Dagur - 02.02.1995, Síða 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 2. febrúar 1995
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 60, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. M. VSK. 1500 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ M. VSK. KR. 125
RITSTJÓRAR: JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, (ÁBM.),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
AÐRIR BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON,
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585, fax 96-42285),
KRISTIN LINDA JÓNSDÓTTIR, SÆVAR HREIÐARSSON (íþróttir).
LJÓSMYNDARI: ROBYN REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SlMFAX: 96-27639
LEIÐARI-----------------------
Staða kjötiðnaðarins
Óumdeilt er að á liðnum árum hafa átt sér stað miklar fram-
farir í kjötvmnslu hér á landi. Aukin áhersla hefur verið lögð á
markaðsmálin, vöruúrvalið er miklu meíra en hér á árum áður
og ef marka má góðan árangur kjötvinnslumanna f sam-
keppnum á erlendri grundu eru íslenskar kjötvinnslur að
framleiða gæðavöru.
Hins vegar eru ekki allir á sama máli um þetta. f nýjasta
tölublaði íslensks iðnaðar, fréttabréfs Samtaka iðnaðarins,
birtist hugleiðing Vilmundar Jósefssonar hjá Meistaranum hf.
í Reykjavík um matvælaiðnaðinn þar sem dregin er dökk
mynd af stöðu íslensks kjötiðnaðar. Hann segir að kjötiðnað-
urinn standi illa að vígi gagnvart innflutningi eins og sakir
standa. Hins vegar megi snúa „þeirri slæmu stöðu til hins
betra einkum ef strangar gæðakröfur eru hafðar að leiðar-
Ijósi."
Máli sinu th stuðnings nefnir Vilmundur að vegna þrýst-
ings frá verðkönnunum dagblaða, neytendasamtökum, stór-
mörkuðum og opinberum innkaupastofnunum hafi kjötiðnað-
arfyrirtæki orðið að lækka vöruverð og þá um leið að draga úr
vörugæðum. AUar verðkannanir haíi verið geiðar án tillits til
gæða vörunnar, lægsta verði hafi verið hampað mest. „Nú er
svo komið," segir Vilmundur „að gæðum ýmissa vöruteg-
unda hefur hrakað svo að í óefni er komið. Sem dasmi má
nefna að mér er til efs aö á íslandi sé hægt að fá skinku sem
mundi standast gæðakröfur í nokkru ESB-landi",
Vilmundur nefnir einnig að óheyrileg samkeppni kjötiðn-
aðaifyrirtælrja hafi orðið til þess að veikja þau svo mjög að
nauðsynleg nýsköpun og þróun hafi orðið útundan vegna
ónógs hagnaðar. Vilmundur leggur til að hagræðingu verði
náð fram í greininni með því að stækka og sameina fyrirtæk-
in, „Þvi öílugri sem framleiðslueiningarnar eru því betur eru
þær í stakk búnar að mæta innflutningnum. “
Þessi greining Vilmundar á íslenskrí kjötvinnslu er ófögur
og hún vekur spurningar. Er ástandið eins svart og hann vill
vera að láta? Er það rétt að samkeppnin sé orðin svo hörð á
þessum markaði að gæöum hafi verið fórnað til þess að geta
boðið vöruna á hagstæðu verði?
Það eru vissulega skiptar skoðanir um það innan kjöt-
vinnslugeirans að töfralausnin sé að stækka kjötvinnslufyrir-
tækin. Útkoma litlu kjötvinnslanna er i mörgum tilfellum ekk-
ert lakari en þeirra stærri og ekki er hægt að færa á það sönn-
ur að framleiðslugæði ráöist af stærð fyrirtækjanna.
Hvaða skoðun sem menn hafa á þessari greiningu Vil-
mundar Jósefssonar er ljóst að framundan er breytt umhverfi
á þessu sem öðrum sviðum viðskiptalífsins. Við því þarf is-
lenskt atvinnulíf að bregðast í tíma.
Um ÚA, SH og ÍS
- að gefnu tilefni
Hitamál þessa vetrar er hugsan-
legur flutningur viðskipta meó af-
urðir Útgeróarfélags Akureyringa
hf. frá Sölumiðstöð hraðfrystihús-
anna til Islenskra sjávarafurða hf.
og sölu hlutafjár bæjarins í ÚA. I
því sem hér fer á eftir ætla ég að
tjá mig um mitt álit á þessum mál-
efnum. Rétt er aó geta þess að ég
lít svo á að þessi skrif mín tengist
ekki setu minni í stjóm ÚA heldur
því að ég bý hér á Akureyri og
mér er ekki sama um hvemig
ráðskast er meö hagsmunamál af
þessu tagi.
Aður en ég held lengra vil ég
taka fram að það er mín skoðun að
fyrirtæki eins og ÚA eigi stöðugt
aó vera með það í gagnrýninni
skoðun hvort sölumálum félagsins
sé best borgió eins og þeim er fyr-
irkomió á hverjum tíma eða hvort
æskilegt sé að breyta til. Ég held
líka aó það sé eðlilegt að bæjaryf-
irvöld geri öðru hverju upp við sig
hvort breyta beri sinni hlutafjár-
eign í peninga og þá hvenær og
hvemig standa beri að slíkri breyt-
ingu. Atburðarás síðustu daga er
ágætt tilefni til slíkra hugleiöinga.
Sala hlutabréfa
Akureyrarbær hefur eignast hluta-
bréf í ÚA gegnum árin við það aó
fjárhagslegri aðstoð bæjarins, þeg-
ar ÚA átti í kröggum, var breytt í
hlutabréf. ÚA er aðlaðandi kostur
fyrir fjárfesta og áhrifamikió inn-
an atvinnugreinarinnar. A því
leikur enginn vafi að styrkur ÚA
og sjálfstæði hafa verið mikilvæg
atriði fyrir fyrirtækió og Akureyri.
ÚA hefur vegna þess trausts, sem
það hefur notið, getað sótt hlutafé
til almennra fjárfesta landsins og
náð að halda uppi fullri atvinnu og
verðmætasköpun þrátt fyrir skerð-
ingu aflaheimilda undanfarinna
ára. Fyrirtækió hefur getað beitt
stærð sinni til þess að afla hag-
stæðra viðskipta og talað sjálf-
stæóri röddu á hvaða vettvangi
sem er. Hluthafar - og þar með
talinn Akureyrarbær - hafa getað
treyst því aó álcvaröanir teknar við
stjómarborð ÚA em teknar með
hagsmuni ÚA að leiðarljósi og
fullur skilningur hefur verið á því
hjá bæjaryfirvöldum að til lengri
tíma litið færu hagsmunir hluthafa
og þar með hagsmunir Akureyrar-
bæjar saman við hagsmuni ÚA.
Þau sjónarmið sem uppi eru um
hugsanlega sölu hlutabréfa Akur-
eyrarbæjar í ÚA eru þrenns konar.
í fyrsta lagi er spumingin hvort
selja eigi bréfin eða ekki. I öðru
lagi hvort selja eigi bréfín á þann
hátt að dreifð eignaraðild sé
tryggð og aó ÚA haldi þar með
sjálfstæði sínu. I þriója lagi er svo
spurningin hvort hlutabréfm skuli
seld einhverri blokk í vióskiptalíf-
inu, sem síðan myndi ráða mál-
efnum ÚA.
Mér finnst persónulega koma
til greina að Akureyrarbær selji
einhvern hluta bréfa sinna í ÚA.
Mér fínnst m.ö.o. ekki sáluhjálp-
aratriói að Akureyrarbær eigi
meirihluta í ÚA. Mér fínnst það
þó ekki ráðlegt að selja bréf bæj-
arins við núverandi aóstæður. Og
ef eóa þegar bærinn tekur ákvörð-
un um að selja sín bréf eóa hluta
þeirra þá finnst mér að bréfín eigi
að selja á þann hátt að tryggð sé
dreifó eignaraðild eftir því sem
það er hægt. Þetta þýðir að ég tel
óráðlegt að selja KEA og/eða
Samherja bréf bæjarins í ÚA. Ég
tel reyndar aö fresta eigi umræð-
um um sölu bréfanna um eins árs
skeið eða svo og ef niðurstaðan þá
veróur sú að selja eigi bréfín þá
eigi að selja þau í smáum
skömmtum og hugsanlega gefa
Akureyringum kost á forkaupsrétti
upp að ákveðinni upphæð.
Ég vil taka það fram áður en ég
held lengra að ég tel þaö alfarið
ákvörðun Akureyrarbæjar hvort
selja eigi bréf bæjarins í ÚA eða
ekki og þá hvemig að þeirri sölu
skuli staóið. Þær ákvarðanir eru á
engan hátt stjómar ÚA, enda eru
stjómarmenn þar aðeins fulltrúar
eigenda en ekki öfugt. Öðru máli
gegnir um val á söluaðila. Sú
ákvörðun er í eðli sínu stjómar
ÚA og ég tel að veigamikil rök
þurfí til til þess að rökstyója bein
afskipti eigenda.
Val á söluaðila
í starfí mínu og áhugamálum hef-
ur falist að ég hef kynnst flestu
því ágætis fólki, sem vinnur fyrir
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna og
íslenskra sjávarafuróa hf., bæði
hér og erlendis. Ég get meó góðri
samvisku vottaó hvar sem er að ég
tel að þessi fyrirtæki bæði hafí á
að skipa hæfileikaríkum starfs-
mönnum. SH hefur gegnum árin
sannaó að þeir hafa getu til þess
að selja afurðir ÚA og ég er ekki í
vafa um að að loknum hæfilegum
aðlögunartíma geti IS einnig klár-
að sig á því verkefni. Áherslur
þessara fyrirtækja eru nokkuð
mismunandi. Ég hef til dæmis oft
lýst hrifningu minni á því hvemig
ÍS stendur að þróunarstarfi sínu.
Ég hef einnig oft sagt að ég telji
að styrkur SH liggi fyrst og fremst
í því aó þeir hafí mikinn skrið-
þunga og geti selt mikið magn á
stuttum tíma en að styrkur IS liggi
fremur í nettum ballettdansi þar
sem hæfileikinn til að nýta
óvæntar aðstæður er ríkur. Ég
hygg þó að fulltrúar beggja sölu-
aðilanna mundu sjá ástæðu til að
mótmæla þessum skoóunum mín-
um við fyrsta tækifæri. Viö það
verð ég að búa og mun ekki skipta
um skoðun fyrr en mér finnst
sjálfum ástæða til. Á hitt vil ég
benda aftur, að val söluaðila er í
eóli sínu ákvörðun stjómar ÚA og
þá ákvörðun á að taka á grundvelli
rekstrarforsendna ÚA í bráð og
lengd. Hugsanleg afskipti eigenda
félagsins þurfa mikillar réttlæting-
ar við.
Ef við horfum fyrst á málið út
frá forsendum ÚA þá hljótum við
að staldra við áratuga samstarf fé-
lagsins við SH og þau áhrif og
eignatengsl, sem ÚA hefur í SH.
ÚA hefur selt afurðir sínar í gegn-
um SH áratugum saman án þess
að á þau samskipti hafi borið
skugga. ÚA hefur verið stór fram-
leiðandi innan SH og félagsformið
hefur valdið því að fulltrúar ÚA
hafa komist til mikilla áhrifa inn-
an SH og að ÚA er orðið stærsti
eigandi að SH. Miðað við for-
sendur og sögulega reynslu þurfa
því að vera verulegar líkur á
ávinningi ef slíta á slík viðskipta-
tengsl. Allar upplýsingar sem
liggja fyrir varðandi hugsanlegan
ávinning ÚA við aö skipta um
söluaðila benda til þess að ^sá
ávinningur sé ekki fyrir hendi. ÍS-
menn sjálfir hafa tekið fram að
þeir geti fyrst og fremst tryggt
sambærilegt verð fyrir afuróir ÚA
en ekki betra. Skýrslumar taka
undir þetta en þó með þeirri vió-
bót að IS muni lenda í erfiðleikum
til að byrja með viö að auka sölu
sína um magn sem nemur afurð-
um ÚA. Mér finnst því liggja fyrir
aó þaó eru ekki forsendur til þess
að skipta um söluaðila ef meta á
Pétur Bjarnuson.
út frá hagsmunum ÚA eingöngu.
Þá erum við komin að hinu at-
riðinu. Spumingin er hvort önnur
atriði séu svo veigamikil aó það
réttlæti að fulltrúar meirihluta eig-
enda hlutist ti! um málefni ÚA
með þeim hætti að láta aðra hags-
muni en hagsmuni ÚA ráða ferð-
inni varóandi ákvaróanir sem
skipta fyrirtækið máli. Nú vil ég
taka tvennt fram. í fyrsta lagi ætla
ég ekki bæjarfulltrúum að virða
hagsmuni ÚA vísvitandi að vett-
ugi. í öðru lagi ætla ég að horfa
framhjá siðferðilegum forsendum
fyrir því að naumur meirihluti
bæjarstjómar beiti naumum eign-
armeirihluta í ÚA til þess að
þvinga fram ákvörðun sem ekki er
í samræmi við hagsmuni ÚA. Að
þessum forsendum gefnum tel ég
að það sé réttlætanlegt að bæjar-
stjóm Akureyrar blandi sér í þessi
mál. Atvinnuástand er erfítt á Ak-
ureyri og sú staða sem upp er
komin er ágætt tækifæri til að
bæta það ástand. I þeirm svipting-
um sem fram hafa komið hafa
komið fram tvö tilboð til stuðn-
ings atvinnulífi á Akureyri. Eitt
frá hvorum þeirra söluaðila sem
inn í þessa mynd hafa komið. IS
reið á vaóið og bauðst til þess að
flytja starfsemi sína til Akureyrar
gegn því að fá að selja afurðir
UA. SH fylgdi á eftir og bauðst til
þess að flytja hluta af sinni starf-
semi til Akureyrar auk þess að
styója við atvinnulíf á Ákureyri
með ýmsum hætti. Þessi tilboð
hafa verið metin af hlutlausum að-
ilum og mér viróist að af nióur-
stöðum skýrsluhöfunda megi ráða
að tilboð söluaðilanna séu nokkuð
jöfn hvað atvinnuáhrif varðar. At-
vinnulíf á Akureyri mun hagnast
svipað hvort tilboðió sem tekið
verður.
I mínum huga stendur þetta eft-
ir. Hagsmunir ÚA - a.m.k. til
skamms tíma - benda til þess að
rétt sé að halda áfram viðskiptum
við SH og ekki verður séö að fyr-
irtækið hagnist til langs tíma við
aö skipta um söluaðila. Atvinnulíf
á Akureyri mun hagnast svipað
óháð því hvoru tilboðinu verður
tekið. Eðlileg niðurstaða hlýtur
því að vera sú að ÚA haldi áfram
að selja afurðir sínar í gegnum SH
og haldi þar með áfram að efla
áhrif sín þar.
Flutningur ÍS til Akureyrar
En þýðir slík niðurstaða að ÍS
flytji ekki sína starfsemi til Akur-
eyrar? Ég fæ ekki séð að svo þurfi
að vera. ÍS þarf að flytja næstu
mánuði. Framleiðendur ÍS eru að-
allega á Norður- og Austurlandi.
Þaó væri því eðlilegt að ÍS flytti
til Akureyrar af landfræðilegum
ástæðum óháð viðskiptum við
ÚA. KEA hefur gefið sterklega í
skyn að þeirra áhrif dugi til þess
að IS flytti til Akureyrar og ekki
hefur heyrst að nokkur í Reykja-
vík eða Hafnarfirði hafi gefið
tryggingu fyrir viðskiptum gegn
því að IS flytti í þau sveitarfélög.
Akureyri er væntanlega framtíóar-
miðstöð sjávarútvegs á íslandi og
því ætti raunar ekkert að þurfa til
þess að bæði SH og ÍS flyttu sína
starfsemi til Akureyrar og Akur-
eyri á bara að bjóöa bæði fyrir-
tækin velkomin. En til þess að
gera málið auðveldara fyrir ÍS ætti
Akureyrarbær að bjóóast til þess
að taka á sig allan kostnaó við
flutning ÍS til Akureyrar, sjá þeim
fyrir húsnæói í þrjú ár og sleppa
þeim við þau gjöld sem á færi
bæjarins eru í sama tíma. Jafn-
framt á að bjóðast til þess að að-
stoða það starfsfólk ÍS sem flytja
vill norður við flutningana og á
þann hátt að sjá til þess að ÍS flytji
hingað norður á - til þess að gera
- eólilegum viðskiptaforsendum.
Pétur Bjarnason.
Höfundur er sjávarútvegsfræöingur og á sæti í
stjóm ÚA.