Þjóðviljinn - 17.01.1941, Page 2

Föstudagur 17. janúar 1941.
ÞJOÐVIL JINN
I ftgefaadi:
Sameinnagarfl*kkur alþýöu
— Sósíalistaflokkurma.
Rltet jórar:
Eknar ©Igeirsaoa.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Rltstjóra:
HTerfiagötu 4 (Víkings-
prest) súni 2270.
Afgreiðsla eg auglýsingaskrif
stefa: Austarstræti 12 (1.
bieð) sírtú 2184.
- Askriftargjald & mánoSi:
Reykjavik og nágrenni kr.
2.50. Anaarsstaðar á land-
inn kr. 1,75. I ktasanölu li
anra eintaMð.
Vffiiagsprent k.f., Hverfisgötu
Gód íorusfa
o$ eíníng
Ekki verður annað með sanni
sagt, en að heildarárangur af
samningum þeim, sem fram hafa
farið um kaup og kjör verka-
manna síðustu dagana, sé fremur
lítíll verkamannamegin.
Gagnslaust er' að æðrast um
pað, hitt sæmir betur að. leita
orsaka og finna leiðir til þess að
betur megi ganga þegar næst verð
ur haldið af stað.
Það er ekki ástæða til að dylja,
að pað er skortur á samheldni
o;g einingu innan verkalýðssam-
takanna, innan einstakra félaga
og samtaka heildarinnar, og lé-
leg forusta í einstökum .félög-um,
sem þessu veldur.
Á stöðum eins og Siglufirði,
]jar sem hvorttveggja er fyrir,
örugg forusta og fullkomin ein-
ing innan verkalýðssamtakanna,
hefur árangurinn orðið góður, en
í Reykjavík par sem petta skortir
hvorttveggja hefur árangurinn orð
ið slæmur.
Hversvegna tapaðist Dagsbrún-
ardeilan?
Fyrstu drög |)ess ósigurs er að
finna á fundinum á nýársdag.
Hinn væntanlegi frambjóðandi
íhaldsmanna í Dagsbrún, Héðinn
Valdimarsson kom par í fyrsta
sinn fram á sjónarsviðið í sínu
nýja hlutverki.
Og1 í hverju voru afskiptí hans
fólgin af málefnum félagsins?
Verkamenn vildu velja sér ör-
ugga forustu í verkfallinu. Auð-
vitað treystu peir ekki stjórninni,
enda var hún þegar uppvis að
hafa framið flest pau hneyksli
semi stjórn í verkalýðsfélagi get-
ur framið.
Héðinn beitti fundarstjóraað-
stöðu sinni til þess að koma í
veg fyrir að nefndin yrði kosin
par með hafði hann gert það sem
með purfti fyrir atvjnnurekendur,
Forusta verkfallsins var í hönd-
um peirrar vesælustu stjórnar, er.
nokkurntíma hefur til verið í
nokkru verkalýðsfélagi.
Það kom nú brátt í Ijós, aö
stórglæpir Jreir, sem stjórn pessi
var áður staðin að, voru aðeins
lítill inngangur að öðrum ennþá
stærri glæpum.
Stjórnin lét sér sem sé sæma,
að fremja pað Júdasarverk, að
framselja ötula verkfallsmenn í
hendur innrásarhernum, að pví er
virðist til pess að veikja vtðnáms
þrótt verkfallsmanna. Með pess-
BÆKDB
Eösla Berllnis saga
TVÍBURASYSTURNAR,
eftir Maja Jáderin-Hagfors,
þýð. ísak Jónsson,
BÓKIN UM LITLA BRÓÐ-
UR, eftir Gustaf af Geijer-
stam, þýð. Gunnar Árna-
son.
Meðal bökmenntaviðburða í
árslokin verður aö telja útkomu
Gösta Berlings sögu í pýðingu
Haralds Sigurðssonar. Eftir
Selmu Lagerlöf liggja mörg stór-
virki, en frægust og frjóust verð-
ur ætíð pessi fyrsta töfrasmið
hennar.
Geijerstam var gott skáld og
bókin um litla bróður með pví
innilegasta, sem hann hefur skrif-
að. Hefði viðurkenndur íslenzk-
ur höfundur, eins og t., d. *Einar
Kvaran, ritað pá bók, pætti okkur
honum og ísl. bókmennfum sómi
að. Hún er um yngsta barn
skáldsins og móður pess, veik-
gerðu, draumhnipnu konuna
hans, sem fann sækja að sér
feigð, trúði hún gæti ekki Lif-
að og fór svo að prá dauðanh.
Barnið kallaði hana til lífsins, ■
gaf henni hreysti til að standast
uppskurð og (leiðindi, ])ví að hún
mátti ekki deyja frá því. Svo
liðu ár. Þá dó litli bróðir, og úr -
pví var skammt að leiðarlokum.
Barnsiýsingin er unaðsleg og sál-
um hætti tókst að snúa baráttu
Dagsbrúnar til ósigurs, og er pað
sígilt dæmi pess hversu iil forusta
getur til leiðar komið, jafnvel ])ó
hún eigi að haki sér vöskustu
liðsmenn.
En Dagsbrúnarmenn verða að
gæta pess að forðast pá menn,
sem stjórnað bafa málum félags-
ins síðan á fundinum á nýársdag,
peim ber að velja sér einhuga og
djarfa verkamannaforustu.
Ekki má Dagsbrún heldur
gleyma að hún verður að ská|)a
stéttarlega einingu innan sinna vé-
banda, og hún verður að gerast
liður í allsherjarsamtökum ís-
lenzkra verkalýðsfélaga.
En ekki á það sem hér er sagt
við Dagsbrún eina, heldur öll
verkalýðsfélög landsins. Öll sundr-
ung innan verkalýðshreyfingarinn
ar verður að hverfa. Félögin á
Akureyri og í Vestmannaeyjum
verða tafarlaust að sameinast, og
öll verkalýðsfélög landsins verða
að sameinast í hinu endurskipu-
lagða Al])ýðusambandi, en um-
fram allt verða hin einstöku félög
að gæta pess að velja sér örugga
verkamannaforustu, pví einstök
verkalýðsfélög, undir öruggri for-
ustu, geta miklu góðu til vegar
komið, jafnvel pó forusta heild-
arsamtakanna sé ekki sem ákjós-
-anlegust og pó eitthvað skorti á
einingu heildarsamtakanna. En
því miður er Ijóst, að pannig
verður petta allt að vera par til
að tveimur árum enn, en mikið
má þó draga úr pessum mein-
semdum, el' sem flest verkalýðs-
félög ganga inn í Alpýðusam-
bandið, sem allra fyrst.
arlífsiýsingin hreinskilin og næm-
leikinn pess eðlis, sem biezt er
í raunsæisstefniuhni.
Tvíburasysturnar eru ágætar
stelpur, svo að enginn hefur
verra af að kynnast þeim. Þær al-
ast upp á borgaraheimili smásál-
arinnar Ernu föðursystur, en
brjótast undan okinu og vinna
fyrir sér í höfuðstaðnunx í búð-
um og skrifstofu. Margt gerist,
enginn sögukafli dauður. Syst-
urnar eru eins -í sjón, andstæð-
ur í skapi, svo að mörg gefast
tækifærin til kvenlýsinga, sem eru
ekki bundnar við ytra útiit. Nið-
urstaðan er giftingar. Duglegrí
stúlkan fær forstjóra. En til ]>ess
að forðast yfirstéttardaðrið ,eftir
getu lætur höf. forstjórann verða
eignalausan af tilviljun; stúlkan
geti^- pá tekið hann að sér með
betri samvizku en áður. I fám
orðum sagt hefur sagan flesta
kosfj prýðilegu'stu eldhúsróm-
ana og ber að auki með sér ögn
af sænsku, fersku andrúms-
lofti.
Saga Gösta gerist í Vermlandi
við vatnið Fryken, sem Selma
kallar Löver,, og efnið er að
nokkru leyti úr pjóðsögnum um'
fólk, sem parna hefur lifað. Hún
fæddist og ólst par upp og undi
hvergi eins vel. Eins og vant
er um stórskáld smáþjóða, varð
pjóðlegi pátturinn í eðli hennar
próttugastur og dýrmætastur.
Álthagaástin brýzt fram eins og
óbeizlað náttúruafl í æskuverki
Selmu, án tilgerðar, .])jóðhræsni
og áróðurs, og í veltandi fióðum
og logum, sem eyða Eikabæ í
reiðistormi Drottins gegn harð-
úð og spilltu yfirstéttarlífi, er
fólginn ómótstæðilegur vilji tii’l
að skapa VerinTandi betri fram-
tíð.
Að sjálfsögðu var slíkri bók
tekið fyrst með nokkru fálæt;
í landi skáldkonunnar. „Upp-
lausnarbókmenntir1' sögðu ein-
hverjir. Selmu var ráðlagt að
hugsia ekki til annars en að vera
áfram pýðingarlaus kennsliukona
og birta a. m. k. eitthvað skikk-
anlegra næst, ef hún þyrfti endi-
lega aö skrifa. En vini fékk hún.
Og pað réð úrslitum, að Georg
Brande.s, merkisberi róttækrar
hugiinnar pá á Norðurlöndum, lauk
loísorði á sögu Gösta. Selma
varð heimsfræg og ]>að meira ab
segja í föðurlandi sínu. Hún
hefur borið hrójiur ])ess víða með
Þjóðlífslýsingpm höfuðrita sinna.
Baíkurnar um Ingimarana og
sögu Nils Holgerssonar kannast
flestir við. Selma tamdi sér ætt-
jarðarást sína og flest pað sem
gott er. En í Gösta sögu hefur
ótamda eðlið fólgið eitthvað, sem
hún náði aldrei síðan og heillar
kynslóð eftir kynslóð.
Umgerð sögunnar er pessi:
Gösta Berling er ungur prestur,,
frábær að glæsileik og skjótum
gáfum með skáldhug og við-
kvæma sömatilfinning. Af van-
stiliing og dryk-kjuskap flýr hann
úr starfi sínu, verður beininga-
rnaður, talinn vitskertur. En rnaj-
órsfrúin á Eikabæ dregur hann
nauðugan frá sjálfsmorði, gerir
Selnia Lagerlöf
hann einn af: 12 „kavalerum“ sín-
um, og par lifir hann mörg ár
í góðu gengi. Sintram járn-
bræbslueigandi á Fossi, staðgeng-
ill Kölska, gerir samning við
Gösta og pá kavalerana, fær
peim Eikabæ í hendur eitt ár,
miannssálir vitanl-ega að veði, -og,
tilgangurinn sá að láta Eikabæ
-og helzt allan dalinn kringum
vatnið eyðast og fara tii fjand-
«ns á þessu ári. Furðu langt
kemst pað áleiöis, pví að óham-
ingjan í hv-erju spori afburða-
m-annsins Gösta er meiri en hon-
um sjálfum eða mennskum kröft-
um er fært að reisa rönd við.
Majórsfrúin mikilhæfa og harð-
lynda treður stafkarls stig, ])ang-
að til í fylling timans að árinu
loknu, að reiðistormi Drottins
slotar. En pá koma líka allsherj-
ar reikningsskil hennar og sögu-
hetjanna hverrar um sig. — Aðra
örlagaþræði pessarar mannmörgu
sögu er liezt, að les-endur séu
einsamlir um að rekja.
Saga Gösta er enginn hvers-
da-gsskáldskapur, það finna les-
endur á hverri síðu. Eru par
mennskir menn eða ímyndaöar,
yfirmenntar verur? Sintram er
djöfull í sjón og raun og pó
nægileg-a m-ennskur. I ættum að-
als og stórbænda víxlast á vesal-
m-ennska -og háleitar rómantískar
hugsjónir. Gösta o-g ástmeyjar
hans eru af þeim rótum runnin,
en í tilfinningalífi þeirra -sýnist
Vera yfirmenntur ofvöxtur. Sá
-ofvöxtur hefnir sín að vísu í
vanstillingunni og árekstrunum í
pessiari raunsæju sögu, en ber
hinn glæsilegasta skáldskapar-
ávöxt. Einmitt í slíkum ofvexf-i
og misræmi er p;að, sem höfuð-
ská-ldum, og peim einum, heppn-
ast að birta okkur hið undurs-am-
legast-a í náttúru flests mann-
fólksins.
Rómantisk mannúð kemur í
stéttarafstöðu stað í þessari sögu,
enda eru „kavalerar“ hennar
furðanlega utanveltu við þjóðfé-
lagið og átök ]>ess. Eðii jieirra
er að hylla hvert fagurt merki
og hlaupast undan ölluin merkj-
um, pegar á reynir. Selmu
dreymdi um, ,að líf þeirra hefði
læknazt við starf, helzt lítilmót-
legt. „Hana hafði dreymt um
hreysi kolagerðarmannsins“, segir
hún um pá söguhetju sína, sem
er víst sjálfri sér líkust, og
pótti pó slíkt hlutskipti -of lágt
hanxia: Gösda, persónugervingi
sjálfdæmdr-ar aöalsstéttar. Selmu
dreymdi líka um almætti kærleik-
ans, trúði fastlega á pað, og íæt-
ur pó saklausustu konu sögunnar
dæma Gösta þessum orðum að
lokum: „Þér hefur verið auð-
sýndur ofmikill kærleikur. Það
er ógæfa pín“. Án réttlætisins
mistókst kærleikanum, án réttlætis
ins, sem birtist Selmu að baki
þeirrar stéttarlegu pjóðfélags-
leysingar, ,sem hún kallar reiði-
storm Drottins.
Þrjár sænskar bækur nefni ég
hér í einu, ekki tii samanburðar,
lieldur til að minna á, að þær eru
fulltrúar sömu pjóbmenningar og
ólikar samt eins og eldur jörð.
og vatn og óralangt bil milli’
Gösta sögu o-g Tvíburásystranna
í stiga listarinnar. Ég fjölyrði ekki
í um misfellur íslenzks -máls, sem
einkum hafa slæðzt inn i pýð-
ing Litla bróður, né um pað,
sem ég tel ágætt i hinum ís-
lenzka búningi pessara rita, og
bæði samsvarar búningurinn frá
hendi þýðenda og útgefanda all-
vel efni livers p-eirra um sig að
svip og gæðum.
. B. S.
NORRÆN GOÐAFRÆÐI,
eftir ólaf Briem. — Utgefc
ísafoldarprentsmiðja, 1940.
Þetta er gagnleg bók, ef okkur
er nokkur ])ægð í að pekkja á-
trúnað forfeðra okkar meir en
að nafni -og ran-gsnúinni afspurn.
Þekkingarleysi í pvi efni -er hverj
um greindum manni til vanvirðu,
])ví að ýmist lifa heiðnar hugsan-
ir pjóðarinnar enn í breyttrimynd
í hjátrú og skúmaskotum krist-
ins siðar eða vænta má, að pær
skjóti aftur upp kolli í trúarreiki
og siðafálmi „eftirstríðskynslóðar-
innar“. Við purfum pá að pekkja
gömlu kunningjana aftur.
Ólafur hefur unnið verk sitt
vel. S mámunina verður ætíð déilt
um í pessum fræð-um, og skal
sneitt hjá þeim hér. 1 bókinni er
lögð rækt við að skyggnast inn
í trúarlífið eins og pað var, pyija
ekki -aðeins goðsögur kvæðanna
og Snorra-Eddu, eins og við hef-
ur brunnið í eldri ritum um petta.
En fyrir pá, sem hirða mest um
goðafr-æði, minnst um átrúnaðinn
sjáifan, hefur höf.'dregið saman
allar beztu goðsögur Snorra-Eddu
og prentað þær óbreyttar og sem
I heilastar aftan við rit sitt. Slík
i
tvískipting milli goið-afræði ogtrú-
arlýsingar, sem parna er stefnt *
að, virðist skýr framför, og Ólaf-
ur er ekki maður, sem fer þar
í öfgar. Venjulegustu lesendur
og nemendur í skölum hefði ekki
sakað, pótt sleppt væri meira af
fróðleik um minniháttar goðin.en
tekið peim mun -fyllra um guös-
dýrkun alpýðu -og lífssk-oöanir
(kaflinn á bis. 81—89 er hálfgert
í m-olum og hefði ])ó batnað á þvi
að lengjast). Þeir, sem kannast
við goðafræði Finns Jónsso-nar,
rnunui sjá parna margt tekið öðr-
um og b-etri tökum. Kaflinn unr
dýrkun -goðanna, bls. 57—67, þyk-
ir -mér mjög góður í svo takmörk
uðu rúmi. Ég trúi ekki öðru en
bæklingurinn verði vinsæll.
B. S.
Lérreffstuskur
eru heyptar í
Víklngsprent tiX