Þjóðviljinn - 11.11.1938, Qupperneq 2

Föstudagurinn 11. nóv. 1938.
PJÖÐVILJINN
lilðÐVIUINN
Otgefandi:
Sameinimgarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurin* —
Ritstjórar:
Einar Ölgeirsson,
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), simi 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2.00
Annarsstaðar á landinu kr. 1.50.
1 lausasölu 10 aura eintakið.
Víkingsprent, Hverfisgötu 4,
Simi 2864.
Verklýðsfélögtn
mumi segja álif
síff — rílji þeírra
verður fram^
kvæmdur*
Dagsbrún iog Verkamannafé-
lagið Próttur á Siglufirði hafa
lýst yfir því, að þaíl telji að
Alþýðusambandsþingið, sem
svo er kallað, hafi verið ólög-
Iegt o^ allar þess gerðir því
að engu hafandi. Svo virðist
sem nokkur uggur sé nú vakn-
aður hjá leiðtogum Skjaldborg-
arinnar um lögmæti þessa dæma
lausa þings. Pví til sönnunar
nægir að benda á, að tvö verk-
lýðsfélög, Sjómannafélagið og
Verkakvennafélagið Framsókn,
en þessi félög eru, sem kunn-
ugt er, sterkustu vígi Skjald-
borgarinnar, hafa verið látin
greiða atkvæði um gerðir
þingsins.
Auðvitaíð var þess gætt að
láta þessar atkvæðagreiðslur
fara fram á fámennum fundum,
svo fámennum, að innan við
hundrað manns tóku þátt í þeim
í báðum félögunum samtals. En
í félögum þessum eru um eða
yfir tvö þúsund manns. Með
þessu móti fengust nær hundr-
lað manns, af hér um bil tveim
þúsundum, til þess að staðfesta
gerðir þingsins í Iðnó.
Annars er ekki nerna gott
um það að segja, að verklýðs-
félögin séu spurð um álit þess
á gerðum Alþýðusambands-
þingsins. En það er ekki hægt
að viðurkenna að þau hafi gefið
svar við slíkum spumingum,
fyrr en öllum meðlimum þeirra
hefur verið gefinn kostur á að
svara. En slíkt verður ekki gert
nema með allsherjaratkvæða-
greiðslu.
paS, sem ber að gera, og
það án tafar, er; því að Iáta fara
fram allsherjaratkvæðagrelðslu
í öllum verklýðsfélögum lands-
ins, um skipulagsmál verklýðs-
samtakanna. í skipulagsmálun-'
um em uppi tvær stefnur:
Stefna Skjaldborgarinnar og
stefna Sameiningarflokksins.
Stefnu Skjaldborgarinnar verð
ur bezt lýst með því að tilfæra
nokkur dæmi úr lögum þeim,
sem Gerviþingið samþykkti.
I 2. gr. segir: „Alþýðusam-
band íslands er samtakaheild ís-
lenzkrar alþýðu í verklýðs- og
stjórnmálum“. í 47. gr.: „Þing
Alþýðusambands fslands sem
jafnframt er þing Alþýðuflokks-
ins<(. í 49. gr.: „Kjörgengir á
sambandsþing og í aðrar trún-
aðarstöður innan Alþýðusam-
bands íslands og Alþýðuflokks-
ins eru þeir menn einir, sejm
Sveinbföm Guðlaugsson:
Neytendasamtök
ar í Reykjavík
Víðsjá Þjóðvílíans ll. lí, '38
atþýðunn-
1 Prag gengur svú saga, segir
enskt blað, að þegar Sudetadeil-
unni var lokið hafi Benez fengið
símskeyti frá Haile Selassie fyrver-
andi Abessiniukeisara:
„Ég votta yður dýpstu sam-
hryggð mína. Sjálfur átti ég sömu
Fjögra ára starf
vmi
Málafærslumaðurinn situr á skrif-
I.
Kaupfélagsstarfsemi í Reykja-
vík hafði um langt skeið átt
örðugt uppdráttar. Hvert félag-
ið á fætur öðru varð ,að hætta
starfsemi sinni eða fór á höf-*
uðið. Ástæðurnar til þess, að
svo illa tókst til, eru fyrst og
frernst fjórar: \. Kaupfél. voru
lítið frábrugðin kaupmannaverzl
un um fyrirkomulag og vöru-
verð. 2. Lánsverzlun. 3. Félög-
in háð pólitískum flokkum. 4.
Kaupmannavaldið langmesthér
í Reykjavík og þessvegna örð-
ugast að skapa víðtæk verzlun-
arsamtök.
Prátt fyrir þessar hrakfarir
lifðu margir verkamenu í þeirri
von, að einhverntíma kæmi sá
dagur, að þeir gætu skapaðsér
eigin verzlunarsamtök og byggt
upp öfluga neytendahreyfingu.
En þeim var einnig ljóst, að
hún yrði að vera á allt öðrum
grundvelli en hin misheppnuðu
félög.
Árið 1934 tóku nokkrir verka-
menn og sjómenn í Skerjafirði
sig ítil og stofnuðu með sér
innkaupasamband. Keyptu þeir
vörur hjá heildsölum ogskiptu
með sér. Kom þá í ljós iað verð-
munur var mjög mikill, miðað
við að kaupa vörurnar í smá-
sölu. Þetta varð til þess, að eft-
eru Alþýðuflokksmenn iog ekki
tilheyria neinum öðrum stjórn-
málaflokkiN
Frekari vitna þarf ekki við.
Stefna Skjaldborgarinnar er:
Verklýðssamtökin eiga að vera
skipulagslega háð stjómmála-
flokki, allir þeir, sem ekki
fylgja þeim flokki að málum,
skulu sviptir almennum lýð-
réttindum, og það þó að þeir
séu í yfirgnæfandi meirihluta
irrnan verklýðsfélaganna.
Stefna Sameinmgarmanna er
hinsvegar: Verklýðssamtökin
eiga ekki að vera skipulags-
lega háð stjónnmálaflokk-
,um; ininan þeirra, á að ríkja
fullkbmið lýðræði, þannig að
allir meðlimir þess hafi sama
rétt og sömu skyldur, án tillits
til stjómmálaskoðana.
Þorir Skjaldborgin að leggja
þessar tvær stefnur undir dóm
verklýðsfélaganna? Þorir hún
að spyrja hvern einasta verka-
mann og verkakonu á landinu
að því, hvort hann eða hún vilji,
að Alþýðusambandið hlíti þeim
lögum, sem sett voru á Gervi-
þinginu eða að því verði breytt
í fagsamband óháð öllum stjórn
málaflokkum?
Það skiptir raunar ekki miklu
máli, hvort Skjaldborgin þor-
ir eða þorir ekki. Verklýðsfé-
lögin verða um þetta spurð,
hvað sem hún segir. Það mun
koma í ljós, að yfirgnæfandi
meirihluti krefst óháðs fagsam-
bands. Og þegar það er kom-
ið í ljós, verður Alþýðusam-
bandinu breytt í samræmi við
vilja verkalýðsins, hvað sem
Skjaldborgin segir.
Sölubúð KRON á Skólavörðustíg 12.
ir lítinn tíma voru stofnaðar 8
slíkar pöntunardeildir víðsveg-
ar um bæinn og höfðu þær sam
tals um 300 manns innan sinna
vébanda.
Þessi samtök áttu þó við
mikla örðugleika að stríða. Stór
kaupmenn og margir iðnrekend
ur sáu, að hagsmunum þeirra
var hætta búin, ef þessi sam-
tök fengju að færa út starfsvið
sitt og þróast í friði. Því var
það, að Félag ísl. stórkaup-
manna og iðnrekendur sam-
þykktu að stöðva vörusölu til
pöntunardeildanna. Við þetta
torveldaðist starfsemi deildanna
mjög. — Vörusala til þeirravar
tálin „smygl” og refsivert at-
hæfi. Þó tókst að fá nokkuð af
vörum, en afgreiðsla þeirra og
flutningur varð að fara fram
með leynd og að mestu leyti
að næturlagi. Forystumenn
deildanna sáu nú, að slíkt gat
ekki gengið til lengdar, en voru
hinsvegar ákveðnir í því !að gef-
iast ekki upp þrátt fyrir þetta.
Það varð því að samkomulagi
að sameina allar deildirnar um
eina innkaupamiðstöð og kaupa
verzlunarbréf til þess að geta
fengið vörur hindrunarlaust.
11. nóvember 1934 komu svo
margir áhugamenn deildanna
saman og stofnuðu Pöntunar-
félag verkamanna, kusu sér
stjórn og ákváðu skipulag og
starfshætti félagsins.
Félagið byrjaði með eina ó-
fullkomn.a og lélega sölubúð,
en pöntunarstarfsemin hélt þó
áfram og deildirnar í útjöðrum
bæjarins störfuðu eins og áður.
En vörur til þeirra voru af-
greiddar frá innkaupamiðstöð
félagsins.
Fram yfir áramót 1935 óx
félagið tiltölulega lítið. Aðstaða
var öll erfið: Slæmt húsnæði,
afgreiðsla dreifð og óhentug.
En snemma á árinu flutti félag-
|ð í íný og betri húsakynni. Þá
var hægt að sameina alla af-
greiðslu á einn stað og fá rúm-
góða og hentuga sölubúð. Eft-
ir það var aukningin nokkuð ör.
I janúar er félagsmannatalan
365, en í nóvember sama ár
996. Vörusala var í janúar kr.
14.500,00, en í okt. 31.700,00.
Vöruverð hjá félaginu var mun
lægra en annarsstaðar. Þaðstaf-
j ^
r' :eL. <r
JENS FIGVED
framkvæmdastjóri KRON
aði af minni álagningu og dreif-
ingarkostnaði. Heildsalamir
sáu líka, að félaginu mundi tak-
ast að brjóta skarð í þann ein-
okunarmúr, sem þeir voru bún-
ir að reisa utan um sig hér í
höfuðstaðnum. Og þrátt fyrir
það, að kröfum þeirra um full-
komin verzlunarréttindi hafði
verið fullnægt — samþykkja
þeir njHt sölubann á félagið.
í þetta skipti var ástæðan sú,
að félagið legði of lítið á vör-
urnar. Með þessu átti að kveða
félagið niður fyrir fullt og allt,
því að það fékk mjög takmörk-
uð gjaldeyris- og innflutnings-
leyfi og varð að kaupa nær ein-
göngu af heildsölum.
I niðurlagi bréfs, sem stjórn
Félags ísl. stórkaupmannasendi
öllum meðlimum sínum, segir
svo: ;
„Vér viljum brýna fyrir með-
limum félagsins mikilvægi þess,
að umrædd ákvörðun sé haldin.
(Sölubannið)* Má telja, að hér
sé um að ræða tilverurétt verzl-
lunarstéttarinnar, og er málið
jafinframt prófsteinn þess, hvort
hún sé fær mm að stajnda saman
lum nokkurt mál sem hana
varðar".
Af þessu má sjá, hvílíktkapp
heildsalar lögðu á að eyðileggja
félágið. En eins og kunnugt
er, fór sölubann þetta algerlega
út um þúfur. Pöntunarfélagið
fór með fullan sigur úr þeirri
viðureign. Að nokkru leytivar
það af þeirri ástæðu, að heild-
salastéttin var ekki „fær um
að standa saman um nokkurt
mál, sem hana varðar'', — en
þó var það miklu meir að þakka
skilningi og fórnfýsi meðlima
Pöntunarfélagsins.
Eftir að félagið hafði hrint
þessu áhlaupi heildsala og ann-
ara andstæðinga neytendasam-
takanna, var vöxtur þess mjög
ör. Otibú voru sett á stofn í
Aústurbæ og Vesturbæ, en í
júlí 1936 var opnuð vefnaðar-
vöru- og búsáhaldaverzlun. Fé-
lagsmannatala og vörusalatvör
faldaðist á einu ári.
Til þess að gera sér grein
fyrir því, hversvegna Pöntun-
arfélagi verkamanna tókst að
vinna sér svo almennar vinsæld-
ir og skapa tiltölulega öfluga
neytendahreyfingu á skömmum
tíma, verður að minna á þær
grundvallarreglur, sem félagið
setti sér í upphafi og sem eru
að verulegu leyti gagnstæðar
því, sem var hjá þeim félögum
sem höfðu starfað hér áður og
orðið að hætta.
Grundvallarreglur Pöntunar-
félagsins voru í aðalatriðum
þessar:
1. Engin samábyrgð.
2. Staðgreiðsla.
3. Sjóðsöfnun.
4. Skipulagning á dreifingu
— kostnaðarlækkun.
5. Strangt eftirlit félagsmanna
sjálfra.
6. Pólitískt hlutleysi.
7. Fullkomið lýðræði.
8. Víðtæk fræðsla um sam-
vinnumál.
Þessar grundvallarreglur eru
þær sömu og samvinnufélög
frændþjóða okkar hafa. Og var
istrax .í byrjun lagt mikið kapp
á að kynnast neytendahreyfing-
unni á Norðurlöndum og sér-
staklega í Svíþjóð, enda mun
þar vera um fullkomnasta fyr-
irmynd að ræðia í Inágrannalönd
unum.
Þá má ekki gleyma því að
félagið var byggt upp ein-
göngu af áhugamönnum og
konum; fólki sem trúði á mátt
samtakanna og lagði mikið á
sig, til þess að geta séð hug-
stofu sinni, og sonur hans, ungur
snáði, opnar dymar. „Pabbi, ég er
að skrifa stíl um pyngdarlögmálið..
Getur pú sagt mér, hvenær pað
jgekk í |gildi?“
**
— Þér eruð dæmduri i 10,000 kr.
sekt fyrir að falsa peninga, sagði
dómarinn og horfði ströngum rann-
sóknaraugum á sökudólginn.
— Það er nú svo, en lögreglan
er búin að leggja hald á verkfæri*
mín. ,
**
Danskt blað hefur að undanfömu
verið að velta pví fyrir sér, hvem-
ig heppilegast mundi reynast að
verða milljónamæringur. [
Þetta varð auðvitað til pess að
allir fóru að velta pessu fyrir sér
og komust menn að vonum að hin-
um misjöfnustu niðurstöðum. Einn t.
d. stakk upp á pví, að giftast og
eignast sex-bura.
**
Samkvæmt skýrslum Þjóðabanda-
lagsins fæðast að meðaltali 5,400
börn á hverjum klukkutíma. Á sama
tíma deyja 4,600 menn, samkvæmt
sömu skýrslum.
••
Kona ein í Ameríku hafði slopp-
ið úr höndum lögreglunnar, eftir
að hafa gert sig seka um ýmsa ó-
knytti. Klæddist hún pvínæst karl-
mannsfötum, og að nokkrum tíma
liðnum giftist hún ungri stúlku.
Voru pær giftar í nokkur ár, unz
lögreglan komst að pví sanna. Full-
yrðir konuveslingurinn, að hún
hafi enga hugmynd haft um petta
atriði í fari „manns“ síns.
sjón sína — um eigin verzlun-
arsamtök — rætast.
II.
I Reykjavík, — þar sem allar
tilraunir til að skapa neytenda-
hreyfingu höfðu strandað —,
var á árinu 1936 búið aðbyggja
upp samtök, sem segja má, að
tekið hafi eldri neytendafélög-
um hér á landi yfirleitt langt
fram, hvað starfshætti og skipu-
lag snerti. Enda vakti starfsemi
félagsins frá byrjun almenina
eftirtekt. Alþýðan í inæstu kaup-
túnum fór líka að dæmi verka-
mannanna í Rvík og stofnaði
pöntunarfélög. Verkamannafé-
lagið Hlíf stofnaði félag í Hafn-
arfirði, og verklýðsfélögin í
Keflavík og Sandgerði geng-
ust fyrir félagsstofnun hvort á
sínum stað. Hér í Reykjavík
hafði starfað um nokkurtskeið
Kaupfélag Reykjavíkur, tiltölu-
lega fámennt félag, sem seldi
á sama verði og kaupmenn og
hafði því engin áhrif á vöru-
verð, en hafði hinsvegar greitt
félagsmönnum töluverðan arð.
Pöntunarfélagið hafði f-orgöngu
í því, að öll þessi félög hófu
náið samstarf, sem var til mik-
illa hagsbóta fyrir alla aðila,
einkum þó smærri félögin.
Enda þótt Pöntunarfélaginu
hefði tekizt að lækka að mun
verð á matvöru, svo að heild-
sölum gat fundizt um „tilveru-
rétt(< sinn að ræða, ef félagið
fengi að starfa, — þá var þó
Framhald á 3. síðu.