Þjóðviljinn - 15.07.1942, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 15. júlí 1942
Þ J 8ÐV1L3J1NN
a
tUdðVIUINN
Útgefandi t
Sameiningaiflokkur alþýSu —
SóaSaliitaflokkurinn.
Ritstjórar:
Sigfús Sigurlijartarson (áb).
Einar Olgeirsson.
Ritatjórn:
HverfisgStu 4 (Víkingtprent)
aimi 2270.
Afgreiðala og auglýsingaakrifatofa:
Auaturatraeti 12 (I. haeð) aími
2184.
Áakriftargjald i mánuði:
Reykjavfk og nágrenni kr. 4,00.
Annaraataðar á landinu kr. 3,00.
1 lauaaaölu 25 aura eintakið.
VSkingaprent h.f., Hverfiagötu 4.
Ileð eða móti
Tækniþróunin heíur verið svo
stórstíg á síðustu áratugum, að
enga hefur órað fyrir slíku. Sam
fara þessu hefur auðurinn færst
á færri og i'ærri hendur, hin stór
virku framleiðslutæki og nátt-
úrugæðin hafa orðið eign færri
færri manna, að sama skapi
hefur hópurinn orðið stærri og
stærri, sem enga lífsmöguleika
hefur haft aðra en að selja vinnu
afl sitt, og þennan stóra hóp
skortir í auðvaldslöndunum rétt
til að vinna og njóta ávaxtanna
af vinnu sinni, það er geðþótti
og gróðavon atvinnurekandans,
sem ráða því hvort verkamaður
í auðvaldsþjóðfélagi fær að
vinna eða verður að ganga um
atvinnulaus og lifa af náðar-
brauði bæjarfélaganna.
Þessi þróun hefur gert gjör-
breytingu á skipulagsháttum
þjóðfélagsins nauðsynlega, verði
hún ekki framkvæmd stöðvast
þróunin á öllum sviðum menn-
ingarinnar og hún stöðvast ekki
til þess að standa í stað, heldur
tekur við hrun og hörmungar,
ægilegri en nokkurn órar fyr-
ir eins og nú standa sakir.
Að sjálfsögðu eru það hinar
vinnandi stéttir, stéttirnar, sem
verða fyrir barðinu á misskipt-
ingu auðsins, sem mynda kjarna
í þeirri fylkingu, sem krefst nýs
þjóðskipulags, — þjóðskipulags
sósíalismans, með þeim stendur
svo fjöldi víðsýnna manna úr
öllum stéttum, sem skilja hvílík
nauðsyn það er menningunni að
að nú verði þjóðfélaginu snið-
inn stakkur, sem sem hæfir nú-
verandi þroska mankynsins,
bæði efnalega og andlega skoð-
að. Þessi þróun er fullkomlega
hliðstæð því sem gerðist, þegar
borgarastettirnar hrundu af sér
oki klerka og aðals fyrir nær
150 árum, borgarastéttin barðist
fyrir rétti sínum, og klerkar og
aðalsmenn börðust fyrir forrétt-
indum sínum. Nú standa verka-
mennirnir i sömu sporum eins
og borgararnir fyrir 150 árum,
en borgararnir standa nú hins-
vegar í þeim sporum, sem að-
all og klerkar stóðu þó i.
Það er í fullu samræmi við
mannlega þröngsýni og sérgæð-
ishátt, að auðjöfrar nútimans
verja forréttindi sín með ráðum
og dáð gegn jafhréttiskröfum
verkamanna; þeir, eins og klerk-
ar og aðall á sínum tíma, ger-
ast nú þrándui’ í götu þróunar-
innar.
Þegar litið er á stjórnmálabar
Hja Erenburg;
SioétFihifl epi inoi un siour
„Ei d Kcihin oli mis að ililr mar iiod iei I mrdaiaar
llja Erenbúrg er einn hinn kunnasti nútimarithöjundur Rússa, nýtur ajburÖa
vinsœlda í heimalandi sínu og auh þess haja bœþur hans verið'þýddar á jjölda
tungumála. Ejtir heimsstyrjöldina jyrri var hann einna jremstur í jlokki þeirra ungu
rithöjunda, sem reyndu að brjóta nýjar brautir i sþáldsagnaritun, og hafa bœþur
hans haft mik.il áhrif á þróun skáldsagnaritunar síÖustu áratugi, einkum í Sovét-
rikjunum en einnig uian þcirra. — Um sögur Erenbúrgs hefur veriÖ deili harÖ-
lega, en enginn ber brigÖur á, aÖ hann sé einn snjallasti blaðamaður, scm nú cr
upfoi. Hann er starjsmaöur viÖ ,,Pravda,t og jleiri sovétblöð, og erlendis þykir
jafnan mikill fengur í greinum hans.
Eftirfarandi grein simaÖi Erenbúrg til enska blaÖsins ,,Evening Standard",
daginn, sem ár var liÖiÖ jrá árásinni á Sovétríkin.
Maður, sem frá bernsku heíur
vanist allsnægtum gerir sér ekki
Moskva, 22. júní 1942.
Fyrir réttu ári: Júnínóttin í
engu frábrugðin stuttum júni-
nóttum, að því er Moskvabúum
fannst. Áður en fólkið lagðist til
svefns ræddi það um sumarfrí í
Kákasusfjöllum eða á Krím-
strönd við hafið bláa.
Sunnudagur fór- í hönd. Unga
fólkið dansaði á skemmtistöðum
og sumarheimilum umhverfis
Moskva í angan af jasmínurunn-
um. Karl og kona nutust á þann
hátt, sem karlar og konur allra
landa á öllum tímum njótast.
Moskvabúar risu seint úr
rekkju. Fólk sat enn að morgun
verði, þegar alvarleg rödd út-
varpsþulsins rauf milda hádegis-
kyrrðina. Við heyrðum, hvernig
þýzkar sprengjuflugvélar hefðu
ráðizt á uppljómaðar borgir, að
Hitlei'ssinnar skriðu fram til á-
rása gegnum hávaxið, óslegið
grasið. Styrjöld — orðið hljóm-
aði eins og dómsbásúna.
Ár er liðið. Stríðið orðið dag-
legt líf íbúanna í Moskva.
Eg minnist snjóveðursdags
eins. Stór götuauglýsing límd á
húsvegg: „Hvað hefur þú unnið
til sigursins”? Maður í her-
mannafrakka nálgaðist. Eg hélt
að hann væri að lesa auglýsing-
una og kom nær og sá að mað-
urinn var blindur. Hann hafði
gefið sjónina til sigurs.
Mig langar til að segja hinum
ensku vinum vorum frá fórnum
sem færðar hafa verið.
áttu okkar íslendinga eins og nú
standa sakir í ljósi þessara stað-
reynda, getur enginn furðað sig
á því, þó auðvaldsherrar okkar
heyi nú baráttuna gegn sósíal-
ismanum fast, og fastar en
nokkru sinni áður, orustan milli
afturhalds og framfara verður
æ því harðari er nær dregur úr-
slitunum. Það er mjög að von-
um þótt Sjálfsæðisflokkurinn
hamist gegn sósíalistum, hann
er stofnaður af auðvaldsherrum
þessa þjóðfélags, þeim og þeirra
forréttindum til varnar.
Það er einnig skiljanlegt að
leiðtogar Framsóknarflokksins
standi með Sjálfstæðisflokknum
í þessari baráttu, því þeir eiga
stéttarlcga samleið með þeim.
Annað mál er það að Framsókn-
arflokkurinn var stofnaður sem
baráttusveit fátækra smábænda,
sem í öllu eiga samleið með
verkamönnum við sjóinn og
þessir fátæku smábændur eiga
því ekki heirna í flokknum eítir
að hann er orðinn baráttutæki
auðvaldsherranna. Sama máli
gegnir með Alþýðuflokkinn. sem
var stofnaður, sem baráttusveit
verkamanna við sjóinn, foringj-
ar hans virðast nú flestir eða
allir hafa gengið í þjónustu auð-
valdshérranna, liðsmenn flokks-
ins geta því enga samleið átt
Allir vita, hvernig orkustöðin
rnikla við Dnépr var sprengd
upp. Blöð um heim allan hafa
flutt lýsingar á því. En þeir eru
-teljandi, sem heyrt hafa söguna
um bóndakonuna, Praskovía
Filippovna, og litla húsið henn-
ar í sveitaþorpinu skammt frá
Leningrad.
Skæruflokkur nálgaðist eftir
vegi, nær ófærum af vatnsaga,
og' komst heim undir þorpið.
Praskovía Filippovna laumaðist
á móti þeim. „Flýtið ykkur”,
hrópaði hún. „Þarna er húsið
mitt. Þar eru 14 þýzkir liermenn
sofandi. Hlífið ekki húsinu,
brennið það, notið handsprengj
urnar”.
*
Þau voru ófá húsin, sem fólk-
ið vígði eldi heldur en að þau
féllu í hendur Þjóðverja. í
brunahitanum og þurrkinum í
júlí brenndu menn hús sín og
búslóð eins og væru það eldspýt-
ur. Rússland er fölt ásýndum af
öskunni. En það hefur enn ung
augu og æskuhjarta.
með þeim lengur. Baráttan er,
með eða móti auðvaldsskipu-
laginu, nauðsyn nútímans er að
skipulag sósíalismans verði
reist í samræmi við lög og regl-
ur hins borgaralegs lýðræði, og
þetta er hægt að gera ef meiri-
hluti þjóðarinnar vill. Það ríður
því á að menn láti ekki glepja
sér sýn í þeirri baráttu, sem nú
er háð. Það er hrópað um „bylt
ingarsinnaða kommúnista”, það
er hrópað um ofbeldi og ein-
ræði kommúnista, það er talað
um áþján kommúnista í Rúss-
landi. Öll þýða þessi hróp eitt
og hið sama, hvort sem þau
koma frá Morgunblaðinu, Tím-
anum, Vísi eða Alþýðublaðinu,
þau þýða: verndið forréttindi
auðborgaranna, berjumst gegn
sósíalismanlim.
Gerið ykkur þetta ijóst og
gangið í sveit sósíalista til þess
að stofna réttlátt sósíalistiskt
þjóðfélag á fslahdi, slíkt þjóðfé-
lag geturn við stofnað í fullu
samræmi við lög og reglur hins
borgaralega lýðræðis, til þess
þarf aðeins einingu allra sósíal-
ista og ötula upplýsandi baráttu
gegn forréttiridum forréttinda-
stéttanna, sigur getur unnizt, ef
rétt og vel er á iialdið í náinni
framtíð.
ljóst hvers virði hlutirnir eru.
Hið nýja Rússland reis úr rúst-
um efna og atvinnuvega. Þar áð-
ur voru allsnægtir forréttindi fá
mennrar stéttar. Þegar bylting-
in hófst gengu bændur enn á
bastskóm, milljónir manna
kunnu hvorki að lesa né skrifa;
urðu að pára kross í stað und-
irskriftar.
Það er auðskilið að Rússar
kunnu að meta upphaf allsnægt
anna. Ávextirnir voru að full-
þroskast á trjánum í fyrrasum-
ar þegar árásin hófst. Það sem
við eyðilögðum, var ekki einung
is verðmæti, heldur verðmæti,
er keypt höfðu verið með hetju-
legum vinnuátökum og fórnum
heillar kynslóðar. í Vítebsk fór
ust í eldi vöruhús íull af fata-
efnum. Yfir Krím rann saman
púðurlykt og angan ávaxtavín-
anna, er flóðu yfir skrælnaða
jörðina.
í fyrrasumar og haust voru
þjóðflutningar um öll Sovétrík-
in. Enginn, sem sá flóttamanna
lestirnar mun nokkru sinni
gleyma því. Fólkið flykktist
austur á bóginn, þögult og al-
vörugefið. Úkraínskir bændur
þrömmuðu við hlið gamalla
Gyðinga frá Hvítarússlandi, leik
konur á háhæluðum skóm óðu
forina.
Vagnar, hlaðnir vélum, héldu
austur að Volga. Verksmiðjur
fluttu sig. Nýtízku rennibekkir
höfnuðu á snæþökktAm gresj-
um. Starfsfólk Kamernileik-
hússins, eins fullkomnasta leik-
húss heimsins, hóf leiksýningar
úti á eyðimörk. Vísindamenn
lögðu síðustu hönd á bækur sín-
ar á íerðalagi í vörubílum.
*
Óvinirnir eyðilögðu það, sem
’Rússum er kærast. Þýzkar
sprengjur moluðu Novgorod,
Flórens norðlægra landa. Fall-
byssur Þjóðverja lögðu í rústir
listahallirnar í Leningrad. Forn
sveitasetur, kirkjur, söfn og skól
ar urðu eldi að bráð.
Hitlerssinnar leika sér að því
að eyðileggja þjóðminjar vorar,
eins og Jasnaja Poljana og
Borodínosafnið. Þeir móðga okk
ur með því að breyta Odessa í
rúmenska smáborg og skipa
baltneska ævintýramanninn
Rosenberg rikisstjóra í „Ost-
land”.
í Vestur-Evrópu skjóta Þjóð-
verjar fólkið, en hér austurfrá
hafa þeir hengingaraðferðina. í
bænum Púskín (áður Tsarskoje-
seló), 1 uppáhaldstrjágöngum
skáldsins Púskíns á menntaskóla
árum hans, hengdu Þjóðverj-
ar rússneska menn í vetur sem
leið.
Sjálfur sá ég gálga í Volokol-
amsk. Feginn vildi ég gleyma
þeirri sjón, það er erfitt að lifa
við slíkar minningar, en ég get
ekki gleymt. Konur í þorpi, sem
rauði herinn náði úr höndum
Þjóðverja, sögðu mér í samheng
islausum orðum, hvernig börn
þeirra hefðu verið myrt að
þeim ásjáandi. Eg ók með félaga ,
mínum eftir sveitarþorpi. Allt í
einu segir hann: „Líttu ekki
þangað!” Eg leit þangað, — rétt
við vegbrúnina var limlest
konulík.
Einnig það höfum við afbor-
ið...
Hvert sem ég kem eru fjöl-
skyldur særðar djúpum sárum,
— sonur, eiginmaður eða bróð-
ir fallinn. Þau sár gróa ekki. í
áratug óx ekki gras umhverfis
Verdun, efsta jarðlaginu hafði
verið rótað burt.
Konurnar halda áfram iðju
sinni, þurreygar. Þær bera harm
sinn í hljóði. Og það er óbrotinn
en óbætanlegur harmur, þær
hafa misst son sinn, unnusta,
eiginmann eða bróður.
Engin er sú fórn, að sovétþjóð-
irnar hiki við að færa hana til
varnar frelsi sínu. Okkur fannst
mikið til um fánadag Banda-
mannaþjóðanna. En við gátum
ekki gleymt því, að þann sama
dag blakti fáni frelsisins yfir
hinum aðþrengdu verjendum
Sevastopolborgar, er vörðust
mitt í sannnefndum helvítis-
eldi tíu herfylkjum Þjóðverja
og 500 flugvélum. Við gátum
ekki hætt að hugsa um örlög
Leningrad.
*
í dag var ég viðstaddur fund
Æðstaráðsins. Eg sá Stalín. Það
var festa í augnaráði hans, ör-
yggi um sigur og sorg vegna
þjáningar þjóðar sinnar og lands
Meðlimir ráðsins komu víðs-
vegar að. Marga þeirra þekkti
ég vel. Þeir hafa breyzt meira
á bessu eina ári cn á mörgum
áratugum. En aldrei haía sovét-
þjóðirnar verið eins sterkar og
nú, hertar af reynslunni.
Stríðið er háð af kynslóð, sem
treysti á vináttubönd milli allra
þjóða. Stríðið er háð af mönnum,
sem eitt sinn urðu snortnir af
skáldsögu Remarques, mönnum
sem hafa tekið innilega hlut-
deild í auðmýkingu og neyð
þýzku þjóðarinnar.
Það er ekki til -siðs með rúss-
nesku þjóðinni að hata andstæð-
ing. Ungu hermennirnir trúðu
því statt og stöðugt, að þeir ættu
Framhald á 4. síðu.