Þjóðviljinn - 03.12.1943, Blaðsíða 2

2
ÞJÓÐVILJINN
Föstudagur 3. desember 1943.
Húsnæðishugleiðingar
Myndarleg hátíðahöld
Hátíðahöldin á fullveldisdaginn
fóru fram með hinum mesta myndar
skap, og báru þess vott að þjóðin
er þess vitandi, að hún er við loka-
takmarkið í sjálfstæðisbaráttunni,
með samhug og hrifningu mun hún
stiga síðasta sporið, og vonandi
endist sú hrifning hennar til dáða,
á komandi árum.
Leiðinlegt atvik
I þessu samUandi verður ekki
komist hjá að minnast á leiðinlegt
atvik, sem gerðist í sambandi við
hátíðahöldin.
Stúdentar hugðust að efna til
skemmtunar’í Tjarnarbíó. Þeimhug-
kvæmdist að fá Árna Pálsson til að
flytja erindi á skem'mtuninni. Ekki
verður annað sagt en að seinheppi-
lega væri valið, þegar þess er gætt,
að Árni er í þeim fámenna hópi,
sem ekki getur aðhyllst þá leið, sem
farin verður í sjálfstæðismálinu,
og ljóst mátti vera að hann mundi
ræða skilnaðarmálið, við þetta tæki
færi og þá auðvitað frá sínuj sjónar
miði. En stúdentamir um það, þeir
höfðu valið Árna, og var þá ekki
annarra að skipta sér af því. En
stjóm Tjarnarbíós virðist hafa litið
öðrum augum á málið, hún vildi
hindra að Árni flytti ræðu um sjálf-
stæðismálið, á. þessari stundu og
'á þessum stað. Og svo fór að Árni
flutti ræðuna ekki. Þetta er vægast
sagt óheppileg framkóma, hjá for-
ráðamönnum Tjarnarbíós, og mátti
vænta af þeim meiri víðsýni en
'fram kemur í þessu atviki.
Sjálfsagt kemur Árni erindi sínu
því er hann ætlaði að flytja í Tjarn
arbíó á framfæri á einn eða annan
hátt og fer vel á því, enda væri illa
komið vorum málum, ef sú regla
yrði hér ráðandi sem Árni Pálsson,
og núverandi málgagn hans, Alþýðu
blaðið, vildi beita og beitt var gegn
Sósíalistum hérna á árunum, að
vama þeim máls, með öllum mögu-
legum ráðum, og allra verst fer á að
þeir eigi fulltrúa fcnan Háskólans,
sem á að vera musteri frelsisins.
Blað eymdarinnar
Alþýðublaðið hefur gert þetta mál
Árna Pálssonar að umræðuefni,- og
hneykslast mjög, fyrir hans hönd, og
að mörgu leyti réttilega. „Ofbeldið
við hið frjálsa orð vekur fyrirlitn-
ingu“ segir blaðið. Þarna getur það
talað af reynslu og reynslan er ó-
lygnust. Þetta blað eymdarinnar,
hefur, sem kunnugt er, barist fyrir
því, og það all fast, að banna starf-
semi stjórnmálaflokks, banna 'áð
gefa út blöð, sem túlkuðu skoðanir
hans, banna að halda fundi, þar
sem rök hans væm flutt, já, meira
að segja, það hefur barist fyrir því
að leiðtogar þessa flokks væru fang-
elsaðir. Þessi barátta Alþýðublaðs-
ins er sú hatrammasta, sem háð
hefur verið á íslandi gegn hinu
„frjálsa orði“, gegn frelsinu í öllum
þeim myndum, sem stjómarskráin
heitir því vernd, og það hefur upp-
skorið almennari fyrirlitningu en
dæníi eru til. Þetta blað eymdarinn-
ar mælir því af sárri reynslu, er
það segir: „ofbeldi gegn hinu frjálsa
“orði vekur fyrirlitningu.“
En það vill engar frásagnir
um „menningarhlutverkið"
Alþýðublaðið Kefur sem kunnugt
er haldið því fram, að „menningar-
hlutverk“ nazismans væri að út-
rýma kommúnismanum í Rússlandi.
Hitler er á sama máli. Nýlega sagði
brezka útvarpið frá einum þætti úr
þessu hlutverki, og íslenzka útvarp-
íð skýrði frá eftir heimildum þess.
Þessi þáttur var í því fólginn að
myrða 70 þús. Gyðihga í Kiev. Þég-
ar frá þessum þætti „menningar-
hlutverksins" var sagt, gat Alþýðu-
blaðið ekki orða bundizt. „Slíkar
hroðafregnir eru varla til frásagnar
hér“, sagði blaðið. Það var hneyksl-
að, ekki á hryðjuverkunum, heldur
á því, að frá þeim skyldi skýrt.
Stækkun Þjóðviljans
Bæjarpósturinn birtir hér kafla úr
bréfi frá reykvískum verkamanni
þar sem hann lætur ánægju sína
í ljósi yfir stækkun Þjóðviljans og
ræðir um þann boðskap, sem blaðið
hefur að flytja.
Síðan mun verða rætt við hann um
önnur atriði, sem fyrir koma i bréf-
inu, en ekki er tækifæri til að ræða
að þessu sinni.
Herra ritstjóri.
Eg er montinn af Þjóðviljanum
síðan hann stækkaði; hann var allt
of lítill fyrir stefnuna, sem hann
túlkar. Raunar er ég bam í sósíal-
isma, en mér skilst áð hann sé
fræðilegar reglur um samskipti
manna og þjóða, reglur, sem hafa
staðizt dóm reynslunnar, þar sem
þaér hafa verið í gildi. Eg er ekki
svo hrifinn af gamla skipulaginu,
sem hefur hrint mannkyninu út í
þessa styrjöld, að ég megi ekki
hugsa til að vera án þess.
En hvað sem þessu líður, þá er
ekki nema sjálfsagt að reyna sósí-
alismann til þess er hann. Og engu
höfum við að tapa nema vesaldómn
um, hvorki fátækir né ríkir.
Eg vil að þjóðin geri sósíalismann
að ríkjandi skipulagi hér, svo að
menn viti hvemig þeir eiga sér
að hegða. Og ef hann er byggður
á vísindum, hvern fjandann erum
við þá að bögglast fyrir. Er það
ekki skylda okkar að taka því fagn
andi, sem ræður bót á öngþveiti
samfélagsmálanna; hafa það heldur
sem sannara reynist, ekki sízt, ef,
það grundvallast á hæsta gróðri
mannlegs anda: vísindunum?
Kjarkur og þolgæði
Það hefur lengi verið talað um
kjarkinn og þolgæðið, sem íslenzk
þjóð hefur sýnt á liðnum öldum,
og það er satt, þjóðin hefur haft
kjark til að þola ranglætið, en síð-
ur til að rísa gegn því. Þann kjark
hafa ekki nema fáir menn haft til
að bera.
Okkur hefur nýlega bætzt tákn
um þolgæði þjóðarinnar, þar sem
er Jón Hreggviðsson Við megum
vera upp með okkur af þeim karli,
þar sem hann situr með Helvítið
sjóðandi í kringum sig og kveður
Pontusrímur eldri; þó hann aldrei
nema hafi drepið kóngsins böðul.
En slik hefur íslenzk þjóð verið.
En nú er kominn' timi til að rísa
gegn ranglætinu, hvar og hvernig
sem það birtist. Það kvað vera far-
ið að bóla á atvinnuleysi í Hafnar-
firði. Eg skora á Þjóðviljann að
safna saman öllum unnendum þjóð
arinnar til að flæma þá bölvuðu
vofu út í hafsauga.
Virðingarfyllst.
Bjólfur.
Hreinlætið í bænum
Það er oft talað um það, sem
betur mætti fara í þrifnaðarmálum
höfuðstaðarins og það er ekki nema
eðlilegt að oft sé um þau mál rætt
í blöðunum. Fátt ætti að vera Reyk
víkingum meira metnaðarmál, en
að gætt sé ýtrasta hreinlætis hvar
sem matur er meðhöndlaður, hvort
sem það er á opinberum matsölu-
stöðum eða í matvöruverzlunum.
Út frá því menningarstigi, sem
Fyrir nokkru var all mikið
skrifað um byggingu smáhúsa,
sem menn gætu að mestu kom-
ið upp sjálfir. Mér þótti þessi
skrif all athyglisverð, enda
samrýfndust þau mjög mínum
bollaleggingum um lausn minna
húsnæðisvandræða. Það virðist
all fjarstæðukennd hugsun efna
lítils láglaunamanns að gera sér
vonir um að geta eignast þak
yfir höfuðið, eins og allt var 1
pottinn búið hér hjá okkur. en
heilabrot húsnæðislausra, um
þessi efni, ættu að koma fram
og tillögur þeirra verður að
taka til athugunar.
Mér er sagt að fyrstu tillögur
um byggingu smáhúsahverfa,
séu komnar frá Magnúsi V.
Jóhannessyni og ber vissulega
að þakka honum slíka ágætis
hugmynd. Eg geri ekki ráð fyrir
að honum sé um að kenna þó
flest smáhúsin í Kleppsholtinu
hafi verið byggð af húsabrösk-
urum, einvörðungu með það fyr
ir augum að græða á þeim. Þó
tilgangurinn með úthlutun lóða
þar hafi verið góður, þá hefur
hér farið vsem víða, að fullnæg-
ing þarfa efnalítilla húsnæðis-
leysingja hefur orðið að víkja
fyrir gróðafíkn peningamanna;
lítið tillit tekið til þarfa manna
fyrir lóðir og ekkert eftirlit haft
með úthlutun efnis til bygginga
Þetta er ekkert einsdæmi því
svipaða sögu er að segja um
aðfar nýbyggingar hér. Húsin
ganga svo kaupum og sölum en
allir verða að græða á sölunni.
Hver verður svo „Svarti Pétur“
í þessum leik? Því er auðsvarað.
Það verður sá eða þeir, sem
höfuðstaðarbúa eru á, er líklegt að
þjóðin í heild verði dæmd sem
menningarþjóð eða skrælingjar.
Svo er líka önnur hlið þessa máls
og það er sú, er snýr að okkur
sjálfum. Það eru nú liðnir þeir
tímar þegar margir átu úr sama
dalli, kannski allt heimilisfólkið, og
þvoðu sér úr sama vatninu. En er
nú loku fyrir það skotið, að ekki
sé víða pottur brotinn í þessu efni
ennþá, þó í öðrum myndum sé?
Og er þá ekki heilsu okkar oft
stefnt í tvísýnu, fyrir sleifarlag, er
kippa mætti í lag. Ýmsar matarteg
undir eru sérstaklega vandmeðfarn
ar og krefjast þess, að hreinlega
sé með þær farið. Gildir það ekki
sízt þegar farsóttir ganga í bæn-
um.
Þrifnaður í bjauðbúðum
Bæjarpóstinum hefur borizt eftir-
farandi bréf um þetta efni, og vill
beina þeirri fyrirspum, er fram kem
ur í lok bréfsins, til réttra hlutað-
eigenda:
Ungum og gömlum er ráðlagt
að þvo sér um hendur áður en
þeir matast, sérstaklega er þetta
talið áríðandi þegar farsóttir ganga,
til þess að forðast smitun
Eg kem off í bakarí og sælgætis-
búðir, og hefur mér fundizt undar-
legt, og ekki sízt nú í inflúensunni,
að sjá afgreiðslufólkið taka um-
búðalaust sælgætið með berum
höndum og láta það á afgreiðslu-
borðið eða í bréfpoka, sama er að
segja um brauð og kökur, að und-
anteknum rjómakökum, sem oftast
eru teknar með spaða. Eg þekki að-
eins eina sælgætisbúð, þar sem
hreinlætis er gætt í þessu efni
Getur ekki heilbrigðiseítirlitið
lagfært þetta?
eigendur teljast að húsinu, þeg
ar verðfallið kemur.
Mér finnst vel þess vert, að
byggingu slíkra smáhúsahverfa
sé gaumur gefinn, og væri æski
legt að sem flestir létu í ljós
skoðanir sínar og uppástungur
um þetta. Vænti líka að Þjóð-
viljinn sé fús til að ljá mönn-
um rúm fyrir smágreinar, sem
fjalla um þetta efni.
í okkar þjóðfélagsfyrirkomu-
lagi er aðeins eitt sem getur út-
rýmt atvinnuleysinu, og það er
stríð. Sú lýsing á skipulagi
flestra þjóða er ófögur, en sönn.
„Blessað“ stríðið hefur nú gert
það að verkum, að hér á okkar
landi hefur atvinnuleysi ekki
þekk-zt undanfarin stríðsár. Ein
ungis vegna þess arna hefur
ýmsum, jafnvel láglaunamönn-
um, tekizt að afla tekna um
fram brýnustu þarfir og sumir
sparað saman dálitlar fjárhæð-
ir. Draumurinn um að eignast
þak yfir höfuðið, hefur og hvatt
menn til að leggja fyrir ein-
hverjar krónur. Þeir menn hafa
neitað sér um kaup á ýmsu ó-
nauðsynlegu og jafnvel gagn-
legu líka.
Nú hafa sumir þegar neyðst
til að kasta þessu sparífé sínu
í húsabraskarana og keypt sig
inn í dýrar íbúðir. Aðtir eiga
þessa aura enn og drauminn
um eigin íbúð. Vel kann svo
að fara, að á næstunni fari at-
vinna minnkandi. Væri þá ekki
æskilegt og sjálfsagt, að bæj-
arfélagið eða það opinbera
greiddi svo fyrir þessum mönn-
um, að þeir gætu lagt nokkuð
af vinnu sinni fram til bygg-
ingu' húsa yfir sig. Hið opin-
bera vill kannski ekki ljá
þessu eyra, vill ef til vill ekki
viðurkenna rétt þessa fólks til
þess að fá að lifa menningar-
lífi, metur kannski einskis við-
leitni þess til sparnaðar af lít-
illi getu, í stað.þess að semja
sig að siðum „fína fólksins“ og
eyða verðmætum í óhófi. Börn
þessara manna eiga líka að erfa
landið, byggja bað og njóta
gæða þess. Þau mega ekki
gjalda þess um ókomin ár, að
feður þeirra fóru á mis við
stríðsgróðann árin 1940—,44.
Nú vil ég lesandi góður, fá
þig með mér inn í tvær íbúðir
hér í höfuðstaðnum. Við skul-
um taka húsaleigunefndina með
okkur, því hún hefur aðgang að
öllum íbúðum hér í bæ, einnig
þeim, sem standa auðar og eru
í eigum húsabraskaranna. Fyrst
förum við í húsið nr. 2 við X_
götu. Húsið er ein hæð með
kjallara, sem er að mestu
ofanjarðar. Þetta er fallegt hús.
Birtan frá götuljósinu brotnar
í silfurberginu, sem látið hefur
verið í múrhúðunina utan, á-
samt hrafntinnu. Sá, sem sér
þetta hús efast ekki um tækni
og smekkvísi íslenzkra bygg-
ingarmanna. Við förum fyrst
inn á neðri hæðina. Þar er rúm
góður gangur, stórt þvottaher-
bergi, þurrkherbergi, geymslu
herbergi, en auk þess eru þar
tvö önnur, fullstandsett, en
alveg auð. Nú förum við upp
á efri hæð. Við innganginn er
gangur og þar fyrir innann ann
ar gangur, sem raunar er frek-
ar stór stofa. Fyrir utan eldhús
og baðherbergi eru á þessari
hæð ‘sex herbergi. Öll hugsan-
leg þægindi eru þarna. í hús-
inu búa hjón með tvö börn.
Við erum hér að skoða húsin,
en ekki húsgögnin, og slepnum
því lýsingu þeirra. Lítum á leik
herbergi barnanna og svo svefn
herbergi þeirra. Við hljótum að
taka eftir fallegri fjögra ára
stúlku, sem sefur vært í rúm-
inu sínu. Svipurinn ber vott
um vellíðan. En fyrir ofan rúm
ið hennar er mynd af Maríu
með Jesú-barnið og jötunni,
sem Kristur var lagður í —
sjálfur frelsari mannkynsins.
Við kveðjum þetta hamingju-
sama heimili, sem við í okkar
andlegu stemningu trúum að
Guð hafi velþóknun á, höldum
síðan sem leið liggur til „Camp
Prolitarian“ við Sólvallagöru.
Það er komin nótt og því ekki
gott að átta sig á stíl þessarar
byggingar, en hann er líka frek
ar nýr, barst hingað til lands
um 1940. Það líkist mest torf-
bæ einum gömlum, er ég sá eitt
sinn norður í Skagafirði, en var
þá kominn að falli. Strax mátti
þó sjá, að húsið var ekki gert
úr torfi, heldur bárujárni, en
mold og sandur, sem mokað
hafði verið upp að veggjurn
byggingarinnar, villtu manni
sýn. Þótt fjölskyldan sé í fasta
svefni — hjón og fimm börn
á ýmsum aldri — förum við inn
án þess að guða á gluggann.
Herbergjaskipun er hér ekki
margbrotin, einn óvistlegur
salur. sem óþarft er að lýsa
nánar, en öll þægindin eru, einn
kolaofn á miðju gólfi. En í þess
ari íbúð var líka fjögra ára
stúlka, sem svaf í rúminu hjá
henni mömmu sinni. En nú
vaknaði hún við það, að stór
rotta stökk yfir rúmið her.nar.
„Mamma! sjáðu kis-kis“, kall-
aði hún.
í fallega húsinu bjó heildsal-
inn en verkamaðurir.n bjó í
„bragganum“. Hann hafði u:m-
ið við byggingu beggja þessara
ólíku húsa. Húsaleigunefnd,
framfærslunefnd, bæj arstj órnin
og ýmis máttarvöld, höfðu
bjargað þessari fjölskyldu frá
því að vera á götunni og leitt
hana inn i þessa paradís. Ann-
ars vilja sumir halda því fram,
að barátta og fórnir stétcarbræðr
anna austur í Rússlandi hafí
gert það að .verkum, að þetta
hús, ásamt mörgum öðrum
sömu gerðar, séu að verða ó-
nauðsynleg til upphaflega til-
ætlaðra nota. Slíkt mun þó tor-
skilið fyrir marga. í upphafi
stríðsins heyrði maður mikið
rætt og ritað um það, að nú
yrði jafnt að ganga yfir alla,
og sumir þeirra er svo fagur-
lega mæltu, voru ekki álitnir
neinir ómerkingar. Eg hef því
verið að vona, að við getum all
ir eignazt íbúðir þegar búið er
að skipta upp öllum stríðsgróð
anum. Á.