Þjóðviljinn - 15.01.1943, Blaðsíða 3

Föstudagur 15. janúar 1943.
PJOSVILJINN
3
työmnuiiui
Útgefandi:
Sameiningarflokl»ur alþýðu
Sósíalistaflokkurinn
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson (6b.)
Sigfús Sigurhjartarson
Etitstjóm:
Hverfisgötu 4 (Víkingsprent)
Sími 2270.
\fgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstræti 12 (1. hæð)
Simi 2184.
Víkingsprent h.f., Hverfisgötu 4.
15, janúar
Það var 15. janúar 1919, sem
þau Karl Liebknecht og Rosa
Luxemburg, tveir af glæsileg-
ustu foringjum þýzka verkalýðs-
ins, voru myrt af þýzkum fas-
istum. Morðingjarnir sluppu við
refsingu og einn ræningjanna er
nú í hávegum hafður hjá Hitler.
Þetta morð táknaði í rauninni
ósigur hinnar miklu þýzku bylt-
ingarhreyfingar, frelsisbaráttu
alþýðunnar. Blóðferill fasism-
ans var hafinn. Morðin á foringj
um verkalýðsins voru undanfari
þeirrar hamslausu útrýmingar-
herfarar, sem þýzka afturhaldið
hóf gegn verklýðshreyfingunni.
Svo ægilega myrk er sú blóð-
nótt, sem þýzki f’asisminn hefur
leitt yfir Evrópu, að mönnum
hættir stundum til með að
gleyma því að einnig í heim-
kynnum nazismans er háð frels-
isbarátta gegn böðulveldinu.
Smánarblettirnir, sem Hitler
Heyderich, Himmler og aðrir al-
ræmdustu böðlar veraldarsög-
unnar hafa sett á nafn Þýzka-
lands, eru svo svartir og stórir,
að menn þurfa að ryfja það upp
fyrír sér að í landinu, sem Hitl-
er hefur svívirt, hafi Goethe og ’
Schiller, Lessing og Kant, Moz-
art og Beethoven, Marx og Eng-
els, Liebknecht og Luxemburg,
lifað og starfað, til þess að sann-
færast um, að undir fargi villi-
hermennskunnar leynist menn-
ingarviðleitni, að enn lifi í glæð-
um brenndra bóka, að í undir-
djúpunum ólgi enn frelsishreyf-
ing þýzkrar alþýðu, sem áður en
lýkur muni ganga milli bols og
höfuðs á böðlunum, framkvæma
dauðadóminn, sem allur hinn
menntaði heimur hefur kveðið
upp yfir glæpahyski því, sem
nú drottnar yfir Þýzkalandi og
gerir nafn þess hatað og þjóð
þess fyrirlitna í heiminum.
40 frelsishetjur, heiðraðar með
kommúnistanafninu, voru tekn-
ar af lífi í Mannheim einn dag
í vetur. Hvað eftir annað berast
fréttirnar um aftökur í Þýzka-
landi, m. a. um uppreisnir
þýzkra hermanna í Noregi og
víðar.
Það kemur sá dagur að allra
þessara píslarvotta verður hefnt
allra þeirra, sem nazisminn hef-
ur kvalið og drepið, allt frá því
að hann myrti Karl Liebknecht
og Rosu Luxemburg og til sak-
lausra kvenna og barna Rúss-
lands og annarra landa.
Dagur reikningsskilanna i
Þýzkalandi nálgast óðum. Og í
þetta sinn mun þýzka yfirstétt-
in ekki slopjla eins og 1918, fé að
Niðurl.
Ætli mætti þá ekki minna á
bókaútgáfu ráðsins? Skyldi hún
geta fengið rökstuddari aðfinnsl-
ur en þær, að almenningur hefur
orðið mestu skömm á fyrirtæk-
inu, þykir Viktoría drottning og
Arábíu Lawrence ekkert sérstak-
lega þjóðlegir fánar fyrir þjóðar-
útgáfunni og getur ekki fengið
sig til að dást að útgáfu hv. þm.
á Jónasi Hallgrímssyni og kemur
þar enn fram markatöílusjónar-
miðið, sem einkennir bókmennta-
smekk þessa manns.
Og hvað skyldi koma á dag-
inn, ef reikningar menntamála-
ráðs væru rannsakaðir, og teldi
ég beinlínis ástæðu til, að Al-
þingi krefðist þeirrar rannsókn-
ar. Er menntamálaráð eitt sinn
fékkst til að birta tölur sér í
varnarskyni gegn ákærum mynd
listarmanna, vöktu þær miklar
grunsemdir. Skýrsla yfir lista-
verkakaup Menningarsjóðs þau
13 ár, er hann þá hafði starfað,
sýndi, að af heildartekjum list-
deildarinnar, kr. 206.812.00 (að
frádregnum greiðslum ákveðn-
um með sérstökum lögum), kom
rúmur þriðjungur hvergi fram,
kr. 71.000.00 (eins og myndlistar-
menn sýndu fram á 1 svari til
Menntamálaráðs, Mbl. 22. maí
1941). Menntamálaráð reyndi að
klóra yfír þetta, og einhverju
formi var komið á reikningana,
en formaður Bandalags íslenzkra
listamanna hefur borið það fram
opinberlega, að reikningarnir
væru ekki með feldu. Og hvemig
skyldu vera fjárreiður bókaút-
gáfunnar? Hvaðan fær hún allt
það fé, sem hún hlýtur að hafa
þurft á að halda, þar sem ái’gjald
félagsmanna helzt alltaf í 10 kr.
þrátt fyrir alla dýrtíð?
Og enn vildi ég bæta við: Hvem
ig er hægt að auglýsa betur al-
gert hæfileikaleysi, svo að ekki sé
meira sagt en með sýningunni,
sem menntamálaráð hélt, til sam-
halda auði og völdum, með því
að hleypa bara nokkrum fyrr-
verandi auðvaldsandstæðingum
í stjórn. í þetta sinn verður
þýzku auðmannastéttinni,
þýzku junkurunum, þýzku naz-
istaklíkunni útrýmt með öllu,
svo heimui’inn þurfi ekki í
þriðja sinn á þessari öld að líða
undir ógnum þessarar yfirstétt-
ar. Auðvaldsskipulágið í Þýzka-
landi undirrót nazismans, verð-
ur sjálft að falla. — Hugsjón sú,
sem Karl Liebknecht og Rosa
Luxemburg lifðu fyrir og dóu
fyrir, — hugsjón sú, sem hefði
sparað veröldinni ægilegustu
hörmungar, sem yfir hana hafa
gengið, ef hún hefði sigrað und-
ir hennar forustu 1919, — sú
hugsjón verður nú að komast í
framkvæmd í Þýzkalandi, ef
nokkur von á að vei’ða til þess
að tryggja Evrópu og öllum
heimi frið.
ar.burðar góðri list og úrkynjaðri
list?
En þrátt fyrir allt þetta klígjar
ekki hv. þm. S.-Þ., form. mennta-
málaráðs, við því að segja, að
engar rökstuddar aðfinnslur hafi
komið fram gegn starfsemi
menntamálaráðs. Og hvernig
skyldi hún þá hafa verið,
ef hann hefði alltaf fengið
að ráða, og aðrir ráðs
menn ekki þó nokkrum sinnum
hindrað verstu afglöpin.
Enn fáranlegri þó en störf
ráðsins og það, sem mesta and-
styggð hefur vakið meðal hugs-
andi Islendinga, eru skrif for-
mannsins: fáfræðin, sem þar
speglast, níðið og rógurinn um
listamenn.
Sjálfur sýkillinr., sem mennta-
málaráð,% eins og það Joefur verið
skipað, ber í sér, er afstaðan
gagnvart listamönnum, tilraunim
ar tO að beita þá andlegri kúgun.
Þeir listamenn, sem á einhvem
hátt hafa ekki þótt nógu auð-
mjúkir, ha,fa verið lagðir í einelti,
þeim skyldi refsað rneð rógskrif-
um styrksviptingum eða á annan
hátt. I stað samvinnu milli lista-
manna og þeirra sem fara með
málefni þeirra fyrir hönd Alþ.,
hefur. skapazt úlfúð og ófriður, sem
orðin er að þjóðarsmán. Eg veit,
að ýmsum er gjarnt að halda, að
fonnaður menntamáaráðs beri hér
einn alla sök, en þetta ástand er
samt á ábyrgð þeirra allra, sem
í ráoinu hafa setið. Og það er
annað, sem ég vil benda á og er
líka tilefni þessa frv., að sökin á
því, að svona ástand skuli geta
orðið til, liggur áreiðanlega að
nokkm leyti í því, hvemig ráðið
er skipað. Eg skal ekki bera
brigður á, að það hafa valizt a-
m. k. í meirihluta þessa ráðs al-
veg ótrúlega óheppilegir menn
og maður á erfitt að hugsa sér,
að það gæti endurtékið sig önn-
ur eins formennska og þar hefur
verið síðustu árin, en ég er líka
viss um, að þetta hefði ekki get-
að átt sér stað, ef listamenn hefðu
átt þá íhlutun í ráðinu, sem farið
er fram á í þvi frv. sem hér er til
umræðu. Og það verður skilyrð-
islaust að tryggja strax á þessu
þingi, að komið verði í veg fyrír
það ástand, sem ríkir í þessum
málum nú.
m
Eg kemst ekki hjá því að víkja
með örfáum orðum að hv. þm, S,-
Þ. Það er í sjálfu sér mjög rauna
legt, hvernig fyrir honum hefur
farið. Hann var um tíma nýtur
maður, sem lagði ýmislegt gagn-
fegt til menningarmála, þótt hafi
leyndar verið allt of mikið úr
því gert. Nú hefur þessi framtaks-
sami maður stofnað sér í sífellt
meiri ógöngur. Hann hefur leiðst
Út í þær lengra og lengra, eins og
alis eklti getað við sig ráðið, ein-
hver geðofsi eðá illur andi tekið
af honum alla stjórn. Það er af-
skaplega sorglegt fyrir þá, sem
ekki vilja honum neitt Ult, að
r
e.i.
horfa upp á þetta. 1 ræðu sinni
var hv. þm. tíðrætt um kommiss-
ara í rússneska hemum og þótti
honum stafa af þeim margt illt,
enda kemur það alveg heim við
það, sem margsinnis hefur verið
haldið fram í fregnum þýzka út-
varpsins. Það sagði meoal annars
þá sögu af einni rússneskri her-
deild, er Þjóðverjar áttu í höggi
við, að þeim þótti óskiljanlegt, að
hún fékkst ekki til að gefast upp,
þótt þeir gætu ekki látið sér
detta annað í hug en hermennirn-
ir væm allir orðnir sundurskotn-
ir, þó að þeir flýðu ekki. Og þegar
Þjóðverjamir komu á orustustað-
inn, þá sáu þeir hvers kyns var.
Rús3nesku kommissaramir, póli-
tísku fulltrúamir, höfðu látið þá
sjálfa grafa sig niður í jörðina,
svo að ekki stóð upp úr nema
axlir, höfuð og hendumar, er þeir
liéldu með um byssumar. Þannig
var þeim vamað að gefast upp
og flýja. Eg er hræddur um, að
það sé eitthvað svipað með hv.
þm. S.-Þ. Það er eitthvað harð-
neskjulegt og illt afl sem stjóm-
ar honum og fyrirskiptar, einhver
óholiur og óþjóðlegur andi kom-
inn í hann. Og það skyldi þá al-
drei vera hlaupinn í hann rúss-
neskur kommissar. I raiminni er
hv. þm. alltaf að grafa sig dýpra
og dýpra í jörð, svo það er ekki
mikið, sem upp úr stendur. Og
hver hefur komið honum til þess?
Það eru engir aðilar utan að, sem
hafa stjórnað þessu. Það hlýtur
að vera eitthvað illt afl, er stend-
ur að baki hans sjálfs, er ræður
gerðum hans, eitthvað, sem hon-
um þó ekki er sjálfrátt, og gæti
eftir lýsingu hans og þýzka út-
varpsins verið einhver rússnesk-
ur kommissar. Hvemig sem á er
litið er mjög illa komið fyrir hv.
þm. Hann er kominn í verstu ó-
göngur, er verða þvi ægilegri, ef
hann heldur lengra áfram. Það er
gersamlega vonlaust fyrir hann
að ætla sér. að kúga listamenn
Ef hv. þm. snýr ekki við strax,
það em allra síðustu forvöð fyrir
hann, þá getur enginn máttur
bjargað honum. Eg vildi mjög
ráðlcggja. honum að snúa við og
hætta allri úlfúð gegn listamönn-
um, sjá að sér, áður en það er
um seinan, verða því fylgjandi,
að 18. gr. verði aftur tekin í
fjárlög, styðja framgang þessa
fiw. og málstað listamanna, hver
sem ber hann fram. Þá mundi
fyrnast yfir þetta svarta tímabil
í amferli hans, er hann var eins
og haldinn af ilium anda. önnur
leið er ekki til en snúa við. Á
íslenzkri list vinnur hv.þm. ekki,
gáfur Islendinga til að skynja
og meta list getur hann ekki
bælt né kúgað, íslenzka lista-
menn fær hann heldur aldrei
til að hlýða fyrirskipunum sínum.
Hann hlýtur að sjá, livað það
er vonlaust verk, scm hann er
að vinna. Og þvi þá ekki að taka
upp hið eina ráð, sem er tii, sjá
áð sér, brjóto, odd af ofiæfci aínu,
reka út hinn illa anda, gerast
nýr maður.
Það er auðvitað hægt að koma
fram með aðfinnslur við þetta
frv. og velta vöngum yfir því,
hvort ekki muni vera annað form
heppilegra. Ég hef allmikið hugsað
um þetta skipulag ráösins, og ég
hef komizt að þeirri niðurstöðu
:að þetta sé bezta lausnin, réttust
hlutföll milli þeirra, sem kosnir
eru af Alþingi og listamönnum.
Mér finnst mjög óeðlilegt, að
vera að taka eina deild Banda-
lagsins undan og láta hana engan
fulltrúa fá. Þó að leikarar njóti
ekki nústyrksfrámenntamálaráði,
livers eiga þeir frekar að gjalda
en aðrir listamenn, þegar eitthvert
lag er komið á þeirra málefni.
Hví á ekki að veita þeim styrk?
Viðvíkjandi úthlutun námsstyrkja
til stúdenta, þá naá til sanns veg-
ar færa, að það sé ekki sérstak-
lega hlutverk listamanna að eiga
þátt í úthlutun þeirra, og mundi
ég e. t. v. gcta fallizt á, að
listamenn væru aðeins kallaðir á
fundi ráðsins, þegar fjallað er um
n^álefni þeirra. Og viðvíkjandi
fulltrúa af hálfu námsmanna,
þá hefur jafnan setið í mennta-
málaráði rektor Menntaskólans,
og getur ekki verið, að þar felist
skýringin á því, að minni að-
finnslur hafi komið fram út af
þessum störfum ráðsins en öðr-
um?
En eitt verður hv. deild að
láta sér skiljast, að það ástand,
sem er í þessum málum, er ó-
viðunandi og Alþingi til van-
sæmdar að láta það viðgangast
lengur. Listamenn hafa hvað
eftir annað orðið að kæra til
Alþingis undan menntamálaráði
og listamannaþing hefur sent ein-
róma áskorun til Alþingis m. a.
inn þá breytingu á skipun
menntamálaráðs, sem hér er flutt.
Alþingi getur ekki daufheyrzt
við þessum áskorunum. Það er
meiri smán en verði með orðum
lýst, að menntamálaráð kosið af
Alþingi skuli standa í ófriði við
listamenn landsins, form, ráðsins
skuli vera að hringja listamenn
upp til þess að ausa yfir þá
hrakyrðum, að annað eins skuli
þurfa að koma fyrir sem heim-
förin í Blátún til Jóns Þorleifs-
sonar, er form. ráðsins hefur í
þótunum við hann um að taka
af honum húsið og lætur sér
sæma að hrinda honum, að
menntamálaráð skuli koma sér
svo illa við listamenn, að það
fái ekki að kaupa, af þeim verk
þeirra, heldur þurfi að vera á
þönum milli prívatmanna, er
áður hafa keypt verk þeirra, til
þess að koma út því fé, er því
ber skylda til árlega að verja
til listverkakaupa, að hæðnissög-
ur skuli þurfa að berast út um
allt af störfum þessa ráðs, að
það skuli vera aðaliðja, formanns
þess að skrifa, rógburð um ís-
lenzka lisamenn og óvirða ís-
Framh. 6 4. síöu.