Þjóðviljinn - 25.01.1944, Blaðsíða 2

2
ÞJÓÐVILJINN
Þriðjudagur 25. janúar 1944.
Jóhann {. E. Kúld:
Oryggisleysið á hafinu
Ofhleðslan er þjóðarskömm og smáoarbiettur á íslenzkri menningu
Þessar hygg ég aö áéu meg-
í þúsund ár, eða allt frá
landnámstíð, hafa íslending-
ar átt í mannskæöri styrjöld
við hersveitir Ægis konungs á
hafinu umhverfis landiö.
Fyrst framan eftir öldum var
þessi barátta landsmanna háó
með fnimstæöum, ófullkomn-
um tækjum, enda uröu þá
mannskaöar og skipstapar
miklir.
Á síðasta mannsaldri hefur
oröiö gagnger bylting á fram
íeiðsluháttum öllum við sjáv-
arsíöuna. Vélknúin skip af
ýmsum geröum og stæröum
hafa komiö 1 staö gömlu róör-
. ar- og seglskipanna. Meiri
auður hefur nú veriö sóttur
í greipar Ægis á einum degi,
en áöur fékkst á heilu ári.
Tæknin hefur jafnhliöa gefjö
mörinum fullkomnari öryggis-
tæki en áður þekktust, svo
fullkomin að afar okkar hefðu
varla getaö látiö sig dreyma
um slíkt.
MeÖ árunum hefur vitum í
og sjómerkjum fjölgað skref i
fyrir skref meðfram strönd-
um landsins, þótt ennþá vanti
mikiö á þaö, aö þaö kerfi sé
oröið fullkomið. Loftskeyta-
tæki og talstöövar ásamt dýpt
armælinum og fleiri slíkum
tækjum hafa veriö tekin í
þjónustu öryggismáianna á
hafinu. En þó, því miður,
stöndum vér enn þá mjög
höllum fótum, í baráttunni
viö hersveitir Ægis konungs.
Fyrir þessa styrjöld höföum
viö íslendingar ekki náð þeim
árangri á sviði öryggismál-
anna á hafinu sem auk>i
tækni síðustu ára hefði átt að
gera mögulegt, ef allt heföi
verið meö felldu á þessu sviði
Dánartala drukknaöra manna
var hlutfallslega mikiö hærri
hér en hjá grannþjóðum okk-
ar er sams konar útgerð
stunda.
Hver er orsökln? spyrja
menn. Eg hygg að' þrjár meg-
inorsakir liggi til grundvallar
þessum slæma árangri.
í fyrsta lagi hefur viöhald
og endurnýjun skipastólsins
sjálfs ekki haldizt í hendur
viö bætt öryggistæki skip-
anna.
>
í öðru lagi hafa sum af skip
um landsmanna aldrei full-
nægt þeim kröfum, sem gera
veröur til styrkleika þeirra
skipa, sem héöan eiga aö
stunda veiöar aö vetrinum.
Því veður eru hörð og sjólag
oft óvenju slæmt á íslands-
miöum.
Þriðja orsökin er sú, að í
hinni geigvænlegu, höröu sjó-
sókn okkar hefur oft gætt
meira kapps en forsjár.
inorsakirnar og oft hafa þær
verið svo ofnar hver í aðra,
þegar slys hafa boriö aö hönd-
um, aö erfitt hefur veriö aö
greina þar á milli. Á styrj-
aldartímum aukast mannfórn-
irnar til hafsins ekki aðeins
hjá ófriöaraöilum, heldur öll-
um þjóöum sem sjósókn
stunda.
Þegar viö athugum mann-
fall íslenzku þjóðarinnar nú
1 þessari styrjöld. þá kemur
1 Ijós aö viö erum búnir að
færa stærri mannfórnir í
þessu stríöi, hlutfallslega miö-
aö viö fólksfjölda, heldur en
margar af þeim þjóöum sem
í ófriönum hafa staöiö. Skip
okkar hafa verið skotin niöur
meö allri áhöfn, önnur hafa
fariö á tundurduflum og enn
önnur hafa horfið í djúpiö án
þess aö menn hafi nokkurn I
tíma fengiö að vita um hina
réttu orsök fyrir siysunum.
Þaö er siálfsagt og skylt
hverjum Islendingi aö dá hin
ar föllnu hetjur hafsins, sem
fórnuöu lífinu í baráttunni
fyrir sjálfstæði landsins, því
sú þjóð sem á eylandi býr
getur aldrei oröið’ sjálfstæö ef
hún hættir að sigla. Þess
vegna ætti þaö líka aö vera
ófrávíkjanleg skylda þjóöfé-
lagsins að sjá betúr farboröa
en hingað til, ekkjum, börn-
um og öörum aðstandendum
hinna föllnu manna. En jafn-
fiamt er þaö einnig skylda
okkar sem þjóöar aö staldra
viö og spyrja sjálfa okkur,
hvoit ekki hafi veriö hægt að
bjarga neinu af þeim sem
failiö hafa. Þegar ég sem ís-
lendingur á aö svara þessari
spurning-u, þá get ég varla
svaraö henni beint án þess
áö bera kinnroöa. Eg get ekki
lallizt á, aö útgeröarfélögin
i og stjórnarvöld landsins hafi
gert allt, sem í þeirra valdi
hefur staöiö, til aukningar ör-
ygginu á hafinu.
Eg veit að’ þetta eru stór
orö, sem verður aö rökstyö'ja.
En fúadallarnir og riökláfarn
ir, sem keyptir voru til lands-
ins á milli styrjaldanna, á-
samt, vægast sagt, slæleg-u
skipaeftirliti, varöa þarna veg-
inn og sýna hverjum sem op-
in hefur augu hina ábyrgðar-
lausu stefnu þessara mála.
Við þetta bætist svo, aö
siglingaflotinn var ekki búinn
nauösynlegum varnartækjum
í styrjöldinni, en slíkt heföi
að líkindum í sumum tilfell-
um geta'ö dregiö úr mannfall-
inu.
Og enn er ótalin sú þunga
ásökun á hendur útgeröarfé-
lögum og opinberu valdi sem
knýr á og heimtar svar viö
því, hver beri ábyrgð á of-
hleðslu fiskiskipanna nú í
styrjöldinni. Það er staöreynd
aö farmrúm sumra togarani a
hafa verið’ stækkuö nú í styrj-
ölainni, þegar svo þar við bæt
ist að fiskurinn er nú
allur hausaður og liggur af
þeim sökum mikiö þéttar en
ella, þá er þaö ekkert undar-
legt þótt skipin séu hlað'in
um of þegar lestarnar eru
orönar fullar.
En hverjir bera ábyrg'ð á of-
hleðslunni?
Er ekki tími til kominn fyr-
ir hið’ opinbera áð grípa hér
röggsamlega í taumana? Þið
munuö máske segja, aö ekki
sé sannaö' aö manntjón hafi
oröiö af þessum orsökum. Eg
veit aö þaö er erfitt aö leggja
fram þarna beinar sannanir.
En er ekki margt sem bendir
á, að slysaorsök hari veriö of-
hleðsla þegar skipin hvert af
ööru hverfa í'djúpiö, skammt
frá landi þar sem sjólag er
sérstaklega hættulegt og ekk-
ert rekur úr þessum skipum?
Sjómenn vita það vel, áö
þegar skipin eru orð’in svo
framhlaöin, aö þau stinga
sér í ölduna. í staðin fyrir aö
reisa sig upp á hana, þá má
ekki mikið út af bera svo
skipin gangi undir.
Hvaö þarf aö ske svo út-
geröarmenn og hiö opinbera
fái opin augu fyrir þessari
geigvænlegu hættu, sem get-
ur vofa’ö yfir hverri skipshöfn
ef lengra veröur haldiö á
þessari , óheillabraut. Eru
menn hættir að geta hugsaö
rökrétt? íslenzka þjóðin hef-
ur þurft aö færa dýrar fórnir
aö undanförnu, sumar þeirra
hafa til oröiö vegna óviöráð-
anlegra orsaka, en um orsak-
ir annarra leikur meiri vafi.
Þaö sem hægt er aö gera
til öryggis á hafinu, þaö verö,
ur að gerast. Geri útgeröar-
félögin og hiö öplnbera ekki
þarna skyldu sína þá verða
stéttarsamtökin aö knýja
fram úrbætur á ' þessu sviði,
hvaö sem þær kosta. Of-
hleðsla sumra fiskiskipanna
ei þjóöarskömm og smánar-
blettur á íslenzkri menningu.
Og hver getur sagt um hve
mörgum drukknunum hún
er búin aö’ válda?
En grunur minn er sá, aö
ef þeir gætu allir risiö upp
úr hinni votu gröf sem falliö
hafa af völdum ofhleöslunnar
nú í stríöinu, þá mundi lands
mönnum þykja sá hópur stór,
já, allt of stór til þess aö falla
um aldur fram.
Reykjavík — Akranes
Ferðirnar milli Reykjavíkur og Akraness
eru á dagskrá, einkum síðan Laxfoss strand
aði. Það er raunar naumast rétt að tala
í þessu sambandi aðeins um lleykjavik —
Aki-anes, þáð má alveg eins segja Reykja-
vík — Borgarnes eða Reykjavík — Akur-
eyri. Spurningin er sem sé um ]>að, livernig
eigi að fara f.vrsta spölinn. frá Reykjavík.
þegar lialdið er norður og vestur um land.
I’að er raunar mesta furða. að um þetta
mál skuli deilt. Það er ekkert efamál. að
landleiðina á að vclja; ]>að á að gera veg-
inn fyrir Hvalfjörð til Akraness og Borg-
arness eins vel úr garði og auðið er. slíkur
vegur yrði fær allan ársins hring, og flestir
mundu kjósa að lara eftir honum frernur
en að fara sjóleiðina. Athugandi er ]>ó. í
þessu sambándi, livort bílaferja á Hval-
firði mundi flýta fyrir samgöngum.
Fyrsta l'iokks veg frá Reykjavík til
Akraness. |>að er leiöin að míiium ilómi.
Fcrðamaðnr.
Er nú að koma álíka pest
í kýrnar eins og sauðféð?
Bóndi hér úr nágreiminu kom nýJega að
máli við lílaðamann írá Ejóðviljaiium, liou-
um sagðist eitthvað á }>essa leið:
A síðastliðnu ári kom upp illkynjuð ]>est
í kiinum á Kárastöðum í Eingvallasveit.
Jalið er að |>essi pest sé áður óþekkt hér
á Iamli. en valdi liinum mesta usla í Amer-
íku. Restin lýsir sér einkum í }>\ í. að kýrn-
ar láta kálfum æði löngu fyrir tal. Ráð-
stafanir voru þegar gerðar til að farga
öllum kúnuni á Kárastóðum, og mun bónd-
inn hafa fengið nokkurn slyrk til af opin-
beru fé, sem rett var. En bóndinn vildi
ekki láta |>ar við staðar numið, hann vildi
rífa fjós sitt-og reisa nýtt, til að forðast
íið sýkin bærist í nýjan kúastofn. Ekki
, þótti þeim, sem þekkinguna og vóldin hafa,
sem á þessu væri þörf, og varð því ekki af.
En nú er pest þessi aftur komin upp í
kúnum á Kárastöðum, og sennilega víðar.
Bændur ofan gjár. í Ihngvallasveit. eru
nú í hinum mesta vanda staddir út af
þessu máli. Nuut er þar ekkert. en ná-
grannarnir neita að lána naut til kúa þeirra,
vegna ótta við pestina, og er þeim sízt
• láandi. Svo virðist, sem yfirvöldin taki mál
Jætta álíka vetlingatökurn eins og mæði-
veikimálið, og er* ekki annað sennilegra
en að brátt gevsi hér álíká faraldur í kúm
eins og' verið hefur í sauðfé.
Þannig sagðist bóndanum frá. Sennilega
er ræða hans á rökuin hyggð.
Val háskólakennara
Það hel’ur ^engið ú ýmsu með Háskól-
aun okkar eius og við er að búast. |>etta
er ung slofmm og af vanefnum gerð. en
hel'iir |>ó um margt, reyuzt betur en sann-
gjarnl var að krefjast, eftir atvikum. Val
kennslukrafta hefur þó .stunduin farið hrak-
smánarlega úr liendi, og nægir í því sam-
bandi að minna á lilkomu þeirra Árna
Pálssonar og Sigurðar Einarssonar að skól-
anum, sem báðir konm ]>ungað, el'tir að
s.vnt var með samkeppnisprófum. að aðrir
áttu þau störf sem ]>eim voru fengin. Í
báðum þe-ssum tilfellum voru prófniður-
stöður virtar að vettugi til ]>ess að komn
að gæðingum vissra hátt seltra mannu.
Hitt er ]>ó algengara, og einnig vítavert,
að tekmr luila verið að skolanum imgir
menn og óreyndir, nn þess að nokkuð hufi
ve'rið um liæl'ni þeirra vitað, og liefur það
mestii ráðið í |>eim tilfellum, flestum cða
öllum. hversu áhrifaríka vini og aðstand-
endur þeir áttu. í sumum tilfellum hefur
ræzt og mun rætast vel úr ]>essum mönn-
um, í öðrum miður.
Tengdasonur Vilmundar
GyJíi er maður nefndur, sonur Þorsteius
Gíslasonar, haun kallar sig I>. Gíslason.
Sem skólapiltur virtist Gylfi hafa liprar
uámsgáfur og mikinu metnað. Hann lauk
próli í hagfræði, og gekk svo að segja
rakleitt frá prófborðinu í kemiarastól við
Háskóla íslands, þangað lá leiðin af því að
hann er tengdasonur Vilmundar Jónssonar
landlæknis.
Vel var hægt að liugsa sér að úr Gylfa
gæti ræzt, tilkoma hans að Háskólanum
varð með samskoiiar hætti og ýmissra ann-
ara, og þurfti út af fyrir sig ekki að gera
hann óhæfan til starfans.
Gylfi gengur til sætis
En Gylii hefur nú gengið til sætis meðal
ómerkilegra falsara, sem nota próf og glæsi-
leg starfsheiti sem skrautmerki á svikna
vöru.
Að því er Alþýðublaðið hermir liefur
„dösentinn“ samið rit. sem lieitir „Sósíal-
ismi á vegum lýðræðis eða einræðis“. Þá
á svo sem ekki að þurfa að sökum að
spyrja, hagfræðingur, sem er kennari við
æðstu menntastofnuu landsins, skrífar auð-
vitað fræðilega um efnið. Vörumerkið,
hagfræðingur — dósent, á að tryggja vöru-
gæðin. Eftir þeim köflum, sem Alþýðu-
blaðið birtir úr. þessari dósentsritgerð, er
hér uin fyrírliLlegaii lygaáróður gegn Sósí-
alistaflokknum að ræða, sein ekki er svara
verður. Hér skulu aðeins birtir orðréttir
kaflar eft'ir Alþýðublaðinu, svo öllum megi
verða Ijóst, hverskonar fræðimaður þessi
A lþýðullokksdósent er:
Gylfi dósent hefur orðið
„Sósíalistaflokkurinn \ ill alls staðar, einn-
ig í lýðræðisríkjunum, skapa hin pólitísku
skilyrði til frámkvæmdar sósíalismans með
|>\í. að gerð sé stjórnarbylting. „einræði
öreiganna“ komið á fót, en öll mótspyrna
brotin á bak aftur með valdi. Sósíalista-
flokkurinn er því ekki lýðræðisflokkur, þótt
málsvarar hans Játi stundum í veðri vaka
í áróðursskyni, að svo sé, enda hala for-
ystumenn hans oft lýst yfir fylgi sínu við
byltingarleiðina og hina svo nefndu bylt-
ingarsinnuðu túlkun á Marxismanum, sem
og þá fræðimenn, sem henni ludda frani,
og enu ekki tekið aftur neitt af fyrri um-
mælum sinum“.
Það er ekki ástæoa til að tala meira um
Gylfa dósent. en það er ástaða til að
spyrja, iivort það sé sæmandi Háskóla Is-
lands að hafa fyrir kennara mann, sem er
ber að því, að semja ritgerðir sem eru
b.vggðar á vísvitan’di fölsunum, því vísvit-
andi er það áreiðanlega að Gylfi falsar
stefnuskrá og skoðanir Sósíalistaflokksin í
ritgerð þessari.
Baðhús við höfnina
Farmanna- og fiskimannasambandið hef-
ur vakið máls á því, að reisa yrði baðhús
við höfnina hér í Reykjavík, þar sem hafn-
arverkamenn og sjómenn hefðu aðstöðu
til áð taka sér bað eftir vinnu. Ennfremur
hefur einn af forvígismönnum Dagsbrúnar
drepið á þetta sama. í grein Iiér í blaðinu.
Það ætti að vera óþarft að I'jölyrða um
þörfina -á að koma þessu baðhúsi upp. Þeir
sem koma til með að nota það. hafa vafa- '
laust langflestir gert sér gi*ein fyrir að úr
framkvæmdum þarf að verða nú l>egar.
Vjð, sem höfum unnið við liöfnina, vitum
bezt hve vinnan J>ar er oft óþrifaleg, og
vitum um vandkvæðin á því að geta kom-
ist í bað að aflokinni vinnu.
Baðhús Reykjavíkur getur ekki afgreitt
allan þann fjölda verkamanna frá höfninni,
sem þangað leitar, eftir að vinnu er lokið
á kvöldin.
Allir, hvort sein þeir hafa óhreinkað
hendur sínar á hafnarvinnu eða ekki, ættu
að geta skilið, að vegna hcilsu sinnar og
velsæmis er óhjákvæmilegt fyrir menn, sem
vinna í kolum, sementi og öðru slíku, við
höfnina, að hafa daglega aðgang að baði.
Það ástand, sem nú er í þeim efnum, er
óviðunandi.
Sjómenn og hafnarverkamenn verða í
sameiningu að fylgja því fast eftir, að bað-
húsið við höfnina verði byggt án tafar.
KAUPW
ÞJÖÐVILJANN