Þjóðviljinn - 14.12.1938, Blaðsíða 2

Miðvikudaginn 14. des. 1938.
ÞjÓÐVILJINN
(MÓeWLJINN
Otgefandi:
Sameiningarflokkur alpýðu
— Sósíalistaflokkurinn —
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2,00.
Annarsstaðar á landinu kr. 1,50.
1 lausasölu 10 aura eintakið.
Víkingsprejit h. f. Hverfisgötu 4,
Sími 2864.
Fyrir nokkru síðan hélt verk-
lýðsfélagið á Akranesi fund. —
Fyrir lágu tvær tillögur, önnur
um traustsyfirlýsingu til Al-
þýðusambandsins í núverandi
mynd þess, hin um að fram
skyldu fara allsherjaratkvæða-
greiðsla um fagsambandsmálið
innan telagsins. Fundurínn var
þannig skipaður, að fullvíst
mátti heita, að fyrri tillagan
yrði felld, en hin síðari sam-
þykkt. Formaður félagsins og
fundarstjóri á þessum fundi
fylgir Skjaldborginni að málum.
Þegar að því var komið að
greiða atkvæði um tillögurnar,
sagði formaður fundi slitið.
Aftur var hoðað til fundar í
fél'aginu og hinar óafgreiddu
tililögur teknar á dagskrá.
Formaður bar fram tillögu
um að vísa þeim frá. Sú tillaga
var felld með þorra greiddra at-
kvæða. Allir bjuggust við, að
nú yrði gengið til atkvæða um
tiflögurnar sjálfar. Svo fór þó
ekki, því að formaður sagði
fundi slitið.
Hfif, félag verkamanna í
Hafnarfirði, boðaði nýllega tii
fundar. Til umræðu var meðal
annars fagsambandsmálið og
samstarf við Dagsbrún og önn-
ur verklýðsfélög um það.
Fundurinn var mjög fjölsótt-
ur og fylgjendur fagsambands-
Sns í igrieiínilegum meirihluta. —
Þegar að því var komið að
greiða atkvæði um mál’ið, var
fundi slitið.
Næsta kvöld var fundur boð-
aður og haldinn á ný. Fyrir
fundinum lá aðeins atkvæðagr.
um tillögur frá fyrra fundi. Til-
laga kom fram um að vísa öll-
um framkomnum tillögum frá.
Sú tillaga var ólöglega fram
borin, þar sem búið var aðslíta
umræðum og lýsa yfir því, að
fundarefni væri aðeins atkvæðá-
greiðsllan. Hún var þó borie.
undir atkvæði og talin samþykkt
með 4 atkvæða meirihluta. Sú
samþykkt var lögleysa meðal
annars af því að í atkvæða-
greiðslunni tóku þátt menn, sem
engan rétt höfðu til þess og
réðu atkvæði þeirra úrsljitum.
Var nú fundi sl|itið án þess að
fél/agsmönnum gæfist þess kost-
ur að segja áíit sitt á fagsam-
bandsmáfinu.
Þessir atburðir eru gerðir hér
að umræðuefni af því þeir sýna
mjög vel starfsaðferðir Skjald-
borgarinnar.
Þau tíðindi gerðust innan Al-
þýðufliokksins á síðustu árum,
að liðsmenn hans tóku meir og
meir að gagnrýna stefnu leið-
toganna. Liðsmennirnir vildú
sameiningu verklýðsffokkanna,
þeir vildu sterkan sósíalistiskan
liýðræðisflokk, sem gæti tekið
upp forustu í samvinnu vinstri
ffokkanna í landinu. Leiðtogar
u&BaœsmiimxíSBXBmjm tnn
Vídsjá Þfódvilfans 14. 12. "38
Sígurðuir leígason;
VATNAJ0KULL, Iwáífa
clds og isa.
Fyrsta bókin, sem „Mál og
menning“ gaf út var „Vatna-
jökull. Barátta elds og ísa‘L
(Vatnajökull. Kampen mellem
Ild og Is). Höfundur hennar er
danskur náttúrufræðingur Niels
Nielsen að nafni, en þýðingu
bókarinnar annaðist Pálmi
Hannesson rektor menntaskól-
ans í Reykjavík. Höfundur hef-
ur dvalið nokkrum sinnum hér
á landi við náttýrufræðirann-
sóknir ,en rit þetta fjallar mest j
urn eldgosið í Vatnajökli vorið;
1934, rannsóknarferð höfundar-
ins þangað það sama vor, og
rannsóknarferð VI. danskís-
Alþýðuffojcksins voru þessu
flestir andvígir, Að sjálfsögðu
var þeim það heimilt, en þeim
bar að láta sameiningarmenn
njóta fulls réttar til að flytja sitt
mál og taka með rólegheitum
þeim niðurstöðum, sem verða
kynnu á fundum og þingum
ffokksins og verklýðsfélaganna,
þeim bar að þjóna þeim skoð-
unum, sem meirihluti ffokksins
vildi, að hann fylgdi, en efsam-
vizka þeirra bannaði þeim slíka
þjónustu, þá að draga sig í hlé.
En slíkt var ekki að skapi
Skjaldborgarinnar. ' Hverja þá),
rödd, sem ekki var henni sam-
mála vildi hún kæfa. Hverjum
þeim fundi og hverju því þingi,
sem gekk á móti hennar náðuga
vilja, vildi hún varna máls. Ef
ekki vildi betur til, þá með því
að segja fundi sliiið.
SviD langt er þetta „fundar-
sliíaæði" Skjaldborgarinnar
gengið, að Alþýðublaðið er far-
ið að ræða það; í fullri alvöru,
að taka umboð af þingmönnum
Sameiningarffokks alþýðu og
banna ftokkinn.
Jónas Jónsson tekur undir
með vini sínum Rúti, og heldur
því fram í igrein í Tímanum að
Sameiningarflokkur alþýðu
starfi ekki á íslenzkum grund-
velli og því eigi ekki að þola
honum að hafa áhrif á íslenzk
stjórnmál. Ennfremur heldur
hann því fram, að þeir menn,
sem nú ganga með bogin bök
undan þeim byrðum atvinnu-
leysis, sem rangsnúið þjóðfé-
lag hefur bundið þeim, eigi að
vera „utan hins eiginlega þjóð-
félags“.
Þannig er starfað af hinum
sameinuðu íhaldsöflum Alþýðu-
ffokksins og Framsóknar, þegari
fjöldinn rís gegn þeim, er
„fundi slitið“.,
En þessum virðulegu herrum
er bezt að gera sér ljóst, að
þeim tekst ekki að hindra þró-
unina með slíkum og þvílíkum
aðferðum. Því lengra sem þeir
ganga í „fundarslitaæði“ sínu,
því harðar snýst fjöldinn gegn
þeim. Réttlætið verður ekki
drepið með ofbeldi, þegar verst
fer, aðeins tafið, og mennirnir,
sem nú slíta fundum til þess að
flýja rödd fjöld;ans, munu fyrr
en varir verða að horfast í augu
við þá staðreynd, að þeim verð-
ur ekki til þess trúað að fará
með þau völd, sem til þessþarf
að slíta fundi.
S. A, S.
lenzka leiðangursins til Vatna-
jökuls 1936. Inn í frásögnina
um ferðir þessar vefjast svo
ýmsir þættir viðvíkjandi um-
hverfi gosstöðvanna, gerð ís-
lenzkra eldstöðva og úr sögu
jarðelda á íslandi. Er skemmst
af að segja um rit þetta, að ekk-
ert sé hægt að því að finna. Við
fangsefnunum er lýst í fáum
og látlausum dráttum; þrótt-
miklum og stórfelldum, og á
allan hátt vel og skilmerkilega.
Öll meðferð efnisins ber með
sér einkenni frjórrar og skáld-
legrar hugsunar, og þarf höf-
undur ekki að grípa til neinna
stílk'únsta til að lesendur fylgi
honum af alhug. Hann dáist að
lándi voru, og allt, sein hann
segir um þjóð vora lýsir hlýj-
um huga í okkar garð, dýpri
skilningi á þjóðlífi okkar og
kjörum og meira hleypidóim"
leysi, en við eigum jafnan að
venjast af útlendum mönnum.
Lésendum flýgur ósjálfrátt í
hug, að höfundur bókarinnar
hafi auðsjáanlega notið góðrar
samfylgdar um byggðir og ó-
byggðir lands okkar.
Allir íslendingar þekkja mál-
snilld og stíltöfra þýðandans, 1
bæði af ritgerðum hans og út-
varpserindum. Nægir að nefna
erindi hans t. d. um fjallvegj
á íslandi, eða „Villtur á öræf-
um“, sem seint mun úr minnj
líða þeirra, sem heyrt hafa.
Þessir hæfileikar hans hafa not-
ið sín prýðilega við þýðingu
Myndirnar, sem prýða bókina
eru betur gerðar en menn eiga
að venjast hér á landi, og frá-
gangur hennar er svo góður, að
eigulegri bók er varla til á ís-
lenzku.
RAUÐIR PENNAR
Önnur bókin, sem Mál og
menning sendi meðlimum sín-
um þetta fyrsta starfsár sitt var
„Rauðir pennar“. Ég hef áður
drepið á, hvernig þeim var
tekið í byrjun. Það var ekki
von á því ,nú, að allir tækju
þeim vel, frekar en áður, ei
ekki man ég eftir neinum ó-
þverraskrifum um þetta bindi
þeirra.
Ég hef í fyrri greininni drepið
lítillega á „Rauða penna“ al-
mennt, tilgang þann, sem valcti
fyrir útgefendunum í byrjun og
helztu einkenni ritsins. Þessi
sömu einkenni héldust, og í
augum almennra lesenda var
þetta síðasta hefti sízt lakara en
þau, sem áður höfðu komið, en
ef til vill síður miðað við á-
kveðnar stefnur. Þó má segja,
að í ritgerðium þeim, sögun
og kvæðum, sem í ritinu birt-
ust sé einn og sami þráðurinn,
viðleitnin til að opna augu sam-
tíðarinnar fyrir þeim vandamál-
um, sem ákveðnast Icrefja menn-
ina úrlausnar, á þessum tímum
„vaxandi mótsetninga“.
Hér -er ekki rúm til að geta
um einstakar greinar ritsins, þó
get ég -ekki stillt mig um að
benda á hið meistaralega upp-
haf greinarinnar „Á líðandi
stund“ eftir Sigurð Einarsson.
Höfundur situr inni í Hressing-
ingarskálanum við Austurstræti
í Reykjavík. Við næsta borð er
ungur maður og lagskona hans.
Þau ræða vísindi: „Hvað er eig-
inlega þessi sikkóanalýsa?“ spyr
stúlkan. „Það er kenning, sem
Gyðingurinn Freud fann upp til
þess að eiga hægra með að
svala kynhvötum sínum. Það er
sauriifnaðarkenning“, Svarar
pilturinn. — Þessi einfalda og
hversdagslega smásaga varpar
skýrara Ijósi yfir ýms fyrir-
brigði hversdagslífsins en löng
og margbrotin röksemdafærsla
gæti gert, og hún gerir mörg
lítt skiljanleg atvik auðskilin. —
í síðasta kafla sömu greinar eru
líka þessar eftiríektarverðu setn-
ingar: „Því tryggari sern hann
er og staðfastari í skapi, því
fjær er hann því að geta fosnað
af klafa villunnar. Elslculegustu
kostir persónu hans geta undir
þeim kringumstæðum orðið
honum fjandsamíegustu öflin,
sem mest hamla þroska hans“.
í þessu hefti -er líka grein um
séra Pál Sigurðsson eftir Gunn-
ar Benediktsson. Þessi grein er
prýðilega gerð, eins og við er
að búast. Séra Páll var á sínum
tíma brautryðjandi á sviði
frjálsrar hugsunar í trúarefn-um.
Ég hef stundum furðað mig á,
1 að okkar frjálslynda prestastétt
skuli eklci halda nafni hans á
lofti meira -en gert hefur ver-
ið, og það var vel til fallið, að
„Rauðir pennar“ skyldu verða
til þess að rifja upp minningu
hans.
MÓÐIRIN
cfSír Maxím Gorkí
Fyrsta bók félagsins Mál og
menning á þessu ári var fyrrj
hluti skáldsögunnar „Móðirin“
eftir rússneska skáldið Maxim
•Gorki, í íslenzkri þýðingu -eft-
ir Flalldór StefánssiDn. Höfund-
urinn er heimsfrægur maður
fyrir ritverk sín. Samúðin með
þeim, sem bágt eiga er einn
ríkasti þátturinn í þeim öllum
og baráttan fyrir bættum kjör-
um hinna lítilsmegnugu er það
hlutverk, sem hann hefur kos-
ið sér. Mein þjóðfélagsins og-
gallarnir á skipulagi þess er því
það, sem hann beinir athygli
sinni að öðru fremur, því að
honum virðist undirrót bölvun-
arinnar vera þar að finna.
í þessari bók er það fyrst
og fremst mannúðin, sem hann
gerist talsmaður fyrir. Auk þess
er-u í henni grípa,ndi lýsingar á
göfugustu tilfinningum mann-
legra sálna. Þetta eru aðal þætt-
ir hennar, en samt hefur hún
verið afflutt manna á milli sem
hættulegt áróðursrit gegn hinu
borgaralega þjóðskipulagi, og í
heimalandi sínu var hún bönn-
uð af þeim ástæðum. En senni-
lega er j>eim, sem finna að bók-
inni af þessum ástæðum, eklci
Ijóst, að jarðvegurinn, sem hún
var runnin úr, og þær aðstæð-
ur, sem gerðu hana í þeirri
mynd, sem hún er, voru þannig,
að hárin mundu rísa á hverjum
skikkanlegum íhaldsmanni, ef
slíkir hlutir bæru honum fyrir
augu. Og mannúð og samúðin
með þeim, sem þjást óverð-
skuldað, á alstaðar við á öll--
i um tímum, og fofgerð um göf-
ugar tilfinningar getur aldrei
orðið ámælisverð. Þessvegna á
Móðirin einnig fullt erindi til
okkar.
Frágangur bókarinnar er
góður og þýðingin vel af hendi
leyst.
TVÆK S©eiIR#
cffíi’ fohm Galsvoi'fy
Önnur bókin á þessu ári voru
„Tvær sögur“ eftir enska Nó-
belsverðlaunaskáldið John Gals-
worthy, í þýðingu B-oga Öl-
afssonar kennara. Þessar tvær
sögur (Sá fyrsti og síðasti og
Swithin Forsyte) eru báðar vel
valdar eins og vænta mátti. Þær
lýsa því vel, hvernig ólíkir menn
snúast mismunandi við sömu
viðfangsefnunum. Lesarinn tek-
ur afstöðu með eða mótí, þær
knýja hann til hugsunar, -en ein-
mitt það eru ein helztu ein-
kennin á góðum skáldskap. í
síðari sögunni kemur greinilega
í ljós þessi beiska, háðiblandna
fyrirlitning höfundarins á hin-
um auðugu, hugsjónalausu, til
finningasljóu og tilgerðarlegu
yfirstéttarmönnum, sem ein-
lcenndi mjög fyrri bækur hans.
MYNMR
cffii' Kjarval
Þriðja bókin í ár v-or-u „Mynd-
ir“ eftir Jóhannes Sveinsson
Kjarval, með formálsorðum-eft-
ir Halldór Kiljan Laxness. Þetta
eru 23 myndir, prentaðar eftir
teikningum og málverkum Kjar-
vals; er það hugsað, sem fyrsta
heftið í heilum bókaflokki, sem
Mál og menning hefur í ’hyggjú
að gefa út framvegis með mynd
urn af listaverkum íslenzkra og
erlendra listamanna, og -er svo
til ætlast, að í næstu bók verði
myndir eftir Ásgrím Jónsson.
Þetta myndahefti er sent út
í þeim tilgangi að gefa almenn-
ingi ofurlitla hugmynd um þá
tegund listar, sem myndirtúlka.
Þannig hyggst Mál og menning
að styðja menningu alþýðunnar
-einnig á þessu sviði.
Prentun málverlca er miklum
erfiðleikum bundin og ómögu-
legt að gera hana þannig úr
garði, að hin prentaða mynd
verði jafngild fulllcOmnu mál-
verki. Ýmsir, sem borið hafa
saman myndahefti þetta Og
frummyndirnar hafa látið sér
fátt um finnast. En heftið
er ekki fyrst og fremst ætlað
þeim, sem daglega hafa dýrð-
leg, málverk fyrir augum, held-
ur hinum, sem sjaldan eða
aldrei eiga þess kost áð sjá neitf
af slíku tagi, og hygg ég að
þeir séu yfirleitt þakklátir fyr-
ir þessa bók. Formálsorð Kilj-
ans eru og góð til skýringar
það sem þau ná.
TlMARIT
„Máfs cg metmínga*
Þegar „Móðirin“ kom út
fylgdi henni lítið hefti ókeyp-
is til félagsmanna og var þess
getið um leið að slíkt hefti væri
væntanlegt tneð hverri bók) Rit
þetta nefnist: „Tímarit Málsog
menningar“, og -eru nú kominaf
þvítvöhefti. Er því ætlað að verai
einskonar hoðberi milli meðlima
félagsins og félagsstjórnarijnn-
Skynsamur maður lagar sjálfan
sig -eftir heiminum; hinn óskynsami
er síf-ellt að reyna að laga veröldina
eftir sjálíum sér. Þessvegna eru all-
ar framfarir komnar undir þeini
óskynsömu. (Bernard Shaw).
**
„Sjáðu nú til“, sagði Andrés smið-
ur við listamanninn son sinn. „Mun-
urinn h list og handverki er sá,
að handverkið þarf maður að kunna
tjl að vera dómbær um það“.
**
Anno 1470 sló elding niður í tiorg*
inni Mekka, í pá stóru kistu, sem
i ræfrinu hangdi (af s-egulsteina nátt'
úru), — sú kista, er b-ein hins bölv-
aða Mahómets (pi- e. Múhameds) >
voru. '
**
Það -er staðr-eynfl, að mannætur
éta ekki fólk, s-em sést að hefur
r-eykt mikið. - En. er von, að nokk-
ur hætti að reykja bara -til pess að
verða ét'nn af mannætum?
ar, og auk þess það ætlunar-
verk áð ræð-a dægurmál, benda
á ný verkefni, glæða skilning á
bókmenntum og listum >og
kynna félagsmönmum það, sem
-efst er á baugi í pienningarmál-
um. Nú þegar liefur það flutt
margar athyglisverðar greinat
og fylgir þeirri meginreglu, að
flytja stutt mál, ljóst -og einfalt
um hvert viðfangsefni, og benda
á höfuðatriðin. Virðist sú að-
ferð vera í góðu samræmi við
kröfur tímans og líkleg til vin-
sælda.
Næsíti ivae-r bs&huvnssi
Enn á Mál og menning eftir
að senda frá sér tvær bæku1
á þessu ári. Er það ársritið
Rauðir pennar og rit Björns
Franzsonar um heimsmynd vis-
inda nútímans. Rauðir pennai
munu verða með líku sniði og'
undanfarið, og rit B. F. er ein
af þeim bókum, sem beðið hef'
ur verið eftir með óþreyju. Pal
eru tekin til meðferðar ýms af
þeim viðfangsefnum, sem þOrrl
manna hefur litla hugmynd um,
en margir hafa áhuga fyrir. Og
er svo til ætlazt, að það v-erði
5. og síðasta bóki;n í tá'r.
Ég hef hér að framan leitazt
við að segjia í sem fæstum orð-
um frá bókmenntafélaginu Máh'
og menning. Hér er aðems
drepið á riokkur atriði, sern
máli' skipta. Þrátt fyrir það er
þetta lorðið le-ngra -en til val
ætlazt, og er það því að k'enna,
að það sem segja má og segja
ber um starfsemi bókmenntafe'
. lagsins Máls og menningar, er
þegar orðið býsna mikið og
margt, og það þó að starfstím1
félagsins sé enn ekki orðiuu
nerna rösklega hálft annað ar’
— Og „—varðar mest til a^ru
orða, • að undirstaðan rétt se
fundin —“ Það er álit mitt, a
forgöngumenn og stofne111*111
Máls og menningar hafi f1111 .
ið rétta undirstöðu fyrir star ^
semi félags af þessu tagi- pu
undirstaða er stefnan, sem eltt
kennir starfsemina og viðleh11111
til að iefla alþýðumenUirl^u
þjóðarinnar. Getur ekki hjá ]lV1
farið, -ef allt verður 1112
felldu, að starfsemi Máls
menningar -eigi eftir að au
þjóðinni frjálslyndi og víðsý111
Að slíku markmiði -er gutt a
keppa.
Sigurðiur Helgas°!n'