Dagur - 16.11.1991, Síða 11

10 - DAGUR - Laugardagur 16. nóvember 1991
Pólitíski Þingeyingurinn á Saubúrkróki:
„VERKALYÐSHREYHNGIN ER
EINHVER S Ú ALLRA ÍHALDS-
SAMASTA STOFNUN SEM TIL ER"
- Jón Karlsson varaformabur VMSI í helgarvibtali
Hann er fæddur á fremsta byggða bóli í Bárðardal vorið 1937. Fór átján
ára gamall í Bændaskólann á Hólum í Hjaltadal og hitti þar stúlku frá
Sauðárkróki sem hann síðan giftist og stofnaði heimili með. Fljótlega fór
hann að hafa afskipti af verkalýðsmálum og hefur verið formaður Verka-
mannafélagsins Fram á Sauðárkróki í tuttugu og fjögur ár. Nýlega var
hann svo kjörinn varaformaður VMSÍ, en sinnir auk þess fjölda annarra
félagsstarfa bæði innan héraðs sem utan. Þessi félagsglaði maður heitir
Jón Karlsson og þrátt fyrir að hafa búið í Skagafirði í 33 ár, segist hann
enn vera Þingeyingur.
Jón er fæddur að Mýri í Bárðardal í Suður-
Þingeyjarsýslu vorið 1937. Faðir hans hét
Karl Jónsson og var einn af velþekktum
Mýrarsystkinum sem annáluð eru fyrir lífs-
gleði og ást á góðri tónlist. Hann lést árið
1979. Móðir Jóns er enn á lífi og býr á
Akureyri. Hún heitir Björg Haraldsdóttir
og er frá Austurgörðum í Kelduhverfi.
„Ég ólst upp á Mýri allt þar til ég var orð-
inn átján ára gamall, en þá fór ég ásamt
frænda mínum í Bændaskólann á Hólum. í
þessa daga var farskóli í Bárðardalnum og
tólf ára gamall tók ég svokallað fullnaðar-
próf og það ásamt mínum tveimur vetrum á
Hólum er öll mín skólaganga."
Enginn afdalabragur
í Bárðardal
Jón vann við bústörfin á Mýri öll þau ár sem
hann var þar utan part úr vetri þegar hann
fór á vertíð til Vestmannaeyja. Það var því
töluverð breyting fyrir átján ára svein að
innritast í Hólaskóla.
„Vissulega kom ég inn í töluvert annað
umhverfi og annan hugsanagang, en ég var
vanur. Ég á samt erfitt með að skilgreina í
hverju það fólst, en þó má vafalaust tengja
það því að skólafélagarnir á Hólum komu
úr nánast öllum áttum. Þess vegna skapaðist
sérstakt andrúmsloft í skólanum, því sumir
voru frá þéttbýliskjörnum, en aðrir frá
afskekktari byggðalögum. Þar á meðal var
ég, því mannlífið í Bárðardalnum bar þess
merki að þar var fáförult, þrátt fyrir að þess
væri farið að gæta að umferð yfir Sprengi-
sand var að aukast, en vegurinn upp á hann
liggur í gegnum hlaðið á Mýri. Þess má þó
geta að á bæjum í Bárðardalnum var alls
enginn afdalabragur. Fólk var víðsýnt,
mannblendið og vel „menntað“ og fylgdist
vel með öllu sem var að gerast í þjóðfélag-
inu. Ég man að mikið var hlustað á útvarpið
og áhugi á tónlist og bókmenntum var
mikill. Utvarpið hafði t.d. afgerandi áhrif á
minn tónlistarsmekk sem mótaðist strax í
æsku, en snemma lærði ég að meta klassíska
tónlist.“
Helgistund á Hólum
Skólaveturinn á Hólum var frá október og
fram í maí og alltaf frí um jólin. Fyrri vetur-
inn sem Jón var í Bændaskólanum gat hann
aftur á móti ekki farið heim yfir jólin því
mænuveikifaraldur var á Norðurlandi
vestra. í þá daga var reynt að einangra
byggðir þegar farsóttir geysuðu og hafður
eins lítill samgangur og hægt var, svo pilt-
arnir úr Bárðardalnum dvöldust á Hólum í
sínu jólafríi.
„Þessi jól eru ekkert sérstök í minningunni
nema fyrir það eitt að á aðfangadagskvöld
var helgistund í Hólakirkju fyrir heimafólk.
Þáverandi prófastur Skagfirðinga, séra
Björn Björnsson, var þá prestur á Hólum og
þar sem ég var ekki vanur að fara í kirkju á
þessum degi festist þessi stund mér í minni.“
Ómetanlegar heimsóknir
í Löngumýri
Hvort þessi helgistund á aðfangadagskvöld
hefur gert það að verkum að Jón varð síðar
virkur í safnaðarstarfi skal hér ósagt látið,
enda ýmislegt annað sem gerðist í Hjalta-
dalnum í þá daga.
í Bændaskólanum á Hólum, þá vetur sem
Jón var þar, stunduðu um 26 piltar nám. Þá
voru einungis til Hólasveinar, en engar
Hólameyjar. Til að lífga upp á tilveruna
voru þó heimsóknir milli Húsmæðraskólans
á Löngumýri og Hólaskóla og að sögn Jóns
var oft glatt á hjalla í þeim.
„Það var alveg ómetanlegt að fara í heim-
sóknir í Löngumýri og eins að fá stúlkurnar
þaðan í heimsókn í Hóla. Venjan var að við
færum fram eftir fyrir áramót og þær kæmu
í Hóla eftir áramót, eða öfugt. í þessum
heimsóknum var alltaf slegið upp dansleik
þar sem nikkan var þanin og pörin liðu um
gólfið. Allt var þetta samt undir „kontról“,
en strangt eftirlit var haft með unga fólkinu
svo ekkert ósæmilegt gerðist."
Hanagrikkur Hólasveina
Auk skemmtana með Löngumýrarstúlkum
fengu Hóiasveinar að skreppa á Krókinn
einn dag í Sæluvikunni. Jón segist ekki
minnast þeirra ferða neitt sérstaklega enda
hafi lífið á Hólum að mestu snúist um lær-
dóminn. Hann segir að ásamt náminu hafi
fótbolti þó verið stundaður af miklum þrótti
og einhverju sinni hafi Tindastólsmenn
komið í Hóla og tapað 4-0 fyrir skólapiltum
í miklum geðshræringaleik. Fleira gerðu
piltarnir sér þó til gamans og fóru kennar-
arnir ekki varhluta af því.
„Kennararnir Vigfús Helgason og Árni
Pétursson voru hvor með sitt hænsnahúsið,
en aðeins annar þeirra með hana. Einhverju
sinni tókum við okkur nokkrir til og fórum
eina nóttina í kofa kennaranna og settum
heivítis hanann yfir í hanalausa hænsnakof- |
ann. Morguninn eftir lágum við síðan á hleri
og hlustuðum á þá kallast á út af hananum
og vitanlega skildu þeir ekkert í því hvernig
hann hefði komist á milli kofanna. Það var
svo fyrir ekki löngu síðan sem við hittumst
nokkrir gamlir félagar af Hólum og einhver
okkar hafði þá rekist á Árna fyrir skömmu
og hanamálið hafði borið á góma. Þá fyrst
upplýstist grikkurinn því Árni og Vigfús
höfðu alltaf talið þessa ferð hanans vera af
náttúrunnar völdum.“
Lífsförunauturinn fundinn
Eftir sína tvo vetur á Hólum, frá 1954 til
’56, var Jón heima í Bárðardalnum í tvö ár.
Þá fluttist hann til Sauðárkróks, enda hafði
hann fundið lífsförunautinn á seinni vetri
sínum í Bændaskólanum.
„Ég kynntist stúlku á Hólum sem er búin
að vera kona mín allar götur frá '58 og hefur
staðið við hlið mér í gegnum súrt og sætt.
Hún heitir Hólmfríður Friðriksdóttir og var
starfsstúlka við Bændaskólann. Fyrstu árin
bjuggum við heima hjá foreldrum hennar á
Sauðárkróki, þeim Friðriki Sigurðssyni bif-
vélavirkja og Brynhildi Jónasdóttur, eða á
meðan við vorum að byggja.“
Formaður 1967
Þau Jón og Hólmfríður fluttu inn í eigið hús
árið 1962. Þá vann hann í Mjólkursamlagi
Skagfirðinga á Króknum, en annars var litla
vinnu að hafa á Sauðárkróki á þessum tíma
og margir urðu að leita eitthvað annað. í
samlaginu vann Jón í tíu ár, en ’67 var hann
kosinn formaður Verkamannafélagsins
Fram. Þegar Fram og Lífeyrissjóður Stétta-
félaga í Skagafirði opnuðu síðan skrifstofu í
félagi árið 1970, þá tók Jón við því starfi
sem hann gegnir enn þann dag í dag. Þrátt
fyrir að hafa orðið formaður og starfsmaður
verkamannafélagsins svona snemma segist
hann samt ekki hafa verið einn af þeim sem
tóku við forystu í verkalýðsfélagi með ein-
hverjum látum heldur hafi málin þróast
svona smátt og smátt.
„Þetta gerðist ekki þannig að ég tæki þá
ákvörðun að stefna á að gerast formaður í
þessu félagi. Svoleiðis hafa hlutirnir aldrei
gerst hjá mér, heldur alltaf þróast liægt og
rólega og eitt leitt af öðru.“
Þróuninni snúiö við
Þegar Jón tók við formennsku í Fram voru
miklar árstíðasveiflur í atvinnu á Sauðár-
króki. Útgerð og fiskvinnsla var í lágmarki,
en það breyttist þó þegar Útgerðarfélae
Skagfirðinga var stofnað árið 1968 og fyrsti
togarinn var keyptur til staðarins. Þau kaup
gerðu það að verkum að Sauðárkrókur var
betur undir það búinn að taka þátt í togara-
byltingunni sem varð upp úr 1970.
„Bærinn gekkst fyrir stofnun útgerðarfé-
lagsins og kaupum á Drangeynni og ég tel
það hafa verið mjög þarft og gott skref sem
með því var stigið. Álla vegana var á þess-
um tíma þróuninni snúið við og veruleg
fólksfjölgun hefur staðið yfir nokkuð jafnt
og þétt síðan. Ég gæti trúað að ’67 hafi búið
hér um 1200 manns, en nú eru hér orðnir
um 2600 íbúar. Aukin útgerð hefur ekki síst
átt þátt í að fjölga störfum í þessu bæjarfé-
lagi.“
„..mikill vinnuþjarkur og djarfur“
- Eru einhverjir menn þér minnisstæðir
varðandi þessa uppbyggingu atvinnulífs á
Sauðárkróki?
„Þetta er nú svo nálægt í tíma að kannski
er óráðlegt að nefna einstaka menn í sam-
bandi við þetta. Án þess að á nokkurn sé
hallað má þó kannski tengja þetta uppbygg-
ingarskeið við einn mann, Martein Ériðriks-
son. Hann, öðrum fremur, reif þessi mál
ansi mikið áfram, enda var Marteinn mikill
vinnuþjarkur og djarfur í sínum gjörðum.
Ég held því að ekki sé á neinn hallað með
því að nefna hann, þó að sjálfsögðu hafi
aðrir staðið með honum í þessu.“
Breytt vinnulag bæjarráðs
Auk þess sem Jón hefur komið nálægt
atvinnumálum á Sauðárkróki sem forkólfur
í Fram hefur hann setið tvo kjörtímabil sem
aðalmaður í bæjarstjórn. Fyrra kjörtímabil-
ið frá 1974 til ’79 var hann forseti bæjarstjórn-
ar og sat þá ásamt Marteini Friðrikssyni og
Halldóri Þ. Jónssyni í bæjarráði.
„Ég held að mér falli betur þeir starfs-
hættir og vinnulag sem þá tíðkaðist en það
sem hefur verið innleitt síðan. Þó ekki hvað
menn snertir, heldur á ég við þá breytingu
sem átt hefur sér stað hvað varðar fundi
bæjarráðs. Ef þú átt erindi inn á bæjarráðs-
fund í dag lendirðu á sjö til átta manna
fundi í stað þess að við vorum alltaf bara
þrír. Það finnst mér vera mun raunveru-
legra bæjarráð, heldur en þegar meirihluti
bæjarfulltrúa situr alla bæjarráðsfundi ann-
aðhvort sem áheyrnarfulltrúar eða kjörnir í
ráðið. Ég ætla samt ekki að fella neinn dóm
um þetta, enda er þetta einungis mín
skoðun."
Flokkapólitíkin
Kjörtímabilið 1974-78 var það síðasta á
Sauðárkróki sem sjö manns sátu í bæjar-
stjórn. Meirihlutann skipuðu Jón sem full-
trúi Alþýðuflokks og þrír fulltrúar Fram-
sóknarflokks, en í minnihluta voru þrír full-
trúar Sjálfstæðisflokks. Jón segir að þrátt
fyrir þessa skiptingu bæjarstjórnarinnar f
minni- og meirihluta hafi þess þó ekki gætt í
störfum bæjarfulltrúa.
„Ég minnist þess ekki að þess hafi gætt í
störfum bæjarstjórnar að þar væri einhver
minnihluti eða meirihluti. Menn unnu sam-
an og töldu sig vera þarna til þess að vinna
að framgangi mála í þágu allra bæjarbúa. Þá
var t.d. lagður grunnur að stofnun Fjöl-
brautaskólans og byggingu Steinullarverk-
smiðjunnar, en á þessu tvennu hefur vöxtur
og viðgangur Sauðárkróks ekki hvað síst
byggst síðustu árin.
Flokkapólitík blandaðist sjaldnast inn í
málin þetta kjörtímabilið, en það næsta á
Laugardagur 16. nóvember 1991 - DAGUR - 11
eftir örlaði aftur á móti á slíku. Þá kom fyrir
að menn vildu vera í stórpólitík og eftir á að
hyggja tel ég að menn hafi ekki náð eins vel
saman með hlutina og á hinu kjörtímabil-
inu.“
Hálf broslegir tilburðir
Þrátt fyrir að vera á móti flokkapólitík í
sveitarstjórnarmálum segist Jón telja nauð-
synlegt að tengja stjórnun sveitarfélaga við
stjórnmálaflokka. Hinsvegar segir liann það
undir einstaklingunum komið hvort unnið
sé á einhverju sem kalla má flokkspólitískar
nótur í hverju einu sem kosnir stjórnendur
framkvæma og segist ekki telja það rétt-
lætanlegt í bæjarstjórnum kaupstaða eins og
Sauðárkróks.
„Mér finnast það alltaf hálf broslegir til-
burðir hjá mönnum, þegar þeir eru að reyna
að stilla sér upp eftir flokkspólitískum lín-
um til að marka einhverjar stefnur í ákveðn-
um málum við stjórnun sveita og minni
bæja. Aftur á móti eru stjórnmálaflokkarnir
sá vettvangur sem er fyrir þetta og menn
sækja alltaf styrk til flokkanna þegar á þarf
að halda og það er af hinu góða. Svo má
heldur ekki gleyma hlutverki flokkanna við
að bjóða fram og í kosningavinnunni.“
Pólitískur í eðli sínu
Skilgreining Jóns á pólitískum manni er
nokkuð athyglisverð. Hann segist sjálfur
vera pólitískur í eðli sínu, þar sem pólitísk-
ur maður er í hans augum; sá sem hefur
áhuga á málefnum samfélagsins og lætur sig
varða hvernig þau eru og hvernig þeim reið-
ir af.
„Mér finnst vera lögð of þröng merking í
orðið pólitík þegar bara er talað um hana út
frá stjórnmálaflokkum. Verkalýðshreyfing-
in er t.d. hápólitísk í eðli sínu samkvæmt
mínum skilningi, því hennar hlutverk er að
hafa áhrif á gerð samfélagsins og hvernig
búið er að þegnum þess.“
Frystihúsapólitík á Króknum
í kosningabaráttu Alþýðuflokksins fyrir
kosningarnar 1974, þegar Jón skipaði efsta
sæti listans, var eitt af kosningamálunum að
hlutum væri betur fyrir komið á Sauðár-
króki ef starfandi væri einungis eitt fyrirtæki
í sjávarútvegi og fiskvinnslu. Jón segist
standa með þessari skoðun sinni enn þann
dag í dag þó ekki hafi hún fallið í mjúkan
jarðveg ’74.
„Ég hef aldrei farið af þessari skoðun, en
á þessum tíma komst ekkert annað að en
Framsókn yrði að hafa sitt frystihús og
íhaldið sitt. Þannig hefur frystihúsapólitík
alltaf verið hér á Sauðárkróki og ef menn
hefðu náð saman þarna, þá tel ég að það
hefði verið mikið gæfuspor fyrir bæinn.
Árið þarna á eftir var nefnilega farið í mikl-
ar fjárfestingar hjá fyrirtækjunum sem
skynsamlegast hefði verið að gera saman.
Hugsandi til þess að sameining hafi verið
nauðsynleg þá, er ég ekki í vafa um að ekki
síður er nauðsynlet að sameina þetta allt
núna.
Það er svolítið dapurt til þess að vita að
enn skuli gerðir að aðalatriði ímyndaðir
hagsmunir við eignarhald og stjórnun þess-
ara þýðingarmiklu fyrirtækja. Hallast þar
ekki á afstaðan hjá íhaldinu og Framsókn
frekar en fyrri daginn þegar frystihúsin á
Króknum eiga í hlut.“
F élagsmálabakterí an
Jón hefur setið öll þing Alþýðusambandsins
síðan 1968 og hefur verið þingforseti á þeim
tveimur síðustu. Þing Verkamannasamband
íslands hefur hann einnig setið lengi, eða
allt síðan Fram gekk í sambandið í kringum
1970 og stjórnað þeim mörgum. Hann segist
hafa lært mikið í fundarsköpum á að vera
forseti bæjarstjórnar 1974-78 og búa að þeirri
reynslu varðandi fundastjórnun.
Þrátt fyrir mikið annríki í kringum verka-
lýðsmálin gefur Jón sér þó tíma til að sinna
ýmsum öðrum félagsstörfum og hefur m.a.
verið formaður sóknarnefndar Sauðár-
krókskirkju undanfarin ár.
„Þessi félagsmálabaktería sem í mér er,
gerir það að verkum að bæði vinnan og tóm-
stundirnar snúast í kringum félagsmál. Ein-
hvern veginn hefur það orðið svo að ef leit-
að er til mín með eitthvað þá á ég erfitt með
að segja nei. Hinsvegar er ég kannski í
tómri vitleysu að taka eins mikið að mér og
ég hef gert, en ég reyni að sinna öllu eftir
fremsta megni og aldrei hef ég farið í starf
með því að setja undir mig hausinn og brjót-
ast til valda. Hinu er aftur á móti ekki að
neita að sumu hef ég haft meiri áhuga á en
öðru.“
„...íhaldssamasta stofnun
sem til er“
Árið 1981 var Jón kjörinn í framkvæmda-
stjórn Verkamannasambands íslands. Á
þingi sambandsins í haust var hann síðan
kosinn varaformaður þess, en að eigin sögn
breytir það litlu fyrir hann. Jón hefur tekið
þátt í flestu því er snertir störf Verka-
mannasambandsins og m.a. verið annar
fulltrúi þess á aðalfundum Norræna Verka-
mannasambandsins. Merkasta framlag
VMSÍ til atvinnumála í þessi tíu ár er, að
mati Jóns, þing sambandsins árið 1989 sem
var aðdragandi þjóðarsáttarsamninganna.
Eftir öll þessi ár hefur Jón líka ákveðnar
skoðanir á skipulagsmálum innan verka-
lýðshreyfingarinnar enda situr hann í skipu-
lagsnefnd Alþýðusambands íslands um
þessar mundir.
„Hlutverk þessarar nefndar er að gera til-
lögur um breytt skipulag, en hingað til hefur
ekki gerst nokkur skapaður hlutur í þeim
málum. Hvað varðar skipulag er verkalýðs-
hreyfingin nefnilega einhver sú allra íhalds-
samasta stofnun sem til er og í dag er skipu-
lagið aldeilis fáránlegt að mínu mati og sér-
staklega vegna þess hversu mörg verkalýðs-
félög eru starfrækt. Þróunin hefur gert það
að verkum að fólkið í verkalýðsfélögunum á
rétt á ákveðinni þjónustu sem hundrað til
tvö hundruð manna félag getur ekki staðið
undir. íhaldssemin er síðan fólgin í að
sameina ekki félögin í stórum stíl, því með
nútímasamgöngum er ekki nokkurt einasta
mál að miða þau bara við atvinnusvæði. Því
tniður fer lítið fyrir þessum breytingum enn
sem komið er, en starfandi skipulagsnefnd
er þó að reyna að koma mönnum saman.
Ekki gengur það samt vel og talað er um
smákónga og fleira svo allt situr fast í sama
farinu. Þrátt fyrir allt held ég að breyting sé
þó framundan í þessum málum.“
Sameining sveitarfélaga
Hvað varðar umræðu sem er í dag um sam-
einingu sveitarfélaga á íslandi, er Jón með
svipaðar skoðanir um þau mál og verkalýðs-
málin. Hann vill að menn taki höndum sam-
an og geri stórar einingar úr þeim mörgu
smáu sem til eru í dag.
„Mikið er talað um að landsbyggðin eigi í
vök að verjast. Vissulega má það til sanns
vegar færa, en ég held að þeir sem raun-
verulega ráða málum á landsbyggðinni eigi
að beita sér fyrir að stækka heildirnar þann-
ig að vald sveitarfélaganna aukist. Með því
styrkjum við stöðu okkar og ég hef alla tíð
verið þeirrar skoðunar að slíkt sé mun væn-
legra og skynsamlegra en hið svokallaða
þriðja stjórnstig sem margir eru að tala um.
Við íslendingar erum einfaldlega of fámenn
þjóð til að takast á við slíkt, en ef af svona
sameiningu verður er ég ekki í nokkrum
vafa um að Sauðárkrókur verður einn af
þeim bæjum sem stækkar og það er ekki síð-
ur til góða því fólki sem býr annars staðar í
héraðinu, en bæjarbúum."
Lionsstörfin
Þegar sest er niður með jafn félagslyndum
manni og Jóni, er erfitt að hætta og lengi
hægt að halda áfram í upptalningu á hinu og
þessu. Áður en punkturinn er settur í þessu
viðtali er þó rétt að minnast aðeins á störf
Jóns innan Lionshreyfingarinnar.
„Ég hef starfað lengi með Lions og árið
1984 til '85 var ég umdæmisstjóri B-umdæmis
Lions hér á Islandi. Þá þurfti ég að heim-
sækja milli þrjátíu og fjörtíu klúbba víðs-
vegar um landið og einnig tók ég þátt í
alþjóðaþingi Lions sem haldið var í júlí ’84
í San Fransiskó. Allt þetta var ákaflega lær-
dómsríkt fyrir mig og margt sem ég á gott í
minningunni úr starfi innan Lionshreyfing-
arinnar."
„Félagsstörfin mitt sálarmeðal“
Vafalaust eiga lesendur eftir að heyra meira
af Jóni í framtíðinni enda ekki á honum að
heyra að hann ætli sér á næstunni að draga
sig í hlé í verkalýðsmálunum, né öðru því
sem hann er í.
„Meðan mínir félagar treysta mér til þess
að gegna formennsku í Fram, sé ég ekki fyr-
ir mér að ég sé á förum. Um það má samt
deila hvort félagið hefur gott af því að sami
maðurinn sé svona lengi formaður, en ég
vona auðvitað að ég bregðist ekki þeirri
ábyrgð sem lögð er á mínar herðar.
Hvað varðar félagsmálastússið í heild þá
held ég að það skili mér mörgu þegar upp er
staðið. Persónuleg kynni við fólk víða um
iand er eitt það mikilvægasta í því sambandi
og slík kynni gefa mér mikið. Það má því
segja að félagsstörf séu mitt sálarmeðal og
þegar svo er ástatt er gott að eiga jafn góða
konu og ég á, en Hólmfríður hefur verið
mín stoð og stytta í gegnum árin.“
Gæfuríkt fjölskyldulíf
Eins og áður er getið lærði Jón að meta
klassíska tónlist með útvarpshlustun í æsku.
Enn þann dag í dag segist hann sofa betur
og öðlast einskonar innri frið með því að
hlusta á klassíska plötu fyrir svefninn og það
ásamt lestri góðra bóka er hans áhugamál
þegar komið er heim í faðm fjölskyldunnar.
„Ég reyni alltaf að hlusta á smá klassík á
kvöldin og það ásamt góðu fjölskyldulífi
gefur lífi mínu gildi þegar ég slepp úr klóm
félagsstarfanna. Mikil er sú gæfa að eiga
góð börn og tengdabörn, en ég sem afi er
búinn að finna að ekki síður er mikil gæfa
að eiga góð barnabörn.”
Mynd og texti Skúli Björn Gunnarsson