Þjóðviljinn - 20.11.1937, Qupperneq 2

Laugardaginn 20, nóv. 1937.
ÞJÖÐVILJINN
IXýlendukúguii Dana í Grænlandi. I.
Skæðar farsóttir herja
grænlensku þjóðina.
Tilfinnanlegur skortur á læknum í landinu. —
Tæringin er skæðasti óvinur þjóðarinnar.
Ástandið í Grænlandi er orðið
ömurlegra en orð fá lýst. 1 öllu
landinu eru einir 8 danskir
læknar starfandi, sem skipaðir
hafa veiríð af döngku stjórninm.
En auk þeirra starfa í Græn-
landi 2 »praktisera.ndi« læknar,
annar í Thule, en .hinn í Ivigtut.
Það er auðskilið mál, að einir 8
læknar duga lítið og geta ekki
komist yfir störf sín að full-
nægja þörfum þjóðarinnar. Eink
um verður þetta augljóst þegar
þess er gætt hve landið er víð-
áttumikið. Ibúatala Grænlands
að frádregnum 2 héruðum, sem
»praktiserandi« læknar starfa í,
er 17500, og ve-rður þá einn
læknir fyrir hverja 2,700 íbúa.
Til samanburðar má nefna að í
Danmörku er læknir fyrir
hverja 1400 íbúa. Eh eins og gef-
ur að skilja er þörf fyrir fleiri
lækna í strj.ájbýli ein í þéttbýli.
Farsóttir herja landið
Á austurströnd landsins er á-
standið verst. 1 nýlendunum
Scoresbysund. og Angmagsalik
er venjulega enginn læknir. I-
búatala þessara nýlendna er þó
fult þúsund. Síðustu árin hefir
Irí norskur læknir unnið þar að
rannsóknum og hefir hann. rétt
fólkinu hjálparhönd, jafnframti
vísindastörfumí sínum.
Berist; landfaragótt til ný-
Nokkra undanfarna daga
hefir rússneska kvikmyndin
?,Viö frá KronstadUi eða »Upp-
reisnin rid KronstadU, eins og
hún er nefnd hér, verið sýnd við
prýðilegar móttökur. Hvarvetna
þar sem þessi mynd hefir verið
sýnd hafa mætt henni sömu eða
ennþá betri móttökur.
Svipuðu máli gegnir um n,á-
lega allar þær kvikmyndir af
rússneskum toga spunnar. Má í
því sambandi minna á móttökur
þær, sem Gnlliver í Putalandi
fékk hvarvetna um Norðurlönd,
þó að mynd þessi væri sýnd hér
aðeins fá kvöld. Ekki má heldur
gleyma Tjeljnskinm.yndinn i, sem
var sýnd mánuðum saman; á
kvikmyndahúsum Kaupmanna-
hafnar og vakti einnig almenna
athygli hér.
Það má hiklaust fullyrða, að
rússneskar kvikmyndir hafi
hvarvetna getið sér hinn ágæt-
asta orðstír, þrátt fyrir margvís-
legar tilraunir af hájfu borg-
arastéttarinnar til þess að gera
lítið úr þeim; og þó fyrst og
fremst að koma í veg fyrir sýn-
ingu þeirra. Þannig átti að
koma í. veg fyrir að almenningi
gæfist kostur á að kynnast rúss-
lendunnar eru íbúarnir í vand-
ræðumi. Læknishjálp verður
ekki sótt skemra en 700 km. en
það er á Suður-Grænlandi. Við
þetita,- bætist að í ra.un og veru
eru engar samgöngur milli þess-
ara tveggja staða nema farinn
sé allur krókurinn til Kaup-
,miannaha.fnar.
Það liggur í augum uppi hvern
ig ástandið hlýt.ur að vera m.eð-
al þessara manna. Að vísu eir
ein hjúkrunarkona búsett í ný-
lendum, þessum, en bxði er
kunnáttUi hennar að vonum á-
bótavant; og tæplega hægt að
ætla, heinni að hjálpa í hvert
skifti eins og til hagar þar i
landi og veðráttufar er slærnt.
Berklaveikin breiðist út.
Berklavejkin, er skæðasta
plágan, sem hvílir á grænlensku
þjóðinni. Meginþorri þjóðarinn-
ar getngur með veikina og fjöldi
manna deyr árlega a.f völdum
heinnar.
1 nýlegri skýrslu frá Græn-
landsstjórninni stendur eftir-
farandi:
»Af staðlægum. sjúkdómum er
það enn sem fyr tæringin, sern
einkennir mest heilbrigðisástand
landsins alla. leið frá Juliane-
haab til Thule. Það þarf tæplega
að búast við því að þetta ástand
breytist að nokkru, meðan
Sovétríkjanna.
neskri kvikmyndaiðju. En þrátt
fyrir alla;n fjandskap borgara-
legra og fasi.stiskra útbreiðslu-
tækja, hefir rússneska filman
farið sigurför um allan heim, að
vísu h.a,fa rússneskar kvikm.ynd-
ir verið að fullu bannaðar í fas-
istalöndunum.
Kvikmyndatiæknin stóð ekki á
háu stigi í ríki rússneska keis-
arians. Bæði Var það að kvik-
myndagerð var þá mjög léleg ef
borið er saman við kvikmynda-
tækni nútímans óg svo hitt, að
hinum keisaralegu kvikmynda-
stjörnum og leikurum mishepn-
aðist algerlega að blása lifandi
anda í starf sitt og list. Kvik-
mynd.ir þær, sem höfðu verið
gerðar stóðu mjög fjarri lífinu
og voru falskar að efni bæði
hvað snerti sögu og lifnaðar-
hætti.
Með opinberri tilkynningu,
sem Lenin undirritaði 27. ágúst
1919 var öll kvikmyndaidja So-
vétríkjanna tekin í hendur þess
opinbera. En það vanst ekki
mikið á fyrstu árin. Á meðan
borgafastyrjöldin stóð yfir, og
landið var útilokað frá öllum við-
skiftum við önnur lönd var tæp-
ast hægt að fá efni til kvik-
heilsuvernd er jafn, ábótavant
mteðal almennings og svo lemgi
sem húsnæði þeirra (einkum
svefnstofur) er svo þröngt' og
hreinlæti jafn ófullkomið og
raun ber vitui um«.
Grænlandsstjórnin viðurkenn-
ir þannig að við núverandi að-
stiæður sé ekki hægt að útrýrna
tæringunni úr landinu. En vegna
hvers er ekki gerð hin minsta
tilraun til þess að bæta aðbún-
að þjóðarinnar. Það er viðurkent
af öllum að tæringin er einkum
skæð meðal fátæklinga. Þ,að er
fátæktin, skorturinn. og híbýla-
vandræðin, sem eru höfuðor-
sakir þess ásitands sem nú er
ríkjandi í heilbrigðismálum þjóð
arinnar.
Á meðan G.rænlan.dsstjórnin kúg
ar þjóðina eins og nú er, þarf
því tæplega að vænta þess að
ástandið batni.
Á Grænlandi eru engin
tæringarhæli
1 Grænlandi eru engin hæli til
þar sera tæringarsjúkir menn
geta fengið hjúkrun og' aðhlynn-
ingu. Að vísu hefir verið kom-
ið á fót tveimur slíkum hælum;
fyrir börn, en þau geta þó ao-
eins tekið á móti 40 sjúklingum
samtals. Um hæli þessi er út af
fyrir sig ekkert nema g'ott að
segja, ein þau eru meira að segja
myndagerðar. Þær fáu myndir,
sem gerðar voru, eru fyrst og
fremst stuttar áróðursmyndir,
sem, sýndar voru í hermanna-
skálunum. Kvikmyndahúsin í.
borgunum voru hinsvegar flest
lokuð. Þegar borgarastyrjöldinni
la,uk og nýja hagfræðipólitíkin
(NEP) komst á laggirnar, er
tekið að flytja til landsins all-
mikið af erlendum kvikmynd-
um.
En jafnframit er hafist handa
í landinu sjálfu um, að skapa
nýja kvikmyndaiðju.
Skömmu eftir að Lenin hafði
gefið tilskipun sína um þjóðnýt.
ingu kvikmyndaiðjunnar var
settur á stofn skóli fyrir kvik-
myndalist. En skóla þessum
vanst lítið fyrstu árin af ástæð-
um, sem áður hafa verið greind
ar. 1922 var skóli þessi endur-
bættur og tóku nú neimendur að
streyma að skólanumi úr öllum
áttum. Félög voru stofnuð víðs-
vegar til þess að efla kvik-
myndalistina og kvikmyndablöð
hófu út.komu sína. Eftir 1924
var þessi starfsemi komin svo
langt á veg, að hægt var að
taka upp baráttu og samkepni
við hina erlendu kvikmyndaiðju.
Kvikmyndasnillingai- eins og
Eisenstein koma fram, á sjónar-
sviðið og ýmsar prýðilegar
mfyndir eru teknar svo sem
»Potemkin«, »Móðirin« og »Sítí-
alsendis ófullnægjandi fyrir sjúk
börn í landinu.
Almenn sjúkrahús í landinu
eru ætíð full og stundum verður
að búa. út rúm, handa sjúkling-
unum, annarsstaðar, svo sem í
bamaskólunum. Einkum á þetta
þó við þega'r sjúkdóma ber að
böndum svo sem í. skarlatsótt,
sem nýlega barst til landsins.
Þá eru kjör gamla, folksins í
landinu hin verstu. Aðeins einu
elliheimili hefir verið komáð þar
á fót, sem, get.ur tekið á móti
gamalmennum,
Öll nýlendan í rúminu
Það liggur í augum uppi, hve
lítið læknamir geita. ráðið við
sjúkdómana í landinu, þó aö
ekkert sérstakt kbmi fyrir. En
nú er það oft a,ð skæðar landfar-
sóttir herja og er þá hægt að
geta ,sér til, hvernig ástandið
m,uni vera. Hér fer á eftir úr
sfcjórnarskýrslu um ástandið eins
og það var þegar kvefsótt barst
nýlega til landsins.
»Þega,r veikin var í almætti
sínu, var langsamlega anestur
hluti íbúanna sjúkur. Nokkur
hundruð manna létu lífið af völd
um veikinnar. Eftirfarandi
skýrsla, gefur nokkra, hugmynd
um út.hreiðslu og háttu vei'kinn
ar: I byrjun júlímánaðar voru
t. d. 10% af íbúunum í Godt-
haab rúmfastir, í Ikamiut voru
15. júlí 15 sjúklingar af 90 með
lungnabólgu. Oft og tíðum létust
3—4 menn á hverju heimili«.
Upp úr veiki þessari létust yfir
40 manns á Austur-Grænlandi úr
lungnabólgu, og verður það að
fceljast geysihá tala, þar sem i-
búar nýlendunnar eru aðeins um,
1000. Hér er það, sem, danska
ríkinu hefir ekki fundist nein á-
stæða til þess að hafa, læknir.
ustu dagar Pétur.sborgar«. Allar
þessar myndir hafa farið sigur-
för um heirainn og eru fyrir
löngu heimsfræg'ar. Víðsvegai'
um sambandsríki Sovétríkjanna
risu upp stofnanir, sem gengust
fyrir kvikmyndatöku.
I Moskva, Baku, Kiev og Tifl-
is risu upp nýjar kvikm.ynda-
stöðvar og jafnframt fjölgar
kvikmiyndahúsunum mjög ört,
bæði í stórborgunum og eins í
.smærri bæjum og á samyrkju-
búiunum. Helstu rihöfundar
landsins svo seim Gorki, Maja-
koffski, Sjolokoff, Alexej Tol-
stoj, Pogodin, Ostrovski og fleiri
hafa lagt fra.m, krafta sína til
þess að endurbæta kvikmynda-
iðjuna í landinu, enda hafa ýms
af helstu verkum, þeirra verið
kvikmynduð. 1 því efni má
benda, á kvikmynd þá er gerö
var eftir bók Sjolokoffs »Rólega
rennur Don« og sýnd var hér í
Reiykjavík undir nafninu »Don-
kósakkarnir«. Mynd þessi gat
sér hvarvetna hinn bestai orðstír,
enda er saga Sjolokoffs nú löngu
heimsfræg oirðin, og þýdd á
langflest menningarmál, þa,r á
meðal á dönsku og sænsku.
Verk hinna gömlu rússnesku
rithöfunda hiaifa verið vakin frá
gleymsku og rykið dustað ar
þeita, ,m(eð nýjum kvikmyndum,.
Einkumi gildir þetta um foður
rússneskra bókmenta, Pusjkin,
f kolmiámuiniin I Krakau hefir
komið til mikilla verkfa.lla. 3000 námu
verkamenn hafa. þegair lagt niður
vinnu. Krafa, verkamannanna er sú að
vinnutíminn verði styttur niður í 8-
stundir og að' kaup hækki að sama
skapi.
•fc f Sovéti'íltjunnni er nú verið að-
gera sögulega kvikmynd um bylting-
una: í nóvember 1917. Sýnir kvik-
myndin meðal annars daglegt sta.r£
Lenins á meðan á byltingunni stóð.
Jkr í Wesel hafa na,sista,r nýlega
handtekið 40 S.A. og S.S. menn og:
sakað-þá um kynvillu. En þrátt fyrir
þær fullyrðingar fer sá orðrómur
mjög vaxandi að alt aðrar sakir liggi
hér á bak við, sem sé óánægja meö
veldi fasistanna og hina nasistísku
ofbeldisstjórn í landinu.
ic Olyiiipíuncfndln í Jugosiavíu
hefir óskað eftir því á a.lþjóðamóti
um Olympíuleikina í Kairo að leik-
irnir verði ekki háðir 1 Ja.pan heldur
í Finnlandi 1940. En það er víðar
en í Jugoslavíu sem menn eru óá-
nægðir með að næstu Olympiuleikar
verði háðir 1 Ja,pan.
Og þó er ekki að efa að heilsu-
farið er mörgum sinnum verra. í
Grænlandi en stjórnin vill vera
láta. og reynir að telja mönnum
trú um í skýrslum. sínum. Til
dæmis var ta,la,ð um það í Dan-
mörku fyrir fáurni árum í sam-
bandi við skýrslu Grænlands-
stjórnar, að allar samgöngur við
Austur-Grænland hefðu verið
lokaðar vegna sjúkdóma, en
stjórnin kva,ð aðeins vægt kveí'
ama að íbúunum..
seim áttii 100 ára dánarafmæli á
þessu ári.
Þektastar af kvik.myndum,
þeirra, sem gerðar hafa verið í
Sovétríkjunum síðustu árin era
»Tsjapajeff«, »Við frá Kron-
stadt« og »Gulliver í Putalandi«.
En það er ekki aðeins að
kvikmyndaframleiðslunni hafi
fleygfc fram á unda,nförnum, ár-
um, í Sovétríkjunum, heldur
befir alt verið gert til þess að
kenna fól.ki að meta þær bæði að
lífs, og lista-gildi. Fjöldi kvik-
myndatímarita, sem gefinn er út
víðsvegar um landið annast
gagnrýni þeirra og mat fólksins
sem myndirnar eru ætlaðar.
Sigurför sú, sem rússneskar
kvikmyndir hafa farið u.m. allan
heim, bendir ótvírætt í þá átt,
að þær hafi fylt autt skarð í
heimi kvikmyndanna, bætt lífs-
og listagildi, semi megnið af kvik-
myndaframleiðslu auðvalds-
ríkjanna skorfci. Enda hefir það
löngum þótt, við brenna um ýms-
ar þteirra, að þær væru fremur
til anmars gerðar, en að auka
mlenningu og auðga listasmekk
manna.
1 auðvalidsheiminum er öll
kvikmyndaiðja í höndum. einka-
auðmiagnsins. Höfuðtilgangur
Þfess er að græða, fé á kvikmynd-
unum, og draga um leiið hugi
verkalýðisilns frá rotnun og spill-
ingu auðyaldsins.
Kvikmyndaframleiðsla