekstur fræðsluskrifstofu verði
aftur á móti eingöngu kostaður af
ríkinu. Þá annist ríkið og beri allan
kostnað af framhaldsskólastiginu.
Það beri þar með núverandi hluta
sveitarfélaganna við fjölbrautaskóla,
iðnskóla, öldungadeildir, meistara-
skóla, Myndlista- og handíðarskól-
ann og framhaldsnám í Tónlistar-
skólanum í Reykjavík. Sveitarfélög-
in standi hins vegar ein undir skuld-
bindingum hins opinbera við
íjlmenna tónlistarskóla en ríkið
greiði kostnað við framhaldsmennt-
un í Tónlistarskólanum í Reykjavík.
Opinber afskipti af íþróttamálum
verði eingöngu á vegum sveitarfélag-
anna. Einnig hætti ríkisvaldið
afskiptum af byggingu félagsheimila
og stuðningi við æskulýðsfélög og
sveitarfélögin taki við þessum skuld-
bindingum. Varðandi dagvistarmál
er lagt til að sveitarfélögin sjái um
byggingu almennra dagvistarstofn-
ana en ríkið annist rneðferðarheimili
og sérhæfð heimili fyrir fatlaða.
Sveitarfélögin eða byggðasamlög
þeirra kosti byggingu og rekstur
byggðasafna. En bygging og rekstur
stofnana fatlaðra verði aftur á móti
einvörðungu á hendi ríkisins.
Hætt verði að veita á fjárlögum
sérstaka styrki til byggingar vatns-
veitna. Ríkið hætti rekstri lands-
hafna og afhendi þær viðkomandi
sveitarfélögum eins og hafnalög
heimila. Þá er lagt til að ríkið sjái um
gerð og viðhald sýsluvega.
Ríkið byggi og reki opinber
sjúkrahús og sjúkradeildir fyrir aldr-
aða og beri af þeim allan kostnað en
sveitarfélögin fari með forsjá heilsu-
gæslu utan sjúkrahús og greiði stofn-
kostnað og rekstur hennar að öðru
leyti en því að sjúkratryggingakerfið
greiði kostnað við vinnu lækna og
lyfjaávísanir. í dag eru tveir síðast-
nefndu þættirnir greiddir af sjúkra-
samlögunum. Ríkissjóður stendur nú
straum af 85% stofnkostnaðar og
greiðir laun sérmenntaðs starfsfólks
heilsugæslustöðva en samkvæmt til-
lögunum munum sveitarfélögin
greiða launakostnað sérmenntaðs
starfsfólks og kostnað stöðvanna við
rannsóknir o.fl. sem nú er endur-
greiddur af sjúkrasamlögunum.
Sveitarfélögin hafi forræði um
byggingu og rekstur opinberra dval-
arheimila, hjúkrunarheimila og
sjúkrasamlaga og kostnað af þeim að
öðru leyti en því að sveitarfélögin
annist núverandi útgjöld sjúkrasam-
laga vegna heimaþjónustu, kostnað
við rannsóknir á heilsugæslustöðvum
og samningsbundnar fastagreiðslur
til heimilislækna. Þessum þáttum
verði létt af sjúkratryggingum og
sveitarfélögin beri þennan kostnað.
Sveitarfélögin hætti að greiða
hluta af tannlækningakostnaði og
ríkið taki að sér þessar skuldbinding-
ar. Einnig er lagt til að ríkið taki að
sér skuldbindingar sveitarfélaganna
varðandi Atvinnuleysistrygginga-
sjóð.
Til að bæta fámennum sveitarfé-
lögum upp kostnað vegna breyttrar
verkaskiptingar er lagt til að úthlut-
unarreglum Jöfnunarsjóðs verði
breytt og meira fé verði ráðstafað til
að jafna útgjöld sveitarfélaga og
styrkja þau til að annast lögbundin
verkefni. Fénu verði skipt í þrjá
hluta, bundin framlög, sérstök fram-
lög og almenn framlög. Hlutfall
hvers hluta verði ákveðið í lögum.
Lagt er til að bundin framlög verði
allt að 17% af ráðstöfunarfé, í sér-
stök framlög fari 28% og í almenn
framlög, sem jafnað yrði á sveitarfé-
lögin eftir íbúatölu, fari 55% af
heildartekjum Jöfnunarsjóðs.
Sérstök framlög Jöfnunarsjóðs
verða háð skilyrðum og sveitarfélög-
in verði þess vegna flokkuð í 8 flokka
eftir tegund, verkefnum, útgjöldum
og tekjum. Þessum framlögum er
ætlað að standa undir kostnaðarsöm-
um stofnframkvæmdum hjá fámenn-
um sveitarfélögum, bæta upp tekju-
missi sveitarfélaga vegna fólksfækk-
. unar, greiða fyrir sameiningu sveitar-
félaga, aðstoða dreifbýlissveitarfélög
til að standa udnir auknum kostnaði
við grunnskóla, bæta upp annan auk-
inn kostnað við breytta verkaskipt-
ingu og til innbyrðis tekjujöfnunar
milli sveitarfélaga í hverjum flokki.
Fjárhagsleg áhrif
tillagna nefndanna
Tillögur verkaskiptanefndar um flutn-
ing verkefna frá ríkinu til sveitarfé-
laganna muni auka útgjöld þeirra
sem heilar um 1.095 m.kr. og tillögur
um verkefnaflutning frá sveitarfélög-
um til ríkisins muni létta útgjöldum
af sveitarfélögum um 325 m.kr. Til-
lögur um breytingar á fjármálalegum
samskiptum eru taldar munu létta
útgjöldum af sveitarfélögum um 885
m.kr. Miðað er við verðlag í des.
1986. Nánari sundurliðun á fjárhæð-
um eftir málaflokkum er sýnd á eftir-
farandi mynd:
Áhrif tillagna nefndanna á fjármál sveitarfélaga
Heilsugæsla
Grunnskólar
Tónlistarskólar
Iþróttamál
Dagvistarheimili
Félagsh./Æskulýösm.
ibúöir og dvalarh.
Landshafnir
Heimaþj. aldraóra
Vatnsveitur
Byggóasöfn
Málefni fatlaöra
Sjúkrahús sv.fól.
Sýsluvegir
Atvinnuleysistr.sj.
Tannlækningar
Framhaldsskólar
Sjúkrasamlög
-700
Lækkun útgjalda m.kr. Hækkun útgjalda m.kr.
þjónustuíbúða fyrir aldraða. Einnig
sjái sveitarfélögin um og kosti að öllu
leyti heimaþjónustu (heimahjúkrun,
heimilishjálp) fyrir aldraða.
Tillögur fjármálanefndar
Fjármálanefnd leggur til svofelldar
breytingar á fjármálalegum sam-
skiptum ríkis og sveitarfélaga:
Fjármálaleg samskipti ríkis og
sveitarfélaga verði einfölduð í tengsl-
um við breytingar á verkaskiptingu.
Haft verði að leiðarljósi að ríki og
sveitarfélög séu ekki að fást við sömu
málaflokkana. Dregið verði mjög úr
því að ríkissjóður veiti á fjárlögum
fjárveitingar til einstakra verkefna á
vegum sveitarfélaga en í staðinn
komi fjárstuðningur frá Jöfnunar-
sjóði sveitarfélaga og auknar lánveit-
ingar frá Lánasjóði sveitarfélaga.
Ríkissjóður taki að sér verkefni
Niðurstöður athugunar á áhrifum
tillagna nefndanna benda til að
breytingarnar létti meiri rekstrarút-
gjöldum af kaupstöðum og kauptún-
um en sem nemur kostnaði af þeim
viðbótarverkefnum sem til þeirra
flyttust. Einnig benda niðurstöður til
að útgjöld dreifbýlissveitarfélaganna
aukist vegna grunnskóla, tónlistar-
skóla og heilsugæslu. Hækkun þessi
yrði nokkuð umfram þann sparnað
sem þau koma til að njóta við það að
ríkið taki alveg að sér sjúkrasamlög-
in, tannlækningar og sýsluvegina.
Tillögur um breytingar á úthlutunar-
reglum Jöfnunarsjóðs bæta dreifbýl-
inu upp þennan mun þannig að eftir
þær verði hagur dreifbýlissveitarfé-
laganna betri en samkvæmt núver-
andi verkaskiptingu.
Nánari tillögur, skýringar og forsendur er að finna í
ritinu „Samstarf ríkis og sveitarfélaga" útgefið af fé-
lagsmálaráðuneyti og fjármálaráðuneyti í apríl 1987.