Þjóðviljinn - 25.01.1944, Blaðsíða 4

Þriðjudagur 25. janúar 1944. — ÞJÓÐVILJINN.
ÞJÓÐVILJINN. — Þriðjudagur 25. janúar 1944.
(UÓÐVILIINN
Útgefandi: Samáningarflokkur alþýðu — SósíaUstaflokhurinn.
Bitstjóri: Sigurðuf Guðmwndsson.
Stjdnunálaritstjórar: Einar Olgarsson, Sipfús Sigurhjartarson.
Bitstjóraarakrifstofa: Austurstrœti 12, sími 2270.
Áfgreiðsla og auglýsingar: Skólavörðustig 9, simi 21Sý.
Prentsmiðja: Víkxngarprent h.f., Garðastrœti 17.
Áskriftarverð: í Reykjavík og nágranni: Kr. 6,00 á máauði. -
Úti' á landi: Kr. 5,00 á mánuði.
Þjóðfundarhugmyndin
Hugmyndin um þjóðfund, einskonar stjómlagaþing, hefur
Mofckrum sinnum komið fram upp á síðkastið í sambandi við stofn-
nn lýðveldis og setningu nýrrar stjómarskrár. — Það er rétt, að
þjyóðin geri sér fyllilega ljóst hvað þjóðfundur er.
Þjóðfundur er upphaflega hugsaður sem samkunda þjóðar, er
hún tekur sér sjálf æðsta vald í málum sínum, — án alls tillits
til þess, sem fyrir er, — þvert ofan í lög og hið viðurkennda æðsta
vald, — og skapar sér nýtt stjórnkerfi með setningu nýrrar
stjómarskrár. Þjóðfundur er því venjulegast í sögunni byltingar-
sinnuð samkunda, þar sem sigursæl uppreisn þjóðarinnar lýsir sig
löglega og mótar stjórnskipun sína. Slíkur þjóðfundur settist á
rökstóla í Frakklandi 1789 og æ síðan, er byltingar urðu þar. Slík-
ur þjóðfundur samdi stjórnarskrá Danmerkur 5. júní 1849..
Samkvaðnig slíks þjóðfundar táknar algert rof á tengslum við
fortíðina. Ef Alþingi íslendinga afhendir vald sitt í hendur þjóð-
fundi með einföldum lögum, er það semur, þá eru alþingismenn-
irnir þar með að brjóta lög og. stjórnarskrá og leggja Alþingi
niður. Og þeir hafa auðvitað ekki meiri rétt til þess að leggja
Alþingi niður og fá vald þess annarri samkundu en t. d. Alþýðu-
sambandið hefði til þess að taka sér vald Alþingis.
Ef t. d. alþingismenn samþykktu að fá þjóðfundi vald sitt
í hendur og ákveða að á þann þjóðfund skyldi kosið eftir ein-
hverjum úreltum regium, þá væri bókstaflega verið að framkvæma
valdarán í landinu, afturhaldssama gagnbyltingu. Ef kjósa ætti
á slíkan ,,þjóðfund“, án þess að hafa hlutfallskosningu, heldur hafa
t. d. ýmsa embættismenn sjálfkjörna og að öðru leyti ólýðræðis-
iegt kosningaskipulag, — þá væri verið að stíga marga áratugi aft-
ur í tímann til „konungkjörinna“ þjóðfundarmanna, einskonar að-
als með sérréttindum o. s. frv. — Og það er auðvitað gefið mál
að aðgerðir alþingismanna, sem brytu þannig stjórnarskrána og
brygðust trúnaði og trausti þjóðarinnar og gengju í berhögg við
lýðræði og jafnrétti, — yrðu virtar af vettugi af alþýðu manna,
sem yrði þá knúin til þess að rísa upp gegn slíkri gagnbyltingu
og máski, — fyrst Alþingi væri lagt niður, — að kalla saman
þjóðfund á grundvelli lýðræðis og jafnréttis allra íslendinga, til
þess að skapa nýtt stjórnarkerfi í stað þess, er rofið hefði verið.
— Og ekki væri þá vel komið um einingu þjóðarinnar og stjórnar-
farið í landinu.
Það er því vitað mál, að þjóðfund getur Alþingi ekki kallað
saman á löglegan hátt nema með því að gera stjórnarskrárbreyt-
ingu, er samþykkt sé tvisvar af þinginu með kosningum á milli.
Og það er vitanlegt að alþýða íslands, sem nýlega hefur staðið
í harðri baráttu til þess að fá meira jafnrétti í kosningaskipulag-
ð, fer ekki að afsala sér öllu því, sem áunnizt hefur í áratuga
baráttu fyrir lýðræði, í hendur ,,þjóðfundar“, sem kosinn væri á
grundvelli einræðissinnaðs og ólýðræðislegs kosningaskipulags.
®
Alþýðan getur eðlilega verið með þjóðfundi en aðeins undir
^ftirfarandi kringumstæðum og með þeim skilyrðum, er nú skal
greina.
Annaðhvort —
að verið sé að hefja stjórnskipulegt starf þjóðarinnar að
nýju eftir erlenda kúgun eða innlenda harðstjórn, — og sé þá auð-
vitað kosið til þjóðfundar á grundvelli fyllsta lýðræðis, þar sem
verkamaðurinn á eyrinni hefur sama rétt og háskólaprófessorinn
eða hreppsnefndaroddvitinn.
Eða —
að stofnað sé löglega til þjóðfundar og fyllsta lýðræðis gætt
í undirbúningi hans.
Þjóðfundur er ekkert leikfang eða veizlusamkoma. Annað-
llimrgiFiii nisfðhst
selia Ireton islufl
Menn eru að opna augun fyrir hættunni, að ísland. verði afhent
sem skipUmynt við friðarsamninga, ef ekki eru áður slitin konungs-
tengsl þess við land, sem enn meir er flœkt í vandamál stríðsflokka,
og milliríkjamál okkar tekin öU á íslenzkar hendur með lýðveldisstofn-
uninni. Þá má muna, að svipuð hœtta var einnig til áður, að Aldin-
borgarkonungur kynni, nauðugur viljugur, að veðsetja og afhenda
réttinn, sem hann áleit guð hafa gefið sér til íslands. Hafi guð afstýrt
því verki, var það þannig, að aðrir kóngar vildu ekki kaupa þessa sí-
svóngu lúsablesa hans á íslandi þátíðarinnar, en nú mundi fleira en
eitt ríki ágirnast olckur með landinu.
Nú eru fimm aldir, og skortir
raunar 4 vetur á, síðan glæsimenn-
ið Kristján I. af Aldinborg var
sett í konungsstól Dana, fyrstur
Aldinborgara, 1448. Fari svo, að
við getum ekki eða nennum ekki
að halda upp á það afmæli 1948,
getum við bráðlega haldið i stað-
inn upp á afmæli Marceliusar
Skálholtsbiskups loflegrar minn-
ingar og fleiri heiðursmanna, sem
keyptu í stjórnartíð hans embætti
landsins fyrir stórfé af göfuglyndi
sínu. Þá seldi páfinn embætti og
hver þjóðhöfðingi sem betur gat,
því að það var að guðs vilja og
ekki þjóðanna, sem þeir höfðu
eignazt löndin, eignarrétturinn
þess vegna helgur og seljanlegur.
Sagan af tilraunum Kristjáns I.
og niðja hans til að breyta ást-
kærum þegnum sínum í glóbjart-
ar flórínur, englott og sterlings-
pund er rakin að nokkru í Ríkis-
réttindum Islands eftir Jón Þor-
kelsson og Einar Arnórsson (bls.
48 o. áfr.).
Þar er á það minnt, að auk Nor-
egs/ íslands, Grænlands og Fær-
eyja lutu þá Hjaltland og Orkn-
eyjar Danakonungum, en þeim
hélzt ekki á öllu, „enda sýnast þeir
sumir ekki hafa tekið nærri sér að
bralla með þessi lönd og' þessar
þjóðir, eins og það væri ekki ann-
að en nokkurra hundraða kot og
fólkið innstæðukúgildi. Fjárkrögg-
ur Kristjáns konungs fyrsta eru
svo alkunnar og voru svo óþrot-
legar, að Svíar kölluðu hann botn-
lausu hítina. Árið'14(i8 gifti hann
James III. Skotakonungi Margréti
dóttur sína og skuldbatt sig með
skjali, dagsettu 5. sept. sama ár, til
þess að gjalda Skotakonungi ineð
henni í heimanfylgju 00.000 flórín-
ux-, og átti hann að greiða 10.000
flórínur af heimanfylgjunni áður
en eða um leið og dóttir hans færi
vestur um haf, en fyrir þeim 50.000
flórínum, sem eftir stóðu, veðsetti
hann Skotlandskonungi (Skot-
landskrúnu) Oi-kneyjar, þangað til
hann eða eftirkomendur hans, rétt-
ir Noregskonungar, gætu leyst þær
úr veðinu með þessari upphæð í
peningum. Þegar til kom, gat
Kristján konungur ekki greitt
nema 2000 flórínur af þeim 10.000,
sem hann hafði lofað, og veðsetti
svo, með bréfi 20. maí 1469, Hjalt-
land á sama hátt fyrir þeirn 8000
flórínum, sem eftir stóðu, svo að
hann hafði á rúmu hálfu ári veð-
sett bæði löndin, Iljaltland og
Orkneyjar í sínar eigin þarfir fyrir
samtals 58.000 Rínargyllini, eða
535.000 kr. Það er alkunnugt, að
það veð hefur aldrei verið leyst
síðan, og var það þó eitt af þeim
skilyrðum, sem Norðmenn settu
Friðriki konungi fyrsta, þegar þeir
tóku hann yfir sig, að liann leysti
aftur undir Noregskrúnu Hjaltland
og Orkneyjar.
.... Síðar kemur það frarn, að
Kristján (II.) hefur beint. beðið
Englakonung um peningalán og
boðið honum ísland og Færeyjar
að veði, en .... Englakonungur
vildi ekkert eiga við ísland né hin
önnur löndin, eftir að Englending-
ar kornu þaðan og sögðu frá því,
hvernig farið hefði vei'ið með Týl
Pétursson og aðra nlenn Kristjáns
konungsi) .... En Kristján kon-
ungur var ekki af baki dottinn . .. .
og ritar Kláusi kanslara Péturssyni
meðal annarra orða á jxessa leið 4.
apríl 1524: „Þess vegna sendi ég
yður bréf til Englakonungs, og er
það tryggingarskjal. Bið ég yður
kærlega, að Jxér haldið þegar á hans
fund og semjið við hann um, að
hann vilji lána oss 100.000 englotta
(450.000 kr.) gegn veði í nokkrum
löndum vorum, sem þér hafið skip-
un um, eða vilji hann ckki gera
1) Týli Pétursson (fógeti í umboði
hirðstjóra) var rlæmdur dræpur óbótamað-
ur með lögmannsdómi liér á landi fyrir
niargar og miklar sakir. Haim var og drep-
inn hér á iandi.
það, jxá ætla ég að borga lánið á
ársfresti*. (Neitað um lán).
.... Umboðsmaður Kristjáns
Friðrikssonar (síðar konungs ins
þriðja) fer fram á það við Crum-
vell, umboðsmann Englakonuiigs,
konungs, að Englakonungur láni
honum fé gegn því að fá ísland að
veði. Að vísu þykist Pétur Svave,
sekreteri Kristjáns konungs, i
fyi-stu gera jxað upp á eigið ein-
dæmi, en seinna kemur það fram
með fullu verki .... Það kemur
líka beint fram í janúar árið fcftir
(1536), að Kristján konungur hef-
ur sótt fast að fá þetta lán og jafn-
an otað íslandi og Færeyjum fram
sem veði, en gi'emst um leið, að
Englakonungur ávarpar hann ekki
með konungstitli, lxeldur kallar
hann hertoga af Holtsetalandi ....
Loks bað hann hans hátign kon-
unginn (Henry VIII.) um 100.000
punda lán eftir hinum garnla mæli-
kvarða og lofaði líka hans hátign
hjálp á sjó og landi fyrir það auk
endurþorgunarinnar og að gefa
honum ísland og Færeyjar að veði
.... Lýsti hann skýrt yfir sinni
(miklu) þörf, og að því er snerti
veð það, er téður Richard áður gat
urn, þá sagði hann (hertoginn), að
hans hátign (Englakonungur) gæti
fengið tvö stór eylönd og nefndi Is-
land og Færeyjar, og um annað
þeirra, það er ísland, hafði hann
fengið jxá vitneskju, að það hefði
gnótt brennisteins að geyma.2)
Þeir höfðu því á 12 ára fresti
nafnarnir, Kristján annar og Krist-
ján þriðji, reynt að svæla íslandi
út að veði til Englendinga fyrir
peningaláni, að íslendingum forn-
spurðum og á þeim tíma, sem hvor-
ugur þeirra átti neitt yfir landinu
að segja, Kristján annar rekinn af
ríki og Kristján þriðji ekki einu
sinni kominn til ríkis i Noregi og
því síður á Islandi. Það er því
hrein hending, að íslendingar eru
ekki oi-ðnir Jxegnar Englakonungs
fyrir langalöngu, Jxví að fáum mun
blandast hugur um Jxað, að um
innlausnina á Jxessu veði mundi
hafa farið svipað og með Orkneyj-
ar. Þá var ísland því og að skoðan
konunganna sjálfra ekki fastar
bundið við Nox-eg né Danmörku
en svo, að Jxað mátti leysa Jxað al-
veg úr Jxeim tengslum“.
Síðan þetta birtist almenningi
hérlendis 1908, hafa Danir selt
Bandaríkjunum Vestur-Indíur sín-
ar. Fleygt hafa menn því, að rétt-
ast væri að selja Hka Grænland
með Eskimóum hinurn danskætt-
uðu. íslendingar hafa hins vegar
2) Requiring finally a loan of the
kings highness of 100.000 pounds after tlie
old rale, promising as well aid to his grace
for llie same, besides tlie repayment, by
water and land, as for a token to give him
Iseland and Feray .... declaring plainly
his necessity, and lor a pawn, mentioned
before by the said Richard said tliat his
grace might Iiave two great countries nam-
ing Iseland and Feraye, whereof the one,
that. is Iseland, lie found had great plenty
of brimstone. (Ur samtíðarskýrslu ensku
samningsmannanna).
aldrei verið dönsk eign til sölu,
heldur aðeins „eign“ hins sameig-
inlega konungs landanna, og sér-
hvert konungsefni á borð við þarm
þýzka junkara, sem ætlaði að verða
Kristján þriðji (og varð það), hef-
ur énn árið 1944 sömu heimildina
og hann hafði til að selja tilvon-
andi konungsnafn sitt yfir íslandi,
hæstbjóðanda, svo framarlega sem
stórveldi öftruðu ekki eða íslend-
ingar væru búnir að taka til sinna
ráða.
Nú eiga íslendingar deikinn og
betri leik en þeir áttu kost á forð-
um, er um eignarhald á þeim var
prúttað. Óvart urðu íslendingar þá
svo skeleggir löggæzlumenn að af-
höfða skömmina hann Týla Pét-
ui-sson einmitt á réttu ári til Jxess,
að sjálfur Englakongurinn Jxyrði
ekki almennilega að gera þá að sín-
um þegnum, sízt með Jxví að kaupa
þá fyrir Jxi-ælsverð, eins og óskað
var .... „sijden the Engelske
kommc tedhen oc giorde rychthe
ther wdaff, hwickeledes the liafde
faret om met Tijlæ Pethei-sson oc
andre, som edhers nadhe tijl
hþrdhe. Oc ménthe her Hans, at
konghen skulle icke wijllæ lonæ
pennighe ther oppo ....“ Aftaka
misendismanna, sem þjónuðu „ed-
hers nadhe“, „yðar náð“, á siða-
skiptaöld, frá Lénhai’ði í aldar-
byrjun til Kristjáns skrifara, forð-
aði frá Jjví, að Bretinn vildi lána
peninga þar upp á eða útlendir
konungsmenn flyttust hingað ótta-
lausir til að hreiðra um sig á sama
hátt og þeim tókst í mildara sam-
bandslandinu, Noregi, sem þá varð
svo fótum troðinn af þýzkmeing-
aðri yfirstétt Danaveldis, að þykkj-
an milli frændþjóðanna lifir enn.
Sagan sannar að vísu fyrst og
fremst hinn skýlausa lagarétt Is-
lendinga til að vera sjálfstætt ríki.
En á flestum öldum sannar hún
þxið harkalegá, að þeir hafa aldrei
náð rétti sínum og haldið honum
nema með sjálfræði sínu og nokkru
harðfylgi, aldrei með Jxví einu að
lúta og biðja „edhers nadhe".
ab.
EDIHHRD HIDCI
llllni
Edward Munch, hinn heims-
kunni málari, lézt í fyrradag í
Osló.
Munch varð nýlega áttræður
og birti Þjóðviljinn ýtarlega
grein um hann af því tilefni.
Norskir kvislingar kall-
aðir fyrir Hitler
Quisling, Jónas Lie o. fl.
norskir nazistar hafa verið kall
aðir á fund Hitlers.
hvort er hann byltingarsinnuð samkunda þjóðar, er varpar af
sér oki og skapar sér lýðræði og frelsi, — eða hann verður
vopn í hendi afturhalds til þess að ræna þjóðina völdum, er hún
hefur aflað sér.
í báðum tilfellum myndi standa um slíkan þjóðfund hin
harðasta barátta með þjóðinni, — allt að því borgarastyrjöld.
Ef Alþingi færi nú að kasta stjórnarskrármálinu í heild
frá sér í þjóðfund, þá er þjóðinni sundrað um innanlandsmálin
(kjördæmaskipunina, kosningafyrirkomulagið o. s. frv.) einmitt
þegar ríður á að sameina hana um sjálfstæðismálið eitt. Það væri
í senn ólöglegt, óviturlegt og skaðlegt.
Danði Lenins
Heimurinn er nú fullur af ein- aðist nýr og geysiþýðingarmikill var elskaður ákaflega. Hann mark-
ræðisherrum og væntanlegum ein-
ræðisherrum. Það er nóg að líta
snöggvast á einhvern þeirra til að
sannfærast um, að Lenín var ekki
slíkur „einræðisherra". Hann var
maður steyptur í mót Lincolns og
Cromwells, mjög óbrotinn, mjög
þróttmikill, mjög rnikill maður, var
sér fyllilega meðvitandi þýðing
sjálfs sín í vei-aldarsögunni, en
starði aldrei á sjálfan sig i spegli
sögunnar, sýndi aldrei á ævi sinni
leikaraskap eða tilgerð, greip aldrei
til stóryrða eða glamurs eða talaði
móðursýkislega. Hann hafði til að
bera þekkingu, afburða vit og fram-
sýni. Hann var skjótur að taka
ákvarðanir, var hugrakkari en geng
ur og gerist, en það sem er langat-
hyglisverðast er, hvað hann var
mannlegur. Enginn maður mundi
lxafa fyrirlitið meira ofui-mennishug
myndina og alla þá fölsku menn-
ingu og þá grunnsæju heimspeki,
sem liggur að baki hennar. Hafi
verið fáir hans líkar í sögu heims-
ins, er það eingöngu af því, að hinn
mikli harmleikur þeirrar sögu hef-
ur verið sá, að gáfum manna hefur
verið sóað, þær liæddar, bældar
niður og illgirnislega upprættar af
grimmd mannlegs Jxjóðfélags.
gerandi' í heimssögunni. Að
minnsta kosti er enginn vafi á því,
að Lenin sjálfur mundi hafa kosið
sér þau eftirmæli.
★
Hann var „gamaldags“ í lífi sínu
og smekk, unni hinum sígildu verk-
um í bókmenntum og tónlist. Ilans
menn voi’u þeir Beethoven, Tol-
stoj, Balzac og Dickens, menn, sem
e. t. v. líktust honum að því, er
snerti einfalt lífsviðhorf, og elsk-
uðu lífið jafnákaft og hann. Samt
skildi hann algjörlega, að unga
kynslóðin bar litla virðingu fyrir
hinum fornu goðum, og hann brosti
fullur skilnings, þegar nemendur í
fögrum listum sögðu honum, er
hann heimsótti- þá, að þeir væru
fylgjandi fútúristum og „á móti
Evgene Onegin“, meistaravei’ki
Púskins.
Fáir rnenn hafa nokkui’n tíma
haft jafnmikið vinnuþrek og hann,
aði tímamót í sögu mannkynsins.
Ilann var heimspekingur, sem var
leiðtogi manna. Hann var leiðtogi
manna, sem clskaði rnenn. Hann
var ástvinur maixna og hataði
hræsni og*grimmd arðráns Jxess og
kvala, sem fjöldinn líður af fárra
völdum.
★
Hann fékk fyrsta slagið í maí-
mánuði 1922. Það kom í ljós á eft-
ir, að hann var miklu lengi-a leidd-
ur af sjúkdómnum en litið hafði út
fyrir, Jxó að kona hans og ritarar
hefðu oft í Iaumi skelfzt hinn
hræðilega, uppgefna svip, sem
stundum kom á andlit hans eftir
sérstaklega erfiðan dag. 1 október
tók hann aftur til starfa, og 20.
nóvember kom hann í síðasta sinn
fram opinberlega, liélt þá í’æðu um
innanríkis- og utanríkismál í
Moskvu-sovétinu. En heilinn var
þegar óbætanlega skemmdur. Þeg-
Síðari hluti greinar
enska rithöfundarins
RALPH FOX

★
Á meðal vissra manna, í her-
búðum óvina hans, hefur sii skoð-
un myndazt, að hann hafi verið
kaldur, tilfinningalaus og vægðar-
laus. Vissulega gat hann verið harð
skeyttur og miskunnarlaus í bar-
áttu. Allar ritdeilur hans sanna
það, hinn sti’angi lífskraftur, sem
liann sýndi í stjórn byltingarinnar,
staðfestir það. Samt gefur þessi
lýsing óvina hans á engan hátt
Lenin.
réttá mynd af þeim. Frá }>ví haún
hóf stjói’nmálaáróður og til dauða
síns barðist hann hvíldai’laust
gegn tækifærisstefnu, Jx. e. á móti
|)ví að hugmyndir og viðhorf ann-
arra stétta væru flutt inn í stjórn-
málabaráttu verklýðsstéttarinnar.
Stríð hans gegn Narodnikum og
Mensévíkum, barátta hans við
centrisma Trotskis, hinar áköfu
árásir hans á frávillinga, bæði til
hægri og vinstri, bera vott um,
hvað hann var hárviss um, að verk-
lýðsstéttin gæti því aðeins gegnt
hlutverki sínu í sögunni, að hún
viki hvergi frá lærdómi sinnar eig-
in reynslu, sem látinn er í ljós í
kenningum Marxismans.
Ef til vill mun sagan áður en lýk-
ur ekki telja hann leiðtoga rúss-
nesku byltingarinnar, því að hún
hefði orðið án Lenins, heldur geta
lians sem höfundar nýrrar tegund-
ar af stjórnmálalífi, stjóx-nmála-
flokks af nýrri gerð. Með Bolsé-
víkaflokknum, sem óx upp í þess-
ari baráttu og Jxessum umræðum,
sem Lenin hóf og stjórnaði, skap-
samt vann hann alltaf skynsam-
lega og skipulega. Ilann fór vana-
lega á fætur um kl. 9, las blöðin
eða leit yfir nýjar bækur, sem
vöktu áhuga hans, til kl. 11, og
byrjaði Jxá hin.n raunverulega
vinnudag sinn: átti viðtöl við
menn, gaf ráð í þeim óteljandi
málum, sem snertu líf þessa afar*-
stóra lands í byltingu, svo voru
fundir í ríkisstjórninni. í miðstjórn
flokksins, í stjórnmálaskrifstofu
hans, skrifa blaðagreinar (han.n
studdist sjaldan við í-itara, fyrr en
eftir að hann veiktist) og semja
ræður. Þegar hann var loks setztur
að í skrifstofu sinni, fór hann sjald-
an Jxaðan fyrr en seint á næturna,
og oft ekki fyrr en snemma á
morgnana. Rit hans cftir bylting-
una fylla átta stór.bindi, og þess
verður að geta um leið, að fáir
stjórnmáhilciðtogar hafa nokkurn
tíma ritað jafnlítið af innantómum
orðum, gert jafnlítið að Jxví að
dylja óþægilegan sannleika eða
komast hjá beinu svari ,með orða-
flóði. Ilver einasta íæða hans, flug-
rit eða blaðagrein er samsett af
harðri, kristaltærri hugsun um
vandamál, sem mundu hafa reynzt
ofviða níu af hverjum tíu af
stjói’nmálamönnum heimsins. Stíll-
inn er harður og skýr eins og
hugsunin, einfaldur og blátt áfram,
fullur af einföldum líkingum,
fyndni og gamansemi. Hann hafði
ekkert brúk fyrir orð sem slík.
Þau voru honum aðeins tseki til
að láta í Ijós hugsanir, til að lýsa
staðreyndum.
★
Hann var maður fullur af Jxreki
og atorku, elskaði náttúruna og
börnin, hafði skarpa kímnigáfu og
einfalda framkomu. Hann gat ver-
ið bráðlyndur, skaplyndið var
næmt og mjög spennt, en var þó
undir stjórn óbilandi vilja og hug-
rekkis. Hann var laus við alla veik-
leika mikilmenna, en bar öll ein-
kcnni þeirra. Hann gat elskað og
ar lík haíis var rannsakað, undr-
heldur blátt áfram, að liann skyldi
uðust læknarnir, ekki afköst hans,
hafa getað unnið nokkurn hlut i
slíku ástandi.
Kona hans segir svo frá, að
tveimur dögum fyrir dauða hans
hafi hún verið að lesa fyrir hann
sögu Jacks Londons, Ást á Hfinu.
„Á ísbreiðum, þar seni engin
mannleg vera hafði nokkurn tíma
stigið fæti áður, er veikúr maður,
sem er að deyja úr hungri, á leið
til hafnar við stórt fljót. Kraftar
hans dvína, hann getur ekki geng-
ið, en heldur áfram að skreiðast,
og við hlið hans læðist úlfur, sem
er líka að deyja úr hungri. Þeir'
takast á, og maðurinn sigrar. Hálf-
dauður og hálfruglaður nær hann
mai’ki.sínu;
Iljits geðjaðist mjög vel að
þeirri sögu“.
*
Hann trúði því í raun og veru
ekki, að þessi sjúkdómur mundi
ríða honum að fullu. Þann 16.
desember 1922 lamaði annað slagið
hægri hönd hans og fót. Fáum dög-
urn seinna kallaði hann .á ritara
sinn, las henni fyrir nokkur bréf
og lét hana fá lista yfir bækur, sem
hann þyrfti.
Vorið 1923 er hann önnum kaf-
inn við að semja greinar Jxær, sem
mynda erfðaskrá hans, hinn póli-
tíska arf hans. Hann vinnur hæg-
ar, les fyrir einn og Ivo tíma á
dag, en tökin eru jafnákveðin og
hugsunin jafnskýr og nokkurn
tíma fyrr. Þann 9. maí 1923 svifti
þriðja slagið hann málinu. og var
hann Jxá fluttur til þorpsins Gorki
til að hefja hina löngu og ægilegu
baráttu við xílf dauðans.
Við vitum ekki, hvað hann var
að liugsa um meðan hann lá þarna
magnþrota, hvaða atburðir og end-
urminningar svifu fyrir hugarsjón-
um hans. En vonin var alltaf jafn
stei’k. Baráttan fyrir lífinu varð
svo hörð, að fáir menn munu hafa
háð aðra einsi Hann var í rúss-
ncsku sveitasælunni, scm hann
Elgnaraukaskatturinn enn
fluttur í efri deild
Hermann hefur dregið sig i hlé sem flutningsmaður
Hvað gerir Framsöknarflokkurinn ?
Eins og lesendur blaðsins mun reka viinni til, hefur á tveimur
undanförnum þingum verið flutt í efri deild Alþingis frumvarp um
eignaraukaskatt, með það fyrir augum, að taka til þjóðarþarfa kúf-
inn af stríðsgróða undanfarinna ára.
Flutningsmenn voru úr þremur
þingflokkum, þeir Ilaraldur Guð-
mundsson, Brynj. Bjarnason og
Ilennann Jónasson.
Á s. 1. vori var sett milliþinga-
nefnd í skattamálum, og fékk hún
m. a. þetta frumvarp til meðferð-
ar. Álit þeiri’ar nefndar var ekki
lagt fyrir Alþingi fyrr en mjög var
liðið á síðasta þing, og tókst sjálf-
stæðismönnum þá að tefja frum-
vai-pið svo með málþófi, að það
komst ekki til neðri deildar fyrr en
skönxmu fyrir þinglok, og dagaði
þar uppi.
Við afgreiðslu málsins í efri deild
á síðasta Jxingi, greiddu allir Jxing-
menn Framsóknarfl. Jxví atkvæði —
nema Jónas Jónsson — enda var
Hcrmann Jónasson, eins og áður
scgir, meðflutningsmaður að frum-
varpinu.
Nú er frumvarpið komið fram að
nýju. En það undarlega hefur skeð,
að Hermann Jónasson liefur nú
ekki fengizt til að vera meðflutn-
ingsmaður að frumvarpinu. Og nú.
Jxcgar ekki eru líkur til, að hægt
verði að láta frumvarpið daga uppi,
lítur út fyrir, að Framsóknarflokk-
urinn ætli, með ..hlutleysi". að gefa
SjálfstæðisfF færi á að fella það.
Þetta kom frain við meðferð máls-
ins í efri deild í gær, en þá var frv.
að nýju til fyrstu umræðu. Að um-
ræðunni lokinni var leitað atkvæða
um málið til annarrar umræðu. —
elskaði svo heitt. í kring voru
engjar og skógar, — sýnir þær og
hljómar, sem örlögin höfðu svift
hann svo lengi. Þegar leið á sumar-
ið, leit út fyrir, að hann ætlaði að
sigra. Hxinn fékk málið aftur, löm-
unin minnkaði. Þann 19. október
var hann nokki-ar klukkustundir í
Moskvu. í janúar 1924 byrjaði
hann að finna til í augunum. en
áuknlækninum virtist liann hress
og fullur hugrekkis. Klukkan 6.50,
morguuinn 21. jajxúar fékk hann
fjórða og síðásta slagið, og varð
það hoixum að bana.
★
Veturiixn var hai’ður. Stór bál
voru kynt á götunum í Moskvu
til að vernxa mannfjöldann, sem
streymdi í endalausri röð til að
kveðja hann. Frá 23. lil 27. janúar
var ekkert lat á sti'aumnum gegn-
unx himx stóra forsal í húsi verk-
lýðsfélaganna. Það voru verka-
nxenn. bændur, prófessorar, verk-
fræðingar, Rússar, Þjóðverjar, Ús-
bekar. Kínverjar, hver kynþáttur,
hver þjóð. Klukkan níu, morgun-
inn 27. janúar, báru félagar hans
Hk hans frá forsalnum vfir á rauða
toi’gið. til leghallarinnar við vegg
Krernls. í fyrsta skipti í sögunni
var niaður syrgður í hvei’ju landi
heimsins,
Greiddi þá enginn framsóknar-
manna atkvœði, og fékkst ekki næg
þátttaka í atkvæðagréiðslunni, —
nenxa nafnakali yrði við liáft. En
þar senx nokkra Jxingmenn vaxxtaði
á fundinn, var atkvæðagreiðslunni
Jxá frestað, samkv. ósk tlutnings-
manna.
Et Framsóknai’fl. heldur áfranx
þessari „hlutleysis“-afstöðu til
málsins, er víst, að frurnvarpið
verður fellt, því Sósíalistafl. og Al-
þýðufl. hafa aðeins finxm atkvæði
í deildinni, en Sjálfstæðisfl. sjö. Það
er þess vegna alveg á valdi Fram-
sóknarfl., hvernig unx íxxálið fer.
En strikii verður liann yfir stóru
orðin, mxdanfai’ið, um áhuga sinn
fyrir Jxví. að handsama stríðsgróð-
ann til þjóðarjxai’fa, ef hann nú
lyPPílst íxiður og gefur Sjálfstæðis-
flokknum þannig færi á að fella
eignaaukaskattinn.
GJafir til vinnuheim-
ilis berklðsjúklinga
Gjafir eru nú teknar aö
berast til vinnuheimilis berkla
sjúklinga all verulega. Sést
greinilega að lögin um skatt-
frelsi á þessum gjöfum ætla
að reynast vel, sem líka var
að vænta.
Eins og skýrt hefur veriö
frá áður gaf Oddur Helgason
útgerðarmaður fyrstur manna
stórgjöf á grundvelli þessara
laga: tuttugu þúsund krónur.
Næstur var Marteinn Einars-
son kaupmaður með 10. þús.
króna gjöf. Þá hefur og Bjarni
Jónsson bíóstjóri gefið 5 þús-
und krónur. Ásgeir Þorsteins-
son verkfr. hefur gefið 1.000
krónur.
Auk þessara gjafa, sem þeg
ar hafa borizt hefur fjöldi ein
staklinga og fyrirtækja heitið
vinnuheimilinu stuðningi sín-
um.
Örugt rná teljast, að á
næstu dögum berist vimxu-
heimilinu margar og rausnar-
legar gjafir.
Austurvígstðövarnsr
Framhald af 1. síðu.
leudið fyi'ir vestau Novogorod. Á
þessum vígstöðvuixx lxafa íxxeir eii
60.000 Þjóðveijar verið felldir,
særðir eða handleknir síðastliðna
10 daga.
Riissar segja enu frá áköfum
gagnáhlaupum Þjóðverja fyrir aust
an Vinnitsa. Segjast þeir hafa
hriindið þeim öllum og valdið Þjóð-
verjum geysimiklu tjóni.