Þjóðviljinn - 11.03.1944, Qupperneq 2

2
Þ3ÓÐVILJIKN Laugardab'ur 11. marz 1944.
Bókagerð og þýðing henn-
ar fyrir íslenzku þjóðina
Við íslendingar höfum oft stært
okkur af því, að næstum hver ein-
asti maður á landinu, serr\ kominn
er til fullorðins ára, sé læs og jafn-
vel skrifandi. Það er líka nokkuð
til að stæra sig af, þar sem þetta
eru þær námsgreinar, sem taldar
eru undirstaða allrar menntunar og
lærdóms. Með því móti getum við
notfært okkur þekkingu og vit-
neskju liðinna kynslóða og jafn-
fram lagt okkar skerf til viðhalds
og eflingar þeirri þekkingu og af-
hent sem arf til niðjanna.
Ritlistin og síðar bókagerðin eru
mikilsverðar uppgötvanir. Við höf-
um heldur ekki verið eftirbátar
annarra á þeim sviðum, enda þótt
aðstaða okkar hafi til skamms tíma
verið mjög erfið. Þegar í byrjun
var tekin rétt stefna í bókaritun hjé
okkur, þar sem bækumar voru rit-
aðar á landsmálinu en ekki á al-
þjóðamáli menntamanna þess tíma
og síðar. Það gerði það að verkum,
að þær bækur, sem' ritaðar voru,
voru lesnar af öllum þorra manna.
En bókagerð var þá seinvirk þegar
skrifa þurfti hverja bók fyrir sig,
þ. e. a. s. hvert eintak og stóð slikt
verk stundum svo árum skipti. Slík
ar bækur voru dýrar. En hienn
lögðu mikið á sig til þess að eign-
ast afrit af þeim eða fá að lesa
þær og munu margar þeirra bein-
línis hafa verið „lesnar upp til
agna.“
Innlend bókagerð og mikil lestr-
arhneigð almennings gerði það að
verkum, að málið hefur varðveitzt
frá því á söguöld og til okkar tíma,
þrátt fyrir erlendar „árásir“ eða
áhrif sem um skeið virtust mundu
verða tungu okkar örlagarík. Með
tilstyrk góðra manna tókst að
bjarga málinu óspjölluðu framhjá
þeim blindskerjum, sem urðu á
veginum.
Stafsetningln
Málið okkar, íslenzkan, er allerf-
itt og virðist nokkrum erfiðleikum
bundið að kenna mörgum að rita
það rétt. Mál, sem hefur jafn mikl-
ar og óreglulegar beygingar, er
vandasamara í daglegri notkun og
krefst meiri nákvæmni, bæði í töl-
uðu máli og rituðu, heldur en mál,
sem hafa litlar beygingar. Það er
margt að varast og margs að gæta
í notkun málsins, svo sem réttar
endingar, rétt föll, rétt tala, rétt
kyn. Þessir erfiðleikar verða mörg-
um ofurefli að því er vir.ðist. Þó
hygg ég að þar um ráði meira hugs
unarleysi og kæringarleysi í með-
ferð málsins, heldur en getuleysi í
þvi að fara rétt með málið. Sumir
kennarar kvarta undan því að
kenna börnum og unglingum að
nota „z“, sem lögboðin er í okkar
stafsetningu, þeirri, er nú gildir.
En ég held að sumir hafi hom í
síðu þessa stafs og þá bresti því
vilja til að leggja sig fram við að
kenna undirstöðuatriðin i reglum
þeim, er gilda um notkun hans. Eg
þekki roskna menn, sem undir eins
gátu skipt um rithátt og nota „z“
alveg rétt. Það munu líka margir
sammála mér um það, að notkun
þessa stafs sé ekki svo býsna erfið.
Eg segi þó ekki, að okkur hafi bor-
ið brýn nauðsyn til að taka upp
„z“-notkun, þó að hún sé hvergi
nærri ný í okkar stafsetningu. En
ég vil einkum leggja áherzlu á það,
hvaða nauðsyn okkur ber til að hafa
eina stafsetningu í höfuðatriðum, en
ekki margar útgáfur. Eg verð að
játa, að það er ekki beinlínis hvatn
ing eða örvm að eitt pappírsmesta
blaðið og víðlesnasta. skuli ekki
treystast að taka upp hina lögboðnu
stafsetningu. Vera má að það sé
meira fyrir viljaleysi og vanafestu,
heldur en vanmátt. En blöðin geta
haft mikil áhrif á málið og því vit-
anlega til ills og góðs. Eg ætla þó
ekki að ræða það frekar, heldur
minnast á riokkrar mjög algengar
málvillur í daglegu tali og riti.
Algengar málvillur
Við heyrum fólk oft segja: „Mér
langar" og „mér vantar“, í stað þess
að segja, „mig langar“ og „mig vant
ar“. Þetta er afkáraleg misnotkun
falla, eða ein tegund svokallaðrar
„þágufallssýki" og er vafalaust
mest að kenna hugsunarleysi í með
ferð talaðs máls.
Við heyrum menn oft bæði í blöð-
um og útvarpi og náttúrlega í við-
ræðum hver við aðra, tala um að
þeir vilji „taka einhverju fram“,
sem er margsinnis ábent vitleysa
í meðferð málsins. Þegar við töl
um um að eitthvað taki öðru fram
eigum við við að það sé betra en
annað, standi þvi framar. En að
taka eitthvað fram þýðir að leggja
áherzlu á eitthvert atriði.
Oft heyrast orð eins og læknir,
vísir og mælir ranglega beygð.
Menn segja: læknirar í stað lækn-
ar, vísirar og mælirar í stað vís-
ar og mælar. Orð þessi beygjast
eins og nægir því að sýna beyg-
ingu eins þeirra, t. d. læknis. Það
er læknir, um lækni, frá lækni til
læknis, í eintölu, en læknar, um
lækna, frá læknum, til lækna, í
fleirtölu.
Þetta geta menn lært, ef þeir
reyna að greina rétt mál frá röngu.
Nokkur íslenzk mannanöfn heyr-
ast alloft rangt beygð. Má þar
nefna kvenmannsnafnið Unni. Al-
gengast er, að menn hafi það eins
í öllum föllum, þ. e. a. s. eins og
nf.: Unnur. En við eigum að segja
um Unni (þf), frá Unni (þgf) og
til Unnar (ef). Svipað er að segja
um karlmannsnafnið Má. Það á að
vera Már, Má, Má, Más. Nafnið
Hjörtur er og ranglega beygt,-----
á að vera Hjörtur, Hjört, Hirti,
Hjartar. Mörg fleiri mætti telja, en
ég læt þetta nægja að sinni.
/
Erlendu mannanöfnm
Smekkleysi finnst mér það, þegar
fólk, sem vill láta kalla sig íslend-
inga og er af íslenzku bergi brot-
ið, er að dragast með dönsk, hálf-
dönsk eða latnesk nöfn, sem löngu
liðnir forfeður þess höfðu tekið upp
og notað. Mörg þessi áhrif minna
á hættu þá, sem íslenzkan var þá
stödd í. Með því á ég einkum við
nöfn eins og Stephensen, Thorar-
ensen, Thoroddsen, Hansen, Niel-
sen, Thorlacius, Thordarsen o. fl.
Það er gagnstætt islenzkri mál-
venju og okkur finnst það leiðin-
legt að kalla menn aðeins þessu
svokallaða ættamafni. Ekkert er
við því að segja, þótt menn, sem
eru svo óheppnir, að nafn þeirra
eða föðurnafn byrjar á Þ, sem
aðeins er notað í fáum málum,
breyti því í Th meðan þeir dvelja
í öðrum löndum. Það er nauð-
syn. En þegar þessir menn
hverfa heim aftur, er vandalaust
og smekklegast að taka aftur upp
íslenzka ritháttinn. En ýmsum hef-
ur bara láðst að gera það og tel
ég það miður farið.
Bjöm Guðmundsson
frá Fagradal.
Jón Axel vildi neyða Dagsbrún til að semja upp á kr.2,31. —
Sæmundur Úlafsson var ánægður ef Dagsbrún semdi upp á sama
Við spuröum um þaö hér í I
blaöinu nýlega, hvar Al- j
þýöublaöið heföi staöiö í
DagsbrúnardCilunni. Og viö
yfirlit í skrifum þess varð
niðurstaðan svi, aö það hafi
veriö „hlutlau/,t ‘ og boriö káp
mia á báöum öxlum, þ. e.
reiðubúið til svika. M. a. kem
það 1 ljós, aö ritstjóri Alþbl.
hafði ekki álitiö Dagsbrúnar
deilima þess veröa að eyöa á
hana forystugrein, fyrr en
eftir samningagerö.
Sem svar viö þessum stað-
’reyndum endurprentar rit-
stjórinn gamla skamma-
grein um „kommúnistiskan
niöm‘setning“, „kommúnist-
iskí leiguþý“ ásamt fleirnm
hliöstæðum fagurmælum.
Hann neitar því auðvitaö
ekki aö Alþýöublaöiö hafi ver-
ið „hlutlaust“ í Dagsbrúnar-
deilunni, og má segja aö til-
gangi fyrri greinar minnar
sé fyllilega náö meö slíkri
Hvers vegna þarf að
breyta um?
Fyrir nokkrum dögum birti Morg
unblaðið greinarstúf um kirkju-
byggingar í tilefni þess, að sýnd-
ar höíðu verið samkeppniteikning-
ar að fyrirhugaðri Neskirkju. Meðal
annars voru þar éftirfarandi um-
mæli:
„Hversvegna má ekki byggja litl*-
ar og fallegar kirkjur í þeim stíl,
sem við erum vanir hér á landi?
Finnst mönnum þær nýju hugmynd
ir, sem komið'hafa fram um nýj-
ar kirkjur hér í bænum vera fall-
egri en t. d. Dómkirkjan okkar,
Hafnarfjarðarkirkja eða aðrar fall- I
egar kirkjur í þorpum og sveitum *
hér á landi? Er nokkur nauðsyn til
að hverfa frá þeim byggingarstíl,
sem kirkjur hafa yfirleitt verið
byggðar í hér á landi? Þær kirkj-
ur, sem við eigum, hafa hingað til
þótt sóma sér vel í íslenzku lands-
lagi og í íslenzkum staðháttum '
yfirleitt. Hversvegna þarf að breyta
til nú?“
Það er gaman að þessum um-
mælum Morgunblaðsins, þau sýna
á svo einfaidan og skemmtilegan
hátt þá hugsun, sem kyrstöðuöfl
allra alda og allra landa byggja á.
„Hversvegna þarf að breyta um
nú?“ Þannig hefur afturhald og í-
hald ætíð spurt í hvert sinn, sem
framgjamir menn hafa viljað stíga
framfaraspor.
Færeyjar
Það hefur mikið verið talað um
norræna samvinnu á síðustu tím-
um. Norræna félagið hefur haldið
hátíðlegt afmæli, og látið mörg
fögur orð flæða um bróðerni og
samstarf Norðurlanda. Eitt hefur
einkennt allar þessar umræður enn
sem fyrr, minnstu þjóðinni hefur
verið gleymt með öllu, Færeyingar
hafa ekki verið taldir með. Hve
nær kemst norræn samvinna á ís-
landi á það stig, að málsvarar henn
ar minnist þess, að Færeyingar eru
þjóð, með engu minni rétti til
að vera viðurkenndir sem þjóð en
hver hinna Norðurlandaþjóðanna.
skilyröislausri játningu af
hendi Alþbl.
M. ö. o.: Þaö er ekki lengur
neinn skoðanamunur milli Al-
þýöublaðsins og okkar Dags-
brúnarmanna um það eina at
riði: að Alþbl. var „hlutlaust"
og bar kápuna á báöum öxl-
um.
Eg vil nú svara þeirri fyrir-
spurn ritstjórans, hvar Dags-
brún heföi staöiö, hefði Alþbl.
ekki ráðizt á Dagsbrún s. 1.
sumar (og þar meö sinn eig-
in flokksmann 1 stjórninni)
fyrir aö segja ekki upp samn-
ingum þá.
Svarið liggur alveg 1 augum
uppi:
Dagsbrún heföi fariö ná-
kvæmlega sínar eigin götur,
enda þótt Alþbl. heföi veriö
því sammála s. 1. sumar, og
Dagsbrún heföi jafn ákveöin
og jafn óafvitandi um afstööu
Alþbl. sagt upp samningxim í
vetur.
En á einu sviði heföu leikar
fariö öðruvísi. heföi Alþbi.
ekki ráöizt aftan aö Dagsbrún
s. 1. sumar, eftir aö ákvörðun
var tekin:
Alþýöublaöið og Alþýöu-
flokksforingjarnir heföu ekki
glataö eins mörgum fylgjend-
um, og raun hefur á oröið,
heföu þeir hagað sér eins og
menn í sumar, hefðu þeir hag
að sér eins og menn gagnvart
Dagsbrún yfirleitt.
Og þó aö Stefán Jóhann og
Stefán Pétursson skilji ekki
um hvað er hér aú ræða. þa
[ eru til nægilega margir menr
í Alþfl., sem skilja þetta og
sem munu haga sér sam-
kvæmt því.
'k
! Já, er ekki von aö ritstjór-
inn spyrji, hvernig Dagsbrún
liei'ói vegnaö ef Alþbl. hsfð:
ekri „notiö viö“, ef viö hefö-
um sloppið viö hina vinveittu
cg óeigingjörnu gagnrýni
þessa merkisblaðs?
Viö skulum aðeins taka
tvær „stikkprufur“:
Þegar foringjar Alþfl. voru
í vetur aö setja Dagsbrún
kosti með tilliti til væntan-
legrar stjómarkosningar í
félaginu, þegar þeir voru aö
reyna að selja sig sem dýrast,
lét hinn þrautreyndi og náni
samherji Stefánanna, hinn
„lýðræðissinnaði verkamaður
og jafnaðarmaður“, kexverk-
smiðjuforstjórinn Sæmundur
Ólafsson þá skoðun sína i
ljósi í samtali við nokkra for-
ystumenn verklýðssamtak-
anna, að Dagsbrún gæti verið
ánægð með að semja upp á
sama í vetur og reyna svo að
segja upp samningum í sum-
ar.
M. ö. o.: Sæmundur Ólafs-
son, vopnabróðir Stefánanna,
treysti sér til aö leiða Dags-
brún út í harösnúiö verkfall
c?g fara út úr því með samn
ing upp á sama!
Virðist mönnum nú ekki á-
stæða til aö harma það aö
einmitt þessi þrautreyndi. for-
ingi Alþýöuflokksins skyldi
ekki hafa verið formaður
Dagsbrúnar í hjáliðinni Dags-
örunardeilu? '
Þann 17. febrúar bar Sigfus
Sigurhjartarson fram tillögu
1 bæjarstjórn um, aö bærinn
ákvæði aö semja við Dags-
brún um kr. 2.50 í grunnkaup.
Tillaga þessi var fram borin
með vitund og samþykki
Dagsbrúnarstjórnarinnar.
Á sama fundi bar hinn
„þrautreyndi” Alþýðuflokksfor
ingi, fyrrverandi fi>amkvæmda
stjóri Alþýöusambandsins, Jón
Axel Pétursson, fram eftirfar-
andi tillögu:
„Bæjarstjórn beinir því til
borgarstjóra, að hann beiti á-
hrifum sínum til þess að yfir-
standandi vinnudeila leysist.
Jafnframt felur bæjarstjórn
borgarstjóra aö semja við
Verkamannafélagið Dagsbrún
á þeim grundvelli, aö verka-
menn í Reykjavík hafi hlut-
fallslega sambærilegt kaup og
stéttarbræöur þeirra í Hafn-
arfirði“.
Nú átti aldeilis að sýna
stefnu Alþýðuflokksins svart
á hvítu. Og hvað þýddi þetta
orðalag: „hlutfallslega sam-
bærilegt kaup“ og stéttar-
bræöurnir í Hafnarfiröi?
Rétt áður en Jón Axel glopr
aöi út úr sér þessari tiliögu,
var sáttgsemjari ríkisins, hr.
Jónatan Hallvarðsson, búirin
aö reikna út, hvert þetta hlut
fall væri, umreiknaö í krón-
um. Hans niöurstaöa var sú,
aö til þess að ná sama hlut-
falli, miðað viö viss fríðindi,
þyrfti grunnkaup Dagsbrún-
armanna í almennri vinnu að
hækka um 21 eyri, eöa upp í
kr. 2,31, eða úm 10 afihundr-
aði.
Sem sagt: Jón Axel var
reiöubúinn til að semja upp á
kr. 2.31 í staö 2.45 eins og
samiö var um. Og meir en
það. Hefði tillaga hans náö
fram að ganga, var þar með
gerð tilraun til þess aö kúga
Dagsbrún til aö ganga að svo
lítilli hækkun, aö félagiö heföi
verið mjög tregt ef ekki ófá-*
anlegt til aö samþykkja hana.
Hefði nú ekki veriö happa-
drýgra fyrir verkamenn, að
Framhald á 8. síöu