Þjóðviljinn - 07.03.1943, Blaðsíða 3

Sunnudagur 7. marz 1943.
ÞJÖÐVILJINN
S
þlðOVIIJINN
Útgelandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
Sósíalistaflakkurinn
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson (ób.)
Sigíús Sigurhjartarsun
Ritstjóm:
Garðarstræti 17 — Víkiiigsprent
Sími 2270.
fkfgreiðsla og auglýsingrskrií-
stofa, Austurstræti 12 (1. hæð)
Sími 2184.
Víkingaprent h. f. Garðarstræti 17
Eínnar aldar
sókn
Á morgun eru hundraö ár
liöin síöan gefin var út til-
skipun um endurreisn Alþing
is. Og þaö er þess vert aö vér
minnumst þess íslendingar
hver munur er á því Alþingi
sem nú hefur starfaö í 100
ár, og því 1000 ára þingi, sem
vér annars státum mest af.
Meö allri viröingu fyrir
voru svipmikla, sögulega Al-
þingi þjóöveldisins, þá er
vert aö muna þaö, aö þaö var
þing sjálfkjörinna höföingja.
ríkustu og voldugustu manna
landsins, sem sjálfir komu
sér saman um aö einoka fyrir
stétt sína til frambúöar lög-
gjafarvald, dómsvald og fram
kvæmdarvald, meö öörum orö
um: ríkisvaldiö. Og eftir 1264
þá var Alþingi, þó aö það oft
stæöi vel á verði í þjóðfrels-
isbaráttu íslands, samt sem
áöur ekki lýöræöisstofnun
og vald þess sem æöstu stofn-
unar þjóöarinnar eöliliega
mjög takmarkaö sökum hinn-
ar erlendu yfirdrottnunar.
Þaö Alþingi, sem er endur-
reist 1843, byggir á kosninga-
rétti, — aö vísu afar tak-
mörkuöum, — en þó í þeirri
meginreglu aö þaö skuli
í höfuöatriöum kosið en ekki
skipað.
Um þetta Alþingi og á
þessu Alþingi hefur síöan í
hundrað ár stajðiö harðasta
baráttan um þjóðfrelsiö út á
við og lýöfrelsiö inn á viö.
Og þaö hefur veriö sókn á
báöum þessum sviöum, sí-
harönandi sókn, eftir því sem
þroski þjóöarinnar og styrk-
leiki alþýöunnar óx.
Nú, 100 árum eftir aö Al-
þingi var endurreist, væri
hægt aö leiöa sjálfstæöisbar-
áttuna; til lykta meö stofnun
lýöveldis á íslandi, ná hinu
mikla takmarki þjóöfrelsis-
baráttunnai’.
Og nú, 100 árum eftir aö
Alþingi var endurreist þann-
ig aö aöeins nokkur hundruö
manna höföu kosningarétt.
þá er kosningarétiturinn á ís-
landi oröinn almennur og all-
mikill jöfnuöur á kominn í
kjördæmaskipun. Lýöræöið
hefur á þessum hundraö ár-
um unniö stórsigra og það
gæti unnið allra stærstu
sigra sína nú. ef vel væri á
haldiö.
Hvaö eftir annaö hefur aft-
urhaldiö á íslandi reynt aö
stööva þessa þróun. Ööru
Rauði
Forleikur í Berlín.
Ég var staddur í Berlín
sumariö 1937. Þaö var mollu-
heitt ágústkvöld. Knæpur
stórborgarinnar voru fullar af
þyrstu fólki. Ég haföi leitaö
athvarfs inni í dimmri lítilli
krá nálægt Friedrichsstrasse
og gæddi mér á ískældum
bjór, innan um verkamenn og
lauslátar stúlkur hinnar þýzku
höfuöborgar. Þrír faiiand-
söngvarar komu inn í knæp-
una og tóku aö leika á
strengjahljóöfæri. Áöur en
varöi voru allir farnir aö
syngja gamlar þýzkar drykkju
vísur og þýzk þjóölög, hús-
ganga, sem nálega eru orönir
alþjóöaeign. Aö sönglokum
var sníkjud'iskur hinna ungu
trúbadora borinn á milli
manna, og um leiö og ég
fleygöi einu ríkismarki á disk-
inn kallaöi ég til spilaranna:
Geriö svo vel aö spila Die
Lorelei!
Varla haföi ég sleppt orö-
inu er ég heyri aö sagt er
við hliöina á mér: Wissen Sie
nicht in welchem Lande Sie
leben? (VitiÖ þér ekki í hvaöa |
landi þér búiö?) Sá sem þetta
sagöi var ungur og grannvax-
inn maöur, klæddur ljósgræn-
um einkennisbúningi flug-
kappa Görings. Ég svaraöi um
hæl, aö ég væri útlendingur,
en ljóöiö og lagið hefðu náö
slíkri alþýöuhylli erlendis, að
maöur minntist þess jafnan !
hvoru hefur því tekizt aö ná j
tökum á Alþingi i þessu skyni !
og síðan 1918 hefur eöliliega i
borgarastéttin sem ráöandi I
stétt í þjóöfélaginu sett mark
sitt á aögeröir þess.
En þaö viröist svo nú, sak-
ir þess hve mjög verkalýöur
íslands nú finnur til máttar
síns og hefur vaxiö aö áhrif-
um, aö afturhaldinu þyki ugg
vænt aö treysta því aö geta
notaö þingiö sem stundum
fyrr. Þessvegna eru nú léleg-
ustu blöö braskara og aftur-
haldsseggja látin ausa Al-
þingi rógi og svíviröingum, til
þess aö reyna þannig aö
ryöja braut fyrir einræöi pen-
ingavaldsins.
ÞjóÖin mun, þrátt fyrir það
þótt hún hafi opin augu fyr-
ir ágöllum Alþingis og hve
erfitt reynist aö fá þunglama
legt form þess notaö í þágu
alþýöu, ekki láta glamrara
einræöisbraskaranna villa sér
sýn og eigi ljá þeim liö, til
þess aö rífa þá stofnun niður.
heldur berjast fyrir því til
hlítar aö fá henni beitt til
alþjóöarheilla.
Þaó er einnig annaö, sem
vert er aö muna um endur-
.reisn Alþingis 1843. Þaö var
endurreist í Reykjavík, en
ekki á Þingvöllum. Þaö varö
einskonar táknræn viöurkenn
ing þess aö þungamiöja ís-
Svcrrír Krísfíánsson:
herinn og menningin
þegar Þýzkaland væri nefnt.
Auk þess heföi mér veriö
kenndur framburöur þýzkrar
tungu á Lorelei. Flugkapp-
inn lét sér þetta vel líka, en
ekki fengust menn til að
syngja ljóö Heines eftir íhlut-
un hans.
Þetta var hvorki í fyrsta
né síöasta skipti aö ég var
minntur á, í hvaöa landi ég
bjó, . þessa mánúði sem ég
dvaldi í Þýzkalandi.
Uppgangur nazismans var
þá mikill, hálfur heimurinn
og ríflega þaö lá hundflatur
fyrir stjórnarfari / bófanna.
Hergagnasmiöjurnar unnu
dag og nótt, utan lands og
innan erjuöu nazistar þann
akur, sem núverandi heims-
styrjöld er sprottin úr. Hinn
nazíski hergúö hafði rekiö
menntagyöjurnar út úr must-
erinu, andinn haföi veriö út-
lægur ger, löngu liönir höf-
undar voru hraktir á brott úr
þýzkri bókmenntasögu, en
þeir sem lífs voru, uröu sekir
skógarmenn. — Já, maöur
gekk þess ekki dulinn, hvar
maöur bjó .......
Ég sá aldrei flugnuanninn
eftir þetta. Vegur hans lá um
háloftin, og nú liggur hann
kannske undir einhverjum
trékrossinum austur á ómælis-
gresjum Rússlands. En nú vík-
ur sögunni þangaö.
I i
lenzks stjórnmálalífs myndi
í framtíöinni veröa í bæjum
þeim er myndu vaxa, en ekki
í hinu þúsund ára gamla
sveitalífi íslands. Jón Sigurös-
son forseti, slem sjálfur átti
sæti á Alþingi frá fyrsta fundi
þess 1845 til dauðadags;, var
eindreginn fylgjandi því aö
Reykjavík væri þingstaóúrinn
þó aö hann hinsvegar eöli-
lega hlyti fyrst og fremst aö
treysta á bændastéttina til
. fylgis í sjálfstæöisbaráttunni.
En hann sá af framsýni sinni
aö þaö var hið nýja borgara-
lega þjóöfélag, sem hlaut áö
veröa uppistaöan í því ís-
landi, sem ætláöi aö þróa og
þroska nýtt Alþing.
Endurreisn Alþingis 1843
var í rauninni tákn þess aö
nýtit ísland þjóöfrelsisins, lýö-
ræöisins, þéttbýlisins væri aö
byrja aö taka við af strjál-
býlu, kúgúöu nýlendunni,
sem erlend áþján haföi leikið
svo hart aö minnstu munáöi
aö þjóðin yröi upprætt.
Endurreisn Alþingis 1843
kostáöi haröa fórnfúsa bar-
áttu, sem allir íslendingai’
þekkja. Sú barátta heldur á-
fram enn, gegn þeim öflum
sem vilja frelsi þjóöa og lýöa
dautt — og þau eru enn
sterk. ÞaÖ er nauösynlegt aö
þjóöin sé á veröi gegn þeim
— og sóknin er alltaf bezt
vörn.
. —1 - L ~
Lorelei í skotgröíum rauöa
lrersins.
Haustiö 1941 fór brezk kona
Charlotte Haldane aö niafni.
til Rússlands og var þar
fréttaritari fyrir enskt stór-
blaö. Hún var fyrsti erlendi
fréttaritarinn sem fékk leyfi
til aö heimsækja sjálfar víg-
stöövarnar, og hefur hún lýst
för sumi í bók, sem hún nefn-
ir Kussian Newsreel, London
1942. Hún lýsir þar útbúnaöi
rauöa hersins, en einn var
þó sá hlutur, sem vakti mesta
furöu hennar. Þaó var bóka-
safn hersins, sem komiö var
fyrir í neöanjaröarbyrgi í
fremstu víglínu. Meöal þeirra
bóka sem prýddu þetta safn
var Buch der Lieder hin fræga
ljóðabók Hinriks Heines. Sú
bók, sem óöir þýzkir stúdent-
ar, undir forustu Dr. Göbbels,
höföu brennt á báli fyrir
framan Berlínarháskólann,
haföi íúndiö athvarf í víg-
vallábókasafni hins kommú-
níska rauöa hers. Þetta var
á haustmánúöum 1941, þegar
þýzki nazisminn ætlaöi í nafni
,,menningarimiai’“ aö ganga
milli bols og höfúös hinni
bolsévísku villimennsku!
Þegar ég las þetta flugu
mér í hug orö Heines, er hann
skrifaöi 1855, þá nærri aö
dauöa kominn. Hann varö
fyrstur maöur allra Þjóöverja
til aö skilja sögulegt hlutverk
kommúnismansi, og hann
vænti komu hans meö hrolli.
Hinum fíngeröa listamanni i
hraus hugur viö því, er djúp
þjóöfélagsins mundu opnast
og eyöa listunum, hrekja feg-
uröina á brott úr mannheimi.
Hann segir: „Ég hugsai til
þeirra tíma með skelfingu,
er þessii’i skuggalegu mynda-
brjótar mola myndastyttur
feguröarirrnar ajf fullkomnu
miskunnarleysi ....... Ljóöa-
bókin mín veröur notúö sem
umbúðir utan um kaffi og
neitóbak lianda gömlum kon-
um framtíöarinnar ..........“
: Heine var sannspár um margt.
er varöaöi óoröna hluti, en 1
þessu efni villtist honum sýn.
Hafi honum oröiö órótt í gröf
sinni, er logarnir léku um
j kvæöi hans í Berlín, þá getur
hann nú legiö rólegm’ í fá-
tæklingakirkjugaröi Parísar,
því aö hermenn, kommúnism-
ans verma sér viö ljóö hans
á milli áhlaupanna í veta’arriki
: rússuesku sléttunnar.
!
Uppeldi og hermennska.
! Riauöi herinn er alþýöuher
í þess orös fyllstu merkingu.
Hann er ekki aöeins til orö-
inn á grundvelli almennrar
herskyldu. Hann er tengdur
alþýöunni miklu nánaii bönd-
| um en annars staöar gerist.
| Hlutverk hans er aó verja líf,
| hagsmuni og söguleg- afrek
: rússneskrar lalþýöu. Hann er
1 alþýöán vopnum búin. En því
1 fer fjarri, áö raúöi herinn
sinni hermennskunni einni
saman. Frá upphafi vega hef-
ur hann veriö ein hin stór-
brotnasta og merkilegasta
uppeldisstofnun, sem um get-
ur í annálum Rússlands og
þótt víöar sé leitáð.
Þrennt er þaö sem einkenn- V
ir uppeldi rauöa hersins.
Fyrst er þaö, aö rauöi her-
maöurinn fær mjög víötæka
pólitíska menntun og tekur
hinn fyllsta þátt í stjórnmála-
lííi lands síns. í annan staö
er honum kennt aö viröa
menningarverö mæti for tiöar-
innar. í þriöja lagi er alin
upp í honum alþjóöahyggja
og virðing fynr menniugu og
siöum annarra þjóöa. Svo
segir í 103. gr. Herskipunar-
laga rauöa hersins: „Hin
pólitíska deild rauða hersins
á aö stilla svo til, aö samskipti
hers og íbúai á þeirn stööum,
er herinn dvelst á, séu eöli-
leg og lýtalaus, og skal því
vekja virðingu hvers her-
manns fyrir þjóðlegum og
'menningarlegum béreinkenn-
um íbúanna á hverjum staö“.
Þegar hinn herskyldi sovét-
borgafi hefur lokiö herþjón-
ustu gengur hann þess ekki
dulinn, hvaö hann á aö
verja, þegar kallið kemur.
Hann er sér þess vís, aö
hann er hermáöúr í þjónustu
sósíalismans og allra þeirra
menningarvierömæta, er und-
ir hann hafa runniö, hann er
hvorttveggja. í senn, vöröur
sósíalismans í fööurlandi sínu
og verndari sósíalismans sem
alþjóölegxar hugsjónar.
Friörik mikli Prússakonung
ur, sem markaö hefur anda
og háttsemi þýzka hersins
allt fram á þennan dag, sagói
einu sinni: „Ef hermenn
mínir færu aö hugsa mundu
þeir allir gerast liöhlaupar“.
Höfundar rauöa hersins voru
á ööru máh. Frá upphafi
vega hefur þaö veriðl ein
helzta megim’egla þessa hers,
aö hugsandi hermaöur muni
reynast betur á vígvelli en
hlýöinn sauður.
Þegar rauöi herinn var stofn
aöur á dögum rússnesku
borgarastyrjaldarinnar bar
hann, sem þjóöin öll, merki
hins hörmulega sögulega arfs,
er dáölaus herstjórn hafði
skiliö eftir sig. Hermennimir
voru flestir ólæsir og óskrif-
andi, kmmu ekki aö þrífa
sig og vissu lítil eöa engin
skil á tækni. Raúöi herinn
vaxö því aó veröa almennur
skóli um leiö og hann kenndi
mönnimi iöju hernaöai’ins.
Nýhöinn fór úr hernum bæöi
læs og ski'ifandi og læröur í
stafrófi nútímatækni. Þegar
hami settist aftur að í þorpi
átthaganna varö hann boö-
beri menningarinnar meöjai
nágrannanna, bóklegrar og
verklegrar. Samyrkj uhreyfing-
in í Sovétríkjunum hefði
tæpast getaó oröiö meö svo
i. Eramhald á 4. síðu.