Þjóðviljinn - 28.10.1939, Blaðsíða 2

Laugardag 28. okt. 1939.
ÞJÓ9VILJINN
HiómuiNii
Ctgefandi:
Samemingarfiokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn.
Kitstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Kitstjórnarskrifstofur: Aust-
urstræti 12 (1. hæð). Símar
5276 og 2270.
Afgrúðsla og auglýsingaskrif-
stofa: Austurstræti 12 (1.
hæð) sínai 2184.
Áskriftargjald á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr,
2.50. Annarsstaðar á land-
inu kr. 1,75. í lausasölu 10
aura eintakið.
Víkingspreat h. f. Hverfisgötu
4. Sími 2864.
Þeír svelta.
Það er ös á biðstofum fátækra-
fulltrúanna pessa dagana. Atvinnu
leysi, heilsubrestur og önnur óár-
an sverfur að. Leið hins snauða
launþega liggur að náðardyrum fá-
tækrafulltrúanna.
Ekki fá allir sömu svör, sem þess
ar dyr knýja. Einum er sagt að hipja
sig heim, hann fái enga úrlausn.
Öðrum eru fengnar nokkrar krón-
ur, og sagt að láta ekki sjá sig
framar. Sá priðji fær húsaleigu og
einhvem hluta af framfæri. Sá
fjórði fær ,fullt framfæri“ — 80
aura á dag, — segi og skrifa átta-
tíu aura, fyrir hvern fjölskyldu-
meðlim, fyrir þessa áttatíu aura á
hann að kaupa allar lifsins nauð-
þurftir.
Áttatiu aura á dag, það gerir kr.
5,60 á vilTu fyrir hvern mann, en
28 kr. fyrir fimm manna fjölskyldu. i
Fyrir þessa upphæð á að kaupa ,
fæði, eldivið, ljós, hreinlætisvörur,
fatnað o. fl. handa fimm manns á
viku. Kaupi fjölskyldan allar þær i
vörur, sem hún á rétt á samkvæmt j
skömmiunarseðlunum, og auðvitað
þarf hún þess ef hún á ekki að
svelta, þá verður hún að greiða
fyrir þær með núverandi verðlagi
Tivi sem næst kr. 8,50. Þá koma
kolin, pokínn kostar kr. 4,25. Það
er spariega á haldið, ef ekki fara
tveir pokar á viku, það gerir kr.
8.50. Mjólkurþörf þessara fjöl- ,
skyldna er niinnst 2>4 líter á dag
það gera kr. 7,35. Rafnragn kostar
varla minna en 2 kr. Leyfi fjöl- ,
skyldan sér þann iúxus að borða |
kjöt einu sinni í viku, kostar það |
2.50. Fiskur hina sex daga vikunnar
kostar varla minna en kr. 4,20.. Þá
kemur smjörlíki, það kostar ekki
minna en kr. 2,52. Þetta gerir nú ,
samtals kr. 35,57. Þá er eftir að
borga föt, hreinlætisvörur o. fl.
Þeirri spurningu er hérmeð alvar
lega beint til forráðamanna bæjar-
félagsins, hvaða liðir það séu j
þessari áætlun, sem ætlazt er til
að styrkþegar spari á. Þeir virðu-
legu menn, sem stjórna þessu bæj
arfélagi, verða að horfast i augu
við þá staðreynd, að styrkþegar
bæjarins, hafa hvorki í sig né á,
þeir búa við skort.
Það má ugglaust segja margt um
fátækramál hæjarins almennt. En
hvernig, sem þeim málum er velt
fyrir sér, verður niðurstaðan ein
og hin sama. Eins og sakir standa
er það fjöldi bæjarbúa, sem á eink-
is annars úrkostar en að lifa á
bæjarframfæri. Samkvæmt stjórnar
skrá íslenzka ríkisins ber bæjarfé-
? ___________________________ ______________________________________________ X
n ....... .............. ■■■■ ■■■■■■■ ■■■■. mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm^mmmmmm &
---------------------------------------- n mr. n ■■ ■■ ---------------------------------------- I
BÆKUR
j:-:~;~;~:..;..:..;..;..:">.>.><":"><"X"><"><"'."'."><"><"1"X"><"><'
i*
K“:"KK!"KK“K"!“K"KK"Krf/>K"W”K“K<<«4«>K"K^
Sftórrefsístefna og mannúd.
lslenzk fræði. — Útgefandi
Sigurður Nordal — 5. h. Um
dómstörf í landsyfirréttinum
1811—32, eftir Björn Þórðar-
son. — 6. h. Um hluthvörf,
eftir Halldór Halldórsson.
1 safninu Islenzk fræði eru birt
erfndi, sem flutt hafa verið og
rædd á rannsóknaræfingum ís-
lenzkra fræða í háskólanpm og
stendur Sigurðúr Nordal fyrir
æfingunum. Seinna erindið, sem nú
er birt, er eftir námsmann, sem
lokið hefur prófi fyrir allskömmu
og gerzt kennari á Akureyri, hitt
eftir góðan gest í „norrænudeild-
inni”, lögmann Reykjavíkur.
Rannsókn Björns Þórðarsonar
bregður skörpu ljósi yfir tvo dóm-
ara, sem eru þjóðkunnir menn í
sögunni, Magnús Stephensen og
Bjarna Thorarensen. Magnús var
margreyndur „embættismaður
hins upplýsta einveldis og sonur
18. aldarinnar”, þegar hann fékk
fyrir meðdómara með sér í lands-
yfirréttinn einhvern bráðgáfað-
asta fulltrúa nýja tímans, sem þá
var, skáldið Bjama, nýlega kom-
inn úr 9 ára Kaupmannahafnar-
dvöl og fullan af rómantík. Þriðji
dómarinn var Isleifur Einarsson
strangur og gamaldags, og varð
hann oddamaður milli hinna
tveggja, sem brátt greindi ákaf-
lega á. ' ""
Mannúðarstefna 18. aldar var
Magnúsi samgróin. Franska bylt-
ingin hafði ekki mótað hann beint
að vísu, en þaðan má rekja nokk-
uð af viðsýni hans og umbótaþrá.
En hjá Bjarna var þröngt um
mannúðina. Þar er skemmst af að
segja, samkvæmt rannsókn Bjöms
Þórðarsonar, að í hverju sakamáli
var Bjarni vanur að greiða fyrst-
ur dómsatkvæði og krefjast
þyngstu refsingar, sem lög leyfðu,
en Magnús ritaði síðan atkvæði
sitt, með lærdómí og löngum for-
sendum að jafnaði, og leitaði hvers
konar málsbóta og vægðar. Ara-
grúi dæma er sýndur um þetta
Fáein skulu hér nefnd:
Jón Andrésson í Fremra Skógs-
koti í Dalasýslu vildi Bjarni dæma
til missis hægri handar, auk sekta
fyrir vísvitandi verzlun með falska
peninga (og smíði þeirra) og
studdist við Norsku lög. Magnús
sannaði, að þau lög giltu ekki um
þetta hér á landi, heldur sektar-
laginu skylda til að sjá þeim far-
borða. Þessa skyldu telur bæjarfé"
lagið sig rækja með því að veita 5
manna fjölskyldu 28 kr. lífeyri á
viku, þó hún viti með fullri vissu
"áð tvöfalt hærri upphæð mundi að-
eins endast fyrir mjög lélegu fram-
færi.
Hvað finnst þeim borgurum þessa
bæjar, sem hafa álíka eða hærri
dagtekjur en vikutekjur styrkþeg"
anna? Hvernig rnundi þeim líða ef
þeir væru settir á þurfamannafram
færi? Hvernig geta Reykvíkingar al
mennt lifað við þá smán að svelta
þá, sem vanheilsa eða rangsnúið
þjóðskipulag hefur varnað að vinna
sér fyrir daglegu brauði. En stað-
reyndirnar verða ekki þurrkaðar út,
— styrkþegar Reykjavikurbæjar
svelta!
ákvæði Jónsbókar frá því herrans
og mannúðarinnar ári 1281 og
bjargaði hönd Jóns í Skógskoti.
Samson nokkur í Húnaþingi,
fyrrum í lífverði Jörundar, skyldi
dæma árið 1821 fyrir samtals 5
lauslætisbrot og 3 hórbrót um æv-
ina og loks eitt lauslætisbrot með
eftirfarandi giftingu. Bjarni
greiddi fyrstur sitt skriflega at-
kvæði, veltir gaumgæfilega fyrir
sér, hvort Samson sé ekki „jóm-
frúkrenkjari” og dauðasekur sam-
kvæmt ordinantsíu Friðriks II. frá
3. júní 1587, heldur þó raunar, að
eftir laganna bókstaf muni Sam-
son ekki vera „jómfrúrkrenkjari”;
því að ordinantsían eigi aðeins við
heldri konur o. s. frv., og vill loks
láta hann sleppa með tvær 27
vandarhagga hýðingar. Magnús
vildi láta nægja 23. ríkisdala sekt,
en réð því ekki fyrir Isleifi, og
niðurátaðan varð 15 vandarhögg.
Þegar Bjarni vildi dæma karl-
mann nokkurn í 5 ára þrælkunar-
vinnu fyrir þríendurtekið hórbrot
og konu til 4 ára fyrir sama brot
ítrekað, fékk Magnús því breytt i
viðráðanlegar sektir. En Isleifur
hræddist mest sveitarþyngsli af
vaxandi lauslæti, ef mildi Magnús-
ar réði oft .
1 þjófnaðarmálum urðu sífellt
árekstrar, sem langt yrði að telja
Þegar meðdómendur hans dæmdu
t. d. konuvesling í ævilangt tugt-
hús fyrir smáhnupl, síðast og að-
allega 16 fiska virði til að draga
fram lífið, eftir að henni var neit-
að um sveitarhjálp, mótmælir
hann harðlega, að hún, „hafi ekki
vegna óknytta rétt til forsorgun-
ar af fátækrafé”, -— án mannkær-
leika „mundu allir smábófar um-
myndast í stórglæpamenn og enda
ævi sina í þrældómi eða á aftöku-
pallinum, ef hungrið gjörði ei út
af við þá fyrri”. 1 þessu máli og
fleirum staðfesti síðan hæstiréttur
Dana dómsatkvæði Magnúsar og
studdi stefnu hans yfirleitt.
Tvisvar kom fyrir á tveim ára-
tugum, að Magnús dæmdi eindreg-
ið harðar en Bjami. Annað var
níðvísnamál, hitt fyrir svívirðilega
meðferð á sveitarlim. En sammála
hefðu þeir víst verið um hinn
milda dóm Bjarna í málum vand-
ræða og gáfumannsins Sæmundar
Magnússonar Hólm.
Stórrefsistefna Bjarna átti sér
málsbætur ,sem ekki þarf að skýra
hér. Hún dregur lítt úr ágæti hans
sem skálds. Hann kvað m. a. um
frænda sinn: „skýldi hann aldrei
skálkum”, og um Isleif: „Sá hann
við skálka miskunn mest — við
menn er fróma grimmdin verst”.
Bjarni var annars einhver helzti
yfirstéttarmaður i hugsun meðal
íslenzkra skálda.
Við hina snjöllu rannsókn og
skýring lögmannsins á stefnumun
dómaranna mætti helzt bæta því.
að Bjarni var þar barn síns tíma,
fylgdist að nokkru með því alls-
herjarafturhaldi, sem lagðist yfir
Evrópu í Napóleonsstríðunum og
fram til 1830 — og minnir á síð-
ustu og verstu tíma í kúguðustu
löndum nútímans.
Sól og syndir.
Sígurd Hoel: „Sól og syndír^ Karl ísfeld íslenzhaðí.
Útgefendur: Svan & Krístján. — ReYhjavíh 1929.
Námsritgerð Halldórs Halldórs-
sonar er ekki ætlað „að birta
neinn nýjan sannleika. Það, sem
hér hefur verið sagt, er allt áður
kunnugt”, segir höf. „Ætlun mín
I
Norski rithöfundurinn Sigurd Hoel
er Islendingum kunnur af skáldsög-
unni ,Októberdagur“, sem flutt var
i útvarpið í fyrra. „Októberdagur“
gefur góða hugmynd um Hoel, hann
er nútimahöfundur i húð og hár,
prýðisvel að sér í skáldsagnatækni
og þaulkunnugur sálfræðirannsókn
um síðustu áratuga, enda fatast hon-
um sjaldan tökin.
Sigurd Hoel lætur sér aldrei
nægja yfirlxirðið, með næmri at-
hugun, skerptri og þjálfaðri af
snerfjngu við sálgreiningu Freuds,
og skýrri hugsun, kemst hanh inn
úr skelinni, sem menn safna utan
uni sig og hafa til sýnis, leitar að
upprunahvötum ínannsins og sýnir
hvernig þær reka menn áfram,
hvort sem þeim er ljúft eða leitt
og hvernig sem menn dulbúa þær
fyrir sjálfum sér og öðrum. En
sjálfur stendur Hoel álengdar, rót
laus h eimsmaður með kuldaglott á
vörum og teflir fram sögufólki sínu
þannig, að lesandinn -sér það rúið
öllum blekkingaspjörum.
Þannig kemur Sigurd Hoel fyrir
sjónir í stóru núthnasögunum: „Okt
óberdagur“, „Fjorten dage för frost
nettene“ og „Sesam, Sesam“.
Af þessum bókum er „Sesam, Se
sam“ er kom út í fyrrahaust merki
legust.. í henni er Hoel ekki lengur
hlutlaus áhorfandi. Sagan inniheldur
miskunnarlausa þjóðfélagsádeilu, á-
deilu hinns sannmenntaða borgara,
ervill ekki þola mótmælalaust sókn
afturhaldsins gegn menningarverð-
mætum og andlegu frelsi. En veilan
í þjóðfélagsádeilu Hoels er sú, að
hann eygir enga leið út úr ógöng-
um auðvaldsþjóðfélagsins, — þar
skilur með honum og öðrum glæsi_
legasta nútímahöfundi Nor,ðmanna,
kommúnistanum Nordahl Grieg.
var aðeins sú, að gefa íslenzkum
lesendum dálitla hugmynd um á-
kveðna tegund merkingarbreyt-
inga, og ég valdi af ásettu ráði þá
þeirra, sem snertir mest menning-
arsöguna”. — Samkvæmt þessum
tilgangi hefði greinin, finnst mér,
átt að birtast í tímariti, sem færði
liana alþýðu manna, en ekki í
fræðasafni, sem hingað til virðist
helzt hafa vakið athygli erlendis.
Málfræðiatriði ber ekki að ræða
hér, en bent skal á dæmi um þau
hugðnæmu efni, sem þarna er
gripið á. Þrjú íslenzk nútíðarorð
að minnsta kosti sýna þróun frá
steinöld: grýta, hamar og sax. Öll
þýddu þau steina, þá pott og vopn
úr steini og loks áhöld úr málmi
Bátur, nór, nökkvi og skip eru orð
sem víst hafa öll þýtt (holaðan)
trjástofn i fyrstu. Fé og peningur
þýddi forðum eingöngu kvikfé.
Dæmi um órökrétta merkingar-
breyting nú er heitið kirkjugarður
um grafreiti án kirkju. — Ef höf-
undur kannaði frekar merkingar-
breytingar í íslenzku síðan um
landnám, yrðu margir honum
þakklátir fyrir það.
Björn Sigfússon.
En Sigurd Hoel á lika aðra hllð
er kemur bezt fram í „Veien til
verdens ende“, skáldsögu um dreng
á uppvaxtarárunum, og hinu gull-
faliega „Ingenting“, sögubroti -um
fátækan stúdent. Þar er allt annað
andrúmsloft en í hinum æsandi og
ofsafengnu sögum eins og „Fjorten
dage för frostnettene“. Hoel er
jafn raunsær í „Veien til verdens
ende“ og „Ingenting" og í öðrum
bókum sínum, en hvergi tekst honum
, eins vel að gera sögufólkið lifandi
(
og mennskt. Þar er Hoel ekki utan
við efnið, heldur lifir með í þvi,
frásögnin vermist af innileik og sam
úð, og þó er höfundur nógu hlut-
laus gagnvart persónunum til að
hvika hvergi frá kröfum listrænnar
framsetningar.
Skáldsögur Hoels hafa eflaust
haft áhrif á yngstu höfundakyn'
slóðina á Norðurlönduni, og þó á
hún Hoel ekki síður að þakka starf
semi hans að því að kynna henni
nýjar skáldmenntir. — Hann
hefur stjórnað útgáfu norska Gyld
endals á nútímaskáldsögum, þýtt
nokkrar þeirra sjálfur, en fengið
ýmsa færustu höfunda og þýðend-
ur Norðmanna; í lið með sér. — Er
vafasamt að til sé á nokkru máli
jafngott úrval af skáldsögrm núlif-
andi höfunda og „Den gule serie“
en svo nefnist þessi útgáfa.
Ég hef með vilja notað tækifærið
til að skrifa nokkrar línur um Hoel
almennt, því að um „Sól og syndir'
er- ekki ástæða að skrifa langt mál.
Hún er með eldri bókum Hoels,
kom út 1927. .Tvímælalaust hefði
verið nieiri fengur í íslenzkri þýð
ingu á „Sesam Sesam“, eða „Veien
til verdens ende“. Eiv „Sól og synd-
ir“ hefur meiri líkindi til að ná
almennum vinsældum, einkum
meðal unga fólksins. Það er létt-
ara yfjr henni en seinni bókunum,
þó undirtónninn sé alvarlegur. Ný
kynslóð menntamanna vopnuð keran-
inguni Freuds kemur á sjónarsviðið i
lok heimsstyrjaldarinnar. Nokkrir af
fulltrúum þessarar nýju kynslóðar,
norskir stúdentar, piltar og stúlkur,
og kunningjar þeirra — ákveða að
lifa frjálsu og fordómalausu nútíma-
lífi í útilegu nokkra sumarmánuði.
Sagan fjallar um þessa sumardvöl
og baráttu holdsins við andann, bar
áttu hvatanna við utanaðlærðar kenn
ingar. Og Sigurd Hoel er það mik-
ill Freudisti að hann lætur hvatirn-
ar verða yfirsterkari kenningunum,
og það þótt kenningarnar séu sjálf
sálgreiningin!
Sagan er skemmtileg aflestrar og
á vel skilið þær vinsældir, er hún
hefur þegar hlotið.
S. G.
Safnið ðsbrifendnm
>