Dagur - 08.10.1991, Síða 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 8. október 1991
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 1100 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 100 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 725 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþróttir),
ÓLI G. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: KJARTAN ÞORBJÓRNSSON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON, ÞRÖSTUR HARALDSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Úlfur í sauðargæru
I nýútkomnu fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar er
gert ráð fyrir að rekstrargjöld ríkisins aukist úr 12%
af landsframleiðslu í 13% og að heildartekjur ríkis-
ins hækki um fjóra milljarða eða úr 27% af lands-
framleiðslu þessa árs í 28% á næsta ári. Tekjur ríkis-
sjóðs á komandi ári eru áætlaðar 106 milljarðar
króna samkvæmt frumvarpinu en útgjöld 110 millj-
arðar. Hrein lánsfjárþörf ríkisins er því um fjórir
milljarðar króna eða rúmlega 1% af landsfram-
leiðslu. Forsendur fyrir því að þessar tölur fjárlaga-
frumvarpsins standist eru í fyrsta lagi þær að laun
í landinu haldist algerlega óbreytt. í öðru lagi er
gert ráð fyrir að meðalgengi breytist ekki og í þriðja
lagi að einkaneysla dragist saman um 3% og fjár-
festingar um að minnsta kosti 0,5%. Landsfram-
leiðsla og þjóðartekjur eiga að dragast saman um
1,5% og 3,1% auk þess sem gert er ráð fyrir versn-
andi viðskiptakjörum íslands við önnur ríki um allt
að 5,5%. Þá er einnig gert ráð fyrir að atvinnuleysi
aukist um 2 % og að skattbyrði einstaklinga vaxi um
0,3% vegna breytinga á sköttum en engin þjón-
ustugjöld eru reiknuð með í þeirri tölu.
Fyrir síðustu Alþingiskosningar lögðu talsmenn
núverandi stjórnarflokka, einkum Sjálfstæðisflokks-
ins áherslu á lækkun skatta. Þeir gerðu nánast grín
að varnaðarorðum aðstandenda fyrri ríkisstjórnar
um að nauðsynlegt gæti reynst að auka skatt-
heimtu lítillega um tíma á meðan verið væri að
draga úr mikilli lánsfjárþörf ríkissjóðs og treysta
þann stöðugleika er náðist í efnahagsmálum á ís-
landi á síðastliðnum tveimur árum. Ríkisstjórnin
telur sig því vera trúa málflutningi sínum fyrir kosn-
ingar í hinu nýja fjárlagafrumvarpi og skattbyrðin
skal ekki aukast nema um brot úr prósentu. Vel
væri að verki staðið ef satt reyndist.
Þegar litið er nánar yfir fjárlagafrumvarpið fyrir
komandi ár verður fljótt Ijóst að innheimta verður
nauðsynlegar tekjur í ríkissjóð af þegnum þjóð-
félagsins eins og verið hefur. Breytt hefur verið um
nafn og tekið upp heitið þjónustugjöld, sem fólki og
fyrirtækjum er nú ætlað að greiða. Þar má meðal
annars nefna beina þátttöku almennings í ýmsum
kostnaði við heilbrigðisþjónustuna, aukin þjónustu-
gjöld atvinnuveganna, einkum sjávarútvegsins og
hugmyndir um innheimtu skólagjalda. Rökstuðn-
ingur fyrir þessum gjöldum í stað skatta er sá að þá
greiði þeir sem þjónustunnar njóti. Á hinn bóginn
verður ekki spurt um aðstæður þeirra er einhvers
þurfa með og í því liggur sá megin munur, sem er á
þessum tveimur innheimtuformum. Þessi breyting
á tilhögun innheimtunnar er því í rauninni ekkert
annað en blekking því ríkissjóður sækir fjármuni í
vasa fólksins í landinu af meiri þunga en áður
aðeins í formi annarra gjaldstofna. Fjárlagafrum-
varpið er því úlfur í sauðargæru. Undir sakleysisleg-
um feldi 0,3% aukningar skattbyrði einstaklinga
leynast margvíslegar gjaldtökur er margar hverjar
leggjast einkum á þá sem minna hafa að leggja hin-
um sameinginlega sjóði til á tímum minnkandi
kaupmáttar og vaxandi atvinnuleysis. ÞI
I DAGS-LJÓSINU
Umsögn Náttúruverndarráðs um skýrslu
Sérfræðinganefndar um Mývatn:
Stöðva ber kísUgúrtöku
úr Mývatni hið fyrsta
Náttúruverndarráð sendi sl.
föstudag frá sér umsögn um
nefndarálit svokallaðrar Sér-
fræðinganefndar um Mývatns-
rannsókiiú', sem birt var í júlí
sl. Alit Náttúruverndarráðs
birtist hér að undanskildum
kafla þar sem rifjaðar eru upp
helstu niðurstöður Sérfræð-
inganefndarinnar í skýrslu
hennar. Þeirri skýrslu voru á
sínum tíma gerð ítarleg skil hér
í Degi.
Inngangur
Skútustaðahreppur, þar á meðal
Mývatn, svo og Laxá í Suður-
Þingeyjarsýslu, er sem kunnugt
er verndaður vinnustaður með
sérstökum lögum nr. 36/1974.
Auk þess njóta Mývatn og Laxá
alþjóðlegrar verndar samkvæmt
samþykkt um votlendi sem hafa
alþjóðlegt gildi, einkum fyrir
fuglalíf (Ramsar-samþykktinni)
sem ísland varð aðili að 2. des-
ember 1977.
Með bréfi dags. 13. ágúst 1966,
veitti iðnaðarráðherra Kísiliðj-
unni hf. námaleyfi, samkvæmt 1.
og 9. grein laga nr. 80/1966, til
tuttugu ára frá þeim degi. Nú-
gildandi námuleyfi Kísiliðjunnar
er gefið út af iðnaðarráðuneytinu
10. desember 1986.
Þegar lögin um verndun Mý-
vatns og Laxár tóku gildi, hafði
Kísiliðjan þegar starfað í um 6
ár. Nokkrar áhyggjur voru þá
komnar fram um umhverfisáhrif
af starfsemi Kísiliðjunnar. í 5.
grein laga nr. 36/1974 er gert ráð
fyrir að sett verði „reglugerð um
varnir gegn hverskonar mengun
svæðis þess, er lögin taka til, og
skal þar nt.a. kveðið á um sér-
stakar mengunarvarnir Kísiliðj-
unnar við Mývatn..“ í 12. grein
reglugerðar nr. 136/1978, um
framkvæmd laganna um verndun
Mývatns og Laxár, er kveðið á
um að hver sú starfsemi sem rek-
in er á svæðinu, skuli „kappkosta
að halda í lágmarki mengun og
öðrum umhverfisáhrifum sem af
viðkomandi starfsemi leiðir.
Valdi starfsemi mengun, ofauðg-
un (eutrofication) eða öðrum
neikvæðum áhrifum á umhverfið
skal skylt að koma í veg fyrir það
og bæta orðinn skaða svo sem
kostur er.“
Engar umhverfisrannsóknir
fóru fram í tengslum við stofun
Kísiliðjunnar. Æskilegt hefði
verið að ítarleg vistfræðileg
könnun á vatninu hefði farið
fram áður en námuvinnsla hófst í
Ytriflóa, þannig að traustur
samanburðargrundvöllur lægi
fyrir til þess að byggja á mat á
áhrifum vinnslunnar. Engar til-
raunir voru heldur gerðar til þess
að meta í hverju líkleg áhrif
námuvinnslunnar fælust.
Eftir að Kísiliðjan hóf starf-
semi sína hafa komið fram ýmsar
neikvæðar breytingar á silunga-
stofnum og fuglastofnum
Mývatns. Þessir stofnar virðast
flestir hafa verið breytilegir fyrr á
tímum, en ekki er vitað til þess
að stofnlægðir í líkingum við
þær, sem urðu 1970, 1976, 1983-4
og 1988-9, hafi átt sér stað fyrr á
öldinni. Telja má víst að átu-
skortur valdi stofnlægðum í
silungi og fuglum og er þar oft
um að ræða átutegundir er aftur
lifa á lífrænum efnum og örverum
í efstu lögum botnsetsins. Ýmsar
umhverfisbreytingar, aðrar en
kísiltaka úr botni Mývatns, hafa
átt sér stað á svæðinu á síðustu
áratugum (sbr. skýrslu Sérfræð-
inganefndar bls. 20). Engin þess-
ara umhverfisbreytinga önnur en
kísiltakan er þó líkleg til þess að
valda framkomnum átuskorti.
Þetta er að vísu ekki sagt beinum
orðum í skýrslunni. Hins vegar er
ljóst að kísilnám hefur valdið
verulegri röskun á tilflutningi
botnsets í Mývatni. Botnsetið er
mikilvægur fæðugrundvöllur
þeirra botndýra, sem skipta
mestu fyrir silung og fugla. Mikil
fækkun hefur átt sér stað í þess-
um stofnum síðastliðin 20 ár.
Endurskoðun námuleyfís
í núgildandi námuleyfi Kísiliðj-
unnar, frá 10. desember 1986, er
meðal annars kveðið á um að
efnistaka verksmiðjunnar skuli
framkvæmd þannig „...að sem
minnst röskun verði gerð á hags-
munum í grendinni. Einkum ber
Kísiliðjunni hf. að gera allar þær
varúðar- og öryggisráðstafanir,
sem við verður komið, til þess að
koma í veg fyrir að dýralíf og
gróður í Mývatni og við Mývatn
bíð tjón af starfrækslu námunn-
ar.“
Samkvæmt námuleyfinu skal
iðnaðarráðherra endurskoða
leyfið, „...ef ljóst þykir með hlið-
sjón af rannsóknum og að mati
Náttúruverndarráðs að verulegar
breytingar til hins verra verði á
dýralífi og gróðri í og við
Mývatn, sem rekja megi til
námurekstrarins og hafi í för með
sér varanleg áhrif til hins verra á
dýralíf og gróður í og við
Mývatn.“
Skýrsla Sérfræðinganefndar-
innar sýnir að breytingar til hins
verra hafa orðið á dýralífi og
gróðri í Mývatni. Óyggjandi er
að sumar þessara breytinga má
rekja til námurekstrarins og
miklar líkur eru á hinu sama um
aðrar breytingar. Enginn vafi
leikur á því að röskun á setflutn-
ingum í Mývatni hefur í för með
sér varanleg áhrif til hins verra á
dýralíf og gróður í og við
Mývatn.
Niðurstöður
Það er mat Náttúruverndarráðs
að endurskoða beri skilmála gild-
andi námuleyfis. Nauðsynlegt er
að í endurskoðuninni verði tekið
fullt tillit til þess að Mývatns-
svæðið er einstök náttúrugersemi
sem verndað er samkvæmt lands-
lögum og með alþjóðasamþykkt.
Náttúruverndarráð ályktar að
stöðva beri kísilgúrtöku úr
Mývatni hið fyrsta. Ráðið leggur
til að gengið verði frá námunni á
skipulegan hátt. Endanleg mörk
svæðis og tímamörk vinnslunnar
verði ákvörðuð út frá vísindaleg-
um forsendum. Gerð verði sér-
stök áætlun um lok starfseminn-
ar. í þeirri áætlun verði meðal
annars tekið mið af eftirfarandi
atriðum:
1. Tímamörk námuleyfis Kísil-
iðjunnar verði þrengd, þannig að
þau verði miðuð við það efnis-
magn, sem nýtanlegt er innan
ramma laga um verndun Mývatns
og Laxár, nr. 36/1974, og í sam-
ræmi við það markmið núgild-
andi námuleyfis að eigi verði
verulegar og varanlegar breyting-
ar til hins verra á dýralífi og
gróðri í og við Mývatn.
2. Námuvinnsla verði að öðru
jöfnu takmörkuð við þau svæði í
Ytriflóa sem eru innan marka
núgildandi námuleyfis frá 10.
desember 1986. Engin námu-
vinnsla verði heimiluð innan
marka sem þegar hafa verið dreg-
in í Ytriflóa samkvæmt námu-
leyfi. Meðal annars þarf að ganga
þannig frá endanlegri afmörkun
námusvæðisins að breytingar á
jöðrum þess hafi sem minnst
áhrif á lífríkið. Undirbúa þarf
áætlun um vöktun breytinga og
framfylgja henni. Kanna þarf
nánar aðgerðir til þess að draga
úr skaða sem þegar er orðinn af
völdum kísilgúrtöku úr Mývatni.
3. Engin námuvinnsla verði
heimiluð sunnan Teigasunds.
Náttúruverndarráð telur að nú
þegar liggi fyrir nægar upplýsing-
ar til þess að hafna algerlega hug-
myndum um kísilgúrvinnslu í
Mývatni sunnan Teigasunds. Slík
vinnsla (jafnvel þótt hún færi
aðeins fram í tilraunaskyni) hefur
í för með sér verulega röskun á
setburði í vatninu og þar með
átuskilyrðum, til viðbótar þeirri
ntiklu röskun sem þegar er orðin.